![]() |
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=10318 |
Lagen: 8.IV64 + (III–2)68 + (III+1)75 + 9.IV147 + II151 + 3.IV175 + I176. | |
Neuzeitliche Tintenfoliierung. Kustoden des 15. Jh. in der ersten Hälfte der Hs. sind nach der Bindung eingetragen worden und suggerieren fälschlich Sexternionen. Buchstabenfolge Tur Bl. 1r, 74r, 176v. Letztes Bl. als HD-Spiegel aufgeklebt. Farbige Pergamentnähte Bl. 14 und 15 | |
Schrift: | |
Schriftraum: 200-210 × 120-125 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 31 | |
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift Blindlinierung, 4 Schreiber: 1) Bl. 1r-68v (Bl. 53r-v mit mit doppeltem Zeilenabstand beschrieben), 108r-150v; 2) Bl. 69r-107v; 3) Bl. 152r-176v; 4) zeitnaher Nachtrag 151r-v, 176v und HDS (dazu zusätzlicher Verweis aus dem späten 16. Jh.); Korrekturen zeitnah und aus dem 15. Jh. Zeitnahe Federproben am Rand, häufig: pa, pat, pater. | |
Ausstattung: Illuminiert Rubriziert Federzeichnung(en) Ziernaht/-nähte | |
Bl. 152r Silhouetteninitiale. Bl. 175r am inneren Seitenrand sitzender Mann mit phrygischer Mütze mit Spruchband verum tuo. Beschreibung und Einordnung von Friedrich Simader. |
VDS | VDS Pergament 1. Hälfte 12. Jh. |
Doppelblatt quer aufgeklebt. Die Stellen der früheren Eckbeschläge wurden mit Lederflecken überklebt. | |
Schrift: | |
Schriftraum: 180 × 115 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 30 | |
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift Bleistiftlinien | |
Ausstattung: Rubriziert | |
Rote Überschriften in Capitalis rustica |
Einband: 15. Jh. Gotisch Streicheisenlinien Blindstempel |
Auf dem VD Göttweiger Blütenstempel (vgl. Fingernagel/Simader, Göttweiger Blindstempel, Nr. 5). R war mit grünem Papier überklebt. Großes Titelschild und Signaturschild darunter abgelöst. An der Stelle des früheren Signaturschild ist eine schwarze Signatur sichtbar, wie sie auch bei anderen Göttweiger Handschriften zu sehen ist. |
HDS zeitnahe Besitzvermerke Göttweig: Iste liber pertinet ad sanctam Mariam Kotewic. Iste liber pertinet ad sanctam Mariam Kotewic, quem quisquis vi seu fr [!] fraude vel furto abstulerit, deleatur de libro viventium. Amen. Fiat fiat. Pater noster. Der dreimalige Eintrag der Buchstabenfolge Tur Bl. 1r, 74r, 176v und die Einbandgestaltung deuten darauf hin, dass sich die Handschrift auch im 15. Jh. noch in Göttweig befand. Aufgrund der Erwähnung bei Blotius muss sie jedenfalls schon im Jahr 1576 in der Hofbibliothek gewesen sein (vgl. Menhardt, Blotius, 79). Bl. 1r Besitzeintrag der Hofbibliothek: Ex Augustissima Caesarea Bibliotheca Vindobonensi. |
(VDS) | Benedictiones et exorcismi salis. (VDSa) Franz, Benediktionen 157, Nr. 7, Z 21-33 (ab ... expellas omnem umbram Satanae, omnes machinationes ... bis ... cui nomen deus est); Die folgende Benedictio salis ist nicht bei Franz, Benediktionen, aber bei Walter von Arx (Hg.), Das Klosterrituale von Biburg (Spicilegium Friburgense 14). Freiburg 1970, als Nr. 33 berücksichtigt. - (VDSb) Io 1,29-34; Franz, Benediktionen, 145, Nr. 1 und 2 (auch von Arx, Nr. 1 und 2). |
(1r-21r) | De Abraham (Ed.: CSEL 32,1, 501-638. - CPL 127). 1 ![]() | :
1r | Tit.: Incipit liber de patriarchis, continentur autem hic libri de Abraham, idest De Ysaach et anima, idest [Tilgung] idest de Esau et fuga seculi, idest de Iacob et vita beata II. De Ioseph idest de benedicto propheta, item apoloya David, de nabitthe de verbis Salomonis. Abraham libri huius titulus est, quoniam per ordinem huius patriarchae gesta considerare animum subiit ... — ... celebratis filii nuptiis longaeva aetate et bona senectute complevit diem. |
(21r-42r) | De Isaac vel anima (Ed.: CSEL 32,1, 641-700. - CPL 128). 1 ![]() | :
21r | Tit.: De Ysaac et anima. In patre nobis sancti Ysaac, vel origo satis expressa est vel gratia, cum ad omnem redundant gloriam ... — ... ne scindantur, ne inveterescant, sed ille magis, qui his utitur, servare se debet et custodire. |
