|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=30352 |
Heiligenkreuz, Zisterzienserstift, Cod. 189
PS. HIERONYMUS. HIERONYMUS. AUGUSTINUS. IULIUS POMERIUS. ISIDORUS HISPALENSIS. VARIA
Pergament II, 116, I* Bl. 275×190 Heiligenkreuz, 1134-1147
Literatur zur Handschrift: Gsell 1891, 167 (online). — A. W. Kalff, Ps.-Hieronymus. De septem ordinibus ecclesiae. Phil. Diss. Würzburg 1935, 15-19. — Weber II 89. — I. Galynina Die Textgeschichte und Rezeption des «C. Faust.X, 21 im Mittelalter. Revue d'histoire des textes. N. S. 8 (2013) 111-169, nennt die Hs. S. 166. — Haidinger—Lackner 2015, 27 (Anm. 55), 29, 31, 34, 134-138; Abb. 92 (fol. 2v), 114 (fol. 21r), 64 (fol. 33r), 22 (fol. 60r).
alle Initien
Weitere Literatur zur Handschrift (Anzahl: 9)
"Gsell 1891", "Weber II", "", "Haidinger—Lackner 2015", "PL", "PLS", "BHM", "CPL", "CSEL", "CC", "CPPM", "AH", "CAO"
alle Initien
| (Ir-IIv) | Brevierfragment. Siehe unter Fragmentgruppe Cod. 78, fol. I, II, I*, II*, etc. |
| (1r-13r) | : Epistola 12, De septem ordinibus ecclesiae (PL 30, 148-162; der in PL 30 fehlende Text ediert in PLS 2, 266-269; ed. Kalff, a. O., 21-79 [mit Benützung der Handschrift]. BHM 312; CPL 633 und 734; R. Gryson, Répertoire général des auteurs ecclésiastiques latins de l'antiquité et du haut moyen âge I. Freiburg 2007, 550, PS-HI ep 12). Zwischen 10r, Z. 14 (recognoveris [PL 30, 160C; Kalff 65, Z. 9] und 12r, Z. 2 (Sacramentorum vero ea ratio..) ein in der PL fehlender Einschub: Nonne facilitatem tuam etiam is qui factus est condemnabit, qualis laicus potuisset qui electus sacerdos vel levita... - ...abstinere velle a malis sapientia est, et intellectus bonus omnibus facientibus ea. Der Einschub ediert bei G. Morin, Pages inédites de deux Pseudo-Jérôme des environ de l'an 400. Revue bénédictine 40 (1928) 289-318, die Edition auf S. 312-318, vgl. Kalff 19. 1 |
| 1r | Tit.: Incipit epistola Ieronimi presbyteri de ecclesiasticis ordinibus. — Sufficere quidem arbitror fidei tuae conversationem sanctam quam habes in Christo Iesu ad sacerdotalis nominis dignitatem... — ...hoc tantum iuste ab omnibus condemnandum quod consuetudo ecclesiarum aut divinorum librorum scripta non retinent. Explicit. |
| (13rv) | Hieronymus
 : Epistola 52,5 (PL 22, 531; CSEL 54, 421, BHM 990). excerp. 1 |
| 13r | Tit.: De nomine vel vita clericorum. — Igitur clericus qui Christi servit ecclesiae... — ...clerici eorum non proderunt eis. |
| (13v) | Hieronymus
: Epistola 52, excerp (Vgl. PL 22, 528 und CSEL 54, 416). Bearbeiteter Text mit Verwendung von cap. 3. 1 |
| 13v | Tit.: Hieronimi ad Nepotianum de ornatu clericorum. — Ornatus est clericorum castitas continentiae, parcitas cibi et potus, summum studium caritatis, humilitas vera... — ...quicquid enim in sumptus pauperum de tuo labore protuleris ad aeternum tibi lucrum dispensas. |
| (13v) | Hieronymus
: Epistola 52,5 excerp. (PL 22, 531; CSEL 54, 422). 1 |
| 13v | Tit.: Item unde supera. Ad elemosinam exhortatur clericos. — Mensulam tuam pauperes et peregrini et cum illis Christus convivia noverit.... |
| (13v-14r) | Hieronymus
: Epistola 54,12 + Epistola 54,14 (Bearbeitung) excerp. (PL 22, 556 und 557; CSEL 54, 478 und 481). 1 |
| 13v | Tit.: Item de eodem. Hieronimus ad Furiam. — Fac tibi amicos de Mammona iniquitatis qui te recipiant... — ...manum extendas, Christum excogita. + Para tibi viaticum quod longo itinere necessarium est. Ante te in caelis praemitte quod invitus dimissurus es et quod terra sumptura est, ut habeas unde aeternaliter gaudeas (PL 22, 556 und 557; CSEL 54, 478 und 481) |
| (14r) | Hieronymus
