Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=25020 
Innsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (ULBT), Cod. 573
SAMMELHANDSCHRIFT, U. A. IACOBUS TWINGER
Olim: II 3 B 11    Papier   IV, 283 Bl.   300×210   Deutschland (Schlesien?), 15. Jh. u.a. 1437   
Provenienz/Letztbesitzer: Stams, Zisterzienserstift (?)
Handschrift aus 4 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-60) um 1434/1437; 2  (61-75) um 1437/1438; 3  (76-282, HDS) 1437; V  (VDS, I, II, III, IV) um 1437/1439
Die folgenden Daten sind Auszüge aus dem gedruckten Katalog der Handschriften der Universitäts- und Landesbibliothek Tirol in Innsbruck. Diese Daten, insbesondere die Bibliographie, werden in manuscripta.at laufend korrigiert und ergänzt. Addenda und Corrigenda zum gedruckten Register finden Sie hier.

 Volldigitalisat
 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil V  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil V  |  Einzelbilder: fol. III, IV, 34, 35, 51, 52, 60, 73, 74, 183, 184, 192, 279, 280.
Wissenschaftliche Beschreibung: Kat. Innsbruck 6, 286-291 (online).

Teil 11-60   Papier   Deutschland (Schlesien?), um 1434/1437
Lagen: 5.VI60
Vorsatzblätter und einzelne Blätter des Textes teilweise lose. Gegenblätter zu Bl. 3 und 4 als Spiegel am VD aufgeklebt. Vier leere Vorsatzblätter. Am Lagenende urspr. Kustoden, nur noch am Ende der ersten und zweiten Lage Reste erhalten.
Schrift:
Schriftraum: 214/220 × 139/145    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 43-48 bzw 39-42   
Schriftart: Bastarda cursiva
Zwei Hände: Schreiberwechsel Bl. 32rb/va: 1) Tinte sehr dunkel, gedrungener, breiter Duktus, Schriftbild stets über die rechte Rahmung einer Spalte hinausgeführt; 2) Schriftbild enger, erste Textzeile bisweilen in Textualis formata (Textura).
Ausstattung: Rubriziert   
Teil 261-75   Papier   Deutschland (Schlesien?), um 1437/1438
Lagen: VI72 + (VI–9)75
Bl. 71–75 Papier am inneren Rand längs angeschnitten. Nach Bl. 75 neun Blätter herausgeschnitten.
Schrift:
Schriftraum: 215/217 × 143/145    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 30-33   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Schriftbild breit, Duktus eher flüchtig. Selten Angaben zum Inhalt am Rand von der Hand des Schreibers.
Ausstattung: Rubriziert   
Teil 376-282, HDS   Papier   Deutschland (Schlesien?), 1437
Lagen: 12.VI278(279) + (VI–2–5)282(283).
Gegenblatt zum ersten Blatt der letzten Lage als Spiegel am VD aufgeklebt. Zwei Blätter der 1. Hälfte sowie fünf Blätter der 2. Hälfte der letzten Lage herausgeschnitten (ohne Textverlust). Zahl 114 in der Foliierung doppelt.
Schrift:
Schriftraum: 211/220 × 132/135    Spaltenzahl: 2 ungleich    Zeilenzahl: 26-33   
Schreiber: Martinus de Silesia seu de Wratislava – Schriftart: Bastarda
Datiert 1437 (Bl. 240v, 282rb). Schriftbild eng.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Einfacher Dekor   
VVDS, I, II, III, IV   Papier   Deutschland (Schlesien?), um 1437/1439
Lagen: (III-2)IV

Hs. enthält 1 Fragment
FälzeLagenmitten   Pergament   14. Jh.
Datierung nur für Fälze in T. 1. In T. 1 nicht näher identifizierbarer deutschsprachiger Text, T. 3 lateinischer Text.

