![]() |
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=35277 |
VS, NS | VDS;I-II, 112-117, HDS Papier um 1438/1447 |
leer | |
Buchblock | 1-111 Papier Tirol (?), 9. Jahrzehnt 14. Jh. |
Schrift: 3 verschiedene Schriften/Schreiber | |
Schrift 1 | (Bl. 1ra-vb) Schriftraum: 210/225 × 145/160 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 42-53 |
Schriftart: Bastarda | |
Schrift 2 | (Bl. 2ra-104rb und 107vb-111vb) Schriftraum: 210/225 × 145/160 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 42-53 |
Schriftart: Bastarda – Marginalien Schreiber: Nicolaus dictus Trachsarus Perymensem (?) (Bl. 102rb) | |
Schrift 3 | (Bl. 104va-107va) Schriftraum: 210/225 × 145/160 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 42-53 |
Schriftart: Bastarda – Marginalien | |
Ausstattung: Illuminiert Rubriziert Einfacher Dekor Fleuronnéeinitiale(n) |
Fälze 1 | Lagenmitte Pergament 14. Jh. |
einmal beschrieben: deutsche Urkunde? | |
Fälze 2 | Lagen außen Pergament 14. Jh. |
Makulatur aus einem lateinischen theologischen Text, nicht identifizierbar |
Einband: Tirol (?) 15. Jh. Gotisch Streicheisenlinien |
Vermutlich Neuerwerbung zusammen mit anderen Büchern der Haller Bibliothek (Fieger) nach 1815 durch Abt Alois R öggl. Vielleicht bezieht sich der Eintrag „Sermones de tempore aestivali“ im Freninger-Katalog (1862) auf diese Hs. (s. Neuhauser, Bibliotheca Wilthinensis 129). |
(Ir-IIv) | leer. |
(1ra-102rb) | Postillae super evangelia de tempore (Druck: HC 1280, GW 2248. – Schneyer 1, 290–313. Kaeppeli Nr. 264: die Angabe „Innsbruck, Praemonstrat. Stift Wilten s. N. [XV]“ dürfte sich entweder auf diese Hs. oder auf Wilten, Stiftsbibl., Sign. 32 03 10 beziehen). Auswahl aus den Sermones de tempore electi et variantes (S. 303–307, Nr. 184–228); Sermones de tempore et de Quadragesima (S. 291–295, Nr. 25, 29, 37, 44, 52, 60, 73, 76); Sermones Quadragesimales series 1 (S. 307 und 311f., Nr. 231, 294, 300). Drei Sermones (Bl. 44ra, 53vb und 102ra) nicht bei Schneyer. Zu den Fastenpredigten (beginnend mit Sermo Nr. 25) und der falschen Zuschreibung an Nicolaus de Dinkelsbühl in zwei Münchener Hss.(Clm 5841 und 11439) s. Madre 306f. Zur Auswahl der Predigten und einigen Abweichungen gegenüber Schneyer s. auch Wilten, Stiftsbibl., Sign. 32 03 10, 158ra–260vb. 19 ![]() | :
26vb | Cum ieiunatis nolite fieri sicut hypocritae tristes (Matth. 6,16). Sciendum est quod tempus Quadragesimae quod hodie incipit est tempus ieiunii et abstinentiae faciendae misericordiae ex qua in caelum |
31rb | Egressus Iesus secessit in partes Tyri et Sidonis (Matth. 15,21). Tempus perdendi et tempus acquirendi (Eccl. 3,6). Sancta Quadragesima est tempus perdendi amicitiam diaboli et eius societatem et tempus acquirendi gratiam et amicitiam Dei |
33ra | Erat Iesus eiciens daemonium (Luc. 11,14). Tempus tacendi et tempus loquendi. Sicut summa fatuitas homini infirmo tacere et abscondere infirmitatem suam medico, sic summa sapientia est loqui cum medico |
44ra | Egressus Iesus trans torrentem Cedron (Ioh. 18,1). Dies tribulationis et angustiae dies amaritudinis et tristitiae dies doloris et poenae. Debet esse dies hodierna toto mundo |
52rb | Vespere autem sabbati quae lucescit in prima sabbati (Matth. 28,1). Heri in sero id est post vesperas fuit sepultus dominus noster et iacuit in sepulcro tota nocte praeterita |
