Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=30373 
Heiligenkreuz, Zisterzienserstift, Cod. 211
CAESARIUS ARELATENSIS. AUGUSTINUS. ERACLIUS PRESBYTER. BOTO PRUVENINGENSIS. BERNARDUS MORLANENSIS
Pergament   160 Bl.   ca. 270×185   Heiligenkreuz, um 1200
 Volldigitalisat
Literatur zur Handschrift: Gsell 1891, 172 (online).Verbraken 1976, 213.Weber II, 90.Haidinger—Lackner 2015, 31.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Rankeninitiale(n)   

"Gsell 1891", "Verbraken 1976", "Weber II", "Haidinger—Lackner 2015", "Weber I", "CPPM", "PL", "CC", "CSEL", "39", "2193", "41", "SC", "Bloomfield", "Walther, Initia", "RB"
alle Initien
(Irv) Fragment. Siehe unter Fragm. Cod. 211, fol. I (Haidinger—Lackner 2015, 31; Abb. 95 (fol. Iv).).
   1
Irv ... (Iva) Formae autem panis et vini utrum vere maneant aut tantum sed sensum fuit...
(IIrv) Inhaltsverzeichnisse: Rectoseite mit Auflistung der Titel der ersten 17 Homelien (geschrieben von Hand B), Versoseite mit Liste aller Texte des ersten Handschriftenteils (Nachtrag, 14. Jh.).
(1r-100v) Collectio quinquaginta homiliarum (Vgl. CC 103, LXXV-LXXXIV, mit Nennung der Handschrift auf LXXXIII (Q16) Weber I 90. CPPM I 765).
   1
1r Incipit omelia prima sancti Augustini de eo quod psalmista ait: Quis est homo qui vult vitam et cupit videre dies bonos? Vocans genus humanum spiritus Dei iubendo quid facere et promittendo quid sperare debeamus...
(1ra-2ra) Augustinus Sermo 16 (PL 38, 121-124; CC 41, 231-234).
   1
1ra Incipit omelia prima sancti Augustini de eo quod psalmista ait: Quis est homo qui vult vitam et cupit videre dies bonos? Vocans genus humanum spiritus Dei, iubendo quid facere et promittendo quid sperare debeamus...
(2rb-4ra) Caesarius Arelatensis Sermo 133 (CC 103, 545-549).
   1
2rb Inicipit omelia II contra detractores Dei versu psalmi Sedens adversus fratrem tuum detrahebas. Frequenter, fratres carissimi, cum psalmista cantamus versiculum illum, per quem detractores spirituali gaudio (recte gladio) feriuntur... — ...ad aeternum gaudium feliciter veniemus.
(4ra-4va) Augustinus Ep. 147, excerp. (CSEL 44, 308-309; CPPM I 1324).
   1
4ra Incipit omelia III. De eo quod ait apostolus: Ut sciatis quae sit altitudo, longitudo, latitudo et profunditas (caritatis). — Qui enim, inquit, cognovit latitudinem et longitudinrm et altitudinem et profundum, et supereminentem scientiae caritatem Christi... — ...ubi pax illa est, quae praecellit omnem intellectum.
(4va-6ra) Augustinus Sermo 113 abbrev. (PL 38, 648-652. CPPM 527).
   1
4va Incipit omelia IV. De eo quod dominus ait: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis — Quod admonetur admonere debemus. Recens evangelica lectio admonuit facere amicos de mammona iniquitatis... — ...quod sequitur ad gaudium finiamus conversi ad dominum.
(6ra-7va) Caesarius Arelatensis Sermo 145 (CC 104, 596-598. CPPM I 753).
   1
6ra Incipit omelia V. De eo quod Iohannes ait apostolus: Qui odit fratrem suum homicida est. — Frequenter in scripturis sanctis audivit caritas vestra, fratres karissimi (?), quo sint sacerdotes periculo constituti... — ...Quam rem ipse, qui est vestra caritas, nobis praestare dignetur...
(7va-9ra) Caesarius Arelatensis Sermo 38 (CC 103, 168-171. CPPM I 1056).
