Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36195 
Melk, Benediktinerstift, Cod. 950 (710, N 3 [2])
BERNO AUGIENSIS. HUGO SPECHTSART DE REUTLINGEN. TONARIUM SUBIACO-MELLICENSE. TRACTATUS VARII DE MUSICA (lateinisch/deutsch)
Papier   161 Bl. (Bl. 113–273)   210×145   Melk, 1462
Abbildungen von VorderdeckelIr113r131v182r183r188v204v209v210r210v212r222v229r246v270r270v271r271v272r272vHinterdeckel
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 41)

"Wackernagel, KL II", "Angerer 1979", "Walther, Initia", "MBKÖ I", "CAO", "Walther, Proverbia"
alle Initien
([Ir = neuzeitliches Vorsatzblatt]) Tabula codicis (von der Hand des Bibliothekars Vinzenz Staufer).
(passim) Gotische Choralnotation (Hufnagelnotation).
(113r-126v) Berno Augiensis Prologus in Tonarium (Druck: M. Gerbert, Scriptores ecclesiastici de musica sacra potissimum II, St. Blasien 1784, 62a–79b = PL 142, 1099–1116. Abdruck der bei Gerbert nicht gedruckten Interpolationen zum ‚Prologus‘ bei Smits van Waesberghe 1979, 31–37. Ed.: Rausch 1999, 31–68). Mit vereinzelten Randglossen.
   1
113r Tit.: (Rot) Incipit Tonarius a maystro Bernhardo editus [von B. Pez ergänzt] est Bernonis Abbatis Augiensis liber de musica
Reverendissimo Deoque dilecto archipraesuli Piligrino vere huius mundi advenae et peregrino Bernardus licet parvus in meritis servus tamen Dei genetricis virginis mancipatus in arte divinae speculationis. Praeclara christianae fidei forma in te splendens egregiae probat animam tuam [gestrichen: esse] sedem esse sapientiae... (113v) Omnis igitur regularis monochordi constitutio secundum praeclaram dissertissimi viri Boethii instructionem in XV cordis constat ... — ... Ego vero iam desinam loqui ut hic finis sit prolato. Deo gratias. -- (Anschließend Tabelle mit roter Überschrift) Consequenter hic notatur quibus clavibus in manu musice artis positis singule prius positarum chordarum voces approprientur inter quas gamma primo ponitur ... aa lamire neteyperboleon.
(127r-183r) Tractatulus de musicae artis scientia. Text teils mit ausführlichem Kommentar, Randbemerkungen und zahlreichen Notenbeispielen. Über den Choralgesang (in Melk ?). Eine Stelle aus dem Kommentar über Musica ficta (= akzidentielle Töne) als Bestandteil der Orgel (147v) zitiert bei Gümpel 1990, 130 Anm. 32. Ed. durch Rita Haub (München) in Vorbereitung.
   1
127r Tit.: (Rot) Tractatulus quidam de musice artis sciencia
Cum animadverterem quam plurimos musicae artis arrogantes usurpatores... Viam arripere volens ad perfectam musicae artis notitiam praesentis libelli instructionem... (Kommentar) Anima rationalis ut dicit Aristoteles VIII° Politicorum naturaliter delecta in musicis melodiis... ... — ... ne qua confusibilis inter [gestrichen: eos] ipsos commutatio fiat quae magis absonam reddat. Huc usque Bernardus [?] et ita est finis praesentis operis Deo gratias. -- (183r Schlußschrift, Datierung rot) Explicit tractatulus artis musice anno domini 1462° in die sancti Udalrici pontificis et confessoris [4.7.1462].
(130rv (Schaltzettel, Ausz.)) Berno Augiensis OSB Prologus in Tonarium (Druck: M. Gerbert, Scriptores ecclesiastici de musica sacra potissimum II, St. Blasien 1784, 62a-79b = PL 142, 1099-1116. Abdruck der bei Gerbert nicht gedruckten Interpolationen zum 'Prologus' bei Smits van Waesberghe 1979, 31-37. Ed.: Rausch 1999, 31-68).
