Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=10083 
Wien, Österreichische Nationalbibliothek (ÖNB), Cod. 748
SAMMELHANDSCHRIFT MIT EXEGETISCHEN UND HAGIOGRAPHISCHEN TEXTEN
Olim: X 5383 - Theol. 324.    Pergament   98 Bl.   310×210   Göttweig (?), Mitte 12. Jh.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 23)

Schrift:
Schriftraum: Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 32   
Vier verschiedene Hände: Hand 1 (1r-30r, 43r-50v, 76r-98r) ebenfalls tätig in Cod. 37, H1 Bl. 2r-29r; Bl. 34r Z 2 - 36r Z 24; Bl. 78v Z 27 - 85v, diese Hand auch in ÖNB, Cod. 691, Bl. 127r-215r, Hand 2 (31r-34v, Zeile 22) Hand 3 (34v, Zeile 22-42v), ist ebenfalls tätig in Cod. 37 Bl. 29v Z 25 - 30v Z 28; diese Hand auch in Cod. 36 (rot), Bl. 2r-139r und 144r-175v, Cod. 54 (rot), 2r-11v, Cod. 90 (rot), 10r-55r, ÖNB, Cod. 691, 1r-126v (ehemals Göttweig), Cod. 766, 56v-74v (ehemals Göttweig) und Cod. 1582; Hand 4 (51r-75r), ebenfalls nachgewiesen in Göttweig, Cod. 88, Bl. 1-75, sowie in Cod. 97, H2 106r- 133v Z 18.
Ausstattung: Illuminiert   Rankeninitiale(n)   Figürlicher Buchschmuck   

Einband: Göttweig     15. Jh.     Gotisch     Blindstempel        
Spätgotischer Einband: rot gefärbtes Leder über Holz mit Streicheisenlinien und Blindstempeln (Göttweiger Stempel Nr. 7 und 9). Göttweig, 15. Jh. (VD) Titelschild: Ieronimus super Marcum. Item liber Damasi in quo continentur acta beatorum pontificum et quot annis quilibet rexerit ecclesiam dei. Et plura alia vide in principio libri. Nachgetragene Signatur B (sie verweist auf Wolfgang Lazius als Vorbesitzer) und nachgetragene Tengnagel-Signatur No 324 = Theol. 324. – Zwei Langriemenschließen (Riemen und Schließennägel verloren). Je fünf kreisrunde Deckelbeschläge (alle verloren). – Drei geschlitzte Doppelbünde, Kapital mit Spagat umstochen. Rücken mit Papier überklebt, darauf im untersten Rückenfeld Reste eines gedruckten Titel- und Signaturschildes der Hofbibliothek.


Die Handschrift ist aufgrund ihrer Einbandverzierung mit Göttweiger Blindstempeln mit Sicherheit im 15. Jh. in Göttweig nachzuweisen. Danach war sie wohl im Besitz des Wolfgangus Lazius (siehe oben Einband). Dass sie spätestens 1576 in die Hofbibliothek eingegangen war, belegt die Blotius-Signatur X 5383.
cg / März 2016
"PL", "CPL", "RB", "BHM", "BHL", "Walther, Initia", "AH", "Schramm 1934"
alle Initien
(VDS) Notat eines Hymnus (12. Jh.). Neumiert. Fragment einer liturgischen Handschrift oder verworfenes Blatt (?).
(VDS) Inhaltsverzeichnis, um 1200.
   1
VDS In hoc volumine continentur: Ieronimus super Marcum in duabus omeliis. Liber Damasi in quo continentur acta romanorum pontificum. Vita, miracula et translatio sancti Nikolai. Vita et miracula sancti Gothardi. Vita sancti Willibaldi. Vita et translatio sancti Maximiniani Treverorum archiepiscopi. Item vita Nicetii Treverorum episcopi. Vita Symeonis monachi. Vita Antonini martyris. De festo sanctorum Senesii et Theoponti.
(VDS) Schreiberverse. 12. Jh.
   1
VDS Finis adest ire post Christum semper abire.
Omnibus hoc fas est Christe quibus inclita pars est.
Soli ditantur caelorum regna sequantur. Ergo.
(VDS) Federproben. 12. Jh.
(1r-22r) Cumeanus (?)Commentarius in evangelium secundum Marcum (PL 30, 589-644. – CPL 632; RB 3436; BHM 473).