   1
7va Incipit omelia VI. De eo quod ait dominus: Diligite inimicos vestros. — Frequenter in evangelio, fratres carissimi, audivimus dominum dicentem: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos... — ...et nos dimittimus debitoribus nostris. Quod ipse praestare dignetur...
(9ra-11ra) Caesarius Arelatensis Sermo 183 (CC 104, 744-748).
   1
9ra Incipit omelia de eo quod ait Isaias: Clama, ne cesses. — Diligenter adtenditis, fratres carissimi, omnes sacerdotes domini, non solum episcopos, sed etiam presbyteros et ministros ecclesiarum... — ...et pro operibus misericordiae ad aeterna praemia feliciter pervenire.
(11ra-13ra) Caesarius Arelatensis Sermo 182 (CC 104, 739-743. CPPM I 1055).
   1
11ra Incipit omelia VIII. De eo quod ait apostolus: Radix omnium est malorum cupiditas. — Beatus apostolus Paulus, fratres carissimi, ut nobis verae ac perfectae caritatis dulcedinem commendasset, nobis amaritudinem cupiditatis exposuit... — ...in aeterna beatitudine remunerante domino capietis. Quod ipse praestare dignetur...
(13ra-15ra) Caesarius Arelatensis Sermo 140 (CC 104, 576-579. CPPM 2174).
   1
13ra Incipit omelia IX. De eo quod scriptum est: Beatus qui post aurum non abiit. — In scripturis divinis legimus, fratres carissimi, quod beatus sit, qui post aurum non abiit, nec speravit in pecuniae thesauris... — ...omnium cupiditatum carnalium ligna consumet. Quod ipse praestare dignetur...
(15ra-17ra) Caesarius Arelatensis Sermo 181 (CC 104, 735-739. CPPM 896).
   1
15ra Incipit omelia X. De eo quod ait apostolus: Redimentes tempus quoniam dies mali sunt. — Apostolum cum legeretur audistis, immo omnes audivimus dicentem nobis: videte quomodo caute ambuletis... — ...ad aeterna mereantur pervenire promissa. Praestante domino nostro...
(17ra-18vb) Augustinus Sermo 339 excerpt. (PL 38, 244-247. CC 41, ///).
   1
17ra Incipit omelia XI. De eo quod psalmista ait: Exspecta dominum, viriliter age. — Frequenter, fratres, cum psalmista cantavimus: Sustine dominum, viriliter age, et confortetur cor tuum, et sustine dominum. Quid est sustine dominum? ... — ...adiuvent luctantes et coronent vincentes.
(18vb-20vb) Caesarius Arelatensis Sermo 59 (CC 103, 259-262; CPPM I 1038).
   1
18vb Incipit omelia XII. De eo quod Iacobus ait: Confitemini alterutrum peccara vestra. — In omnibus scripturis divinis, fratres mei carissimi, utiliter ac salubriter admonemur, ut peccata nostra debeamus iugiter et humiliter non solum Deo... — ...De quo peccato nos dominus liberare dignetur, qui vivit...
(21vb-22ra) Augustinus Sermo 39 (PL 38, 241-244; CC 41, 489-492.).
   1
21vb Incipit omelia XIII. De eo quod scriptum est: Ne tardes convertere ad Deum tuum. — Audiuimus, fratres carissimi, per prophetam dicentem dominum: Ne tardes conuerti ad Deum et ne differas de die in diem... — ...deleantur mala praeterita, et futura bona veniant sempiterna, Amen.
(22ra-24rb) Caesarius Arelatensis Sermo 226 (CC 104, 892-897).
   1
22ra Incipit omelia XIV. De martyribus. Ait dominus: Capillus de capite vestro non peribit. — Dominus noster Iesus christus testibus, id est, martyribus suis pro humana fragilitate sollicitis, ne forte eum confitendo atque moriendo perirent... — ...quae ipse dignatus est dare. Qui cum patre...
(24rb-25vb) Caesarius Arelatensis Sermo 24 (CC 103, 108-111. CPPM 890).
   1
24rb Incipit omelia XV. De eo quod dicturus est dominus: Infirmus fui et non visitastis me. — Qualiter nos invicem diligere debeamus, fratres carissimi, de sanitate etiam vel infirmitate membrorum corporalium possumus evidenter agnoscere... — ...vel invidiae omnes homines sicut nos ipsos amantes, cum ipso mereamur apparere in gloria.