53vb | Maria Magdalena et Maria Iacobi et Salome emerunt aromata (Marc. 16,1). Hodie celebramus resurrectionem domini nostri Iesu Christi quae fuit et est causa laetitiae angelis et hominibus |
57va | Cum esset sero in die illa una sabbatorum (Ioh. 20,19). Hodie octava dominicae resurrectionis est |
61vb | Amen Amen dico vobis. Si quid petieritis patrem (Ioh. 16,23). Solent reges largiri suis amicis. Sic Christus ascensurus ad patrem et suscepturus coronam caelestis regni |
62vb | Cum venerit paraclitus quem ego mittam (Ioh. 15,26). Sequenti dominica recolit ecclesia adventum spiritus sancti |
75vb | Attendite a falsis prophetis (Matth. 7,15). Notandum ad evidentiam huius evangelii |
77ra | Homo quidam erat dives qui habebat vilicum (Luc. 16,1). Quia electi Dei quamdiu sunt in hoc mundo |
78vb | Videns Iesus civitatem flevit super illam (Luc. 19,41). Quia inter cetera opera Christi quae fecit Christus vel dixit ad provocandum nos ad sui dilectionem |
80ra | Dixit Iesus ad quosdam qui in se considebant (Luc. 18,9). Illud quod magis displicet Deo in homine est superbia quae hominem ad peccatum pellit et ad vivendum in peccato inducit |
81rb | Exiens Iesus de finibus Tyri etc. (Marc. 7,31). Dominus Iesus volens ostendere peccatoribus |
87vb | Erat Iesus in civitate quae vocatur Naim (Luc. 7,11). Dominus noster dum ad praedicandum |
90rb | Audientes pharisaei quod Iesus silentium imposuisset (Matth. 22,34). In populo Iudaeorum |
102ra | (Verweis:) Cum sublevasset Iesus oculos etc. (Ioh. 6,5). Istum sermonem quaeras in Quadragesima quarta dominica ibi est per totum |
102ra | Notiz: Nota quod duplex est homicidium scilicet spirituale et corporale. Spirituale quinque modis committitur, scilicet odiendo, male consulendo |
102rb | Schlussschrift: Expliciunt sermones dominicales per circulum anni compilati per manus Nicolai dictus (!) Trachsari Parymensem scilicet in vigilia sancti Galli etc. |
(102rb-va) | Sieben Notae zum Thema Wucherer. Der Parabel zu Beginn folgen die Vergleiche Wucherer mit Dieb, Jude, Judas, Teufel, Hölle und Hagel. Vgl. Wien, ÖNB, Cod. Ser. n. 3620, 79r. 7 ![]() |
102rb | De usurario est sicut de buffone (!) et talpa. Quia buffo (!) et talpa semper terrae incumbunt et comedunt et quia credunt sibi semper terram deficere (Parallelüberlieferung in Innsbruck, ULBT, Cod. 651, 169ra) |
102rb | Usurarius peior est latrone quia latro quandoque cessat |
102rb | Usurarius peior est Iudaeo quia Iudaeus ab alio Iudaeo usuram non recipit |
102rb | Usurarius peior est Iuda quod male recepit statim reddidit. Usurarius vero numquam reddidit |
102rb | Usurarius peior est daemone quia daemon licet invitus animas quas recipit tamen Deo restituit |
102rb | Peior est inferno quia infernus nullum recipit nisi quem caelum respuit |
102rb | Peior est grandine quia grando si in uno loco percutit in alio parcit |
(102va) | Expositio tesseris. Notabile zur theologischen Auslegung des Würfelspiels bzw. der einzelnen Zahlen (die jeweils durch Aufzeichnung der entsprechenden Würfelseite am Beginn gekennzeichnet sind). Inc. vgl. Brno, SVK, NŘ 16, 341v (s. V. Dokoupil, Catalogi codicum manu scriptorum in bibliotheca universitatis Brunensis asservatorum Bd. 3. Prag 1959); Expl. vgl. auch A. Hilka, O. Schumann, Carmina Burana 1, Text 3. Die Trink- und Spielerlieder. Die geistlichen Dramen. Heidelberg 1970, 207, 3. 1 ![]() |
