Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=35514 
Neustift/Novacella, Augustiner-Chorherrenstift, Cod. 748
MEDIZINISCHE SAMMELHANDSCHRIFT
Papier   III, 220 Bl.   295×215   T. I-III: Wiener Raum; T. IV: Schwäbisch-Schweizer Raum, 2. Drittel 15. Jh. (T. I-III: um 1440, T. IV: um 1430)   
Provenienz/Letztbesitzer: Innsbruck, ULBT
Die folgenden Daten sind Auszüge aus dem gedruckten Katalog der mittelalterlichen Handschriften in der Stiftsbibliothek Neustift (siehe unten angeführte Literatur; auch online zugänglich). Diese Daten, insbesondere die Bibliografie, werden laufend korrigiert und ergänzt.

 Volldigitalisat



 Wasserzeichen:  Metadaten  |  Vorschau Bilder  |  Einzelbilder: fol. 13, 14, 46, 51, 52, 53, 62, 80, 81, 92, 93, 134, 144, 145, 147, 154, 155, 211, 212, 219.
Literatur zur Handschrift: Kat. Neustift 2021, 322-328 (online)
Ausstattung: Wappen   


Geschenk des Neustifter Präbendars und Klosterarztes Bertoldus de Saxonia ans Stift (gemeinsam mit Cod. 123 und vermutlich auch dem tw. von denselben Händen geschriebenen Cod. 453): Bl. IIIv Schen­kungsvermerk (s. Nr. 2) mit Neustifter Wappen, Bl. 137v Besitzereintragung Bertoldus medicus Saxo. Zu Bertoldus vgl. Liber anniversariorum Novae Cellae Brixinensis (MGH Necrologia Germaniae III 46): „Item magister Bertoldus de Saxonia, medicine doctor, prebendarius et phisicus huius monasterii, in vita sua multa fecit bona et libere omnia sua dedit monasterio, prout continetur in litera prebendali, quam monasterio dedit“. Bl. 137v Besitzvermerk 15. Jh. Liber iste est monasterii sancte Marie virginis in Novacella Brixi­nensis dyocesis mit Neustifter Wappen, Bl. 219r Besitzvermerk 15. Jh. (von gleicher Hand) Iste liber est monasterii sancte Marie virginis in Novacella. Bl. 1r Inhaltsangabe und Besitzvermerk 18. Jh. Summarium de febribus per Antonium Gaynerium. In fine Ysac de urinis. Ad Bibliothecam Neocell. An der Innenseite des VD Exlibris der Stiftsbibl. Neustift 18. Jh. 1809 anlässlich der vorübergehenden Aufhebung des Klosters Neustift der ULB Tirol übergeben. Bl. Ir alte Signaturen der ULB Tirol II 3 B 14 (Tinte, radiert), II 4 C 11(Bleistift) und 748 (Tinte). Letztere beiden auch auf Bl. IIIv (Bleistift), 748 auch an der Innenseite des VD. Am Rücken gelbes Signaturschild der ULB Tirol 748. Bl. 1r Stempel der ULB Tirol 19. Jh. 1921 aufgrund des Friedensvertrages von St. Germain an den italienischen Staat abgegeben und von diesem 1929 dem Kloster Neustift als Dauerleihgabe überlassen. Bl. 1r Stempel der Soprintendenza Tridentina 20. Jh.
Vorbesitzer: Innsbruck, Universitäts- und Landesbibliothek Tirol

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Kat. Neustift 2021"
alle Initien
(Ir-v) Rezepte und Notizen.
   6
Ir Tit.: Contra fluxum sanguinis narium.
Sanguinaria id est bursa pastoris sive succus ... — ... in albumen ovi involvatur et immittatur.
Ir ] aqua de floribus fabarum aut aqua furfuris aut aqua ... — ... cum istis tribus aquis maxime albatur facies.
Iv Vehementiores fiunt motus aegrium et acta eorum in nocte ... — ... quando somnum auferunt ut in nocte.
Iv Signa generalia putridarum eis propria sunt duo ut dicit Averroes ... — ... Si non tunc est effimera et hoc supposito quod febret.
Iv Ab infirmitate surgentibus cibaria nociva petentibus non est denegandum ... — ... potius natura viget dum vota replentur.
Iv Tit.: De tertiana continua.
Galienus secundo de crisi dicit quod si videris urinam aegri tendentem ... — ... pervenerint VII periodi deinde consumetur.
