Beschreibung ausdrucken Permalink: https://manuscripta.at/?ID=11358
Wien, Österreichische Nationalbibliothek (ÖNB), Cod. 2177
IVO CARNOTENSIS. ALGERUS LEODIENSIS. PETRUS DAMIANI. LEO IX. PAPA. HUMBERTUS SILVAE CANDIDAE
Olim: Blotius: P 4514; Tengnagel: 69; Jur. can. 84    Pergament   122 Bl.   279×185   Göttweig, 4. Viertel 12. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Göttweig OSB
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 19)

Lagen: 14.IV112 + V122.
Neuzeitliche Foliierung mit Tinte. Erstes und letztes Doppelblatt aus Papier (von der Neubindung im 18. Jh.; nicht in der Lagenformel berücksichtigt). Zeitnahe gotische Kustoden in Rot. Bl. 62, 71 mehrfarbige tannenbaumförmige Vernähung, Bl. 94 Naht ohne Muster und Farben. Gotischer Buchstaben f auf Bl. 1r, 65r und (nur sehr blass) 122v. Auf Bl. 122v Abklatsch von einem gegenüberliegenden Blatt; eine schwarze E-Initiale im unteren Seitenbereich ist erkennbar. Diese stammt vermutlich von einem Fragment, das früher als Spiegel HD fungierte. Erste und letzte Seite sind stärker gedunkelt als die übrigen Blätter, woraus zu schließen ist, dass der Buchblock wohl einige Zeit ohne Einband lag.
Schrift:
Schriftraum: 210 × 125    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 31   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift – Marginalien
Eine Hand. Bl. 1r–64v Notazeichen am Blattrand. Bl. 8v-73r rot umrandete Marginalien. Bl. 1v-3r Marginalien 1. Hälfte 14. Jh.
Ausstattung: Illuminiert   Rankeninitiale(n)   
Bl. 1r Silhouetteninitiale; Bl. 8v, 79r, 91r, 92r Rankeninitialen. Friedrich Simader weist stilistische Nähe der Silhouetteninitiale Bl. 1r zu Göttweig, Cod. 39, 37r und ÖNB, Cod. 446 nach und identifiziert den Maler der Rankeninitialen Bl. 8v, 91r und 92r mit dem Maler von Göttweig, Cod. 99 und ÖNB, Cod. 2176 (ähnlich auch Cod. Vat. lat. 254, 1r). Außerdem sei der Maler von Bl. 79r auch an Göttweig, Cod. 38 beteiligt gewesen.

Einband: Wien     1752     
Weißes Pergament über Pappe mit Goldpressung.


Laut Brasington 1991, 171 stammt die Handschrift ursprünglich aus Heiligenkreuz. Diese Zuweisung beruht jedoch ausschließlich auf dem inhaltlichen Vergleich mit der Bücherliste MBKÖ I, 40–74, hier 58, Zeile 13–29. Es ist möglich und wahrscheinlich, dass es sich hier um eine verwandte Hs. des Heiligenkreuzer Kodex handelt. Der Göttweig-Bezug liegt aufgrund der kunsthistorischen Beobachtungen Friedrich Simaders nahe. Dass sich die Handschrift vor einer Neubindung im 15. Jh. in Göttweig befunden hat, ist durch die auf Bl. 1r, 65r und 122v eingetragenen Buchstaben f nachzuweisen. Aufgrund der Erwähnungen bei Blotius muss sie jedenfalls schon im Jahr 1576 in der Hofbibliothek gewesen sein (vgl. Menhardt, Blotius, 66 und 95).

Information zu Parallelüberlieferung einzelner Texte bei mirabile.