Einband: Entstehungsort unbestimmt     15. Jh.     Gotisch     Schmucklos        
Dunkelbraun gefärbtes Schweinsleder über Holz. Holz der Deckel teilweise freiliegend, Lederüberzug abgeschabt, Reste stark zerstört, gedunkelt und löchrig. Über dem ersten Drittel der Deckel zum Rücken hin Halbledereinband aus hellem Schweinsleder, darüber, über das erste Fünftel der Deckel dunkles Kalbsleder gezogen. Holz des HD im Abstand von ca. 55 mm vom äußeren Deckelrand längs gespalten, lediglich durch das Einbandleder zusammengehalten. Reste zweier Langriemen-Leder-Metallschließen und je fünf kleiner runder Beschläge. Kanten abgeschrägt und gerundet. Rücken: drei Doppelbünde, mit (neuem?) braunem Kalbsleder überzogen (vgl. Innsbruck, ULB Tirol, Cod. 568). Kapitale versenkt. Spiegel des VD zwei Papierblätter (zur Vorsatzlage gehörig), jeweils leer bis auf Signaturen; am HD leeres Papierblatt über einem älteren Spiegel aus Pergament (Gegenblatt herausgeschnitten, Falz zwischen vorletzter und letzter Lage).


Laut altem Signaturenkatalog der ULB Tirol letzter Vorbesitzer Stams. In diesem Fall 1808 anlässlich der vorübergehenden Aufhebung des Klosters Stams der ULB Tirol übergeben.
Vorbesitzer: Stams, Zisterzienserstift (?) , bis 1808
Bearbeitung: Universitäts- und Landesbibliothek Tirol; Katalogbeschreibung: Daniela Mairhofer 2009
Digitalisierung und Dateneingabe: Universitäts- und Landesbibliothek Tirol: Projekt Libri Stamsenses 2023-2024 - Kulturerbe digital
Wasserzeichen: Maria Stieglecker (ÖAW)

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Kat. Innsbruck 6", "Heilig 1932", "Hohmann", "Kaeppeli", "Bloomfield", "Madre", "Grubmüller/Schnell/Stahl 1988", "Grubmüller 1967", "Zumkeller"
alle Initien
(Ir-IVr) Leer.
Teil 1
(1ra-32rb) Pronuntiamentum de sanctis (Legendarium Austriacum) (G. Philippart, Verfasserlexikon2 V 655. Weitgehend übereinstimmend mit Innsbruck, ULB Tirol, Cod. 764, 278v. - Parallelüberlieferung: u. a. Fiecht, Stiftsbibl., Ms. 53 [Hs. 93], 2r; Graz, UB, Ms. 648, 205r, Ms. 969, 131r; Kremsmünster, Stiftsbibl., CC 26, 116v; München, BSB, Cgm 686, 1r; München, UB, Cod. 2° 135, 271ra). Anfänge der Kurzlegenden meist der Legenda aurea des Iacobus de Voragine entnommen.
   1
1ra Tit.: Incipit pronuntiamentum et primo in in (!) adventu domini.
Adventus Christi agatur (recte: agitur) per 4or septimanas ad designandum quod est adventus filii Dei videlicet in carne, in mente, in mortem et iudicium ... — ... dicitur Cras egrediemini et dominus erit vobiscum secundo Paralipomenon secundo capitulorum.
(32va-40rb) Sermo de septem peccatis mortalibus (Inc. wie Mainz, Stadtbibl., Hs. I 180, 79r). Innerhalb des Sermo jeweils Traktat bzw. Subsermo über die einzelnen Todsünden als Krankheiten der Seele, meist mit Anführung von Remedia am Schluss.
   8
32va Sana me domine et sanabor salvum me fac et salvus ero quoniam laus mea tu es. Ier. XVII (14). Devota oratio sunt verba praemissa quam saepe cum omni devotione frequentare debemus. In qua propheta duo petit, primo enim petit sanari ... — ... unde Ieronimus Semper aliquid boni operis facito ut te diabolus inveniat occupatum.
32vb Prima et gravissima animae infirmitas est superbia quae multos occidit, dicitur autem superbia infirmitas maxima (De superbia)
33vb Tit.: De invidia.
Secunda infirmitas gravissima est invidia quae pessimum dicitur peccatum quia directe opponitur caritati quae est maxima virtus
34rb Tit.: Capitulum de ira.
Tertia infirmitas est ira quae est quaedam frenesis animae et secundum beatum Augustinum ira est
35vb Tit.: De accidia.
Quasi a facie colubri fuge peccatum fugiendum est quasi venenum et mortifer animae morbus
37ra Tit.: Capitulum de avaritia.
