Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=10318 
Wien, Österreichische Nationalbibliothek (ÖNB), Cod. 998
AMBROSIUS MEDIOLANENSIS. RUPERTUS TUITIENSIS. GUALTERUS DE MAURITANIA. BERNARDUS CLARAEVALLENSIS. PETRUS ABAELARDUS U. A.
Olim: Blotius: M 3978; Theol. 329    Pergament   176 Bl.   275×190   2. Hälfte 12. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Göttweig OSB
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 23)

Lagen: 8.IV64 + (III–2)68 + (III+1)75 + 9.IV147 + II151 + 3.IV175 + I176.
Neuzeitliche Tintenfoliierung. Kustoden des 15. Jh. in der ersten Hälfte der Hs. sind nach der Bindung eingetragen worden und suggerieren fälschlich Sexternionen. Buchstabenfolge Tur Bl. 1r, 74r, 176v. Letztes Bl. als HD-Spiegel aufgeklebt. Farbige Pergamentnähte Bl. 14 und 15
Schrift:
Schriftraum: 200-210 × 120-125    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 31   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift
Blindlinierung, 4 Schreiber: 1) Bl. 1r-68v (Bl. 53r-v mit mit doppeltem Zeilenabstand beschrieben), 108r-150v; 2) Bl. 69r-107v; 3) Bl. 152r-176v; 4) zeitnaher Nachtrag 151r-v, 176v und HDS (dazu zusätzlicher Verweis aus dem späten 16. Jh.); Korrekturen zeitnah und aus dem 15. Jh. Zeitnahe Federproben am Rand, häufig: pa, pat, pater.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Federzeichnung(en)   Ziernaht/-nähte   
Bl. 152r Silhouetteninitiale. Bl. 175r am inneren Seitenrand sitzender Mann mit phrygischer Mütze mit Spruchband verum tuo. Beschreibung und Einordnung von Friedrich Simader.

Hs. enthält 1 Fragment
VDSVDS   Pergament   1. Hälfte 12. Jh.
Doppelblatt quer aufgeklebt. Die Stellen der früheren Eckbeschläge wurden mit Lederflecken überklebt.
Schrift:
Schriftraum: 180 × 115    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 30   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift
Bleistiftlinien
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Überschriften in Capitalis rustica

Einband: 15. Jh.     Gotisch     Streicheisenlinien   Blindstempel        
Auf dem VD Göttweiger Blütenstempel (vgl. Fingernagel/Simader, Göttweiger Blindstempel, Nr. 5). R war mit grünem Papier überklebt. Großes Titelschild und Signaturschild darunter abgelöst. An der Stelle des früheren Signaturschild ist eine schwarze Signatur sichtbar, wie sie auch bei anderen Göttweiger Handschriften zu sehen ist.


HDS zeitnahe Besitzvermerke Göttweig: Iste liber pertinet ad sanctam Mariam Kotewic. Iste liber pertinet ad sanctam Mariam Kotewic, quem quisquis vi seu fr [!] fraude vel furto abstulerit, deleatur de libro viventium. Amen. Fiat fiat. Pater noster. Der dreimalige Eintrag der Buchstabenfolge Tur Bl. 1r, 74r, 176v und die Einbandgestaltung deuten darauf hin, dass sich die Handschrift auch im 15. Jh. noch in Göttweig befand. Aufgrund der Erwähnung bei Blotius muss sie jedenfalls schon im Jahr 1576 in der Hofbibliothek gewesen sein (vgl. Menhardt, Blotius, 79). Bl. 1r Besitzeintrag der Hofbibliothek: Ex Augustissima Caesarea Bibliotheca Vindobonensi.
