Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=29431 
Innsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol (ULBT), Cod. 759
THEOLOGISCHE SAMMELHANDSCHRIFT, BESONDERS LIBER SENSATUS
Olim: II 4 D 2    Papier   240 Bl.   215 × 150   Stams, Mitte 15. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Stams, Zisterzienserstift
Die folgenden Daten sind Auszüge aus dem gedruckten Katalog der Handschriften der Universitäts- und Landesbibliothek Tirol in Innsbruck. Diese Daten, insbesondere die Bibliographie, werden in manuscripta.at laufend korrigiert und ergänzt. Addenda und Corrigenda zum gedruckten Register finden Sie hier.

 Volldigitalisat
 Wasserzeichen:  Metadaten  |  Vorschau Bilder  |  Einzelbilder: fol. 16, 39, 52, 53, 64, 65, 77, 135, 136, 170, 171, 197, 205, 209, 221, 230.
Wissenschaftliche Beschreibung: Kat. Innsbruck 8, 293-302 (online).
Lagen: 20.VI239(240)
Erstes Blatt der ersten Lage ungezählt. Da die Lagen 8ff. (Bl. 84–Schluss) inhaltlich unmittelbar an Lage 1 (Bl. I–11) anschließen (Liber Sensatus), ist anzunehmen, dass die Lagen 2–7 (Bl. 12–83) falsch eingebunden wurden. In den Lagenmitten Pergamentfälze, z. T. beschrieben (Fragment einer weiter nicht lesbaren deutschen, auf Grundbesitz des Klosters Stams bezogenen Urkunde, s. z. B. zw. Bl. 89 und 90 lesbar Norderperg = Nörderberg bei Marling), zw. Bl. 209 und 210 Cerfaus (= Serfaus).
Schrift:
Schriftraum: 145/165 × 95    Zeilenzahl: 25-35   
Schriftart: Bastarda cursiva
Schreiber (Bl. 239v) Conradus de Augusta, professus in Stams mit Vermerk durch den Rubrikator mincenberger est nomen eius, wohl Conradus Münzenberger (Album Stamsense Nr. 241, nachweisbar unter Abt Georg Ried [1436-1481]), allerdings auch ein Conradus de Augusta belegt (Album Stamsense Nr. 188, nachweisbar unter Abt Iohannes Blaetterle [1399-1420]).
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   Deckfarbeninitiale(n)   Ranke(n)/Bordüre(n)   

Einband: Stams     15. Jh.     Gotisch     Schmucklos        
Einbandfragment oder Abklatsch vorhanden
Stark zerstörtes Wildleder über Holz. Am VD und HD jeweils in der Mitte senkrechter, ca. 2 cm breiter Lederstreifen aufgeklebt. Reste zweier Lederschließen. Kanten leicht abgeschrägt. Rücken: drei Doppelbünde, oben Spuren eines Titelschildchens. Kapitale mit Spagat umstochen. Spiegel: jeweils zwei Drittel der Innenseiten des Deckels bedeckendes Pergamentblatt, am HD beschrieben (Urkunde, zu den Fälzen in den Lagenmitten gehörend), jedoch mit der Schriftseite am Deckel aufgeklebt.


Ohne alte Stamser Signatur, im Stamser Katalog (Innsbruck, ULB Tirol, Cod. 1001) nicht enthalten. 1809 anlässlich der vorübergehenden Aufhebung des Stiftes Stams der ULB Tirol übergeben. Am Spiegel des VD alte radierte Signatur der ULB Tirol II 3 […].
Vorbesitzer: Stams, Zisterzienserstift , bis 1808
Bearbeitung: Universitäts- und Landesbibliothek Tirol; Katalogbeschreibung: Walter Neuhauser 2014
Digitalisierung und Dateneingabe: Universitäts- und Landesbibliothek Tirol: Projekt Libri Stamsenses 2023-2024 - Kulturerbe digital
Wasserzeichen: Maria Stieglecker (ÖAW)

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Kat. Innsbruck 8", "Album Stamsense", "Schneyer", "Copinger", "Bloomfield"
alle Initien
(Ir-Iv) Leer.
(1r-11v, 84r-239v) Antonius PenterLiber Sensatus (Schneyer 5, 358ff. - Copinger 5376). Die einzelnen Sermones vom Stamser Kompilator (Schreiber) Conradus de Augusta ausgewählt, exzerpiert bzw. umgeformt für aszetische Zwecke. Die einzelnen Texte durchwegs in wörtlicher Übereinstimmung mit dem (einzigen) Inkunabeldruck, jedoch weitgehend ohne Angabe des Bibelthemas, gegenüber dem Druck am Beginn und Schluss gekürzt, aufgeteilt in einzelne durch Umrahmung als Überschrift hervorgehobene Abschnitte (Themen), welche im Druck zumeist als Textteile enthalten sind und im Wortlaut auch der Aufschlüsselung der Sermones im ersten Register des Druckes entsprechen. Enthält die fast vollständige Reihe des Temporale de epistolis des Sensatus, mit Ausnahme der letzten Abschnitte durchwegs nach der Abfolge im Kirchenjahr. Es fehlen Schneyer, Nr. 1, 6, 12, 13, 23-26, 32, 34, 35, 53.
