Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=10101 
Wien, Österreichische Nationalbibliothek (ÖNB), Cod. 766
CASSIODORUS. AUGUSTINUS. EUGIPPIUS. HIERONYMUS. NOTKER BALBULUS. SILVESTER PAPA II.
Olim: Univ. 171    Pergament   86 Bl.   320×215    Göttweig, 3. Drittel 12. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Göttweig OSB
Handschrift aus 2 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-74); 2  (75-86) Göttweig (?), 3. Drittel 12. Jh.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 17)


Teil 11-74   Pergament   
Lagen: 9.IV72 + I74
Schrift:
Schriftraum: 235 × 160    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 32   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift
Zwei Hände: Hand 1) (1r-56r) ident zu Göttweig Cod. 50, H1 (1v-75v) sowie zu Wien ÖNB, Cod. 691, Bl. 127r-215r ; Hand 2) (56v-74v), ident mit ÖNB 691 Bl. 1r-126v; diese Hand auch in ÖNB, 748, 34v, Zeile 22-42v, Cod. 766, 56v-74v (ehemals Göttweig) und Cod. 1582, Göttweig, Cod. 36 (rot), 2r-139r und 144r-175v, Cod. 37 (rot), 29v-30v, Cod. 54 (rot), 2r-11v und Cod. 90 (rot), 10r-55r; Die Handschrift enthält historische Lagensignaturen und Kustoden. Die ersten Blätter der neuen Lagen sind jeweils stärker verschmutzt und gebräunt, Risse im Pergament sind vernäht, die Fäden teilweise entfernt. Auf den VDS ist ein Inhaltsverzeichnis (15. Jh.) der im Band vorhandenen Texte geschrieben. Die Handschrift führt zudem Anmerkungen von verschiedenen Händen, darunter eine humanistische.
Ausstattung: Illuminiert   
großflächige Rankeninitialen auf Bl. 1r, 3r, 11r, 16r, 21v, 27v, 30r ; kleinere Rankeninitialen auf 4v, 5v, 6r, 9v, 10r, 10v, 12r, 46v, 61v, mit zoomorphen Motiven: 4v (?), 7v, 8v, 31v, 45v, 50r, 51r, darüberhinaus auch größere und kleinere Silhouetteninitialen, rote Lombarden; 70r: schematische Darstellung der potestas domini, rote Rahmen mit Rankenmotiven
Teil 275-86   Pergament   Göttweig (?), 3. Drittel 12. Jh.
Lagen: VI82 + II86
Schrift:
Schriftraum: 240 × 160    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 32   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift
Zwei Hände: Hand 1) 75r-85r, Anf. 13. Jh.; Hand 2) (85v-86v, 14. Jh. der Text wurde später eingetragen). Seiteneinrichtung Bl. 85v-86v: 190 x 265 mm; 39-50 Zeilen. Auf Blatt 75r findet sich am unteren Blattrand der Buchstabe q, wohlmöglich sollte dieser Teil ursprünglich mit einem anderen zusammengebunden werden, wurde dann jedoch mit vorliegendem Teil 1 verknüpft.
Ausstattung: Illuminiert   

Einband:
Dunkelbrauner Ledereinband mit Streicheisenlinien, ehemals 5 Beschläge pro Deckel (alle entfernt). Das wohl ehemals vorhandene Titelschild wurde vom VDS entfernt. Der Schnitt ist stark gebräunt (Rauch?), das Einbandleder zeigt Spuren eines älteren Wasserschadens. Die Handschrift wurde 2001 restauriert.


