Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=35473 
Neustift/Novacella, Augustiner-Chorherrenstift, Cod. 405
BREVIARIUM SALISBURGENSE
Pergament   VII, 236 Bl.   135×100   Wohl Neustift, um 1500 (u. a. 1501)   
Provenienz/Letztbesitzer: Innsbruck, ULBT
Die folgenden Daten sind Auszüge aus dem gedruckten Katalog der mittelalterlichen Handschriften in der Stiftsbibliothek Neustift (siehe unten angeführte Literatur; auch online zugänglich). Diese Daten, insbesondere die Bibliografie, werden laufend korrigiert und ergänzt.

 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift: Kat. Neustift 2021, 266-274, 414 Tafel II (Einbandabreibungen) (online)
Am oberen Blattrand Foliierung 19. Jh. durch die ULB Tirol; Fehler in der Zählung: auf 177 folgt 167, daher 167–177 doppelt angeführt.
Hs. im 20. Jh. neu gebunden (sehr eng), hierbei zahlreiche Fälze von sehr starrem Pergament eingefügt, daher ein­zelne Blätter heute schadhaft und beinahe gelöst (kein Restaurierbericht erhalten).
Schrift:
Schriftraum: 105/110 × 75    Zeilenzahl: 24   
Schriftart: Bastarda
Heiligenlitanei Bl. 130r–131r: Zwei Spalten, von feinen Tintenlinien gerahmt.
Kalendar Bl. Ir–VIv: Schriftraum 115×80, mit Tintenlinien in fünf Spalten unterteilt, Tintenlinierung. Bastarda von gleicher Hand.
Bl.225r–v Nachtrag Textualis 16. Jh. Bl. 225r Datierung 1501, unklar, ob auf Haupttext oder auf Nachtrag bezogen.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Deckfarbeninitiale(n)   Ranke(n)/Bordüre(n)   Figürlicher Buchschmuck   Miniatur(en)   Wappen   Goldverwendung   Punze(n)   

Hs. enthält 1 Fragment
Teil VDS   Papier   16. Jh.
Pap. 130 × 85, quer zum Buchblock eingeklebt. Erhaltener Schriftraum 85 × 100. Von feinen Tintenlinien seitlich begrenzt, 20 Zeilen erhalten, von Exlibris der Stiftsbibl. Neustift überklebt. Humanistische Minuskel 16. Jh.

Einband: Neustift     2. Hälfte 16. Jh.     Renaissance     Golddruck        
Werkstatt: Narziß Schuechl
VD und HD gleich: am äußersten Rand durch dreifache Streicheisen­linien (tw. auf Kante) eingefasst. Durch ebensolche Linien Einkerbungen in der Mitte des oberen, unteren und seitlichen Randes betont. Ein durch je dreifache Streicheisenlinien begrenzter Rahmen: Rolle mit in stilisierten Blättern auslaufender Volute in Golddruck. Im Mittel­feld mit zweifachen Goldlinien eingeschriebene Raute, in der Mitte rautenförmiger floraler Einzelstempel frei, in den Ecken jeweils Einzelstempel gebündeltes Dreiblatt in Quadratform. Am VD zu­sätzlich Einzelstempel kleine fünfblättrige Blüte frei. Spuren bzw. Rest von zwei Leder­Metall­Schließen, beim Materialwechsel sich stark verjüngend, urspr. wohl gleiche Schließen wie Cod.353 und 654. Kanten gerade und nach innen abgeschrägt, sowohl am Spiegel des VD als auch am HD durch einfache Streicheisenlinie eingefasst. Rücken: drei Doppelbünde, oben und unten je ein einfacher Bund, durch Streicheisenlinien begrenzt bzw. bei Doppelbünden unterteilt, Begrenzung der Bünde am VD und HD fort­gesetzt, spitz aufeinander zulaufend. In den Feldern zw. den Doppelbünden jeweils Einzelstempel.