   1
130r Tit.: (Rot) De tetrachordo finalium Bernhardus in tonario suo
Tetrachordum finalium diligentius est intuendum cui tanta quaedam naturalis inest sonorum virtus ut ex quattuor chordarum eius origine omnis modorum seu tonorum potestas videatur procedere ... — ... ut nihilominus in numeros pares id est in duo et duo ipsa divisio solvatur. -- (Schlußschrift) Hec Bernardus in tonario suo quod fecit de arte musicae.
(170r-171r (Ausz.)) Berno Augiensis OSB Prologus in Tonarium (Druck: M. Gerbert, Scriptores ecclesiastici de musica sacra potissimum II, St. Blasien 1784, 62a-79b = PL 142, 1099-1116. Abdruck der bei Gerbert nicht gedruckten Interpolationen zum 'Prologus' bei Smits van Waesberghe 1979, 31-37. Ed.: Rausch 1999, 31-68).
   1
170r Tit.: (Rot) Sequitur doctrina quedam Bernhardi de diapenthe tonorum qui in suo tonario quod de arte musice composuit ita ait
Quoniam tritus ac deut[er]us id est 3us et 5tus tonis cum suis plagalibus disconvenibili [! lies: discernibili] inter se hoc est semitonii dirimuntur intervallo... (170v, Kommentar) Circa hunc textum est hic notandum quod Berardus hic loquitur de speciebus diapente et diatesseron secundum traditionem veteram... (Species diatesseron initiaque ac fines earum secundum traditionem antiquorum [PL 142, 1103D]) Ergo prima species diatesseron constat ex tono semitonio et tono exordium sumens a lichanos meson id est G gravi ... — ... ex tono semitonio et tono. Haec Bernardus loco quo supra.
(173r-182r) Conradus de Nürnberg OSBReductiones multorum cantuum per abusum vel vitium scriptorum corruptorum (= Tractatulus de musicae artis scientia, Cap. 6 et ultimum) (Lit.: Kropff 1747, 222 f., ohne diese Hs).
   1
173r Tit.: Nunc communiter in hac 6ta et ultima huius tractatuli parte subiungit de multorum cantuum per abusum vel vicium scriptorum corruptorum reduccionibus. Et dividitur illud capitulum in duas partes principales. Primo reducentur cantus antiphonariorum 2° gradualium. Quorum quilibet adhuc subdividetur in partes prout in processu singularium principalium partium patebit. Dicit igitur autor. Sequitur textus.
Multorum denique considerans errorem imperitia eorum coactus cantum sancti Gregorii quem multis in locis depravatum cognovi ... — ... esse intelligens et studiosus investigator invenire poterit. -- (182r Schlußschrift rot, Autornennung) Reduccio precedens gradualis in introitibus antiphonis kyrie gradualibus sequenciis offertoriis communionibus facta est per patrem Conradum de Nu/erenwerga olim abbatem monasterii sancte Marie Obernwurge quam ego qui hunc tractatulum ex diversis collegi huic operi coniunxi. (Darauf folgt ein Auszug aus dem Tonarius des Berno Augiensis, der den Tractatulus de musicae artis scientia abschließt).
(182r-183r (Ausz.)) Berno Augiensis OSB Prologus in Tonarium (Druck: M. Gerbert, Scriptores ecclesiastici de musica sacra potissimum II, St. Blasien 1784, 62a-79b = PL 142, 1099-1116. Abdruck der bei Gerbert nicht gedruckten Interpolationen zum 'Prologus' bei Smits van Waesberghe 1979, 31-37. Ed.: Rausch 1999, 31-68).