(42r-59r) | De fuga saeculi (Ed.: CSEL 32,1, 136-207. - CPL 133). 1 ![]() | :
42r | Tit.: De fuga seculi. Frequens nobis de effugiendo saeculo isto sermo atque utinam quam facilis sermo tam cautus et sollicitus affectus ... — ... sibi spem locaverint evadendique reconciliationis futurae fidem hauserint per dominum nostrum Iesum. |
(59r-83v) | De Iacob et vita beata (Ed.: CSEL 32,2, 3-70. - CPL 130). (68r) Liber II. 1 ![]() | :
59r | Tit.: De Iacob et beata vita liber I. Necessarius ad disciplinam bonus sermo omnibus plenus prudentiae et mens rationi intenta praecurrit virtutibus ... — ... in nobis sola arma pietatis dedit tyrannus poenas et quia vos non potuit vincere et quia atroci peremptus est morte. |
(83v-102v) | De Ioseph (Ed.: CSEL 32,2, 73-122. - CPL 131). 1 ![]() | :
83v | Tit.: De Ioseph patriarcha. Sanctorum vita ceteris norma vivendi est, ideoque digestam plenius accepimus seriem scripturarum ... — ... quae occursa sunt vobis in novissimis diebus. Congregamini, audite, Israel, patrem vestrum. |
(102v-115r) | De patriarchis (Ed.: CSEL 32,2, 125-160. - CPL 132). 1 ![]() | :
102v | Tit.: Tractatus de benedictionibus patriarcharum. Primum omnium quanta [!] discimus parentibus deberi reverentiam, cum legimus quoniam qui benedicebantur ... — ... ideoque quasi bonus Agricola dixit: Ego plantavi, Apollo rigavit. |
(115r-132v) | De apologia David ad Theodosium Augustum (Ed.: CSEL 32,2, 299-355. - CPL 135). 1 ![]() | :
115r | Tit.: Apoloya David. Apologiam prophetae David praesenti arripuimus stilo scribere, non quod illi indigeat hoc munere, qui tantis meritis extituit ... — ... ut Christi sibi gratiam mercarentur, cui est honor et gloria, laus et perpetuitas cum deo patre et spiritu sancto a saeculis et nunc et semper et in omnia saecula saeculorum. Amen. |
(132v-146r) | De Nabuthae (Ed.: CSEL 32,2, 469-516. - CPL 138). 1 ![]() | :
132v | Tit.: De Nabuthe. Nabuthae historia tempore vetus est usu cottidiana, quis enim divitum non cottidie concupiscit aliena ... — ... aut stultitia sua opprimi aut alia prevaricatione damnari, quam si primae laqueos prevaricationis evaserunt. |
(146r-150v) | De Salomone (Ed.: PL 17, 693-699. - CPL 555; CPPM I 46 und 5027). 1 ![]() | :
146r | Tit.: De tribus verbis Salemonis. Mirum est satis, dilectissimi fratres, quod in hoc capitulo sapientissimus omnium hominum Salomon propheta proposuit ... — ... talis autem est via mulieris meretricis, quae postea quam abluta est, dicit se nihil fecisse. |
(151r-151v) | Confessio fidei 'Universis' (Ed.: Burnett 1986, 132-137; PL 178,105–107). Verweis auf die Fortsetzung Bl. 176v. 1 ![]() | :
151r | Tit.: Epistola Petri Baiolardi contra calumpnias obiectorum capitulorum. Universis sanctae ecclesiae filiis Petrus ex eis unus sed in eis minimus. Notum proverbium est nihil tam benedictum ... — ... sive tempus operandi habeat, sive non … |
(152r-170r) | De meditatione mortis, liber I mit Exzerpten aus anderen Werken (Ed.: PL 170, 354-378). Gegenüber dem Text der PL ist an Cap. 1 das Cap. 22 aus De incendio oppidi Tuitii angeschlossen; in Cap. 9 ist (nach ... cogitet quisque qualis futurus sit ...) eine Passage aus De meditatione mortis, Lib. 2, cap. 3 und 4 eingeschoben; nach Cap. 18 ist eine Passage aus De glorificatione trinitatis et processu sancti spiritus, lib. 9, cap. 7 angeschlossen (siehe unten). 1 ![]() | :
152r | Tit.: Incipit libellus excerptus de libris domini Rudberti Tuicensis abbatis, quos paulo antequam obiret e meditatione mortis componere cepit nec perfecit. Quid nunc agis, o anima? Saltem ab hinc eruditior esto et quod reliquum est temporis, vive secundum vitam sapientis ... — ... in corpore immortalis et secundum utrumque reus gehennae ignis. |
(eingeschoben 152v-153r) | De incendio oppidi Tuitii, cap. 22 (Ed.: Grundmann 1966, 469f.; PL 170, 355-356. - Vgl. Grundmann 1966, 388). 1 ![]() | :
152v | Proficiscor enim in viam universae carnis sciens quia omnes nos manifestari ... — ... his prospectis protinus a somno evigilavi. |