(IIr-IIIr) leer (tw. Rahmung).
(IIIv) Schenkungsvermerk und Inhaltsangabe.
(1r) Sechs Verse aus: Regimen sanitatis Salernitanum (vgl. Ed. Renzi 1931–1937).
   2
1r Triplex causa febrem generat custodit et auget ... — ... quare generatur putrida febris.
1r Decrementa et incrementa paroxysmorum ad invicem aut sunt secundum quantitatem aut secundum tempora aut secundum qualitatem. Si secundum quantitatem aut longior ... — ... aut non praecesserunt et sic est principium.
(1r) Notizen.
   1
1r Anticipatio paroxysmi augmentum non significat nisi cum hoc longitudo temporis aut fortitudo febris augeatur ... — ... completur digestio.
(1v-40v) Antonius Guainerius Summarium de febribus (Druck: u. a. GW 11586. C 2804 – Thorndike–Kibre 318).
   1
1v Tui amoris gratia mi Antoni Magliane ad hunc deveni locum ... — ... me venire permittat qui est de virgine natus.
(1v) Prolog mit anschließender Kapitelübersicht.
(2r) Text.
   1
2r Cum meae sit intentionis hoc in summario febrium ... — ... sic breviter dicta sufficiant quae huic summario finem imponit pro quo Iesu crucifixo sint infinitae laudes Amen. — Et sic est finis tractatus de febribus ad insignem artium et medicinae doctorem magistrum Antonium Maglianum de Cherio altissimi domini domini ducis Subaudiae physicum editus per Antonium de Gayneriis de Papia in villa Crambraraci commorantem.
(40v) Notizen.
   1
40v Triplex est rigor scilicet praecedens et est in interpolatis coincidens ex multitudine materiae
(41r-51v) Christophorus Barsisius De febrium cognitione et cura (Druck: Clementii Clementini lucubrationes, Basel 1535, 251–283. – Thorndike–Kibre 765, vgl. Thorndike–Kibre 667).
   1
41r Intentiones habendae in febribus excerptae ex mente Avicennae ex locis universalibus et particularibus. In cholerica interpolata pura sunt intentiones. Est administratio regiminis debiti sex rerum ... — ... Duodecima est respectus et cura accidentium quae intelligenti sunt nota. — Expliciunt declarationes intentionum in febribus humidarum et earum ordinationem ad introductionem iuvenum ad curationem febrium et contra quosdam detrahentes Avicennae quod in curis aegritudinum insufficienter procedat per magistrum Christoforum de Pergamo artium et medicinae doctorem collectarum.
(52v) Notizen.
   2
52v Inter medicinas et corpora currunt proportiones quae non comprehenduntur nisi cum experimento
52v Phlebotomia electiva debet fieri parum post ortum solis et post primam et secundam digestionem et superfluitum expulsionem
(53ra-54ra) De aqua vitae (Thorndike–Kibre 779).
   1
53ra Tit.: De aqua vitae.
Haec sunt virtutes aquae ardentis vel vitae. Est enim clarior quam aqua rosacea et quia plus est secure ... — ... distilla cum lento igne. Ista aqua ponitur loco balsami.
(54ra-b) Notizen und Rezepte.
   4
54ra Nota verum secretum in provocatione urinae. Recipe corticis interioris ... — ... da cum aqua aperitiam
54ra Nota oleum factum per decoctionem medicinarum ... — ... per inspissactionem a radiis solaribus facto
54rb Quicumque esset laesus vel percussus a malitia Mercurii ... — ... et unge locum et sanabitur.
54rb Anthrax et carbunculus quia fiunt ex materia grossa ... — ... fermentum est basis et materia emplastrorum.
(54v-64v) Raimundus Chalmellus de Vinario De pestilentia libri tres, unvollständig (Ed. [Buch 1]: R. Hoeniger: Der schwarze Tod in Deutschland, Berlin 1882, 160–161, 163–169, 170–176. – Druck: De peste libri tres opera Iacobi Dalechampii, Lugduni 1553).
   1
54v Tit.: Ista sunt extracta ex quodam libro pestilentiali (rot:) optimo (schwarz:) de pestilentia primo tempore facta.
Pestilentiae causa dicitur esse triplex. Nam vel est causa radix superior tantum et haec est superior et caelestis ... — ... praeparatio et earum evacuatio cum laxativis apropriatis dictis vel aliis.
