Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36184 
Neustift/Novacella, Augustiner-Chorherrenstift, Cod. s.n.
GRADUALE NEOCELLENSE ("ZOLLNER-GRADUALE"), BD. 1
Pergament   II, 289, I* Bl.   725×505   Neustift, 1442
Die folgenden Daten sind Auszüge aus dem gedruckten Katalog der mittelalterlichen Handschriften in der Stiftsbibliothek Neustift (siehe unten angeführte Literatur; auch online zugänglich). Diese Daten, insbesondere die Bibliografie, werden laufend korrigiert und ergänzt.

 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift: Kat. Neustift 2021, 357-370, 417-419 Tafel V-VII (Einbandabreibungen) (online)
Hs. um 1980 restauriert. Zahlreiche Melismen zur Vereinfachung und Modifizierung der Melodien mit Papierstreifen mit rotem Vierliniensystem (meist leer, vereinzelt Kustode neu aufgetragen) im 16./17. Jh. überklebt, heute jeweils nur mehr am linken Rand festgeklebt, darunter Klebespuren und Durchstreichungen sowie Bleistifthinweise und tw. Abgrenzungen in Rot deutlich sichtbar. Am Lagenende jeweils Kustoden in römischen Zahlen. Lagenreklamanten. Am oberen Blattrand zeitgenössische Foliierung in roten römischen Zahlen I–CCCXXIIII; Fehler in der Zählung: 244 ausgelassen
Schrift:
Schriftraum: 535/540 × 350/360    Zeilenzahl: 7   
Schreiber: Zollner, Friedrich – Schriftart: Textualis formata (Textura) – Gotische Choralnotation
Jeweils sieben rote Vierliniensysteme mit Textzeilen. Zahlreiche Radierungen, Durchstreichungen, Ergänzungen und Korrekturen von späteren Händen (Bl. 324r: dat. 1512), meist ebenfalls in Textualis formata (Textura), tw. auch in Rotunda. Zusätze in schwarzer und roter Tinte sowie Bleistift bis ins 18. Jh.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   Deckfarbeninitiale(n)   Ranke(n)/Bordüre(n)   Figürlicher Buchschmuck   Wappen   Goldverwendung   
Buchmaler: Südtiroler Wanderminiator alias Meister der Münchener Gutenbergbibel (Servacius Lichtensteyn de Prussia?)

Einband: Neustift     2. Hälfte 16. Jh.     Renaissance     Streicheisenlinien   Blindstempel   Rolle        
Einband restauriert
Am VD und HD jeweils fünf Rahmen, gefüllt mit unterschiedlichen Rollen (u.a. Rolle mit Wappen von Neustift [Tau-Kreuz], Säben und Patriarchenkreuz einander abwechselnd), zusätzlich zahlreiche Einzelstempel. Am VD und HD jeweils zwei Stehkanten. Kanten gerade. Rücken: sieben Doppelbünde. Kapitale mit naturfarbenem und rotem Zwirn umstochen. Spiegel sowie Vor- und Nachsatzbl. Perg. 20. Jh.


Hs. im Auftrag des Propstes Nikolaus Scheiber (Propst 1439–1449) in Neustift angefertigt. Die zahlreichen Streichungen, Ergänzungen und Hinweise belegen eine Verwendung der Hs. bis ins 19. Jh. Hs. bei vorübergehender Aufhebung des Klosters 1807 nicht an die Universitätsbibliothek Innsbruck gelangt. Zahlreiche Blätter verloren, tw. erst zw. 1905 und 1965 (vgl. Beschreibung bei Hermann bzw. Laußermayer). Am Spiegel des HD Etikett der Restaurierwerkstätte 20. Jh. (Laboratorio di restauro del libro, S. Maria di Rosano [Firenze]), kein Restaurierbericht erhalten.
Die ehem. im VDS befindliche Zeichnung wurde 1925 vom Städel Museum in Frankfurt erworben (Inv.-Nr. SG 355).

---------------   Addenda/Corrigenda bitte melden!    ---------------

"Kat. Neustift 2021", "Laußermayer", "AH 53", "AH 49", "AH 54", "AH 50", "AH 43"
alle Initien
(Ir-v) leer.