Nikolaus Czifra, 01.04.2014, letzte Änderung 09.03.2016
"Menhardt, Blotius", "Franz, Benediktionen", "CSEL", "CPL", "PL", "CPPM", "Burnett 1986", "Grundmann 1966", "Hamesse", "SBO", "Mews 1985", "CCCM 16"
alle Initien
(VDS) Benedictiones et exorcismi salis. (VDSa) Franz, Benediktionen 157, Nr. 7, Z 21-33 (ab ... expellas omnem umbram Satanae, omnes machinationes ... bis ... cui nomen deus est); Die folgende Benedictio salis ist nicht bei Franz, Benediktionen, aber bei Walter von Arx (Hg.), Das Klosterrituale von Biburg (Spicilegium Friburgense 14). Freiburg 1970, als Nr. 33 berücksichtigt. - (VDSb) Io 1,29-34; Franz, Benediktionen, 145, Nr. 1 und 2 (auch von Arx, Nr. 1 und 2).
(1r-21r) Ambrosius Mediolanensis De Abraham (Ed.: CSEL 32,1, 501-638. - CPL 127).
   1
1r Tit.: Incipit liber de patriarchis, continentur autem hic libri de Abraham, idest De Ysaach et anima, idest [Tilgung] idest de Esau et fuga seculi, idest de Iacob et vita beata II. De Ioseph idest de benedicto propheta, item apoloya David, de nabitthe de verbis Salomonis.
Abraham libri huius titulus est, quoniam per ordinem huius patriarchae gesta considerare animum subiit ... — ... celebratis filii nuptiis longaeva aetate et bona senectute complevit diem.
(21r-42r) Ambrosius Mediolanensis De Isaac vel anima (Ed.: CSEL 32,1, 641-700. - CPL 128).
   1
21r Tit.: De Ysaac et anima.
In patre nobis sancti Ysaac, vel origo satis expressa est vel gratia, cum ad omnem redundant gloriam ... — ... ne scindantur, ne inveterescant, sed ille magis, qui his utitur, servare se debet et custodire.
(42r-59r) Ambrosius Mediolanensis De fuga saeculi (Ed.: CSEL 32,1, 136-207. - CPL 133).
   1
42r Tit.: De fuga seculi.
Frequens nobis de effugiendo saeculo isto sermo atque utinam quam facilis sermo tam cautus et sollicitus affectus ... — ... sibi spem locaverint evadendique reconciliationis futurae fidem hauserint per dominum nostrum Iesum.
(59r-83v) Ambrosius Mediolanensis De Iacob et vita beata (Ed.: CSEL 32,2, 3-70. - CPL 130). (68r) Liber II.
   1
59r Tit.: De Iacob et beata vita liber I.
Necessarius ad disciplinam bonus sermo omnibus plenus prudentiae et mens rationi intenta praecurrit virtutibus ... — ... in nobis sola arma pietatis dedit tyrannus poenas et quia vos non potuit vincere et quia atroci peremptus est morte.
(83v-102v) Ambrosius Mediolanensis De Ioseph (Ed.: CSEL 32,2, 73-122. - CPL 131).
   1
83v Tit.: De Ioseph patriarcha.
Sanctorum vita ceteris norma vivendi est, ideoque digestam plenius accepimus seriem scripturarum ... — ... quae occursa sunt vobis in novissimis diebus. Congregamini, audite, Israel, patrem vestrum.
(102v-115r) Ambrosius Mediolanensis De patriarchis (Ed.: CSEL 32,2, 125-160. - CPL 132).
   1
102v Tit.: Tractatus de benedictionibus patriarcharum.
Primum omnium quanta [!] discimus parentibus deberi reverentiam, cum legimus quoniam qui benedicebantur ... — ... ideoque quasi bonus Agricola dixit: Ego plantavi, Apollo rigavit.
(115r-132v) Ambrosius Mediolanensis De apologia David ad Theodosium Augustum (Ed.: CSEL 32,2, 299-355. - CPL 135).
   1
115r Tit.: Apoloya David.
Apologiam prophetae David praesenti arripuimus stilo scribere, non quod illi indigeat hoc munere, qui tantis meritis extituit ... — ... ut Christi sibi gratiam mercarentur, cui est honor et gloria, laus et perpetuitas cum deo patre et spiritu sancto a saeculis et nunc et semper et in omnia saecula saeculorum. Amen.