(eingeschoben 158v-159v) | De meditatione mortis, Lib. 2, cap. 3 und 4, Exzerpt (PL 170, 380-382). 1 ![]() | :
158v | Beatus quoque Iob praeter proprium dolorem, qui apparebat extrinsecus ... — ... quanto fortius presseris, tanto citius elabitur. |
(eingeschoben 168v-169r) | De glorificatione trinitatis et processu sancti spiritus, lib. 9, cap. 7, Exzerpt (PL 169, 188-189). 1 ![]() | :
168r | Utinam appenderentur peccata mea quibus iram merui et calamitas, quam patior, in statera ... — ... arma et scutum et exsurge in adiutorium mihi. |
(170r-170v) | De fide ad Petrum, cap. 2, Exzerpt (Ed.: PL 40, 759-761. - CPL 826; CPPM II 152). Der Text schließt ohne jegliche Markierung in derselben Zeile an den vorangehenden an. Übereinstimmung mit dem Text der PL ab dem zweiten Satz. 1 ![]() | :
170r | Sed inventum est, ut dixi, admirabile illud commercium, ut de suo idem de sua natura redimeretur homo. Dei enim filius Iesus Christus, qui in forma dei erat, qui nisi ex natura ... — ... unitam summa divinitas gerit. Et haec est fidest christiana, per quam ... ipsi honor, laus et gloria et imperium a saeculo et nunc et semper et in omnia saecula saeculorum. Amen. |
(170v-172r) | Epistola ad Hugonem de S. Victore (Ed.: PL 186,1052-1054). 1 ![]() | :
170v | Hugoni sancti Victoris priori W. salutem. Nuper de Parisius veniens dominus Arnolfus Sagiensis archidiaconus socius et amicus noster carissimus narravit nobis ... — ... et si quid vobis displiceret in ea, rationes et auctoritates ad me instruendum a vobis mihi rescribi impetrarem. Valete. |
(172r-173r) | Excerpta theologica (Hamesse Nr. 4218 und 21797). 1 ![]() |
172r | Augustinus: Non declines ad dexteram, ut de iustitia tua praesumas ad regnum ... — ... scrutetur, qui potest occultum profundum iudiciorum, verumtamen caveat praecipicium. |
(173r-173v) | Epistola de erroribus Petri Abaelardi, ep. 190 (Ed.: SBO 8, 39-40). Ohne Cap. 3 und Schluss, vgl. Mews 1985, 78. 1 ![]() | :
173r | Tit. [in margine]: He sunt hereses Petri Baylardi pauce de multis. Quod pater sit plena potentia, filius quaedam potentia, spiritus sanctus nulla potentia. Quod spiritus sanctus non sit de substantia patris aut filii ... — ... neque delectatio, quae movet eam, peccatum sit nec debemus extinguere. |
(173v-175v) | Epistola 189 (Ed.: SBO 8, 12-16). 1 ![]() | :
173v | Tit.: Epistula Bernhardis abbatis. Amantissimo patri et domino Innocenti, summo pontifici frater B. Claraevallensis vocatus abbas. Modicum id quod est. Necesse est, ut veniant scandala ... — ... sed visus est mihi patienter ferendus de me, qui nec vestrae personae nec curiae pepercit. |
(175v-176v) | Epistola ad Bernardum Claraevallensem (Ed.: SBO 8, 46-48). 1 ![]() | :
175v | Innocentius episcopus servus servorum dei, H. Senonensi Remensi archiepiscopis eorumque suffraganeis salutem et carissimo in Christo filio B. Claraevallensi abbati salutem. Testante apostolo sicut unus dominus, ita una fides esse dinoscitur, in qua tamquam ... — ... defensores a fidei consortio sequestrandos et excommunicationis vincula innodandos esse censemus. Data Laterani XVII. kalendas Augusti. |
(176v) | Confessio fidei 'Universis' (Ed.: Burnett 1986, 137-138; PL 178, 107). Fortsetzung von Bl. 151r-v. 1 ![]() | :
176v | ... dum modo bene operandi aequalem voluntatem retineat nec in eo quin operetur remaneat ... — ... nolite condemnare et non condemnabimini. |
(HDS) | Sententia 165 (Ed.: CCCM 16, 84f.). 1 ![]() | :
HDS | Tit.: Petrus Abaielardus in theologia sua. Praedestinatio, ut diximus, tantum est. Quod enim dxit Augustinus ... — ... aliquod bonum daret, per quod salvaretur. |
(HDS) | Besitzvermerke und Bücherfluch. |
(HDS) | Federproben. Briefbeginn Bl. 175v dieser Hs. Verweise auf die Confessio fidei Abaelards. 3 ![]() |
HDS | Tit [in Rot:] Petri Abaielardi responsio contra columpnias obiectorum capitulorum universis sancte ecclesie filiis. Require superius. |
HDS | Innocentius servus servorum dei. Innocentius episcopus servus servorum dei H. Sennonensi |
HDS | Vier schwarze Lombarden: B E Q M. |