Aufgrund der Wappendarstellung auf Bl. Iav Hs. wohl im Auftrag von bzw. für Propst Lukas Härber von Ringelsperg (Propst 1483–1503) um 1500 entstanden, möglicherweise in Zusammenhang mit dem hand­schriftlichen Adligat von ULB Tirol, 156F20. Auch die Suffragien auf Bl.216r–223r weisen auf Propst Lukas Härber hin (später zusätzlich Propst des Augustiner Chorherrenstiftes Waldsee, vgl. P. A. Beck, Lukas Härber, Probst von Waldsee und Neustift: ein Beitrag zur Geschichte des Chorherrenstiftes Waldsee. Diözesan­Archiv von Schwaben 18 [1900] 97–101). Bl. Iar Besitzvermerk 18.Jh. Collegii Neocell. Am heutigen Spiegel des VD Exlibris der Stiftsbibl. Neustift 18.Jh. 1809 anlässlich der vorübergehenden Aufhebung des Klosters Neustift der ULB Tirol übergeben. Am Verso des urspr. Spiegels des VD alte Signaturen der ULB Tirol II 1 F 6. S.2 (Tinte, Bleistift) und 405 (Tinte), am Recto des urspr. Spiegels des VD Stempel der ULB Tirol 19.Jh. Am Rücken gelbes Signaturschild der ULB Tirol 405. 1921 aufgrund des Friedensvertrages von St. Germain an den italienischen Staat abgegeben und von diesem 1929 dem Kloster Neustift als Dauerleihgabe überlassen. Am Recto des urspr. Spiegels des VD Stempel der Soprintendenza Tridentina 20. Jh.
Vorbesitzer: Innsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Kat. Neustift 2021", "AH 23", "AH 51", "AH 4", "AH 19"
alle Initien
(VDS) Fragment aus einem philosophischen Traktat.
   1
VDS ] Item agitur scilicet qui […] non est generatione […] non est ... — ... super totam preposicionem […] so[…] videt non hominem et ut sic est communis (?) […] solum feratur super [
(Ir-v) Kalendar. Die Hervorhebung in Rot von Ingenuin und Albuin, Kassian sowie der Dedicatio ecclesiae Brixi­nensis verweisen auf die Diözese Brixen.
(1r-124v) Psalterium feriatum.
Psalterium mit Antiphonen, Versikel, Capitula, Orationen und Benediktionen, gegliedert nach Tagzeiten sowie nach Wochentagen bzw. dies dominici und feriales unterschieden. Zudem jeweils unterschieden zw. Sommer­ und Winterteil.
(124r-129v) Preces ad omnes horas.
(124r-125v) Matutin. - (125v–129r) Prim. - (129v) Terz, Sext und Non. - (129v) Vesper und Komplet.
(127v) Rubrik: Conclude cum versiculo et collecta ut supra in matutinis. Ps 32, 122, 123 (jeweils nur Verweis). – Fünf abschließende Orationes mit vorangehender Rubrik: Ad primas per totum annum oratio.
   5
127v Domine Deus pater omnipotens qui nos ad principium huius diei pervenire fecisti
127v Sancta Dei genitrix perpetua virgo Maria cum omnibus sanctis et electis diei intercedere dignare
128r Dirigere sanctificare et regere digneris domine sancte pater omnipotens aeterne Deus
128r Actiones nostras quaesumus domine aspirando praeveni et adiuvando prosequere
128v Rubrik: Ad IX lectiones oratio. - Absolve quaesumus domine animam fratrum et sororum parentum et benefactorum nostrorum et omnium fidelium defunctorum
(128v) Rubrik: De sanctis trium leccionum et in pura feria precum dicuntur tres collectae.
   3
128v Beati Petri apostoli tui quaesumus domine intercessione nos protege et animas famulorum tuorum sacerdotum sanctorum tuorum iunge
128v Deus veniae largitor et humanae salutis amator quaesumus clementiam tuam
128v Fidelium Deus omnium conditor et redemptor animabus famulorum famularumque tuarum omnium fidelium
(129r) Rubrik: In die animarum, in adventu domini et in Quadragesima feriatis diebus dicantur hi quinque psalmi: Ps 5, 6, 116, 1–9, 116, 10–19, 130 (jeweils nur Verweis).
