Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=10025 
Wien, Österreichische Nationalbibliothek (ÖNB), Cod. 684
HILARIUS PICTAVIENSIS. NECROLOGIUM
Pergament   144 Bl.   335×250   Mitte 12. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Göttweig OSB
Handschrift aus 2 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-142) Mitte 12. Jh.; 2  (143-144 ) 12. Jh.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 14)


Teil 11-142      Mitte 12. Jh.
Lagen: 17.IV136 + III142
Durchgehend foliiert (15. Jh.), punktiert und liniert. Die historischen Lagensignaturen sind durch Beschnitt teilweise weggefallen.
Schrift:
(1-142) Schriftraum: 265 × 175    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 37   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift
Eine Schreiberhand. Die Hand in vorliegendem Codex ist ident mit Göttweig, Cod. 87 (rot), Ähnlichkeiten bestehen zu Göttweig, StB, Cod. 37 (rot), 93 (rot), 95 (rot), 98 (rot) VDS, 122 (rot) sowie ÖNB 807 und 766. Auf den Blättern 85r bis 110r Anmerkungen von zwei verschiedenen Händen.
Ausstattung: Illuminiert   Rankeninitiale(n)   
3r, 115v: Rankeninitale, gelb-bräunlich unterlegt; 106v: Silhouetteninitiale, gelb-bräunlich unterlegt; Bl. 1r-3v: rote Lombarden und Überschriften; Bl. 133v: über die Länge einer Seite alle Anfangsinitialen S der Fragenreihe: Si quis… Si quis… Si quis… rubriziert und ausgerückt, mit goldenem Längsstrich unterlegt.
Teil 2143-144    Pergament   12. Jh.
Lagen: I143
Angebundenes Doppelblatt mit Nekrologeinträgen.

Einband:
Die Handschrift wurde im 18. oder 19. Jahrhundert in einen roten Pappeinband mit weißem Lederrücken neu gebunden.


Bl. IIv: Besitzeintrag: Iste liber pertinet ad sanctam Mariam Kotwich (12. Jh.). Der Vermerk des Zeichens v auf den Blättern 1v, 56r, und 142r läßt zudem den Schluß zu, dass sich die Handschrift im 15. Jahrhundert noch in Göttweig befunden hat. Zu ihrer heutigen Bibliotheksheimat gehören die historischen Signaturen Blotius: M 3967 - Tengnagel: 13 [Theol.] - Theol. 72.

Die vorliegende Textzusammenstellung findet sich teilweise in abweichender Reihenfolge ebenfalls in Salzburg, St. Peter, a XI 2, Melk, Cod. 162 (156, C 34), 1r-101r, Zwettl, Cod. 33, 122ra-242vb sowie in Klosterneuburg, Cod. 206 [Klosterneuburg, 2. Hälfte 12. Jh.]. Mit dem Klosterneuburger Codex teilt der ehemals Göttweiger im Detail nicht nur die Abfolge der Texte sondern auch den Wortlaut der Überschriften sowie Teile der Texteinrichtung.