(IIr) Frontispiz: Thronende Madonna.
(IIv) leer.
(1r-267r) Temporale (pars hiemalis und aestivalis).
(1r) Dnca 1. adventus. – (3r) Dnca 2. adv. – (5r) Dnca 3. adv. – (7r) Fer. 4. quattuor temporum. – (9v) Fer. sexta. – (11r) Sabbato quattuor temporum. – (13v) Canticum trium puerorum (Dn 3,57–88). – (16v) Dnca 4. in adv. – (18r) In vigilia nativitatis dni. – (19v) In galli cantu. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 10). – (22v) In aurora. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 16). – (26v) Ad tertiam missam. Mit Tropus (AH 49, Nr. 1) und Sequenz (AH 53, Nr. 15). – (31v) Dnca 1. post nativitatem dni. Mit Verweis auf Sequenz (AH 53, Nr. 10). – (33r) In circumcisione dni. Mit Verweis auf Sequenz (AH 53, Nr. 16). – (35v) In vigilia epiphaniae dni. – In epiphania dni. Introitus mit Tropus (AH 49, Nr. 77, 1, 3a, 2b und Nr. 11) und Sequenz (AH 53, Nr. 29, unvollständig).
(40r) Forts. der Sequenz. – (40v) Dnca 1. post epiph. dni, unvollständig. (43r) Forts. der Dnca 1. post epiph. dni. – Dnca 2. post epiph. dni. – (45v) Dnca 3. post epiph. dni. – (47v) Dnca in Septuages. – (50r) Dnca in Sexages. – (52v) Dnca in Quinquages, unvollständig.
(54r) Forts. der Dnca in Quinquages. – (55v) In capite ieiunii: Ad processionem. Mit Antiphonen Exaudi nos domine (CAO Nr. 2770), Immutemur habitu (CAO Nr. 3193), Iuxta vestibulum (CAO Nr. 3554). – (56v) Ad missam. – (59v) Fer. 5. post Quinquages. – (60v) Fer. 6. post Quinquages. – (62r) Verweis Sabbato ad missam Esto mihi (rot:) per totum. – (62r) Dnca 1. in Quadrages. – (66v) Fer. 2. – (68r) Fer. 3. – (69v) Fer. 4 quattuor temporum. – (72r) Fer. 5. – (74r) Fer. 6. – (75v) Sabb. – (77r) Dnca 2. in Quadrages. – (77v) Fer. 2. – (79r) Fer. 3. – (80r) Fer. 4, unvollständig.
(87r) Sabbato post dncam 2. in Quadrages. Inc. mut. (Offertorium): ob]dormiam in morte ne quando dicat inimicus meus … – Dnca 3. in Quadrages. – (90v) Fer. 2. – (92v) Fer. 3. – (94r) Fer. 4. – (95v) Fer. 5, unvollständig.
(98r) Fer. 6. – (99v) Sabb. – (101r) Dnca 4. in Quadrages. – (104r) Fer. 2. – (105r) Fer. 3. – (107v) Fer. 4. – (110r) Fer. 5. – (112r) Fer. 6. – (114r) Sabb. – (116r) In passione dni. – (119v) Fer. 2. – (121v) Fer. 3. – (123r) Fer. 4. – (125v) Fer. 5.
(130r) Dnca in palmis. – (136r) Fer. 2. Am Rand von späterer Hand (18. Jh.) ein Kyrie-Ruf ergänzt. – (137v) Fer. 3. – (140r) Fer. 4, unvollständig.
(152r) Sabbatum sanctum. – (155v) Ad vesperas. – (156r) Ad processionem: Mit Antiphon (CAO Nr. 3222). – (156v) Dnca resurrectionis dni. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 36, unvollständig).