(129r) Rubrik: In adventu dicantur tres collecte ut supra. In Quadragesima quinque ut supra.
   4
129r Beati Petri apostoli tui quaesumus domine intercessione nos protege et animas famulorum tuorum sacerdotum sanctorum tuorum iunge
129r Deus indulgentiarum domine da fidelibus tuis quorum anniversarium depositionis diem et memoriam agimus
129r Deus veniae largitor et humanae salutis amator quaesumus clementiam tuam
129r Fidelium Deus omnium conditor et redemptor animabus famulorum famularumque tuarum omnium fidelium
(130ra-132v) Litania.
(132v-135r) Preces votivae.
(135v-163r) Hymnar.
Mit Druck weitgehend übereinstimmend: in der Hs. De confessoribus Ingenuino et Albuino (AH 23, Nr.139, mit Nennung der Hs.) samt Laudes (AH 51, Nr.107, mit Nennung der Hs.) sowie De sancta Monica matre Augustini (AH 4, Nr.397, mit Nennung der Hs.] samt Nokturn (AH 4, Nr.398, mit Nennung der Hs.) und Laudes (AH 19, Nr. 391) ergänzt.
(135v–148r) Temporale. - (148r-163r) Sanctorale.
(163v-198v) Commune sanctorum.
Mit Druck weitgehend übereinstimmend, Hymnen im Druck im Gegensatz zur Hs. im Hymnar enthalten, Lektionen gegenüber Druck gekürzt.
(198v-206v) Vigiliae mortuorum.
(206v-207v) Quindecim Gradus.
(207v-208v) Orationes de ss. trinitate.
(208v-216r) Cursus BMV.
(216r-223r) Suffragia.
(216r-217v) Suffragia des Augustiner Chorherrenstiftes Waldsee.
Den einzelnen Gebeten der Suffragien jeweils eine Antiphon und ein Versikel vorangestellt.
   9
216v Omnipotens sempiterne Deus qui dedisti famulis tuis in confessione verae fidei aeternae trinitatis gloriam agnoscere
216v Deus qui crucem sanctam ascendisti et mundi tenebras illuminasti
216v Beatae et gloriosae semperque virginis Dei genitricis Mariae quaesumus omnipotens Deus intercessio gloriosa nos protegat
217r Deus qui miro ordine angelorum ministeria hominumque dispensas concede propitius
217r Praesta quaesumus omnipotens Deus ut familia tua per viam salutis incedat et beati Iohannis praecursoris
217r Apostolicis nos quaesumus domine beatorum apostolorum Petri et Pauli et aliorum apostolorum attolle praesidiis
217v Ecclesiam tuam quaesumus domine benignus illustra ut beati Iohannis apostoli tui et evangelistae illuminata doctrinis
217v Adesto supplicationibus nostris quaesumus omnipotens Deus et quibus fiduciam sperandae pietatis indulges
217v Da nobis domine continua omnium sanctorum tuorum veneratione laetari
(218r-220v) Suffragia ad placitum.
Vor den einzelnen Orationen jeweils ein Versikel.