   1
1r Tit.: (Rot) Incipiunt capitula secundum Marcum dicta per Hieronymum ... Incipit expositio beati Hieronimi in Marcum evangelium. Prologus
Omnis scriba doctus in regno caelorum similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera ... (2r, Incipit expositio) Initium evangelii Iesu Christi filii Dei sicut scriptum est in Isaia propheta: Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam ... Evangelium per quod venit redemptio fidelium et beatitudo sanctorum ... (14r, Incipit omelia secunda [PL 30, 624) Mulier sterilis non relinquens semen ex septem fratribus novissime moriens quid aliud quam iudaicam synagogam significat relictam ... — ... Ducentesimo tricesimo tertio capitulo Marcus signa credentium cum Matthaeo et Luca concordans enarrat (PL 30, 644). Hunc libellum breviter comprehensum qui imitando perscrutaverit regna ei patebunt aeterna lege ergo et imitare assidue. – (22r Schlussschrift rot) Explicit expositio sancti Hieronimi presbiteri.
(22r-24r) Catalogus pontificum usque ad Formosum (891-896). (23v bei Papst Hadrian I., 772-795 drei annalistische Einträge zu den Jahren 773-775 von der Hand des Haupttextschreibers) Anno DCCLXXIII [773] Karolus invitatur ab Adriano papa Italiam ingrediens Desiderium regem in Papia obsedit. DCCLXXIIII [774] Karolus Papiam cepit et Desiderium regem in Franciam duxit. DCCLXXV [775] Adrianus papa decessit in natale domini et Leo electus consecratus est.
   1
22r Tit.: (Rot) Incipit liber episcopalis in quo continentur acta beatorum pontificum urbis Rome
Petrus apostolus sedit annos XXV menses II dies III. Linus sedit annos XI menses III dies XXII ... — ... Formosus sedit annos ||| [Pontifikatszeit bei den letzten sieben Päpsten, ab Nicolaus I. (867), nicht ausgefüllt].
(darin 22r) Hieronymus Epistola 44 ad Damasum papam (PL 30, 293. – CPL 633; BHM 344).
   1
22r Tit.: (Rot) Incipit liber episcopalis in quo continentur acta beatorum pontificum urbis Rome. Incipit epistola beati Hieronimi presbiteri ad beatissimum Damasum episcopum urbis Rome
Beatissimo papae Damaso Hieronymus. Gloriam sanctitatis tuae nostra humilitas deprecatur, ut secundum apostolicae sedis auctoritatem ... — ... vel qui contra canones apostolorum excessisse cognoscatur. Ora pro nobis, beatissime papa.
(darin 22r) Damasus papaEpistola 6 ad Hieronymum presbyterum (PL 13, 441-442. – CPL 633; BHM 345).
   1
22r Tit.: (Rot) Rescriptio beati Damasi papa ad Hieronimum presbiterum
Damasus episcopus urbis Romae Hieronymo salutem. Gaudet ecclesia tua fonte iam satiata et amplius sitit curiositas temporum sacerdotalis ... — ... ad tuam caritatem gaudentes direximus. Ora pro nobis ad sanctam resurrectionem frater et compresbyter. Vale in Christo Deo domino nostro. Data decima Kalendas Iunii accepta VI Kalendas Octobris missa de Roma Hierosolymam.
(24r-30v) Gesta pontificum urbis Romae usque ad Stephanum II. papam (752-757).
   1
24r Tit.: (Rot) Incipiunt gesta superscriptorum pontificum
Beatus Petrus apostolus et princeps apostolorum Antiochenus filius Iohannis, provinciae Galilaeae, vico Bethsaida, frater Andreae, primum sedit cathedram episcopatus in Antiochia annos septem ... — ... votum frangens Longobardorum expeditione maligne se adnectens sicut meruit lapidibus digna morte finivit.
(30v) Leer.
(31r-42v) Vita s. Nicolai episcopi Myrensis (BHL 6118 etc.).