   1
182r Tit.: (Rot) Secuntur modo verba Bernardi de eius tonario
Igitur propter huiusmodi alisque devios errorum anfractus debet peritus cantor caute inspicere utrum cantus regulari ordine a suo finali incipiat ... — ... ne qua confusibilis inter [gestrichen: eos] ipsos commutatio fiat quae magis absoniam reddat. Huc usque Bernardus et ita est finis praesentis operis Deo gratias. -- (183r Schlußschrift, Datierung rot) Explicit tractatulus artis musice anno domini 1462° in die sancti Udalrici pontificis et confessoris [4.7.1462].
(183r-188v) Tonarium Subiaco-Mellicense (Ed.: Angerer 1979, 54–63). Mit gotischer Choralnotation (Hufnagelnotation) auf vier roten Linien. Auch in Melk, Cod. 866, 126v, 127r–136r und Cod. 1099, p. 99–102 und p. 140–148 (zweimal in diesem Codex).
   1
183r Tit.: (Rot) Secuntur tropi VIII modorum canendi secundum morem monasterii Mellicensis
Nota quod quattuor sunt modi principales cantandi omnem cantum ex quibus octo tropi derivantur... Primi toni melodia cum erecto medio psallat in directo ... – Expl.: ... alias quicumque cantus non mixtus sed simplex visus fuerit praedictas lineas ascendendi et descendendi excedere peccat in toni sui melodiam. – (Darauf folgt eine kommentierende Notiz des Schreibers, gedruckt Angerer 1979, 64) Notandum quod hos octo tropos canendi secundum quos monasterium Mellicense et aliqua alia ab ipso reformata tropos canendi... – ... antiquorum constitutionibus circa tropos et modos cantandi inhaereamus potius usitatis etc.
(183r) Deutsche Glosse.
(188v-204vb) Tractatulus de cantu mensurali seu figurativo musicae artis (Ed.: Gallo 1971, 11–37).
   1
188v Tit.: (Rot) Tractatulus de cantu mensurali seu figurativo etcetera
Quoniam cantum mensuralem seu figuratum musicae artis multi ignorantes solent nonnumquam huiusmodi cantum frivole corrumpere ... — ... Alii aut aliud signum reinceptionis assignant scilicet illud :||: vel illud :|||: et tantum de signis modorum temporum prola etcetera. -- (204vb Schlußschrift, Datierung) Explicit tractatulus cantus mensuralis sive mensurati vel figurativi anno etc. 1462° XVIIIvo die mensis Iulii [18.7.1462].
(204vb-208vb) Tractatulus de cantu mensurali metricus (Ed.: R. Federhofer–Königs, Ein anonymer Musiktraktat aus der 2. Hälfte des 14. Jahrhunderts in der Stiftsbibliothek Michaelbeuern/Salzburg. Kirchenmusikalisches Jahrbuch 46 [1962] 43–60, hier: 49–54 [metrischer Text], ohne diese Hs). Mit Kommentar und vereinzelten Interlinearglossen. Häufig Verse umgestellt, ausgelassen oder eingefügt, Text zuweilen von der Edition abweichend; Textabfolge in der Melker Hs. abweichend: V. 1–59, 105–120, 61–104, 121–Ende.
   1
205ra Tit.: (Rot) Alius tractatulus de cantu mensurali metrice compositus sequitur consequenter etcetera. [Gestrichen: Primo de tempore et prolacionibus]
Circa sequentem tractatulum cantus mensuralis est primo sciendum quod opusculum praesentis tractatuli versatur principaliter circa octo... / Iam post has normas mensurati volo cantus / Tradere doctrinas per quas cantare valebis ... — ... (208va, Werkdatierung) Post numerum mille c[entum] ter sexagintaque nono (1369) / Fortis in adventu domini quando Gabrielis / Verbum cantatur est inceptus liber iste / Cum fuit affata praedulcis virgo Maria / Praeeunte die completus (208vb) erat tibi Christe / Grates reddo quod finit cum matre Maria.
(209r) Tabula valorum notarum anonyma (Vgl. Witkowska–Zaremba 1998). Mensurentabelle und Notiz.