   25
218r Concede nos famulos tuos quaesumus domine Deus noster perpetua mentis et corporis sanitate gaudere
218r Deus qui apostolo Petro collatis clavibus
218r Protege domine populum tuum et apostolorum tuorum Petri et Pauli patrocinio confidentem
218r Deus amator omnium bonorum qui sanctissimum Augustinum confessorem
218r Deus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti
218v Adesto supplicationibus nostris quaesumus omnipotens Deus et quibus fiduciam sperandae pietatis indulges
218v Ecclesiam tuam quaesumus domine benignus illustra ut beati Iohannis apostoli tui et evangelistae illuminata doctrinis
218v Concede quaesumus omnipotens Deus ut quod beati Iohannis Baptistae sollemnia colimus
218v Deus qui beatam Mariam Magdalenam dominicae resurrectionis gaudium sanctis apostolis innotescere voluisti
218v Omnipotens sempiterne Deus qui nos omnium sanctorum tuorum merita sub una tribuisti celebritate
218r Da nobis quaesumus domine continua omnium sanctorum tuorum veneratione laetari
219r Deus qui beatam virginem Margaretam ad caelos per martyrii palmam pervenire fecisti
219r Deus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti
219r Praesta quaesumus omnipotens Deus ut qui gloriosos martyres Dionysium socios quam (!) eius fortes in sua confessione cognovimus
219r Deus qui dedisti legem Moysi in summitate montis Sinai et in eodem loco per sanctos angelos
219r Deus qui beatum Nicolaum pontificem tuum innumeris decorasti miraculis
219v Da nobis quaesumus omnipotens Deus vitiorum nostrorum flammas extinguere
219v Maiestatem tuam domine suppliciter exoramus ut sicut ecclesiae tuae beatus Andreas
219v Interveniat pro nobis quaesumus Deus sanctus tuus Lucas evangelista qui crucis mortificationem
219v Deus qui nobis sub sacramento mirabili passionis tuae memoriam reliquisti tribue
220r Deus a quo sancta desideria recta consilia et iusta sunt opera
220r A cunctis nos quaesumus domine mentis et corporis defende periculis et intercedente gloriosa virgine Dei genitrice
220r Avete omnium fidelium animae in pace Christi requiescite quos redemit suo pretioso sanguine
220v Sancte Deus sancte fortis sancte et immortalis Deus miserere animabus omnium fidelium defunctorum
220v Domine Iesu Christe fili Dei vivi mundi creator et redemptor qui dixisti
(221r-223r) Suffragia des Augustiner Chorherrenstiftes Neustift.
Den einzelnen Orationen der Suffragien jeweils eine Antiphon und ein Versikel vorangestellt. Suffragien jeweils nach Tagen und Tagzeiten unterschieden.
   8
221r Omnipotens sempiterne Deus qui dedisti famulis tuis in confessione verae fidei aeternae trinitatis gloriam agnoscere
221r Deus qui unigeniti filii tui pretioso sanguine vivificae crucis vexillum sanctificare voluisti
221r Famulorum tuorum quaesumus domine delictis ignosce ut qui tibi placere
221v Excita quaesumus domine in ecclesia tua spiritum cui beatus Augustinus confessor tuus et pontifex servivit
221v Maiestatem tuam domine supplices exoramus ut sicut iugiter sanctorum tuorum
221v Adesto nobis domine Deus noster et quos sanctae crucis laetari fecisti
222r Protege domine famulos tuos subsidiis pacis et beatae Mariae virginis patrociniis confidentes
222r Deus qui populo tuo beatum Augustinum aeternae salutis ministrum constituisti
(223v-224r) Accessus altaris (vgl. Jungmann I 354-355).
   6
223v Ego dixi miserere mei domine. Sana animam meam quia peccavi tibi. Convertere domine
223v Aures tuae pietatis mitissime Deus inclina precibus meissti
223v Deus cui omne cor patet et omnis voluntas loquitur et quem nullum latet secretum
224r Deus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docui
224r Auge in nobis domine fidem rectam spem firmam caritatemque perfectam
224r Omnipotens sempiterne Deus dirige actus nostros in beneplacito tuo
(224r-v) Zwei Orationes ante missam.
   2
224r Pulcherrime Iesu Christe rogo te per illam sacratissimam effusionem pretiosissimi sanguinis tui quo sumus redempti
224v Domine Iesu Christe qui in cruce suspensus es pro nostra redemptione tuum dulcissimum spiritum in manus Dei patris
(225r-v) Recessus altaris (vgl. Jungmann II 572). Nachtrag.
   2
225r Deus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium concede propitius
225v Da nobis quaesumus domine vitiorum nostrorum flammas extinguere
(HDS) ganzseitige Miniatur.