   30
31r Tit.: (Rot) Prologus de vita sancti Nykolai
Gloriosa quidem acta sanctorum quibus ab ortu nativitatis suae feliciter domino placuerunt ... ([Rot] Quo die sanctus Nikolaus natus stetit in pelvi et quod IIII ieiunavit) Placuit igitur redemptori omnium cuidam clarissimo viro Epiphanio nomine
31v Crescente autem divina gratia et cooperante eiusdem puer Nicolaus
32r Iis ita expletis cum esset quidam servus Dei nomine Sabbatius in quodam castello
32v Cathedra igitur Myrensis Nicolaus sanctissimus episcopus sublimatus
32v Interea quidam familiaris eius supplicans sancto viro Nicolao ait: Ecce nos monuisti
33r Quodam quoque tempore a Plamitarum castello (BHL 6147)
33v Turba multa de castello Armuendensi venerunt (BHL 6134)
33v In ipso igitur tempore tres homines de regione Andronica venerunt ad virum Nicolaum (vgl. BHL 6136)
34r Amisso quidam lumine caecus erat nomine Antonius (vgl. BHL 6135)
34r Statim alter quidam quando videre caecum lumen fecerat ad sanctum virum Nicolaum illico veniens (vgl. BHL 6137)
34v His ita exactis una dierum cum essent congregati reverendissimi clerici (vgl. BHL 6138)
35r Praeterea cum pergeret beatus Nicolaus ad pia et venerabilia loca (vgl. BHL 6139)
35r Verum quia multum est prosequi quanta et qualia ... una dierum vir quidam et uxor eius simul venientes (BHL 6140)
35v Alio vero tempore vir simul et uxor proficiscentes de alpibus ad sanctum virum venerunt
35v Pari modo aliud miraculum curamus. Una vero dierum subito intravit daemon ubi orabat beatus Nicolaus (vgl. BHL 6141)
35v Non multo post intravit diabolus in coquinam (BHL 6142)
36r Alio autem tempore revertentes ab Alexandria naves frumento plenae
36v Interea et lonquinquo venerunt nautae ad salutandum benedictionemque percipiendum sancti Nicolai
36v Cum sederet beatus Nicolaus ante ecclesiam Andevarnensis castello (BHL 6144)
37r Quadam vero nocte orante sancto Nicolao simul cum Artheman presbytero
37r Fratres carissimi vobis volo adhuc et aliud miraculum ad aedificationem animarum vestrarum enarrare quod quodam die ad operandum in oratorio artifices venerunt (vgl. BHL 6143)
37v Denique quodam tempore cupiens sanctus vir in sancta et venerabilia loca videlicet in sanctam Ierusalem civitatem suscepit secum ministros fideles (vgl. BHL 6148)
37v Quadam vero die dum quidam nautae subita maris tempestate periclitarentur
37v Postera autem die iterum transacto iam septimo revelationis mihi simili modo in visione apparuit angelus
38r Adhuc dilectissimi fratres superest ut de virtutibus et signis miraculisque quae dominus per beatum Nicolaum fecit vestris auribus aliqud intimare curemus, nam ipse aliis almificus pater suis sanctis visionibus (BHL 6149)
38v Igitur revelatum et non post multos dies martyri (?) Nicolao: Videbam magnum et supereminens altare albo vestitum decore
39r Tempore Constantini Magni imperatoris in Constantia facta est dissensio in Frigia Attaphalorum (BHL 6119)
41v Hucusque de Graecorum editione trahentes doctorum ad latinitatis trahentes tulimus gratiam (vgl. BHL 6123)
41v Laetemur ergo carissimi laetemur in domino et diem venerabilem festum sanctissimi viri Nicolai salubriter celebremus (BHL 6108)
42r Factum autem ut iret beatus Nicolaus in Mirrea civitate et fecisset orationem ubi sancti patres coadimati erant (BHL 6120) ... — ... Sic finivit vitam iste gloriosus et angelorum vultu pater noster Nicolaus, nos autem veneramur ut intercedat ipse pro nobis ad patrem et filium et Spiritum sanctum cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. [Rest der Seite leer]
(43r-46r) Miracula sancti Nicolai (BHL 6160-6161, 6167/6168, 6164-6165).
   3
43r Tit.: (Rot) Incipiunt post obitum miracula sancti Nicolai
Igitur postquam beatissimus Nicolaus ex hoc mundo migravit ad dominum ... Quodam itaque tempore episcopus Mireae civitatis cum in exilium
43r Sed si vestrae caritati durius non est volo adhuc de mirabilibus beati Nicolai vobis enarrare miraculum. Beatus quippe et electus domini nostri Nicolaus archiepiscopus dum de hac luce migraret ad dominum
45r Cum de Africae partibus Wandalorum exercitus plicuisset ad terram Calabridicem ... — ... intercessorem habeamus per eum qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(46r-50v) Nicephorus clericus BarensisTranslatio sancti Nicolai Barium anno 1087 (BHL 6187, 6189).
   1
46v Tit.: (Rot) Prologus de translatione sancti Nikolai episcopi que est septimo Idus Maii
Gloriosa sanctorum merita dum pio et frequenti studio recoluntur a fidelibus ... Est ergo Varis civitas Apuliae quae dicitur una esse ex decem et octo provinciis Italiae ... (50v) Sublatum est autem corpus sacratissimum beati Nicolai ... — ... per merita et intercessionem beati Nicolai.
(51r-72r) Wolfherus HildesheimensisVita sancti Godehardi episcopi Halberstadensis (vita posterior) (BHL 3582; Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters, Werk 4777, mit Editionsnachweisen und Literatur). Zwischen Ed. S. 203,32 und 203,33 Raum von 20 Zeilen ausgespart. Ed mit dieser Hs.
   1
51r Tit.: (Rot) Incipit prologus in vitam Gotehardi episcopi et confessoris ... (52r) (Rot) Explicit prologus. Incipit vita eiusdem
Summae reverentiae decore venerando domino meo et magistro Albwino toto semper devotionis studio colendo Wolfherius ... (52r) Quia evangelica veritatis voce praecipitur ut lucerna accensa non sub modio sed super candelabrum ad illuminationem fidelium constituatur ... — ... eam celerius meritis eius suffragantibus impetrat.