102va | Nota taxilli sive tesseres sunt testes diaboli quia sicut nostri libri Latini scripti sunt ex XXIo (!) litteras (!) |
(102vb-103rb) | Dominica oratio seu Glossa super Paternoster (Bloomfield Nr. 8872. Stegmüller RB Nr. 9447, Expl. abweichend). Inc. wie Wilten, Stiftsbibl., Sign. 32 02 03, 503va (mit geringen Abweichungen, im Vergleich mit dieser Sign. hier gekürzt); Herzogenburg, Stiftsbibl., Cod. 35, 104v; vgl. auch Innsbruck, ULBT, Cod. 207, 155va; Klosterneuburg, Stiftsbibl., CCl 562, 1r. 1 ![]() |
102vb | Pater noster qui es in caelis (Matth. 6,9). Per totum anni circulum praedicatur verbum sacrae scripturae, iam de sanctis, iam de angelis, iam de tempore |
(103rb-104rb) | Sermo in purificatione BMV. 1 ![]() |
103rb | Tulerunt illum in Ierusalem ut sisterent eum domino (Luc. 2,22). Carissimi consuetudo est quod formosae dominae quando veniunt de portu et volunt procedere quod ornant se cum omni ornamento |
(104rb) | Sermo, ohne Bibelzitat. 1 ![]() |
104rb | Legitur in libro Regum quod dominus misit Heliam cum sincerissimis verbis (vgl. 3. Reg. 18,1) dicens Vade ad Achab regem et dic sibi Si mortuus fuerit in civitate comedent eum canes; si in agro volucres |
(104va-105ra) | Sermo de s. Stephano. Parallelüberlieferung: Wien, ÖNB, Cod. Ser. n. 95, 2r (zu Act. 6,8). 1 ![]() |
104va | Stephanus autem plenus gratia et fortitudine (Act. 7,55). Carissimi fratres Deus honoravit hodie beatum Stephanum coram angelis suis quia festivitatem eius proxime celebramus post nativitatem domini |
(105ra-106va) | Sermo de s. Iohanne evangelista. 1 ![]() |
105ra | Valde honorandus est beatus Iohannes etc. (CAO Nr. 5309). Hodie carissimi sollemnitatem beati Iohannis evangelistae celebremus quem Deus in tantum dilexit quod eum custodivit ab omni pollutione |
(106va) | Nota de tribus Herodibus. Sieben Zeilen zu den drei Herodes der Bibel. Vgl. Iacobus de Voragine: Legenda aurea, cap. 10, De Innocentibus (Ed.: Graesse 62–66, Nr. 10. Maggioni I 97), Guillelmus Duranti: Rationale divinorum officiorum, L. VII, cap. 26, 2 (Druck: GW 9101–9144 u. ö. CCCM 140B, 75f.) Vgl. Eichstätt, UB, Cod. st 203, Ir; Klosterneuburg, Stiftsbibl., CCl 197, 173r; Kremsmünster, Stiftsbibl., CC 55, 220va; ferner auch CC 23, 24v. 1 ![]() |
106va | Tres legimus esse Herodes. Primus de Ascalonita qui pueros occidit (durchgestrichen: secundus fuit) sub quo Christus passus est |
(106va) | Nota de divitiis. Elf Zeilen zum Thema Reichtum, Schluss stark verblasst, letzte Zeile kaum lesbar. 1 ![]() |
106va | Nota quod sex sunt qui dicuntur nos ab immodesto appetitu divitiarum retrahere. Primum scriptura exemplum de divite et Lazaro paupere quem elegit. Secundum natura quia homo |
(106vb-107va) | Canones poenitentiales, mit Gebetsvorschlägen für den Priester. 1 ![]() |
106vb | Quando peccator vult accipere carenam pro peccatis suis primo veniat mane ad ecclesiam nudis pedibus. Et veniente sacerdote ad officium ecclesiae, paenitens pallium et baculum ponat ad pedes |
(107va-b) | Nota de annuntiatione BMV. 1 ![]() |
107va | Notandum est quomodo nos debemus cum beata virgine Maria amicabiliter disputare et dimicare. Si ergo salutasti virginem Mariam et non sensisti gratiam scire debes |