(25vb-27va) Caesarius Arelatensis Sermo 206 (CC 104, 824-828. CPPM I 1037).
   1
25vb Incipit omelia XVI. De resurrectione domini et alleluia. — Resurrectio et glorificatio domini nostri Iesu christi, fratres carissimi, ostendit nobis vitam quam accepturi sumus... — ...Hic extinguamus mortem moriendo peccatis, hic vitam vitae meritis comparemus.
(27va-29va) Augustinus Sermo 167A (CC 41, ///).
   1
27va Incipit omelia XVII. De gratia Dei. — Secundum vasis electionis conversionem atque doctrinam, quoniam fides misericordiae Dei donum est. Lectionibus, canticis, sermonibus que diuinis... — ...Nemo se extollat, nemo eroget, quasi sibi aliquid dederit. Qui gloriatur...
(29va-30vb) Augustinus Sermo 11 (CC 41, ///).
   1
29va Incipit omelia XVIII. De Elia et patientia Iob. — Dominus deus noster, nolens aliquem nostrum perire, excolens ecclesiam suam uelut agrum suum... — ...messis tua serius ueniet, sed cum uenerit, finem non habebit.
(30vb-31vb) Ps. Augustinus Sermo 388 (PL 39, 1700-1701; CC 41, ///. CPPM I 754).
   1
30vb Incipit omelia XIX. De eleemosynis faciendis. — Lectio ista, fratres, quam modo audivimus de evangelio sancto, ad eleemosynas faciendas nos hortatur, ut in iudicio suo dominus has eleemosynas non factas imputet sinistris... — ...et dicetur tibi: Mortuus fuerat et revixit, perierat et inventus est.
(31vb-33rb) Augustinus Sermo 353 (PL 39, 1560-1576. CPPM I 722).
   1
31vb Incipit omelia XX. De die octavo infantum. — Omnium quidem aures et mentes, quos cura nostra complectitur, sollicitat pastoris sermo... — ...et iniquitati ad inquitatem: ita nunc exhibete membra vestra servire iustitiae in sanctificationem.
(33rb-35vb) Caesarius Arelatensis Sermo 134 (CC 103, 550-555. CPPM 1522).
   1
33rb Incipit omelia XXI. De psalmo L et de peccato David. — Quotiens, fratres carissimi, aliquos ex filiis nostris ad spectacula vel furiosa vel cruenta vel turpia... — ...Disrupisti vincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis.
(35vb-37rb) Augustinus Sermo 109 (PL 38, 636-638; CC 41, ////).
   1
35vb Incipit omelia XXII. De evangelio in quo dicit dominus: Esto consentie(ns). — Modo cum evangelium legeretur, audivimus dominum eos arguentem, qui faciem coeli norunt probare, et tempus fidei appropinquante regno coelorum nesciunt invenire... — ...O Quam cito in via cuncta mutasti, quia tuo adversario consensisti.
(37rb-41va) Augustinus Sermo 99 (PL 38, 595-602; CC 41, ///).
   1
37rb Incipit omelia XXIII. De Simone pharisaeo et de muliere quae lacrimis rigavit pedes domini. — Quod admonemur domini eloquiis de diuinis lectionibus, hinc credentes Deum uelle nos loqui, proferimus caritati vestrae... — ...Vade, mulier, fides tua te salvam fecit.
(41va-42va) Ps. Augustinus Sermo 383 (PL 39, 1687-1688; CC 41, ///. CPPM I 749).
   1
41va Incipit omelia XXIV. De solemni die ordinat(ur ?) sanctus Augustinus. — Die quidem omni, et omni hora, et cura omnino continua, dilectissimi, cogitare debet episcopus... — ...et coronam meam vos eius conspectus inveniat.
(42va-44rb) Caesarius Arelatensis Sermo 231 (CC 104, 915-918. CPPM I 2193).
   1
42va Incipit sermo XXV. Augustinus de eadem re. — Hodiernus dies admonet me attentius cogitare sarcinam meam, de cuius pondere etiamsi mihi die noctuque cogitandum sit... — ...ut postea in patria possumus ad aeternum gaudium feliciter pervenire. Praestante domino nostro...