   1
209r Tit.: [ohne Titel]
Omnis cantus mensuralis aut est modi perfecti... Nota quando punctus perfectionis additur huic notae quae est simplex longa ut sic ... — ... quilibet in cantu mensurali vel figurativo expertus arte vel tritus.
(209v-210v) Marienhymnus, zweistimmig, dt. (Text: Wackernagel, KL II, 621 f. Nr. 805 [überliefert auch in Zwettl, Cod. 341, VD- und HD-Spiegel]. Ed. mit Notation und moderner Umschrift: Angerer 1979, 153–156). Zweistimmiger mensuraler Gesang, mit vielen Responsorien und Versus (Gümpel 1958, 76). Angerer vermutet im Schreiber der Hs., den er nicht namentlich kennt, den Komponisten (S. 153).
   1
209v Tit.: [ohne Titel]
Begruesset seyst du künigin aller welt ein trösterin ... — ... R[esponsorium]: O Maria du iunkchfraw chlar das schennkch ich dyer zwm newen iar ze lob und auch cze eren.
(210v-212r) Credo IV (Credo Cardinalis) (Vgl. Graduale Romanum). In Mensuralnotation.
   1
210v Tit.: [ohne Titel]
Patrem omnipotentem factorem caeli et terrae visibilium omnium et invisibilium ... — ... et exspecto refractionem mortuorum et vitam venturi saeculi.
(210v) Mensuralnotation.
(212ra-221rb) Hugo Spechtsart de Reutlingen Flores musicae (Ed.: Gümpel 1958, 97–154 [Text], 154–173 [Notenanhang]; C. Beck, Flores musice omnis cantus gregoriani von Hugo von Reutlingen [Bibliothek des Litterarischen Vereins in Stuttgart 89]. Stuttgart 1868. – Thorndike–Kibre 1057.1). Unvollständig: Praefatio, Kap. 1 bis Ed. S. 114 V. 111, Ende von Kap. 2 (Ed. S. 122 f. V. 266-274 mit Zusatzversen). (214r–217r) Notenbeispiele, darunter Alleluia-Verse de s. Catharina (214rv ‚Inclita regina prece virgo‘), de s. Ursula (214v-215r ‚Ursula virgo Dei‘), de s. Agnete (215r ‚Ago nos Christo iungas‘), de s. Margaretha (215v ‚Sponsa Christi benedicta‘). (217ra-218va) Kap. 3 mit Notenbeispielen. (218va–221rb) Kap. 4 mit Notenbeispielen.
   1
212ra Tit.: (Rot) Tractatulus metricus de arte musica
Musica per flores subscriptos praestat odores Dulces ac mores aptos confert et honores... (212va) Pollicis in capite scribi vult Gamma-ut apte Quod graecam formam per scripturam capit istam... (213vb) Ut naturalem b-mollem succine talem (Ed. S. 114, V. 111 [vor dem Ende von Cap. 1]). Apte dans tria g duo c bis f discantibus. [(Rot) De modo discendi cantum = Ende von Cap. 2] (Ed. S. 122, V. 267-274 + Zusatzverse, s. Ed.) Sed primo faciles cantus addiscere debes... (214r) Versibus adiunctis 'Fons dulcorum mel amoris' Fax amoris pax placoris etc. (Notenbeispiele) Bone doctor date nobis licentiam ... — ... Haec in exemplis subscriptis singula cernis. Est hic insertus alius varius quoque cantus Plenius ut tota fiat patens tibi cognita missa (= Ed. S. 151 V. 591). -- (Rot) Melodiam versuum introituum quere supra in tractatu principaliori quemlibet per tropum suum in tonis. Et sic est finis operis huius metrice compositum.
(221r-222v) Tractatulus de monochordo.
   1
221r Tit.: Quoniam in primo tractatulo mencio facta de monocordo congruum mihi esse videtur ut hic clarius quam superius factum est de eo determinetur [!]
Sciendum est quod monochordum est instrumentum musicum 15 cordis constans in quo sunt omnes consonantiae perfectae ... — ... per tot etiam supra clavem sequentem vel infra clavem debet notari.