(132v-146r) Ambrosius Mediolanensis De Nabuthae (Ed.: CSEL 32,2, 469-516. - CPL 138).
   1
132v Tit.: De Nabuthe.
Nabuthae historia tempore vetus est usu cottidiana, quis enim divitum non cottidie concupiscit aliena ... — ... aut stultitia sua opprimi aut alia prevaricatione damnari, quam si primae laqueos prevaricationis evaserunt.
(146r-150v) Gregorius Illiberitanus (?)De Salomone (Ed.: PL 17, 693-699. - CPL 555; CPPM I 46 und 5027).
   1
146r Tit.: De tribus verbis Salemonis.
Mirum est satis, dilectissimi fratres, quod in hoc capitulo sapientissimus omnium hominum Salomon propheta proposuit ... — ... talis autem est via mulieris meretricis, quae postea quam abluta est, dicit se nihil fecisse.
(151r-151v) Petrus Abaelardus OSB Confessio fidei 'Universis' (Ed.: Burnett 1986, 132-137; PL 178,105–107). Verweis auf die Fortsetzung Bl. 176v.
   1
151r Tit.: Epistola Petri Baiolardi contra calumpnias obiectorum capitulorum.
Universis sanctae ecclesiae filiis Petrus ex eis unus sed in eis minimus. Notum proverbium est nihil tam benedictum ... — ... sive tempus operandi habeat, sive non …
(152r-170r) Rupertus Tuitiensis OSB De meditatione mortis, liber I mit Exzerpten aus anderen Werken (Ed.: PL 170, 354-378). Gegenüber dem Text der PL ist an Cap. 1 das Cap. 22 aus De incendio oppidi Tuitii angeschlossen; in Cap. 9 ist (nach ... cogitet quisque qualis futurus sit ...) eine Passage aus De meditatione mortis, Lib. 2, cap. 3 und 4 eingeschoben; nach Cap. 18 ist eine Passage aus De glorificatione trinitatis et processu sancti spiritus, lib. 9, cap. 7 angeschlossen (siehe unten).
   1
152r Tit.: Incipit libellus excerptus de libris domini Rudberti Tuicensis abbatis, quos paulo antequam obiret e meditatione mortis componere cepit nec perfecit.
Quid nunc agis, o anima? Saltem ab hinc eruditior esto et quod reliquum est temporis, vive secundum vitam sapientis ... — ... in corpore immortalis et secundum utrumque reus gehennae ignis.
(eingeschoben 152v-153r) Rupertus Tuitiensis OSB De incendio oppidi Tuitii, cap. 22 (Ed.: Grundmann 1966, 469f.; PL 170, 355-356. - Vgl. Grundmann 1966, 388).
   1
152v Proficiscor enim in viam universae carnis sciens quia omnes nos manifestari ... — ... his prospectis protinus a somno evigilavi.
(eingeschoben 158v-159v) Rupertus Tuitiensis OSB De meditatione mortis, Lib. 2, cap. 3 und 4, Exzerpt (PL 170, 380-382).
   1
158v Beatus quoque Iob praeter proprium dolorem, qui apparebat extrinsecus ... — ... quanto fortius presseris, tanto citius elabitur.
(eingeschoben 168v-169r) Rupertus Tuitiensis OSB De glorificatione trinitatis et processu sancti spiritus, lib. 9, cap. 7, Exzerpt (PL 169, 188-189).
   1
168r Utinam appenderentur peccata mea quibus iram merui et calamitas, quam patior, in statera ... — ... arma et scutum et exsurge in adiutorium mihi.
(170r-170v) Fulgentius Ruspensis De fide ad Petrum, cap. 2, Exzerpt (Ed.: PL 40, 759-761. - CPL 826; CPPM II 152). Der Text schließt ohne jegliche Markierung in derselben Zeile an den vorangehenden an. Übereinstimmung mit dem Text der PL ab dem zweiten Satz.