   57
1r Nunc enim proprior est nostra salus. Rom 13 (12). Videmus ad oculum quod isti nobiles et potentes
5r Christus suscepit vos in honorem Dei (Rom. 5,10). Notandum quod Christus accepit ad se quattuor genera hominum quattuor ex causis
8r Gaudete in domino semper iterum dico gaudete (Phil. 4,4). Notandum quod fidelis homo in domino gaudere debet propter quatuor. Primo dico quia habemus ipsum
10v Evangelizo vobis gaudium magnum quod erit omni populo. Luc. secundo (10). Nota quod quadruplex est gaudium. Primo est gaudium inferni et illud concipitur ex odio et invidia
84r Primus modus est prout venit in mundum humanam naturam assumendo propter humani generis liberationem
91v Natus est puer masculus (Jer 20). Salvator noster dicitur puer propter quattuor conditiones pueri, prima conditio est quod puer vult mundius excubari
96r Misit deus filium suum factum ex muliere (Gal. 4). Notandum quod filius est missus a patre in mundum propter quattuor, primo ut nos potenter liberaret
98r Exhibeatis corpora vestra hostiam viventem Deo placentem (Röm 12). Videmus in istis inferioribus quod corpore gratiosi et moribus onerati (! recte: ornati) placent principibus
101v Idipsum scientes non alta sapientes sed humilibus consencientes Romanos X (recte: 12,16). Carissimi quando aliquis videt quod alicui male succedit
106r Primo requiritur quod sit ordinata in discretione
106v Noli vinci a malo. Ro. 12 (21). Karissimi ad oculum videmus quando aliquis habet amicum
112r Sic currite ut comprehendatis. 1. Cor. 9 (24). Nos videmus quando aliquis exercuit malum opus
119r Libenter gloriabor in infirmitatibus meis ut inhabitet in me virtus Christi. 2. Corinth II° (recte: 12,9). Notandum quod quattuor requiruntur ad hoc quod Christus habitet in homine. Primum requiritur quod habeat mundum et pulchrum hospitium
122r Nunc cognosco ex parte tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum (1. Cor. 13,12). Nos videmus ad sensum quando isti pueri ponuntur ad aliquod artificium
127r Convertimini ad me in toto corde vestro. Iohelis 2° (12). Nos videmus quando pater videt filium male morigeratum
129v Primo quia illud est tempus in quo homo melius ab infirmitate peccati sanatur
132r Prima conditio est quod debemus sibi assimilari
134r Primo quia in praesenti eum ditiorem saniorem feliciorem et acceptiorem facit
134v Primo est sanctitas vit1e. Nos videmus ad oculum quod isti homines in munditia viventes
136r Tertia conditio est quod debemus ipsius correctiones libentius sustinere
137r Prima requiritur recte vivendi iustitia. Nos videmus quod quando aliquis nephas inponitur alicui
142v Mundavit conscientiam nostram ab operibus mortuis, ad Hebraeos nono (14). Videmus ad sensum quod infirmus antequam perfecte curetur et sanetur
146v Primo requiritur ut castrorum (recte: castrum) cordis nostri prudenter custodiamus
150v Primo per veram humilitatem. Nos videmus ad oculum quod qui volens sequi
155r Primo requiritur quod vitam nostram disciplinaliter ordinemus. Nos videmus ad sensum quod consuetudo est peregrinorum
159v Primo quia animam deturpat. Nos experimur ad sensum quod aliquis habens pulchram imaginem depictam in domo sua
164v Primum est naturalis inclinatio quod homo naturaliter inclinatus est ad hoc quod bonum operetur. Nos videmus in cursu naturae quod quaelibet creatura
169v Primo ad hoc quod homo in omnibus operibus se ordinate habeat. Nos videmus in exterioribus quod homo tunc se ordinate habet
174r Primum est summum bonum quod nos debemus diligere super omne bonum. Nos videmus quod natura docet quod quilibet illud super omne bonum diligit
178r Prima mors est mors naturae. Nos videmus ad sensum quod quando homo senescit calor naturalis deficit
182v Primo in reatum (recte: reatuum) nostrorum recognitione ut sic amplius resistemus peccatis. Nos videmus ad sensum quod procurator alicuius domini
189v Primo quo a peccatis sit iustificatus. Nos videmus ad sensum quod palatium alicuius magni principis cum praesens esse voluerit a sordidis purgatur
192v Primo debemus nos iustificare per paenitentiam. Nos videmus ad sensum quod ille laudantur (!) et benedicitur
195r Primum est divinae gratiae infusio. Nos videmus ad sensum quod per pluviam et roris infusione terram (!) ad germinandum renovatur
198v Primo tamquam summo creatori. Nos videmus ad sensum quod unusquisque libenter servit illi
202r Primum est turpium vitiorum mortificatio. Nos videmus ad sensum quod granum proiectum in terram non vivificatur