(222va-229rb) Tractatulus metricus de arte musica (Ed. durch Karl-Werner Guempel in Vorbereitung). Metrischer Text mit Kommentareinschüben, Beispielen und vereinzelten Interlinearglossen.
   1
222v Tit.: (Rot) Incipit alius tractatulus metricus de musica
Ubi breviter sciendum quod triplex est musica sive tres sunt partes musicae scilicet harmonica rhythmica et metrica... (229vb) Bis decas perfecta tibi claves musica profert ... — ... Octavo socia ut re ut hinque 2°. -- (229rb Datierung rot) Ebul [Interlinearglosse: id est septembris] undeno perficitur hoc opus die MC hinc quater LX annoque 2° [Interlinearglosse] M° CCCC° LXII [1462].
(229r-269v) Sammlung liturgischer Gesänge. Responsoria (Corpus Christi, In diebus dominicis ad processionem, Dedicatio ecclesiae, Iohannes ev., Conversio Pauli, Benedictus, Margaretha, Maria Magdalena, Iacobus maior, Anna, Assumptio BMV, Nativitas BMV, De angelis, [239r] Colomannus, Martinus, Catharina, Conceptio BMV, Dorothea, Achatius, Evangelistae, Martyres; [261r] Corpus Christi); Antiphonae (233v Annuntiatio BMV, Visitatio BMV, 239r Colomannus; 245v Resurrectio domini ad processionem per circuitum); (243v) Cantica BMV; (244v) Kyrie-Singweisen; (247r) Alleluia-Verse (De apostolis, Maria Magdalena, BMV); (247v) Sequentiae (Divisio apostolorum, Magdalena, Assumptio BMV, BMV [plura], [268r] Martinus); (260v) Gloria-Singweise; (267r) Cantica BMV; (267v) Offertorium; (269r) Hymni. – Liturgische Gesänge mit gotischer Choralnotation oder stellenweise Mensuralnotation. Möglicherweise Angwendungsbeispiele des in einem der vorhergehenden Traktate enthaltenen Theoriewissens. – Am Beginn überwiegend Responsorien (229r–243v), vereinzelt Antiphonen, dann Cantica BMV (243v–244v), zweistimmige Antiphon ‚Triumphat Dei filius‘ (In die resurrectionis, 246v–247r [Abdruck bei Fischer 1972, 91]), Alleluiagesänge (247rv De apostolis ‚Non vos me elegistis‘; 250r De Maria Magdalena ‚Maria haec est illa‘; 254rv De BMV ‚Ave benedicta Maria‘ = Schlager 1987, 47 f. [Ed.], 588 f.; 266v De BMV ‚O Maria rubens rosa‘ = Schlager 1987, 351–353 [Ed.], 728, 730, 731), einige Sequenzen (244v–269v). Alles ohne erkennbare Anordnung.
   1
229r Tit.: (Rot) Responsorium de corpore Christi
Melchisedech vero rex salem offerens panem et vinum
(229r-269v) Gotische Choralnotation (Hufnagelnotation).
(246v-247r) Antiphona (Prosa) 'Triumphat Dei filius' (zweistimmig notiert) (Ausg.: Fischer 1972, 91).
   1
246v Tit.: Prosa
Triumphat Dei filius ab hoste superbissimo ... — ... consonent semper voce pia. Alleluia.
(247v-250r) Godescalcus Aquensis Sequentia in divisione apostolorum (AH 50 [1907], 344 f. Nr. 267).
   1
247v Tit.: (Rot) Sequencia in divisione apostolorum
Caeli enarrant gloriam Dei filii verbi incarnati facti de terra caeli ... — ... Miserere nobis tu qui habitas rex in caelis.
(250r-252r) Godescalcus Aquensis Sequentia de Maria Magdalena (AH 50 [1907], 346 f. Nr. 268).