(72r-75v) Hugeburc HeidenheimensisVita (Hodoeporicon) sancti Willibaldi episcopi (BHL 8932; Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters, Werk 2942, mit Editionsnachweisen und Literatur).
   1
72r Tit.: (Rot) Vita sancti Willibaldi episcopi
Originem egregii confessoris Christi atque pontificis Willibaldi saxonica tellus excepit ... — ... tuis tibi a Christo collatis. Per eum qui cum patre et Spiritu sancto sine fine regnat et permanet in aeternum. Amen.
(75v) Leer.
(76r-80v) Lupus FerrariensisVita s. Maximini episcopi Treverensis (PL 119, 665-680. – BHL 5824).
   1
76r Tit.: (Rot) Incipit prefacio in vitam sancti Maximini Treverorum archiepiscopi ... (Rot) Explicit prefacio. Incipit vita
Lupus Waldoni suo sslutem. Amicos honestis certare officiis ... Maximinus urbis Aquitaniae Pictavorum indigena clarissius est ortus natalibus ... — ... etiam propria sorte mereamur. – (Schlusschrift rot) Finit vita et translatio sancti Maximiniani Treverorum archiepiscopi.
(80v-84r) Gregorius TuronensisVita s. Nicetii episcopi Treverensis (Vitas Patrum XVII) (PL 71, 1077-1084. – CPL 1024; BHL 6090). Schluss erweitert.
   1
80v Tit.: (Rot) Incipit prologus in vitam Nicecii Treverorum archiepiscopi ... (81r) ... (Rot) Explicit prologus. Incipit vita eiusdem
Si fides dictis adhibetur relatoribus sacrorum operum pro fidei merito ... (81r) Igitur sanctus Nicetius episcopus ab ipso ortus sui tempore clericus designatus est ... — ... se esse cognoverit quod ibi sacramentum praesumat exsolvere. – (Schlusschrift rot) Explicit vita sancti Nicetii Treverorum archiepiscopi.
(84r-89v) Eberwinus abbas Sancti Martini TreverensisVita s. Symeonis heremitae sive monachi de Monte Sinai reclusi Treverensis et miracula (BHL 7963-7964; Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters, Werk 2063).
   1
84r Tit.: (Rot) Incipit vita sancti Symeonis monachi
Igitur vir Dei Simeon patre graeco Antonio dicto matre calabrica in Sicilia civitate Syracusana progenitus ... — ... toto corpore erectus resolidatis ascendit pedibus.
(89v-93r) Passio s. Antonini martyris (BHL 572-573).
   2
89v Tit.: (Rot) Prologus in passione sancti Antonini martiris< ... (90r) ... >Vita vel passio Antonini martyris
Quaecumque de sanctorum ac beatissimorum martyrum mirabilibus recitanda sunt ... — ... perfectam obtinent a Christo salutem. Vere valde pretiosus martyrum est Antoninus ... permanet in saecula saeculorum. Amen. – (Schlussschrift) Explicit passio sancti Antonini martyris quem peregrini Antilinum vocantur qui passus est Apamia civitate sub Antonino imperatore cognomento pii quarto Nonis Septembris.
93r Germine conspicuo primis natalibus ortis ... (Walther, Initia 7186; AH 45, 34 f. Nr. 12) ... — ... cum quibus aeterna fruitur per tempore doxa.
(93r-v) Officium rhythmicum de s. Antonino Apamaeensi (AH 45, 34 f. Nr. 12. – Walther, Initia 7186, mit Hinweis auf die Nennung des Incipits in der Handschriftenbeschreibung von Denis). Lectiones I-VIII.
   1
93r Germine conspicuo primis natalibus ortis ... — ... cum quibus aeterna fruitur per tempore doxa.
(93v-98r) Translatio ss. Sinesii et Theopompi (Ed. Schramm 1934 [MGH.SS 30,2], 986-992. – BHL 8115-8116).
   1
93v Tit.: (Rot) XI KL Iunii festivitatis sanctorum martirum Senesii et Theoponti
Omnipotentis Dei magnificentia sua vult pietate solita ... Anno igitur incarnationis Christi septingentesimo octuagesimo imperii vero Caroli Magni septimo ... — ... stelliferi mundi machinam cui sit imperium et potestas honor et gloria per infinita saecula saeculorum. Amen.
(darin 97v-98r) Carmen de s. Sennesio (Walther, Initia 8081a).
   1
97v Hic recubat sanctus Sennesius intus in arca ... — ... vivere Rolandi per vos sit in aethere beati. Amen.
(98v) Federproben.