Nikolaus Czifra, 04.11.2014, letzte Änderung 10.03.2015
"Brasington 1991", "MBKÖ I", "Menhardt, Blotius", "PL", "Kéry 1999", "MGH", "Rep. font.", "PG"
alle Initien
(1r-8v) Ivo Carnotensis Prologus ad Panormiam bzw. in Decretum (Ed.: PL 161, 47-60). Übereinstimmungen vereinzelter Lesarten mit einer Hs. aus St. Blasien im Schwarzwald (heute St. Paul im Lavanttal, Stiftsbibliothek, Cod. 22/1), vgl. Brasington 1991, 171.
   1
1r Tit.: Incipit prefatio de viris ecclesiasticis.
Exceptiones ecclesiasticarum regularum partim exemplis Romanorum pontificum, partim ex gestis pontificum ... — ... prudens lector advertat, quod in unaquaque parte sibi necessarium quaerere debeat.
(8v-64v) Algerus Leodiensis Liber de misericordia et iustitia, gekürzte Fassung (Ed.: PL 180, 857–906. - Kéry 1999, 272). Zur Kapitelabfolge vgl. Brasington 1991, 172; teilweise Übereinstimmung der Kapitelabfolge mit Parma, Biblioteca Palatina, Fondo Parmense 976 (=P), 231v–240v.
   1
8v Tit.: Incipit tractatus Ivonis Carnotensis episcopi in decretis patrum determinandis. De misericordia et iudicio.
Ut ait psalmista: Misericordiam et iudicium cantabo tibi domine, quia cum discretione ineffabili vel in hac vita relaxas peccata poenitentibus misericorditer vel in alia iudicas dampnando perenniter, sed quia dominus ait in evangelio: estote misericordes sicut et pater vester ... — ... et maxime providus et minime superbus accepit?
(64v-68r) Ivo Carnotensis CRSA Panormia, Exzerpte (vgl. PL 161,145D-169D). Vorhanden sind folgende Kapitel: Cap. 2–3, 10, 12, 29, 13, 30-31 (Anfang), 53–54, 60, 62, 65, 72 (zur Hälfte), 78, 87, 86, 88 (zweite Hälfte), 93, 109–110, 112 (erste Hälfte), 121 (zweite Hälfte), 113.
   1
64v Tit.: Filius assumpsit carnem, ne filii nomen ad alium transiret.
Non pater assumpsit carnem nec spiritus sanctus, sed filius tantum, ut qui erat in divinitate patris dei filius, ipse fieret in humanitate hominis filius ... — ... ut pleni Christiani inveniantur. Amentius papa capitulo XV. Idem Melciades papa Hispaniorum episcopis, idem caput VI. testatur.
(68r-79r) Sententia de corpore et sanguine domini. Text nicht nachweisbar.
   1
68r Tit.: Sententia de corpore et sanguine domini.
Quia sicut sensus sensui suo pari praeiudicare non potest, quo minus sint, quae illi et non sibi sunt sensibilia, sic nec intellectui maiori suo ab eis praeiudicandum est ... — ... immo magis holocaustum fiunt. In tumulo reus est, mala sua si non vereatur, surgit si doleat, prodit si confiteatur.
(79r-84v) Petrus Damianus OSB Epistola 91 (Ed.: MGH, Deutsche Briefe der Kaiserzeit 4,3, 1-13).
   1
79r Tit.: Contra Grecos qui negant spiritum sanctum procedere a filio.
Domno L. beatissimo patriarchae P. monachus servitutem. Religiosus episcopus Populensis ecclesiae mihi retulit, quoniam ex ore Dominici reverendissimi ... — ... per Abacuc prophetam, immo per angelum regalium delicias epularum.
(84v-85r) De sacrificio. Der Text ist als Zitat aus Gregorius in Sigebertus Gemblacensis: Chronica (PL 160,279-281) vorhanden. Auch in BAV, Cod. Vat. lat. 617, 387v [15. Jh.]; dort als Dicta Gregorii pape ex ratione Sacrificii.
   1
84v Tit.: Quare occidentalis ecclesia azymum et orientalis fermentatum panem offerat et quam utrumque ratum sit.
Solet plane movere nonnullos, quod in ecclesia alii offerunt panes azymos, alii fermentatos. Esse namque ecclesias IIII ordinibus distributas liquet ... — ... inter se non discrepent, sed impetrent a patre quodcumque postulaverunt. Amen.