Inclina cor meum in testimonia tua et non in avaritiam (Ps. 118,36). Duo facit propheta in verbis praemissis, primo petit per gratiam et timorem divinum cor suum ad virtutes
38rb Nolite fieri sicut equus et mulus (Ps. 31,9). Duo facit psalmista in verbis istis. Primo praemittit uttilem (!) praemonitionem cum dicit Nolite fieri (De gula)
39ra Tit.: Sermo de luxuria.
Nolite fieri sicut equus et mulus etc. (Ps. 31,9). Procede ut supra vel aliud thema. Post concupiscentias tuas non eas et a voluptate tua avertere sequitur
(40rb-53rb) Sermones "quando volueris" (zu verschiedenen Anlässen). Predigtreihe als solche bzw. einzelne Predigten daraus nicht nachweisbar. Prothemata ausschließlich dem Alten Testament, Liber Iob, entnommen.
   10
40rb Tit.: Sermo quando volueris.
Alter alterius honera portate. Galathis 6to (2). Ad hoc debet tendere studium omne boni christiani ut pure et perfecte impleat legem Christi ... — ... in hac vita portemus ut in die iudicii cum beatis gaudia aeterna percipiamus Amen Amen.
41rb Parce mihi domine, nihil enim sunt dies mei. Iob VII (16). Ubi petiit sibi dominum parcere rationem assignans quia dies hominis nihil sunt. Ubi nota quod dies hominis nihil sunt et dicuntur nihil propter brevitatem dierum ... — ... nos Deus quaesierit vel vocaverit non possumus latere vel fugere unde Ps. (138,7) Quo ibo a spiritu tuo.
43ra Taedet animam meam vitae meae. Iob X (1). Pro quo notandum Iob cognovit quod sibi dominus tarde cum sua misericordia assisteret incepit taedere et taediose dolores ... — ... exardescit etc. Et propter has causas dixit Cum sit nemo qui de manu tua possit eruere.
44rb Manus tuae domine fecerunt me etc. (Iob 10,8). Postquam Iob in lectione praecedenti ostendit Dei potentiam esse ita magnam quod nemo possit ei resistere ex consequens ostendit naturam humanam ... — ... visitationes quae custodierunt animas nostras ne depredarentur et damnentur.
45va Responde mihi quantas habeo iniquitates. Iob XIII (23). Petit sibi responsionem a domino dicens Responde mihi, voca me et ego respondebo tibi ... — ... et anima et calciamenta id est gloriam vel poenam secundum meritum vel demeritum in pedes eius.
46vb Homo natus de muliere. Heac lectio habetur Iob XIII (recte: 14,1) ubi ipse tangit diversas miserias hominum unde dicit Homo natus de muliere ... — ... anima quae utrumque simul et semel unita prius Deo serviendo requiescant in pace saecula.
48va Quis mihi hoc tribuat. Iob 9 (recte: 14,13). Hic investigat profunditatem misericordiae et iustitiae unde interrogat dicens Quis mihi hoc tribuat ut in inferno ... — ... si via iniquitatis in me est et deduc me in viam rectam id est in vitam sempiternam.
49va Spiritus meus attennuabitur (!). Iob 17 (1). In istis verbis designat nobis naturae humanae fragilitatem sub statu suo dicens Spiritus meus ... — ... de hac patientia dicit dominus Lucae 21 (19) In patientia vestra possidebitis animas vestras.
51ra Pelli meae consumptis carnibus etc. Iob 19 (20). In hac lectione recitat nobis de attenuatione et consummatione corporis Iob prae vehementi dolore eius dicens Os meum adhaesit ... — ... iudicis nec iustitia iusti secura est nisi avertatur pietate divina.
52rb Quare de vulva deduxisti me. Iob X (18). Hic loquitur in persona animae afflutae de vita miserabili attediatur dicit ergo O domine quare deduxisti ... — ... misericors Deus et perducat nos in terram viventium qui est benedictus in saecula saeculorum Amen Amen Amen.