: Epistola 14,8 excerp. + Epistola 14,9 excerp. (PL 22,352; CSEL 54, 55 + PL 22, 353; CSEL 54, 58). 1 |
| 14r | Tit.: Hieronimus ad Heliodorum clericum negotiatorem non esse. — Clericos ante presbyterum sedere non licet, quia clericus si peccaverit, licet presbytero tradere eum Satanae... — ...rapido daemonum ore discerpitur. + Inferius frater accumbe ut minore... - ...et quietum et trementem verba sua. |
| (14r) | Hieronymus
: Epistola 52,5, zwei Exzerpte (PL 22,531; CSEL 54, 422). 1 |
| 14r | Tit.: Idem qui supra. — Obsecro te et repetens iterum iterumque monebo ne officium clericatus genus antiquae militiae putes, id est ne lucra saeculi in Christi quaeras militia. + Sed negotiatorem clericum ex inope divitem, ex ignobili gloriosum... — ...in tanta discordia morum, quae potest esse concordia. |
| (14r-15r) | : Zwei Exzerpte aus der ps.-hieronymianischen Epistola 42,2 und 42,3-4 und ein Exzerpt der echten Epistola 52,5 (PL 30, 288D-289A-C + PL 22, 531-532; CSEL 54, 423). 1 |
| 14r | Tit.: Ieronimus ad Nepotianum ut clerici cum feminis non maneant. — Praecipue illud adtentius tibi est praecavendum, quia prima temptamenta frater clericorum feminarum frequenter accessus... — ...ac solus ingrederis macule (!) testimonium tuum. + Feminarum cum clericis nullo pacto coniuncta praecipitur conversatio... — ...ipse te detrahentium morsibus tradisti, si Agapetarum consortium non dimiseris. + Hospitiolum tuum aut raro aut numquam mulierum pedes terant... — ...quicquid probabiliter fingi potest, ne fingatur, ante devita. |
| (15rv) | Isidorus Hispalensis
: Sententiae, Lib. II (PL 83,640B; CC 111, 170-171 + PL 83, 643A-B; CC 111, 175-176 + PL 83, 644A; CC 111, 177, Z. 20-22. CPL 1199). Exzerpt aus cap. 39,1-3 + 39,23-40,1 + 40,5. 1 |
| 15r | Tit.: Hieronimus ad Nepotianum de cavenda superbia vel fornicatione. — Ex culpa superbiae plerumque in abominandam carnis immunditiam itur... — ...ut non resolvat animum ad libidinem. + Quando impulsu daemonum mens ad delectationem fornicationis impellitur... — ...quando deus gemitu interno pulsatur. + Castitas enim fructus suavitatis est, pulchritudo inviolata sanctorum. Castitas securitas mentis, sanitas corporis. |
| (15v-16r) | Isidorus Hispalensis
: Sententiae, Lib. II (PL 83, 645B-646B; CC 111, 180-182. CPL 1199). Exzerpt aus cap. 41, 1-8. 1 |
| 15v | Tit.: Ysidorus de cupiditate vitanda. — Non potest quispiam spiritalia bella suscipere nisi prius ignem edomaverit... — ...cur peritura tanto amore cupimus. |
| (16r) | Isidorus Hispalensis
: Sententiae, Lib. III (PL 83,694, CC 111, 249-251. CPL 1199). bearbeitetes Exzerpt aus cap. 19, 1 und 3a-5. 1 |
| 16r | Tit.: De humilitate. — Summa clericorum virtus est humilitas, summum vitium superbia... — ...et per fornicationis vitium usque in idolatria (!) lapsum. |
| (16rv) | Hieronymus
: Epistola 125 (PL 22, 1078-1079; CSEL 56, 130-131 + PL 22, 1080, CSEL 56, 132 + PL 22, 1082; CSEL 56, 137). Bearbeitung von Exzerpten der cap. 11, 14 und 17. 1 |
| 16r | Tit.: Hieronimus ad Rusticum. — Fac semper aliquid operis ut semper te diabolus inveniat occupatum [...] ut parvo post tempore laboris tui praemia carpas... — ...omni transeunti divarecet pedes suos. + Amatores saeculi solent amorem veterem amore novo suprare quasi clavum clavo expellere... — ...pax est quaerenda bonarum cogitationum ut bella malorum operum fugiamus. + Ita age clerice et vive inter contubernales, ut clericus esse merearis, ut adolescentiam tuam nulla sorde macules et altare Christi quasi virgo de thalamo procedas et habeas de foris testimonium bonum. + Cum ad perfectam aetatem veneris, si tamen vita comes fuerit, et te vel populus vel pontifex in clerum elegerint, agito quae clerici sunt et inter clericos sectare semper meliores. |