(44rb-45rb) Caesarius Arelatensis Sermo 78 (CC 103, 323-325. CPPM I 1085).
   1
44rb Sermo beati Augustini, ut silentium sit in ecclesia. — Ante aliquot dies propter eos, qui aut pedibus dolent, aut aliqua corporis inaequalitate laborant... — ...et de aliorum correctione mercedem habeatis.
(45rb-54va) Augustinus Sermo 351 (CC 41, ///).
   1
45rb Incipit omelia XXVII sancti Augustini de tribus modis patientiae. — Quam sit utilis et necessaria poenitentiae medicina, facillime homines intelligunt... — ...et nullo temporalis mortis periculo mors aeterna vitatur.
(54va-56rb) Augustinus Sermo 110 (PL 38, 638-641; CC 41, ///. CPPM I 525).
   1
54va Incipit omelia XXVIII sancti Augustini de arbore ficulnea et de muliere curva(ta). — Arbor ficulnea genus humanum est. Triennium autem tria sunt tempora: unum ante legem, alterum sub lege, tertium sub gratia... — ...Vae illi esset, si manum ille non porrexisset.
(56rb-59ra) Augustinus Sermo 17 (CC 41, ///).
   1
56rb Omelia XXIX de psalmo XLVIIII Deus manifeste veniet. — Cantavimus: Deus manifeste veniet. Deum Christum scriptura praedixit uenturum ad iudicium uiuorum et mortuorum... — ...quia delectatio mea non est in hac vita nisi vestra bona vita.
(59ra-60ra) Augustinus Sermo 42 (CC 41, ///).
   1
59ra Omelia XXX de eo quod ait dominus: Dimitte et dimittimini. — Ego, fratres, uires paruas habeo, sed uerbum Dei magnas habet... — ...Scitis fructus mei qui sint, ut vobiscum sim, et omnes simus fructus.
(60ra-62ra) Augustinus Sermo 50, excerp. (CC 41, ///).
   1
60ra Omelia XXXI de eo quod dicit: Meum est aurum et argentum. — In scripturis divinis, fratres carissmi, legimus dominum dicentem: Meum est aurum, et meum est argentum. Hoc ideo dictum est, ut ille, qui non vult cum indigentibus communicare... — ...tanto maiore caecitate a luce iustitiae deficiat.
(62ra-63rb) Augustinus Sermo 32, excerp. (CC 41, ///. CPPM I 2356).
   1
62ra Omelia XXXII de David et Golia. — Golias unus fuit ex allofilis, id est ex alienigenis, qui bellum gerebant illo tempore aduersus filios Israel... — ...Factorem quaerit Deus signorum suorum, non pictorem.
(63rb-65ra) Eraclius presbyter Sermo 2 (PL 39, 1884-1886. CPPM 857).
   1
63rb De evangelio ubi Petrus ambulabat super aquas. Omelia XXXIII. — Audivimus evangelium et quodammodo vidimus in lectione praesenti naviculam inclitantem... — ...donec ad sempiterna nos sua promissa perducat.
(65rb-66rb) Ps. AugustinusSermo 54 (PL 39, 1848-1849. CPPM I 839).
   1
65rb Omelia XXXIIII. De eo quod scriptum est: Cor meum et caro mea exultaverunt. — Secundum apostolum, fratres carissimi, qui diligit saeculum, non habet plenum divini amoris affectum. Sic enim audistis legi: Qui diligit saeculum... — ...praecemur Deum salvatoremque nostrum, cui est honor et gloria...
(66rb-69vb) Augustinus Sermo 142 (CC 41, ///).
   1
66rb Omelia XXXV de evangelio quod dominus ait: Ego sum via veritas et vita. — Erigunt nos diuinae lectiones, ne desperatione frangamur, et rursus terrent, ne superbia uentilemur... — ...Immo confiteamur imperfectionem, ut mereamur perfectionem.
(69vb-71va) Caesarius Arelatensis Sermo 69 (CC 103, 291-294. CPPM I 1100).