204v Non simus concupiscentes malorum sicut illi concupierunt (1. Cor. 10,6). Videmus ad sensum quod quando ex aliquo facto aliquibus male contigit
207r Primo quod operatur Deus in homine est bonam voluntatem et illam operatur mediante nostra cooperatione
209v Primum est conscientiae purificatio. Nos videmus ad sensum quod in aqua non apparet imago
212v Primo habemus a Deo sufficientiam bonorum naturalium que Deus sufficientius concessit
215r Primum est recte voluntatis ordinatio. Nos videmus ad sensum quod quando aliqua duo sunt bene ordinata
217v Primi sunt qui nec divitias habent nec divitias amant
221r Primum quod debemus Deo est subiectio et ad hoc iustitia ordinat homini. Nam iustitia est ut illi subiecti simus
221v Primo debet esse similis luci in subtilitate quae tanta est quod etiam vitrum penetrat
222v Primum opus misericordiae est visitatio infirmorum quae Deo multum acceptabile est
224v Primo debet operari bona et iusta et reputare indingna
225r Primo dico quod est falsa et imperfecta quia in caelo non reperitur
226r Primo quia talis obstinatio facit animam adeo foedam et vitiosam
227v Primi sunt pauperes diaboli, de hiis dicit spiritus sanctus
228v Prima est conscientiae obstinatio quae semper peccatorem pungit
229v Primo enim valent ad temporalem prosperitatem / vorglügsamkait / obtinendam
230r Primo debet esse serena ut ex corde puro procedat. Nos videmus quod rivulus emanans a fonte non potest esse serenus
233v Primum est temporis congruitas quod velocissime transit. Nam tempus causatur ex motu caeli
235r Primus est quod qui corpus Christi digne sumit illius bona convertit
236r Observate eos qui ambulant sicut habetis formam nostram (Phil. 3,17). Nos ad oculum videmus quod qui vult ambulare per aliquam viam sibi non notam
237v Primo veste nobilissima perfectissime humilitatis. Ipsa enim vera humilitas
239v Primo ratione congruitatis voluntaria enim paupertas illorum qui omnia quae sunt in mundo reliquerunt
(12r-14v) Sermo De oboedientia.
   1
12r Inclina aurem tuam (Ps. 45,11 und 88,3). Per haec verba hortatur nos dominus per prophetam ad statum perfectionis
(15r-15v) Nota de oboedientia.
   1
15r Est enim oboedientia scala paradisi cuius sunt septem gradus
(16r-16v) Nota de castitate.
   1
16r Primo igitur castitas est florens sicut lilium
(17r-18r) Nota de castitate.
   1
17r Castitas habet fructum uberrimum, cursum celerrimum et sertum pulcherrimum. Primo habet castitas fructum uberrimum
(18v-35v) Leer (außer Bl. 24r: nicht ausgeführte Initiale C).
(36r-47v) De vitiis et virtutibus (Parallelüberlieferung: München, BSB, Clm 28493). Sammlung einzelner kurzer, in sich stark gegliederter Traktate: (36r) De avaritia. - (36v) De accidia. - (38r) De pigritia. - (39r) De gula. - (40r) De luxuria. - (41v) De satisfactione. - (42r) De elemosina. - (42r) De paupertate. - (43r) De luctu. - (43v) De munditia cordis. - (44r) De pace. - (45r) De triplici humilitate. - (47v) De caritate.
   13
36r ] Quarto avaritia facit hominem abhominabile (!). Osee IV facti sunt abhominabiles sicut ea quae dilexerunt
36v Accidia est pravus amor boni cum taedio et inordinata animi tristitia
38r Primo quando est magnum iter et tempus breve
39r Quinque modis peccatur in gula, primo cum quis horam commedendi prevenit
40r Luxuria est inmoderatus appetitus secundum tactum. Primo enim gehenne comparatur
41v Primo est abstinencia a peccato nam prima lex quam medicus imponit infirmo est abstinencia a cibo
42r Primo est elemosina sicut lumen radiosum
42r Primo igitur paupertas est celeste precium quo a pauperibus emitur celum
43r Luctus est gracia vehementer dolendi de malo quod accidit
43v Nota quod octo sunt que videntur valere ad mundiciam custodiendam. Primum est aqua sapiencie
44r Duodecim sunt que ad pacem pertinere videntur. Primum est naturale desiderium pacis
45r Triplicem humilitatem habere debemus, humiles enim esse debemus in nobis
47v Caritas est ordinata et magna voluntas serviendi Deo (Bloomfield Nr. 682)
(48r-71v) Leer (fünfte und sechste Lage) außer Bl. 48r (Beginn der fünften Lage) nicht ausgeführte Initiale S.
(72r-80r) De miseria huius mundi (Parallelüberlieferung: Augsburg, Staats- und Stadtbibl., 2° Cod. 183, 139r–147v).
   1
72r Christus Iesus dominus noster mundi salvator creans salutem nostram loquitur omnibus nobis sicut scribitur Matthaei septimo (13) Intrate per angustam portam quoniam arta est via
(80v-83v) Leer.