(64v) Rezept.
   2
64v Frequenter fit aurum potabile sic et confert pestilentiatis. Recipe auri optimi ... — ... secundum quos datur credo paucum conferre quia minime digeritur.
64v Tit.: Dubia quaedam optima.
Primum dubium quare confert thyriaca et metridatum cum sint excellentis calefactionis et notum est quod quae augmentant caliditatem in corpore nostro ... — ... sub arbore nucis in ortis caulium et sub umbra oleandri. Et sic est finis.
(66r) Notiz.
   1
66r Nota rupto apostemate et extracta materia ... — ... anthracis foliis basiliconis cito implebitur carne.
(66v) Gentilis de Fulgineo Zitat aus: Consilium de peste, Textbeginn. Quoniam gloriosus et excelsus Deus de largitate sua medicinam produxit et medicum velut naturae refugium creavit decet eum nihil negligentiae habere in ostendendo sanitatis ingenium ut primo de [ingenio] sanitatis (Druck: u. a. GW 10620).
   1
66v Tit.: Contra pestem alia practica.
Quoniam gloriosus et excelsus Deus de largitate sua medicinam produxit et medicum velut naturae refugium creavit ... — ... aliis passionibus interioribus probavi sudorem multum prodesse. Et sic est finis. — Deo laus eiusque matri virgini Mariae, beatae Barbarae et omnibus sanctis Amen.
(66v-69v) Practica contra pestem (Ed.: G. Sticker, Tractatus de epidemia anni 1424. Janus [Leiden] 27 [1923] 15–27. – Thorndike–Kibre 1288).
(69v) Notizen.
   1
69v Helleborus niger decoctus in pomo sub prunis datus in scrupulis II optime purgat tempore pestilentiae
(69v-70v) Iohannes de Tornamira Preservatio et cura apostematum antrosorum pestilentialium (Ed.: K. Sudhoff, Sudhoffs Archiv 5 (1912) 48–53. – Thorndike–Kibre 313).
(70v) Rezepte.
   2
70v Tit.: Nota contra anthracem.
Tempore pestilentiali si vis ut apostema ex materia venenosa ... — ... postea ligetur et superponatur pannus.
70v Tit.: Receptum preservationis aliud.
Contra aeris infectionem. Eius enim attractione membra principalia ... — ... sumendum est ad modum unius nucis ius sine potu.
(70v) Rezept.
(71r) Kurzes Pestregimen: Remedia et regimen contra pestilentiam.
   1
71r Oportet ut extrahantur superfluctuentes humidae primo per flebotomiam ... — ... vitetur ira et tristitia et fiat conversatio socialis cum dilectis.
(71r-72r) Iohannes de Sancta SophiaConsilium de pestilentia.
   1
71r Tit.: Consilium aliud de pestilentia magistri Iohannis de sancta Sophia.
Quamvis venerandi domini haec pestis tam admirabilis et horrenda a causis superioribus procedat regulantibus et gubernantibus corpora nostra ... — ... et quia ut cognovi bonum animum geritis erga me. Deus vos conservet ab hac peste Amen.
(72r) Rezept: Tragea contra pestem.
   2
72r Pestilentia est mutatio quaedam in aere facta propter admixtionem vaporum corruptorum vel sic est morbus quidem contagiosus ... — ... hoc idem potest fieri si infirmus iaceat continue dormiendo.
72r Recipe tormentillae drachmas quindecim terrae sigillatae
(74r-90r) Mundinus de Leuciis Anatomia (Druck: u. a. GW M25667, H 11635. Weitere Drucke s. A. C. Klebs, Incunabula scientifica et medica. Repr. Hildesheim 1963, 230–231. – Thorndike–Kibre 1306).
   1
74r Tit.: Anatomia Mundini.
Quoniam ut ait Galenus septimo therapeuticae methodi auctoritate Platonis opus in aliqua scientia vel arte ... — ... debet esse excartuata ne aggravet pedem. — Et ex hoc est huius doctrinae dictum complectum quae est de corporis humani anothomia (!) a magistro Mundino artis medicinae professore dignissimo ad utilitatem studentium Bononiae compilata. Deo gratias.
(90r) Tractatus de anthrace.
   1
90r Tit.: De anthrace.
Anthrax est apostema quod partim fit de cholera partim de sanguine partim de melancholia. De sanguine habet putredinem ... — ... cum bombace ex aliquo ungento calido vel oleo ungatur.