| (16v) | Hieronymus
: Epistola 52 (PL 22, 538; CSEL 54, 437). Bearbeitung von cap. 14 excerp. 1 |
| 16v | Tit.: Hieronimus ad Nepotianum de detractatione vitanda. — Cave quoque ne aut linguam aut aures habeas prurientes... — ...ipse deprehendus eris, quae in aliis arguebas. |
| (16v-17r) | Hieronymus
: Epistola 125 (PL 22, 1082-1083; CSEL 56, 137 + PL 22, 1083-1084; CSEL 56, 138-139). cap. 18 excerp. + cap. 19 excerp. 1 |
| 16v | Tit.: Idem ad Rusticum. — Nulli detrahas, nec in eo te sanctum putes, si ceteros laceres. Accusamus saepe quod facimus et contra nosmetipsos diserti in nostra vitia invehimur. + Unde ait Salomon: Si mordeat serpens in silentio... — ......veritas angulos non amat nec quaerit susurrones. |
| (17r) | Hieronymus
: Epistola 125 (PL 22, 1084; CSEL 56, 140). cap. 19-20 excerp. 1 |
| 17r | Tit.: Ieronimus ad Rusticum aperte iubet corripere et non detrahere. — Verum quia homines sumus et interdum contra annorum maturitatem puerorum vitiis labimur... — ...quasi pudicam virginem exhibeam. |
| (17rv) | Hieronymus
: Epistola 13, excerp. + Epistola 79, 9 excerp. (PL 346-347; CSEL 54, 42-43 + PL 22, 731; CSEL 55,97-98). 1 |
| 17r | Tit.: Odium vel iracundiam iubet vitare. — Iohannes idem apostolus et evangelista in epistola sua ait: Quicumque odit fratrem suum homicida est... — ...et sic offeres munus ad altare. + Difficile est quin potius impossibile perturbationum vitiis (!) carere quempiam... — ...atque composito portet incessu. |
| (17v-18r) | Anastasius papa II.
: Epistola 1 (PL 84, 808-809; Epistolae Romanorum pontificum genuinae a S. Hilario usque Pelagium II. Tom. 1. A S. Hilario usque ad S. Hormisdam. Recensuit et edidit A. Thiel. Brunsbergae 1868, 618-619. CPL 1677). cap. 4 (5). 1 |
| 17v | Tit.: Anastasius papa de vitanda contencione. — Nos vero humiliter supplicantes controversiam in ecclesia remanere nolumus... — ...superiores non sua singuli respicientes sed aliorum. |
| (18r) | Hieronymus
: Epistola 128 + 118 (PL 22, 1078; CSEL 56, 129–130 + PL 22, 1082; CSEL 56, 137 + PL 22, 961; CSEL 56, 435). Bearbeitung von Exzerpten aus Epistola 125, cap. 11 + 18 und Epistola 118,1. 1 |
| 18r | Tit.: Hieronimus ad Rusticum. Ad legendum hortatur. — Numquam de manu tua et oculis tuis liber discedat... — ...et deducent te ad maximum delictum. + Multo tempore disce quod doceas... — ...ne libenter aurem accomodes. + Ad sanctarum scripturarum gravitatem semper confuge, ubi vulnerum tuorum vera medicina est, ubi dolorum, ubi dolorum certa remedia. |
| (18rv) | De canone apostolorum et reliquorum. Zusammenstellung verschiedener Kanones zum Verhalten der Kleriker. 1 |
| 18r | Tit.: De canone apostolorum et reliquorum. — Clericos cum haereticis aut cum excommunicatis orare aut communionem habere vel fideiusssorem existere sive aleae et ebrietati servire... — ...quicumque clericus detectus fuerit hoc vel consulere vel docere ab ecclesia habeatur extraneus. |
| (18v-19r) | De canone antiquo (Initia canonum a primaevis collectionibus usque ad Decretum Gratiani I. A-G. Repertorio di M. Fornasari [Monumenta Italiae Ecclesiastica. Subsidia]. Roma 1972 [mehr nicht erschienen] C/552). Zusammenstellung von Kleriker betreffenden Kanones. 1 |
| 18v | Tit.: De canone antiquo. — Clericus victum et vestimentum sibi artificiolo vel agricultura absque officii sui detrimento praeparet, et si absque probabili excusatione aegritudinis matutinis hymnis inventus fuerit defuisse diurno privetur stipendio... — ...ancillas vel liberas a cellario vel a secreto clericorum ministerio et ab eadem mansione in qua clericus manet omnimodis praecipimus removeri. |