(85r-87r) Leo IX. papa Epistola ad Michaelem Constantinopolitanum patriarcham adversus eius et Leonis de Achrida episcopi inauditas praesumptiones et nimias vanitates, Auszug (Ed.: PL 143,753A-755D).
   2
85r Tit.: Quid dignitatis Constantinus imperator apostolice sedis episcopo contulerit.
Ex privilegio Constantini cum cruce aurea super celestis clavigeri venerabile corpus posito ad medium proferemus, in quo idem gloriosus princeps post baptismatis sui enucleatam conmendationem specialem ... — ... in numero religiosorum clericorum connumerare, nullum ex omnibus praesumentem superbe agere.
86v Neue Überschrift: Additio.
Decrevimus etiam [itaque] et hoc, ut isdem venerabilis pater noster Silvester summus pontifex vel omnes ei succedentes pontifices diademate videlicet corona ex capite nostro ... — ... et salvatore nostro Iesu Christo annuente tradimus feliciter atque perenniter possidenda.
(87r-88v) Humbertus Silvae Candidae OSB Brevis et succincta commemoratio (PL 143, 1002C–1004C. - Rep. font. V 615; Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters, Werk 2962).
   2
87r Tit.: De heresi Mychahelis patriarche Constantinopolitani.
Humbertus dei gratia cardinalis episcopus sanctae Romanae ecclesiae, Petrus Alnalfitanorum [recte Amallitanorum] archiepiscopus, Fridericus diaconus et cancellarius omnibus ecclesiae catholicae filiis. Sancta Romana prima et apostolica sedes, ad quam tamquam ad caput sollicitudo ... — ... Severianis, Manichaeis et cum omnibus Haereticis, immo cum diabolo et angelis eius nisi forte respuerunt. Amen. Amen. Amen.
88v Tit.: Subscriptio eorundem anathematis Leonis pape in eundem.
Quicumque fidei sanctae Romanae et apostolicae sedis aut eius sacrificio in aliquo contradixerit, anathema sit nec habeatur catholicus orthodoxus ... — ... salutamus multum tuam sanctam paternitatem in Christo orantem pro nobis, domine sancte et semper desiderabilis pater.
(Die Subscriptio ist länger als im Text der PL)
(88v-89r) Pantaleon de Comite Maurone Memorandum (PG 140,572-574).
   1
88v Tempore, quo victoriosissimus imperator Constantinus cognomento monomachus imperii habenas perspicaciter moderabatur ... — ... quod legentibus pateat Latinae serenitas institutionis et nemo ultra talia audeat praesumere.
(89r-91r) Leo de Achrida Epistola ad Iohannem episcopum Tranensem Humberto de Silva Candida interprete (vgl. PL 143, 929-931C).
   1
89r Tit.: Nuge cuiusdam Greculi contra observationes Latinorum.
Dei autem magna dilectio et iocunda conpassionis viscera flexerunt nos scribere ad tuam sanctitatem et per te ad universos principes sacerdotum et sacerdotes Francorum ... — ... quae olim perdita est livore serpentis. Nam denarius tenet vel habet figuram regis, nos autem dei.
(91r-122v) Petrus Damianus OSB Epistola 40 (Liber Gratissimus) (Ed.: MGH, Deutsche Briefe der Kaiserzeit, 4,1, 384-506). Der Brief ist am Schluss unvollständig.
   1
91r Tit.: Incipit prologus libri Petri Damiani, qui appellatur Gratissimus.
Domno H. venerabili Ravennatiae sedis antistiti P. vivificae crucis Christi humillimus servus salutem in idipsum, qui sacerdotium auctore deo noviter suscepisti ... — ... sed iam emenso pelago clavum restringentes, vela submittimus, quia duce Christo litus aspicientes portui adpropinquamus. Finit.