(90v-137v) Antonius Guainerius Tractatus de peste et venenis (Drucke: GW 11591. H 8101).
   1
90v Persaepe animadvertens hoc mortale hominum genus iniuriis casibus additum et infinita mortis ... — ... praefati illustrissimi et clementissimi domini domini mei praecipuam utilitatem Amen.
(90v-91r) Prolog (Thorndike–Kibre 1036).
(91r) Inhaltsübersicht zu Pars prima.
   1
91r Cum aliquem pestis rapit eum taliter alterat et devorat ut velut incendium totum in brevi ... — ... eius genitricis almae totiusque caelestis curiae triumphantis Amen.
(91r-122r) Pars prima (Thorndike–Kibre 280).
(122r) Inhaltsübersicht zu Pars secunda.
   1
122r Et si venenum multipliciter accipi possit hic per venenum id solum intellego quod qualitercumque humano corpori ... — ... dissonum quod me advertere nihil est meaeque compatiendum est ignorantiae et non arrogantiae imputandum. — Explicit et est finis.
(122r-137v) Pars secunda de venenis.
(137v) Besitzereintrag und Besitzvermerk .
(138ra-161rb) Isaac Iudaeus Liber de Urinis, tr. Constantini Africani (Druck: Opera omnia. Lyon 1515. J. Peine, Die Harnschrift des Isaac Judaeus. Diss. Leipzig 1919, 10–74).
   2
138ra Urina est colamentum sanguinis et aliorum similiter humorum de naturae quidem actionibus natum ... — ... Urina spumosa in superficie sicut uva (!) dolorem renum significat etc. — Expliciunt urinae Isaac etc.
138ra In latinis quidem libris nullum auctorem invenire potui qui de urina certam et authenticam cognitionem dederit ... — ... de unaquaque urina et hypostasi quid significet etc.
(138ra) Constantinus Africanus Praefatio (Thorndike–Kibre 688).
(138ra) Text (Thorndike–Kibre 1608).
(161v) nur Rahmung.
(162ra-212vb) Isaac Iudaeus Liber de febribus, tr. Constantini Africani (Druck: Opera omnia. Lyon 1515).
   2
162ra Quoniam te carissime filii Iohannes lacrimas maesto cordis dolore perpetim effundere perspexi ... — ... Quibus itaque cognitis curas earum laevissime impendere sciet.
162ra Liber ergo iste in quinque partes dividitur. Prima est de essentia febris eiusque definitione febris naturam et causas ... — ... sanguinem qui est eius materia et propter vicinitatem cordis etc. — Et sic est finis huius operis. Deo gratias.
(162ra) Constantinus Africanus Praefatio (Thorndike–Kibre 1304).
(162ra-212vb) Text (Thorndike–Kibre 820).
(176ra) Vier Verse aus Regimen sanitatis Salernitanum (Ed. [Vers 1 und 2]: S. Renzi, Collectio Salernitana V. Naples 1859, 2924–2925. Die letzten zwei Verse nicht bei Renzi).
   1
176ra Tit.: Metra.
Est triplex typus rigor oripilatio frigus ... — ... / Est quartus tremor quod febres circuit has tres.
(212v) Notiz.
   1
212v Item nota quod febricitantibus acutarum febrium et etiam aliis qui patiuntur ... — ... in lecto ut bene possit resistere et hoc per unam horam.
(212vb) Sechs Verse aus Regimen sanitatis Salernitanum (Ed.: S. Renzi, Collectio Salernitana V. Naples 1859, 1588–1589, 1604–1605, 1590–1591).
   1
212vb Grana quater quinque scrupuli pro pondere summae ... — ... / Exagium solido difert in nomine solo.
(213ra-218vb) Synonyma Rasis (auch Serapion und Mesue zugeschrieben) (Thorndike–Kibre 73, 81).
   1
213ra Alliaseph puncti rubei qui sunt ut pulicis morsus et fiunt in omnibus membris ... — ... [V]egi id est vitreolum. [V]erusca id est pondera etc. — Expliciunt Synonyma Rasis.
(218vc) Notizen.
   1
218vc Tit.: Quaestio utrum spiritus sit subiectum sanitatis.
Spiritus est vapor temperatus genitus ex parte subtiliori sanguinis ... — ... dicitur de turbulentia oculi.
(219r) Besitzvermerk.
(219v) nur Rahmung.
  I n i t i e n
   5