Wie sich dem Gesamtkatalog der ÖNB entnehmen lässt, hatte die Handschrift zahlreiche Vorbesitzer: Der Besitzeintrag um 1300 auf Blatt 74v: Explicit iste liber. Iste pertinet ad sanctam Mariam Gotwich verweist auf das Benediktinerstift Göttweig. Die auf den Blättern 1r, 45r und 85r befindliche Zeichenkombination TUR läßt zudem vermuten, dass die Handschrift im 15. Jahrhundert noch in Göttweig war und dort auch ihren heutigen Einband erhalten hat. Auf den Vorderspiegel ist ein Blatt Papier mit gedrucktem Schenkungsvermerk aus dem Jahr 1540 von Johannes Fabri an das Kollegium St. Nikolaus geklebt, zuvor war die Handschrift wohl noch im Besitz von Johannes Brassicanus. Aus der Bibliothek des Kollegiums St. Nikolaus gelangte sie in den Bestand der alten Universitätsbibliothek Wien, von wo sie spätestens 1756 in den Bestand der Nationalbibliothek überging.
Astrid Breith, Juli 2014
"PL", "CPL", "Weber"
alle Initien
(1r-23v) Cassiodorus De institutione divinarum litterarum libri I-XXXIII (PL 70, 1105V-1153D; CPL 906).
   2
1r Tit.: Liber Cassiodori senatoris
Cum studia saecularium litterarum magno desiderio fervere cognoscerem, ita ut multa pars hominum per ipsa se mundi prudentiam crederent ad ipisci. Gravissimo sum, fateor, dolore permotus, quod scripturis divinis ... — ... quod ut ego arbitror duobus libris qui secuntur est breviter intimatum. Incipiunt capitula.
3r Primus scripturarum divinarum codex est octatheucus qui initium illuminationis nostrae historica relatione fecit a Genesi ... — ... ita multis et claris scriptoribus tractata dilatantur.
(25r-27v) Augustinus Sermones ad populum (PL 39, 1736-1741). Sermo Primus: De lingo dignoscentiae boni et mali.
   1
25r Tit.: Incipit de arbore in paradiso posita
In veteri testamento, id est Genesis, legimus ... — ... sic nec quod Adam peccavit imputamus.
(27v-30r) Eugippius Thesaurus ex S. Augustini operibus (PL 62, 1006D-1010C).
   1
27v Tit.: Annotatio interrogationum scelesti Pelagiani et responsionum sancti Augustini pari numero digestorum ita ut unicumque interrogationi eiusdem ordinis conveniat. 1. Prima prime secundam secundem et sic usque ad ultimum interrogationes Pelagianorum.
Ante omnia, inquit, interrogandus est qui negat hominem sine peccato esse ... — ... voluntate vitiatam sine Dei gratia non posse sanari.
(30r-31v) Hieronymus Epistola de virginitate servanda (PL 22, 415-420).
   1
30r Tit.: Prologus Hieronimi in epistola quam ad Eustochium de virginitate servanda conscripsit, testatur, quod ante tribunal Christi verbera sustinuit eo quod libros Ciceronis legere solitus erat, unde ad praefatam ait virginem.
Nec tibi diserta multum velis videri aut lubricis festiva carminibus ... — ... tacite volvuntur per ora lacrimae.
(31v-45v) Augustinus De magistro (CPL 259; PL 32, 1193-1220).
   1
31v Tit.: Incipit liber Augustini de magisterio.
Quid tibi videmur efficere velle cum loquimur ... — ... ut tuis verbis asserebatur. Explicit liber beati Augustini de magistro.
(45v-61r) Cassiodorus De anima (CPL 897; PL 70, 1279-1308).
   1
45v Tit.: Incipit liber Magni Aurelii Cassiodori senatoris de anima.
Cum iam suscepti operis optato fine gauderem ... — ... se meruerunt conversatione tractare. Explicit liber Cassiodori senatoris.
(61v-67r) Notkerus Balbulus OSB Notatio de illustribus viris (PL 131, 993C-1004A).
   1
61v Tit.: Notatio Notkeri Cenobite S. Galli de illustribus viris qui ex intentione sacras scripturas exponebant aut ex occasione quasdam sententias divine auctoritatis explanabant. Scripta ad Salemonem discipulum suum postea Constantiensis ecclesie episcopum.
Cum prudens sis et prudentis nomen heredites miror te res ineptas appetere ... — ... et libello finem impono. Vale.
(67r-73r) Silvester II. papa (Gerbertus de Aurillac) De rationali et ratione uti (PL 139, 159A-168D).
   1
67r Tit.: Incipit de rationali et rationi uti a sapientissimo viro domno Gerbero et apostolice sedis summo pontifice excussum exigente Ottone augusto tercio Ottone
Domino et glorioso Ottoni caesari semper augusto Romanorum imperatori Gerbertus episcopus ... — ... quod sacris auribus potuerit placuisse.
(73r-74v) Silvester II. papa (Gerbertus de Aurillac) Oratio habita in concilio Monsomensi (PL 138, 166C-169B).
   1
73r Tit.: Oratio Gerberti archiepiscopi habita in concilio Mosomensi
Semper quidem, reverendissimi patres, hanc diem prae oculis habui ... — ... ut fiat omnes in commune oramus. Explicit.
(74v) Göttweiger Besitzvermerk (um 1300).
   1
74v Explicit iste liber. Iste pertinet ad sanctam Mariam Gotwich
(75r-85r) Ps. AugustinusDialogus quaestionum LXV sub titulo Orosii percontantis et Augustini respondentis (PL 40, 733-749; Weber, S. 25).
   1
75r Tit.: Dialogus sancti Augustini ad Orosium
Licet multi doctissimi et probatissimi viri diverso quidem stilo ... — ... sciat se non esse episcopum, qui praeesse desiderat non prodesse. Explicit dialogus Augustini ad Orosium
(85v-86v) Fragmenta homiletica de resurrectione domini.
   1
85v Christus resurrexit. Gaudeamus. In hiis verbis quattuor possunt notari ad commendationem Christi...