(108r-v) | Regulae medicinales de XII mensibus. Februar bis Dezember. Regeln in auf zwei Spalten verteilte Medaillons eingeschrieben, mit Anweisungen zu Aderlass, Ernährung, Körperpflege und dergleichen. Darunter bisweilen Angabe des jeweiligen Sternzeichens sowie Monatsverse. Reihenfolge der Monate nicht immer der Abfolge der zwei Spalten entsprechend. Eine ähnliche Zusammenstellung in Innsbruck, ULBT, Cod. 652, 76v; ähnlich Ps. Hippocrates: De cibis (Calendarium diaeteticarum) mit ähnlichem Inc., vgl. P. Kibre, Hippocrates latinus. New York 1985, 127. 26 ![]() |
108r | Ante cibum vina tibi sumas pro medicina (Thorndike-Kibre 107. Walther, Initia Nr. 1285. Walther, Proverbia Nr. 1115) |
108r | Escas per ianum calidum (Ed.: Renzi 1852/1859, 4, V. 100. – Walther, Initia Nr. 5538. Walther, Proverbia Nr. 7210) |
108r | In Februario sanguinem minuas et potionem et omnia quae vis (vgl. Walther, Initia Nr. 8909) |
108r | Ut vites poenam ferias in pollice venam |
108r | Tertia lux Februi decima vult quod minuaris |
108r | Annum per totum quod acutam non patiaris |
108r | In Martio saepe lavare et balneari et purga dentes et fricas cum sale sanguinem non minuas |
108r | Marte assaturae tibi sint et balnea curae non minuas (Vgl. Berlin, Staatsbibl., Ms. Magdeb. 26, IIIr.) |
108r | In Aprile sanguinem minue propter pulmonem et alia impedimenta. Crudas radices non comede |
108r | Aprilis vult ventrem laxum pedis atque crurem ut vivas |
108v | Maius quibusdam infirmis est sanus et quibusdam non. Si vis sanus fieri absinthium in vino bibe |
108v | Otia Maius amat comedas species homo clamat. Carnes siccatae non sumantur satis a te. Ut non aegrotes ieiunus fluvia potes |
108v | In Iunio si vis sanus fieri vel esse custodi te a nimia dormitatione ab assato balneo |
108v | Carnes siccatae non sumantur nimis a te (vgl. Vers zum Monat Mai) |
108v | In Iulio aquam fontaneam propter pulmonem ieiunio stomacho bibe lac coctum in cena sumere |
108v | Ne tua te vita decoriet balnea vita |
108v | Augustus est periculosus si non custodieris te a frigore infirmus eris. Custodi te a frigidis cibis |
108v | Potio te cedit te quippe minutio sedit (Walther, Proverbia Nr. 22103a) |
108v | In Septembre aliquas buccellas lacte perfusas ieiunus comede et fructus omnes maturos sume |
108v | Tempore Septembris est apta minutio membris |
108v | In Octobre tam volatilia quam quadrupedia bona sunt excepto canero (canaro?) quia tunc laeditur a marino serpente |
108v | Tunc bona sunt quae vis summas tibi ergo quae vis |
108v | In Novembre non balneare calide quia balneum est veneris effectum. Si opus est subcutaneum sanguinem minuas |
108v | Vita privaris capitis si carne cibaris |
108v | In Decembre custodi caput tuum a frigore ut per totum annum sis sanus |
108v | Venosis fundas nocivum sanguinem undas |
(109v) | Erklärung der Aderlassstellen, mit Tagesangaben am Schluss für die Monate Jänner und Februar. 1 ![]() |
109v | Venae sub regionem debent minui contra apostemata physicae et contra dolorem lumborum et testiculorum |
(109va-110va) | Sermo de novissimo die. 1 ![]() |
109va | Omnes oportet nos manifestari ante tribunal Christi (2. Cor. 5,10) ut dicit Bernardus Pungit me memoria mortis sed magis pungor his verbis |
(110va-111vb) | Lectio zum Karfreitag (Ioh. 18,1-19,42). |
(112r-117v) | leer. |