| (19r) | : Canon vel constitutio qualiter ecclesiastici gradus custodiantur vel religio, excerp. (PL 8, 829). 1 |
| 19r | Tit.: In decretis Silvestri. — Et nemo clericum publice examinet nisi in ecclesia. |
| (19r-20r) | Iulianus Pomerius
: De vita contemplativa, lib. II 13 (PL 59, 456-457. CPL 998). Vgl. auch Concilium Aquisgranense a. 816, cap. 110 (MGH, Leges, Conc. 2,1, S. 383, Z. 24–385, Z. 28. 1 |
| 19r | Tit.: De discretione gaudii temporalis vel spiritalis. — Heu quam subtiliter nos ille decipiendi artifex falllit... — ...sed deo deserviunt, cuius ineffabilia bona desiderant. |
| (20rv) | Iulianus Pomerius
: De vita contemplativa, lib. II 21 (PL 59, 466-467. CPL 998). 1 |
| 20r | Tit.: Iulianus Pomerius quomodo imitari debetur Christus. — Et ideo si in illo esse volumus quod esse debemus, sicut sanctus Iohannes apostolus dicit... — ...qui ut vivant deo carnem suam cum vitiis et cuncupiscentiis (!) crucifigunt. |
| (20v-21r) | Isidorus Hispalensis
: Sententiae, Lib. III 47 (PL 83, 717; CC 111, 295–296. CPL 1199). Vgl. auch Concilium Aquisgranense a. 816, cap. 104 (MGH, Leges, Conc. 2,1, S. 380, Z. 7–19. 1 |
| 20v | Tit.: De subditis. — Propter peccatum primi hominis humano generi poena divinitus illata est... — ...etsi subiecti sunt corpore, praelati tamen sunt mente. |
| (21r) | Iulianus Pomerius
: De vita contemplativa, lib. II, 11 (PL 59, 455. CPL 998). Vgl. auch Concilium Aquisgranense a. 816, cap. 108 (MGH, Leges, Conc. 2,1, S. 383, Z. 7–15. 1 |
| 21r | Tit.: Prosper de his qui etiam cum profectu anime sue sustentantur operibus ecclesie. — Itaque sacerdos cui dispensationis cura commissa est non solum sine cupiditate sed etiam cum laude pietatis accipit a populo dispensanda... — ...non eos habendi cupiditas ducit sed cogit vivendi necessitas. |
| (21rv) | Iulianus Pomerius
: De vita contemplativa, lib. II 14 (PL 59, 457-458. CPL 998). Vgl. auch Concilium Aquisgranense a. 816, cap. 111 (MGH, Leges, Conc. 2,1, S. 384, Z. 29–385, Z. 6. 1 |
| 21r | Tit.: Item Prosper qualiter intelligatur quod dicit apostolus: Qui in sacrario operantur que de sacrario sunt edant. — De talibus dicere videtur apostolus: Qui in sacrario operantur quae de de sacrario edunt et qui altario deserviunt cum altari participiantur... — ...sed unde censum nostrum incrementis damnabilibus augeamur?. |
| (21v-25r) | Augustinus
: Sermo 355 (PL 39, 1568-1574. CPPM IA 722; CPL 284). Vgl. auch Concilium Aquisgranense a. 816, cap. 112 (MGH, Leges, Conc. 2,1, S. 385, Z. 7–389, Z. 3. 1 |
| 21v | Tit.: Augustinus de vita et moribus clericorum. — Propter quod volui et rogavi hesterno die, ut hodie frequentius conveniretis... — ...qualescumque vires suppetunt, in verbo dei serviant nobis. Amen. |
| (25rv) | De observatione canonicae doctrinae. 1 |
| 25r | Tit.: Item unde supra. — Omnes enim qui canonicam professionem observare censentur, canonicam debent observare doctrinam. Quid est enim canon nisi ecclesiastica regula... — ...sed in commune omnia sua habere, si canonum velimus observare decreta. |
| (25v-27r) | : Sermo 13 (PL 39, 1765-1767; CSEL 21, 300–305; CC 103, 365–369. CPPM IA 798; CPL 368). 1 |
| 25v | Tit.: Sermo beati Augustini de Ioseph. — Quotiens vobis carissimi lectiones de testamento veteri recitantur... — ...istos valeat excusare correcta. Quod ipse praestare dignetur qui vivit et regnat deus in saecula saeculorum. Amen. |
| (25v-27r) | Caesarius Arelatensis