   1
69vb [Omelia XXXVI] In omnibus scripturis divinis, fratres carissimi, christianorum tempora praedicta sunt. Hoc ideo, quia futurum erat... — ...stultus autem gluttit illud.
(71vb-73vb) Caesarius Arelatensis Sermo 142 (CC 103, 583-587. CPPM I 2175a).
   1
71vb [Omelia XXXVII] De domino ac salvatore nostro, fratres carissimi, ante multa tempora prophetatum est: Ascendit sicut virgultum... — ...Iudicium sine misericorida illi, qui non fecerit misericordiam.
(73vb-75vb) Caesarius Arelatensis Sermo 173 (CC 104, 705-708. CPPM I 735).
   1
73vb Omelia XXXVIII de eo quod scriptum est: Qui odit animam suam. — Modo, fratres carissimi, cum divina lectio legeretur, audivimus dominum dicentem: Qui amat animam suam, perdet eam... — ...Mihi autem adhaerere Deo bonum est.
Huic sententiae quasi contrarium videtur esse quod ait apostolus: nemo umquam carnem suam odio habet.
(75vb-78va) Caesarius Arelatensis Sermo 21 (CC 103, 94-99. CPPM I 751).
   1
75vb Omelia XXXIX de amore hominis in homine et de perfectione caritatis. — Non solum in novo, sed etiam in veteri testamento admonemur, fratres carissimi, qualiter perfectam caritatem tenere debeamus... — ...elaboremus in locis vitiorum virtutibus inducere, ut possimus ad Dei misericordiam pervenire.
(78va-79va) Ps. AugustinusSermo 311 (PL 39, 2342-2343. CPPM I 1096).
   1
78va Omelia XL de misericordia in pauperes facienda. — Felix operarius cultor eleemosynarum, eo quod ex horreo suo comparavit coelum... — ...date, ne cui non dederitis, ipse est Christus; cui vendideritis, ipse est Christus.
(79va-81vb) Augustinus Sermo 211 De quadragesima (VII) (PL 38, 1054-1058; SC 116, 154-172. CPPM I 549).
   1
79va Omelia XLI de diebus quinquaginta et fraterna concordia. — Dies isti sancti, quos agimus in obseruatione quadragesimae, commonent nos de fraterna concordia loqui uobis... — ...pereat qui te persequebatur, sed maneat qui tibi reddatur.
(81vb-82vb) Augustinus (?) Sermo 393 De Poenitentibus (PL 39, 1713-1715. CPPM I 758).
   1
81vb Omelia XLII de poenitentia. — Poenitentes, poenitentes, poenitentes, si tamen estis poenitentes, et non estis irridentes, mutate uitam, reconciliamini et enim cum catena pascetis... — Ergo ttene certum et dimitte incertum.
(82vb-86vb) Augustinus Sermo 58 (PL 38, 393-400).
   1
82vb Omelia XLIII de oratione dominica. — Symbolum reddidistis, quo breuiter comprehensa continetur fides... — ...ipse Deus visio nobis erit, fidei huius merces erit, Amen.
(86vb-89rb) Augustinus Serrmo 135 (PL 38, 746-750).
   1
86vb Omelia XLIV de caeco quem dominus illuminavit. — Dominus Iesus, sicut audivimus cum sanctum evangelium legeretur, aperuit oculos homini qui caecus natus erat... — ...ut dimittat nobis peccata nostra, et mundet nos ab omni iniquitate. Ergo orate.
(89rb-91rb) Augustinus Sermo 290 (PL 38, 1312-1316).
   1
89rb De sancto Iohanne Baptista. — Sanctus Ioannes, non euangelista, sed baptista, missus est ante faciem Christi praeparare vias eius... — ...ex his quae te habere dixisti, gratias agere domino didicisti.
(91va-93rb) Caesarius Arelatensis Sermo 176 (CC 104, 713-716. CPPM 886).
   1
91va De grandi vase quod in excessu mentis ostensum est Petro. — Modo cum lectio apostolorum legeretur, audivimus quod beatus Petrus circa horam sextam ascendit in caenaculum... — ...assiduis orationibus supplicemus, praestante Deo.