(163r) Forts. der Dnca resurrectionis dni. – (163r) Fer. 2. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 46). – (167v) Fer. 3. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 50). – (171r) Fer. 4. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 52). – (174v) Fer. 5. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 53). – (178v) Fer. 6. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 54). – (182r) Sabbato. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 56). – (185r) Dnca 1. post pascha. Mit Sequenz (AH 54, Nr. 7). – (187v) Fer. 2. – Fer. 3. – (187bisr) Fer. 4. – (187bisv) Kyrie-Ruf. Pascale minus. – (188r) Fer. 4. – Fer. 6. – (188v) De lancea dni. Mit Sequenz (AH 54, Nr. 140). – (191v) Dnca 2. post pascha. Mit Verweis auf Sequenz (AH 54, Nr. 7). – (193r) Dnca 3. post pascha. Mit Rubrik von späterer Hand: Verweis auf drei Sequenzen (AH 54, Nr. 7; AH 54, Nr. 148; AH 50, Nr. 240). – (195r) Dnca 4. post pascha. Mit Verweis auf Sequenz (AH 54, Nr. 148). – (195v) Dnca 5. post pascha. Mit Verweis auf Sequenz (AH 50, Nr. 240). – (196v) Rogacionum. – (198v) In vigilia ascensionis dni. – (199v) In die sancto, unvollständig.
(207r) Forts. der Dnca pentecostes et de spiritu sancto. Mit zwei Sequenzen (AH 53, Nr. 70; AH 54, Nr. 153). – (212r) Fer. 2. Mit Verweis auf Sequenz (AH 53, Nr. 70). – (213r) Fer. 3. Mit Verweis auf Sequenz (AH 53, Nr. 70). – (214v) Fer. 4. Mit Verweis auf Sequenz (AH 54, Nr. 153). – (215v) Fer. 5. Mit Verweis auf Sequenz (AH 54, Nr. 153). – (217r) Sabbato quattuor temporum. – (217v) In festo ss. trinitatis, unvollständig.
(219r) Forts. In festo ss. trinitatis. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 81, unvollständig).
(221r) Forts. der Sequenz. – (222r) In festo ss. corporis Christi. Mit Sequenz (AH 50, Nr. 385) und Offertorium mit Prosula (AH 43, Nr. 643). – (227r) Dnca 1. post trinitatis. – (229r) Dnca 2. – (230r) Dnca 3. – (231r) Dnca 4. – (232v) Dnca 5. – (234r) Dnca 6. – (235v) Dnca 7. – (237r) Dnca 8. – (238v) Dnca 9. – (240r) Dnca 10. – Dnca 11. – (241v) Dnca 12. – (243r) Dnca 13. – Dnca 14. – (246v) Dnca 15. – (247v) Dnca 16. – (248v) Dnca 17, unvollständig.
(249r) Forts. der Dnca 17. – (249r) Fer. 4 quattuor temporum. – (250v) Fer. 6. – (251r) Sabbato. – (251v) Dnca 18. – (253r) Dnca 19. – (253v) Dnca 20. – (254r) Dnca 21. – (256v) Dnca 22. – (258v) Dominica ultima = Dnca 23. – (260v) In dedicatione ecclesiae. Mit Sequenz (AH 53, Nr. 247). – (264v) In dedicatione unius altaris, unvollständig.
   9
43r ] tuus dolentes quaerebamus te et quid est quod me quaerebatis
54r ]um filios Israel et Ioseph
87r (ob)]dormiam in morte ne quando dicat inimicus meus
130r ] facias auxilium tuum a me ad defensionem meam
152r ] Hic Deus meus et honorabo eum Deus patris mei
163r (epule)]mur in azymis sinceritatis et veritatis
207r ] faciem terrae. Alleluia
219r ]ia. Benedictus es domine Deus patrum nostrorum
221r (aeter)]nitas. Per te sumus redempti summa tu carita
(267r-271r) Missae pro defunctis.
(267r) Pro defunctis. - (270v) Pro pontificibus et praelatis defunctis.
   2
268v Expl.   ... libera animas omnium fidelium defunctorum de manu inferni et de profundo lacu libera eas de ore leo[nis
270r ] eas in sinum Abrahae in lucem sempiternam
(271v-310v) Kyriale.
(271v-290v) Kyrie. Gloria.