(53va-60ra) Auctoritatessammlung. Bibel, Kirchenvätern, Philosophen und Glossatoren entnommen, namentlich: Actus apostolorum; Ambrosius; Anselmus Cantuariensis; Apocalypsis; Augustinus; Bernardus Claraevallensis; ad Colossenses, ad Corinthios; Cyprianus Carthaginensis; Ecclesiastes; Ecclesiasticus; Exodus; Genesis; ad Galatas; ad Hebraeos; Iacobusbrief; 1. Iohannesbrief; Gregorius Magnus; Habacuc; Hieronymus; Ieremias; Iohannes Chrysostomus; Isaias; Isidorus Hispalensis; Leviticus; Matthaeus; Proverbia; Psalmi; Reges;Römerbrief; Sapientia; Thobias; Seneca.
   1
53va Prima Iohannis primo capitulo (9) Si confiteamur peccata nostra, fidelis et iustus est ut remittat nobis peccata et emundet nos ab omni iniquitate. Iacobi V (16) Confitemini alterutrum peccata...
(60rb-60vb) Leer.
Teil 2
(61ra-75vb) Henricus de Langenstein (de Hassia) (Ps.-Nicolaus de Dinkelsbühl) De confessione (De clavibus ecclesiae) (Heilig 1932 154–160. Hohmann 419, Nr. 229. Kaeppeli Nr. 2416 [Iohannes Kusin Moguntinus zugeschrieben]. Bloomfield Nr. 6019. Vgl. Madre 336. Unvollständig, bricht mit Lagenende ab. Parallelüberlieferung: u. a. Fiecht, Stiftsbibl., Ms. 161 (Hs. 153), 90r; Innsbruck, ULBT, Cod. 59, 232ra; Wilten, Stiftsbibl., Sign. 320307, 204ra).
   1
61ra Tit.: Hic incipit tractatus magistri Hinrico (!) de Hassia etc.
Tibi dabo claves regni caelorum. Mt. VI (recte: 16,19). Verbum hoc cuilibet dicitur confessori qui absolvendi habet potestatem confitentem a peccatis et per hoc ... — ... iuxta illud quod eis inpositum est non putant se episcopis nec emendant ut deberent [
Teil 3
(76r-240v) Iacobus Twinger de KoenigshofenVocabularius ex quo (Ed.: K. Kirchert, D. Klein [Hrsg.], Die Vokabulare von Fritsche Closener und Jakob Twinger von Königshofen. Überlieferungsgeschichtliche Ausgabe, Bd. I und II [Texte und Textgeschichte 40 und 41]. Tübingen 1995, 1–716, 717–1603. – K. Grubmüller, Vocabularius Ex quo, Bd. I [Texte und Textgeschichte 22]. Tübingen 1988, 7, 12, 26. Zu Jakob Twinger [1346–1420] und seinem Werk s. Grubmüller [1967] und Grubmüller [1988], zu textphilosophischen Fragen s. G. Powitz, Zur Überlieferung des Closener Glossars. Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins 120 [1972] 217ff.).
   1
240v Expl.   ... (Schlussschrift:) Explicit abecedarium bonum et valde rarum anno domini MoCCCCoXXXVIIo et finitum est feria sexta post festum assumptionis virginis gloriosae Mariae etc.
(241ra-282rb) Vocabularius ex quo (Ed.: Grubmüller/Schnell/Stahl 1988 Bd. II–V. – Grubmüller 1967 60, mit Nennung der Hs., und Grubmüller/Schnell/Stahl 1988. Vokabular zur Redaktion A6 gehörig, nach der Hs. Augsburg, Staats- und Stadtbibl., 2° Cod. 471, 1r–206r. Parallelüberlieferung: u. a. Wilten, Stiftsbibl., Sign. 320211 [Kompilation von Redaktion Pa und Wo]).
   2
282ra Expl.   ... (Schreiberspruch:) Solamen do steigt der blinde off dem lamen, und machten zwene croeppel.
282rb Expl.   ... (Schlussschriftmit Datierung, Schreibervermerk:) Explicit vocabularium bonum et valde rarum anno domini MoCCCCoXXXVIIo in octava assumptionis gloriosae virginis Mariae et hoc opus est scriptum per fratrem Martinum de partibus Sleziae de civitate Wratisslaviae ordinis sancti Augustini doctoris egregius. Oretis Deum pro ipsum (!) etc. Scribere cum penna docuit me pulchra puella manu propria. (Zumkeller Nr. 672)