(93rb-94vb) Ps. AugustinusSermo 56 (PL 39, 1851-1853. CPPM 841).
   1
93rb De eo quod scriptum est: Confitemini domino quoniam bonus. — Confitemini Domino, fratres carissimi, quoniam bonus est, quoniam in saeculum misericordia eius. Remedia purgandi... — ...quia auctorem formidinis diabolum cum saeculo respuisti. Amen.
(94vb-96rb) Ps. Augustinus Sermo 310 (PL 38, 2340-2342. CPPM 1095).
   1
94vb De misericordia et eleemosinae largitate. — Remedia peccatorum, fratres, medicina est eleemosynarum. Eleemosyna enim a morte liberat... — ...ut tempore suo metamus vitam aeternam in saecula saeculorum. Amen.
(96rb-97rb) Ps. AugustinusSermo 86 (PL 39, 1911-1914. CPPM 871).
   1
96rb De divite cuius ager uberes fructus adtulit. — Hominis cuiusdam divitis uberes fructus attulit possessio, et cogitavit apud se, dicens: Quid faciam, quoniam non habeo quo colligam fructus meos?... — ...Sic est omnis qui sibi thesaurizat, et non est in Deum dives.
(97rb-99va) Augustinus Sermo 162 B (CC 41, ... PL 39, 1709-1713.).
   1
97rb De muliere curvata quam dominus sanavit. — Apostolum audiuimus nobis dicentem, legatione fungimur pro Christo, exhortamur reconciliari deo... — ...Venit ventilator: nemo sit passim in hoc saeculo separatus.
(99va-101ra) Augustinus Sermones ad fratres in eremo: sermo 56 (PL 40, 1339-1341).
   1
99va Propitio Christo, fratres carissimi, ita lectionem divinam avido et sitienti corde semper excipiatis, ut nobis spirituale gaudium de vestra fidelissima obedientia faciatis... — ...fulgebunt sicut stellae in perpetuas aeternitates. Quod ipse praestare dignetur...
(102r-132v) Boto PruveningensisHomiliae XXIX in ultimam partem Ezechielis (Ez 40,48-47,12) (Vgl. J. A. Enders, Boto von Prüfening und seine schriftstellerische Tätigkeit. Neues Archiv für ältere deutsche Geschichtskunde 30 (1905) 603-646, speziell 633-643 [mit Textauszügen]).
Hier Homilie 23-29, die Homilien 1-22 in Cod. 262, 1r-110r (Diesbezüglicher Vermerk von Hand des Frater Iohannes [vgl. ///] auf 101v, von etwas jüngerer Hand auf 102r). Parallelüberlieferung u. a. Lilienfeld, Cod. 42.
   1
102r Omelia XXIII. Humanae mentis ratio, quae per conditionis suae dignitatem capax esse sapientiae dinoscitur... — ...tunc videbimus facie ad faciem, videbimus sicut est, videbimus Deum deorum in Syon.
(133r-153r) Bernardus Morlanensis De contemptu mundi (Ed. H. Hoskier, De contemptu mundi by Bernard of Morval, London 1929. Bloomfield 1749, 2428, 3027; Walther, Initia 8411).
   1
133 Materia huius auctoris est Christi adventus ad iudicium, gaudia sanctorum, poenae reproborum et cetera. Intention est persuadere contemptu mundi... [Prologus] Domino et patri suo Petro dignissimo abbati Cluniacensium fratrum Bernardus eius filius... (134ra) [Liber 1] Hora novissima, tempora pessima sunt, vigilemus... — ...Nos modo dirige, postmodo collige, ne pereamus.
(153v) Anmerkungen zum vorangehenden Text von einer in Handschriften des Stiftes wiederholt nachweisbaren Hand (zu diesem vgl. unter ///).
(154r-160v) Versus in Psalmos et Cantica (Walther, Initia 20655. RB 9321). Parallelüberlieferung: Zwettl, Cod. 36, 192ra-197va.
   1
154r Beatus vir. Vita beata viri, cui verbum patris adhaeret // Humano generi fit via vita salus // Iustus, gloria, lux, decus atque corona perennis // Dedecus et vivens mors sine fine malis... — ...tres unus sunt Deus et dominus.