(271v) Ohne Tit. Nur Kyrie. – Aliud, am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De Apostolis 1. – (273v) Ohne Tit. Nur Kyrie. – Aliud, am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De Confessoribus 2. Nur Kyrie. – (274r) Aliud Kyrie, am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Angelicum 3.Aliud, am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De Martyribus 4. Nur Kyrie. – (274v) Aliud. – (276r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Ascendens 5. Nur Kyrie. – (276v) Aliud, am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De Virginibus 6. – (278r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Descendens 7. Nur Kyrie. – (279v) Aliud, am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De Beata Virgine minus 8. – (280r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Ad proprias laudes 9. – (281v) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De B. M. Virgine maius 10. Gloria mit Tropus Spiritus et alme (Bosse Nr. 23, mit Abweichungen in der Melodie). Tropus mit Papierstreifen überklebt, Gloria auf später eingefügtem Bl. 282bisr–v ohne Tropus wiederholt, urspr. Forts. auf Bl. 283r. – (284r) Pascale. – (285v) De martiribus. Nur Kyrie. – De uno martire sive confessore. – (287r) De virginibus. – (289r) Dominicale. Nur Kyrie. – Ad priorem.
(291r-311r) Sanctus. Agnus Dei.
(291r) Ohne Tit. – (292r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De apostolis 1. – (293r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De virginibus 2. – (294r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De martyribus 3. – (295r) Ohne Tit. Sanctus mit Tropus Benedictus Marie natus qui venit … – (296r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Descendens 4. Sanctus mit Tropus (radiert). – (297r) Ohne Tit. Sanctus mit Tropus Benedictus Marie natus qui venit ..., Agnus Dei mit Tropus Summi celi qui tollis ... – (298v) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Maius de b. virgine 5. Sanctus mit Tropus Benedictus Marie filius qui venit … – (299r) Ohne Tit. – (300r) Ohne Tit. – (301r) Ohne Tit. Sanctus mit Tropus Benedictus Marie filius qui venit ... – (301bisr) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De confessoribus 6. – (302r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: De b. virgine minus 7. – (302v) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Ad propr. laudes 8. – (303v) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Paschale 9. – (304r) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Dominicale 10. – (305r) Ohne Tit. – (306v) Ohne Tit. Agnus Dei mit Tropus O dulcis Ihesu Christe ab arce patris misse tu redemisti omnia nostra delesti crimina dona nobis pacem … (Melodie mit M. Schildbach, Das einstimmige Agnus Dei und seine handschriftliche Überlieferung vom 10. bis zum 16. Jahrhundert, Diss. Erlangen, Nürnberg 1967, 122, Nr. 149 übereinstimmend, jedoch kein Verweis auf Tropen). – (306v) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Angelicum 11. – (307v) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Ascendens 12. – (308v) Ohne Tit. – (309v) Ohne Tit. – (310r) Ohne Tit. – (310v) Ohne Tit., am Blattrand von späterer Hand ergänzt: Simplex 13.
(311r-314r) Missa contra pestilentiam.
(314v) Antiphonen.
(315v) Karfreitagsliturgie.
(316r) Ecce lignum. Beati immaculati.
(316v-317r) Alleluia-Verse.
(316v) Dnca 5. post pascha. – (317r) In ascensione dni.
(317r-324r) Ergänzung von späterer Hand zum Temporale. Terminus post quem 1457 (Einführung des Festes In transfiguratione dni) .
(324v) Sanctus mit Verweis auf vorangehendes Kyriale.
(325r-v) Schlusssschrift mit Datierung.
   1
325r Hunc librum comparavit venerabilis pater dominus Nycolaus permissione divina prepositus Novecellum (!) pro suo monasterio ob reverenciam virginis gloriose. Qui incipit regere anno a nativitate domini M° CCCC° XXXIX° in die concepcionis prefate virginis gloriose. Scriptus et finitus est per fratrem Fridericum Zolner sacerdotem professum eiusdem monasterii. Anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo secundo in vigilia nativitatis eiusdem virginis gloriose. Cui est honor laus et gloria per infinita seculorum secula. Amen (7. September 1442).
(I*r-v) leer.