: Sermo 89 (PL 39, 1765-1767; CSEL 21, 300–305; CC 103, 365–369. CPPM IA 798; CPL 368). 1 |
| 25v | Tit.: Sermo beati Augustini de Ioseph. — Quotiens vobis carissimi lectiones de testamento veteri recitantur... — ...istos valeat excusare correcta. Quod ipse praestare dignetur qui vivit et regnat deus in saecula saeculorum. Amen. |
| (27r-59v) | Isidorus Hispalensis
: De ecclesiasticis officiis (PL 83, 737-826; CC 113, 1-108 [zur Hs. und dem zwischen Lib. II 10 und 11 eingefügten Stück De acolitis vgl. S. 25*]. CPL 1207). Die Capitulationes den einzelnen Büchern vorangestellt. 4 |
| 27r | Tit.: Incipit prefatio Ysidori ad Fulgentium de offitiis ecclesiasticis.. — Domino meo et dei servo Fulgentio episcopo Isidorus episcopus. Quaeris a me originem officiorum quorum magisterio in ecclesiis erudimur... — ...de quibus testificatio adhibetur auctorum. |
| 27r | Tit.: Incipiunt capitula. — De ecclesia vel vocabulo christianorum... |
| 27v | Tit.: Incipit prologus. — Ea quae in officiis ecclesiasticis celebrantur... |
| 27v | Tit.: De ecclesia vel vocabulo christianorum. — Primum a Petro apostolo ecclesia in Antiochia est fundata... — ...ut sermo noster paternis sententiis firmaretur. |
| (60r-115v) | Augustinus
: Contra Faustum Manichaeum (PL 42, 207-518; CSEL 25, 251-797. CPL 321). Der vorliegende Text von Galynina, a. O., 166 zur "Deutschen Excerpta-Gruppe" gerechnet (insgesamt neun Handschriften, vgl. die Zusammenstellung bei Galynina, a. O., 165 f.); nach Galynina, a. O., 166 folgende Kapitel (oft verkürzt und verändert, im Kompendium enthalten: I,1; XII,2, 6, 7-44; XV,2, 3, 7, 10, 11; XIX 7-19; XX, 21; XXI,2, 3, 4; XXII,6-21, 25-98 und XXXIII,4-9. Die Charakterisierung des Kompendiums bei Galynina, a. O., 166-168. 1 |
| 60r | Tit.: Incipit sancti Augustini episcopi contra Fastum (!) Manicheum secundum volumen de vita patriarcharum vel figuris prophetarum. — Faustus quidam gente afer civitate Milevitanus... — ...ut aliquando et catholici esse possitis. Amen. Explicit deo gratias liber Aurelii Augustini episcopi contra Faustum Manicheum secundum volumen de vita patriarcharum vel figuris prophetarum.. |
| (115v-116r) | Dicta patrum. Angeführte Autoren: Gregorius Magnus, Beda Venerabilis, Augustinus, Hieronymus, Evodius Uzaliensis, Coelestinus papa. 1 |
| 115v | Gregorius in Moralibus: Ad hoc in paradiso homo positus fuerat ut si se ad conditoris sui oboedientiam vinculis caritatis astringeret... — ...Augustinus de baptismo parvulorum: Sicut Adam et Eva post expulsionem de paradiso iuste viventes ... non continuo meretur eam mortem non perpeti quam traxit de propagine peccati. |
| (116r) | Inhaltsverzeichnis (14. Jh., durchgestrichen). 1 |
| 116r | Augustinus contra Faustum Manicheum libri XXXIII. Item epistola Ieronimi de ecclesiasticis ordinibus. Item tractatus de vita clericorum cuiusdam. Item sermo Augustini de Ioseph. Item Ysidorus de ecclesiasticis officiis ...... |
| (116rv) | Zitate aus liturgischen Texten (nahzeitiger Nachtrag). 4 |
| 116r | Exultent filae Sion in rege suo nescientes thorum... — ...opera in sanctis tuis sunt merita. — Ut das cernere hac in virgine cuius festa sunt hodie. Quae fragili. |
| 116rv | Ut das cernere hac in virgine cuius haec festa sunt hodie. Quae fragili. |
| 116v | O Georgi cives caeli ora grege pro fideli ut migrantes ex hoc mundo gloriemur cum iocundo angelorum domino. (AH 55/147, Str. 10) |
| 116v | Alma redemptoris mater quae pervia caeli porta manens et stella maris succurre cadenti. (CAO 1356) |
| (I*rv) | Brevierfragment. Siehe unter Fragmentgruppe Cod. 105, fol. I etc. |