   1
170r Sed inventum est, ut dixi, admirabile illud commercium, ut de suo idem de sua natura redimeretur homo. Dei enim filius Iesus Christus, qui in forma dei erat, qui nisi ex natura ... — ... unitam summa divinitas gerit. Et haec est fidest christiana, per quam ... ipsi honor, laus et gloria et imperium a saeculo et nunc et semper et in omnia saecula saeculorum. Amen.
(170v-172r) Gualterus de Mauritania Epistola ad Hugonem de S. Victore (Ed.: PL 186,1052-1054).
   1
170v Hugoni sancti Victoris priori W. salutem. Nuper de Parisius veniens dominus Arnolfus Sagiensis archidiaconus socius et amicus noster carissimus narravit nobis ... — ... et si quid vobis displiceret in ea, rationes et auctoritates ad me instruendum a vobis mihi rescribi impetrarem. Valete.
(172r-173r) Excerpta theologica (Hamesse Nr. 4218 und 21797).
   1
172r Augustinus: Non declines ad dexteram, ut de iustitia tua praesumas ad regnum ... — ... scrutetur, qui potest occultum profundum iudiciorum, verumtamen caveat praecipicium.
(173r-173v) Bernardus Claraevallensis OCist Epistola de erroribus Petri Abaelardi, ep. 190 (Ed.: SBO 8, 39-40). Ohne Cap. 3 und Schluss, vgl. Mews 1985, 78.
   1
173r Tit. [in margine]: He sunt hereses Petri Baylardi pauce de multis.
Quod pater sit plena potentia, filius quaedam potentia, spiritus sanctus nulla potentia. Quod spiritus sanctus non sit de substantia patris aut filii ... — ... neque delectatio, quae movet eam, peccatum sit nec debemus extinguere.
(173v-175v) Bernardus Claraevallensis OCist Epistola 189 (Ed.: SBO 8, 12-16).
   1
173v Tit.: Epistula Bernhardis abbatis.
Amantissimo patri et domino Innocenti, summo pontifici frater B. Claraevallensis vocatus abbas. Modicum id quod est. Necesse est, ut veniant scandala ... — ... sed visus est mihi patienter ferendus de me, qui nec vestrae personae nec curiae pepercit.
(175v-176v) Innocentius II. papa Epistola ad Bernardum Claraevallensem (Ed.: SBO 8, 46-48).
   1
175v Innocentius episcopus servus servorum dei, H. Senonensi Remensi archiepiscopis eorumque suffraganeis salutem et carissimo in Christo filio B. Claraevallensi abbati salutem. Testante apostolo sicut unus dominus, ita una fides esse dinoscitur, in qua tamquam ... — ... defensores a fidei consortio sequestrandos et excommunicationis vincula innodandos esse censemus. Data Laterani XVII. kalendas Augusti.
(176v) Petrus Abaelardus OSB Confessio fidei 'Universis' (Ed.: Burnett 1986, 137-138; PL 178, 107). Fortsetzung von Bl. 151r-v.
   1
176v ... dum modo bene operandi aequalem voluntatem retineat nec in eo quin operetur remaneat ... — ... nolite condemnare et non condemnabimini.
(HDS) Petrus Abaelardus OSB Sententia 165 (Ed.: CCCM 16, 84f.).
   1
HDS Tit.: Petrus Abaielardus in theologia sua.
Praedestinatio, ut diximus, tantum est. Quod enim dxit Augustinus ... — ... aliquod bonum daret, per quod salvaretur.
(HDS) Besitzvermerke und Bücherfluch.
(HDS) Federproben. Briefbeginn Bl. 175v dieser Hs. Verweise auf die Confessio fidei Abaelards.
   3
HDS Tit [in Rot:] Petri Abaielardi responsio contra columpnias obiectorum capitulorum universis sancte ecclesie filiis. Require superius.
HDS Innocentius servus servorum dei. Innocentius episcopus servus servorum dei H. Sennonensi
HDS Vier schwarze Lombarden: B E Q M.