Astrid Breith, April 2014
"PL", "CSEL", "CPL", "AH", "PLS", "CC", "SC"
alle Initien
(1r-1v) De auctoritate sancti Hilarii iuxta dicta ex epistolis sancti Hieronymi excerpta. Exzerpte in folgender Reihung aus: Ep. 58,10; Ep. 57,6; Ep. 84,7; Ep. 70,5; Ep. 107,12 und Ep. 34,3.
   1
1r Quantus inter ecclesiasticos scriptores catholicos et apostolicos doctores Hylarius pictaviensis ecclesiae praesul effulsit divine legis singularis iterpres Hieronimus memorie fidelium commendare multipliciter studuit. In epistola ad pauliunum cuius initium ... — ... quam illae sumptam claro sermone disservit.
(1v) Venantius Fortunatus Versus de sancto Hilario.
   1
Hilarium quaeris qui sit cognoscere lector
(1v-2v) Ps. Hilarius PictaviensisEpistola ad Abram filiam (PL 10, 549–552; CSEL 65, 237–244. CPL 465).
   1
1v Dilectissime filii Abre (gestr: afre) Hylarius in domino salute. Accepi litteras tuas. Intelligo desiderantem te ... — ... hic quae in aeternum custodiat opto filia desideratissima. Amen.
(2v-3r) Ps. Hilarius PictaviensisHymnus spurius I (PL 10, 551–554; CSEL 65, 245–247; AH 51/6. CPL 466).
   1
2v Tit.: Ymnus
Lucis largitor optime, cuius sermonis lumine, post lapsa noctis tempora… ... — ... Gloria tibi domine, Gloria unigenito, cum spiritu paraclito, nunc et per omne saeculum. Amen.
(3r) Ps. Hilarius PictaviensisDe spiritali prato (PLS 1, 286; A. Feder, Studien zu Hilarius von Poitiers III. Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien 169, Abh. 5, 100–101. CPL 471).
   1
3r Tit.: De spirituali prato
Quid per pratum bonum curatum nisi sancta et munda anima quid per cuarionem nisi spirituales virtutes. Venit fides in anima… Venit sapientia legend abscidit stulti-tiam. Venit iusticia recte iudicando ... — ... fulgere in claritate dei.
(3r) Ps. Hilarius PictaviensisDe balteo castitatis (PLS 1, 286; A. Feder, Studien zu Hilarius von Poitiers III. Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien 169, Abh. 5, 101. CPL 472).
   1
3r Tit.: Predicamus de balteo castitatis quod ornatus octo margaritis castitatis
Prima margarita est patientia stabilis… ... — ... temptationis estolevis.
(3r-115r) Hilarius Pictaviensis De trinitate (PL 10, 25c–472A; CC 62–62A, 1–627; SC 443, 202–386, 448, 12–468, 462, 10–468. CPL 433). (3r-) liber I; (10v-) liber II; (17r-) liber III; (22v-) liber IV; (30v-) liber V; (38r-) liber VI; (49r-) liber VII; (59r-) liber VIII; (69-) liber IX; (85r-) liber X; (97v-) liber XI; (106v-) liber XII.
   1
3r Tit.: Incipit liber sancti Hylarii pontificis de sancta trinitate. Liber I – XII
Circumspicienti mihi proprium vitae humane ac religiosum officium quod vel a natura mahans vel a prudentum studiis profectum dignum aliquid hoc concesso sibi ad intelligentiam ... — ... Dominus meus Ihiesu christus manens in te et ex te et a-pud te semper deus. Qui est benedictus in saecula saeculorum Amen. Explicit liber XII fidei Hylarii episcopi.
(115v-121r) Hilarius Pictaviensis Liber in Constantium imperatorem (PL 10, 577–603; SC 334, 166–222. CPL 461).
   1
115v Tit.: Incipit liber I. sancti hylarii episcopi ad constantium imperatorem et hereticum
Tempus est loquendi quia iam tempus preteriit tacedi. Christus clament pastores quia mercenarii fugierunt. Ponamus animas produibus quia fures introdierunt (?) et leo ferviens circuit ... — ... habes gaudio ergo quod nescis et tribuis quae non intelligis aequanimiter imperitus in tuis insolenter in Dei rebus ignarus.
(121r-122r) Epistola synodi Sardicensis et textus narrativus sancti Hilarii (PL 10, 557–564; CSEL 65, 181–187. CPL 459). "Liber secundus ad Constantium".
   1
121r Tit.: Epistola sancti Hylarii episcopi transmissa ad constantium
Benignifica natura tua domine beatissime Auguste cum benigna voluntate concordat et quod de fonte paterne pietatis tue misedia largiter perfluit ... — ... ante quam ecclesiam ingrederentur scripserint de se loquitur ipsa sententia.
(122v-124r) Hilarius Pictaviensis Liber ad Constantium imperatorem (PL 10, 564–572; CSEL 65, 197–205. CPL 460).
   1
121r Tit.: Liber secundus eiusdem ad eundem quem et Constantinopolim ipsi tradidit.
Non sum nescius piissime imperator quae de non nullis negotiis ad conscientie publice audientium perferantur. Pro dignitate eorum quo loquuntur l gravia esistimare solere l levia ... — ... regernationis mee symbolum et doctrinae euvangelicae scientiam habeam iuxta ista non dissonans. Explicit liber secundus Hylarii ad Constatinum.
(124r-126v) Hilarius Pictaviensis Contra Arianos seu contra Auxentium (PL 10, 609–618. CPL 462).
   1
124r Tit.: Incipit liber eius dem adversus arrianos vel auxentium mediolanensem.
Dilectissimis fratribus in fide paterna manentibus et arrianam heresim detestanti-bus ... — ... scripturis catholice fidei exposita sanctam pietas veram pervidet haec retractari non debere oportere.
(126v-141v) Hilarius Pictaviensis De synodis (PL 10, 479–546. CPL 434).
   1
126v Tit.: Liber sancti Hylarii pictaviensis episcopis fidei katholicae contra arrianos et prevaricationibus arriani aquiescentibus
Dominis et beatissimis fratribus et coepiscopis provinciae Germanie primae et Germanicae sede et primae Belgicae et Belgicae sede et Lugdunensi sede et provinciae Aquitaniae… ... — ... dominus noster incontaminatos vos et in lesos in die revelationis reservet. Optio frates karissimi.
(141r-142r) Venantius Fortunatus Vita s. Hilarii Pictaviensis episcopi: Prologus.
   1
141r Tit.: Prologus in vitam sancti Hylarii episcopi et confessorum.
Domino sancto et meritis beatisimo patri Pascentio pape fortunatus religiosis pectoris studio solicitante commonitus. O papa beatissime ... — ... quam provocet auditorem nunc de eius vita proponamus.
(142r-142v) Sermo in festivitate sancti Hilarii episcopi et confessoris.
   1
142 Tit.: Sermo in festivitate sancti Hylarii episcopi et confessoris
Quoniam, dilectissimi, sanctorum sollemnitates digna memoria celebrare studemus, debemus procul dubio imitari ... — ... quam eius inveniri consortio in saecula saeculorum. Amen.
Teil 2
(143r-144v) Necrologium in Gallia inchoatum in monasterio Gotwicensi continuatum. Fragmentarisches Nekrolog mit Namen aus dem fränkischen wie auch österreichischen Raum, darunter: [143r] Rainaldus comes Burgundie [evtl.: Rainald III. von Burgund († 1148)]; [144r] Conradus archiepiscopus Salzburgensis [evtl.: Konrad I., Konrad von Abenberg (1106-1147 Erzbischof von Salzburg, † 9. April 1147 im Lungau, Salzburg)]; [ebd.] Gertrudis regina [evtl. Gertrud von Sulzbach († 14. April 1146, röm.-dt. Königin]].
auf Blatt 144r: Erhardus in Godwico et Theobaldus in Mellico (15. Jh.).
   2
143r XVI kal. [Ianuarius]: obiit Silvio Virvictor. Petrus. Herbo [rot: Monachos] ... — ... Februarius: Sotherus. Petrus. Wiricus. Starkandus. Aldricus [rot: Familiares]
144r vii Idus [Aprilis]: obiit Walles [?]. Ekhardus. Garinus [rot: Monachos] ... — ... [großenteils unleserlich]