   1
250r Tit.: (Rot) Sequencia
Laus tibi Christe qui es creator et redemptor idem et salvator ... — ... Rex regum dives in omnes nos salva peccatorum tergens cuncta crimina sanctorum spes et gloria.
(252r-253r) Notkerus Balbulus OSB Liber Hymnorum: Sequentia de assumptione BMV (AH 53 [1911], 179 f. Nr. 104; Von den Steinen 1948, 66).
   1
252r Tit.: (Rot) Sequencia de assumpcione Marie
Congaudent angelorum chori gloriosae virgini ... — ... Ut sibi auxilio circa Christum dominum esse digneris per aevum.
(253r-254r) Sequentia de assumptione BMV (AH 54 [1915], 329 Nr. 208; Ed.: Mone II [1854], 156 f. Nr. 450. -- Chevalier 711; bei Walther, Initia nicht nachgewiesen).
   1
253r Tit.: (Rot) Alia sequencia de assumpcione Marie
Affluens deliciis David regis filia sponsi fertur brachiis ad caeli sedilia ... — ... et prostrati sublevemur ad aeterna gaudia ubi es in gloria.
(254v-256v) Hermannus Augiensis Sequentia de assumptione BMV (Ed.: Mone II [1854], 355-357 Nr. 555; AH 50 [1907], 313-315, Nr. 241 [3.]. -- Lit.: VL I [1978] Sp. 568-570 [W. Lipphardt]).
   1
254v Tit.: (Rot) Sequencia de beata virgine
Ave praeclara maris stella in lucem gentium Maria divinitus orta ... — ... Christianissimi fidem operibus redimire beatoque fine ex huius incolatum saeculi auctor ad te transire.
(256v-259r) Adamus de Sancto Victore CRSA Sequentia de BMV (Sequentia XXV nach PL) (PL 196, 1052-1504; AH 54 [1915], 383 f., Nr. 245).
   1
256v Tit.: (Rot) Alia sequencia de beata virgine
Salve mater salvatoris vas electum vas honoris vas caelestis gratiae ... — ... Et nos tuae claritatis configura gloriae.
(259r-260v) Sequentia de BMV (AH 54 [1915], 355 Nr. 223; Ed.: Mone II [1854], 314 f. Nr. 527).
   1
259r Tit.: (Rot) Alia sequencia de beata virgine
Ave plena gratiae mater miscericordiae sancta Maria ... — ... O virgo o domina o mater o regina sancta Maria.
(261v-264v) Iacobus de Mühldorf Sequentia de BMV (AH 54 [1915], 379-381 Nr. 243 Lit.: VL IV 1983) Sp. 477 f. F. J. Worstbrock).
   1
261v Tit.: (Rot) Sequencia de beata virgine
Ave virginalis forma deitatis plena norma agni Sion templum ... — ... Tecum laeti post examen. Fiat fiat. Amen. Amen.
(264v-266r) Sequentia de BMV (AH 54 [1915], 389 f. Nr. 248).
   1
264v Tit.: (Rot) Alia sequencia de beata virgine
Uterus virgineus thronus est eburneus regis Salomonis ... — ... Et cunctorum delictorum confer indulgentiam.
(268r-269r) Sequentia de s. Martino Turonensi (AH 53 [1911], 294 f. Nr. 181; Von den Steinen 1948, 125 f. [aus der Notker-Schule]).
   1
268r Tit.: (Rot) Sequencia de sancto Martino
Sacerdotem Christi Martinum cuncta per orbem canat ecclesia pacis catholicae ... — ... Etiam de caelo gratiam Christi nobis supplicatu tuo semper infundas.
(269rv) Ambrosius Mediolanensis Hymnus ad vesperas sabbati (AH 50 [1907], 13 Nr. 7 [4]).
   1
269r Tit.: (Rot) Hymnus ad vesperas sabbatis diei
Deus creator omnium polique rector vestiens ... — ... Unum potens per omnia Fove precantes trinitas.
(269v) Venantius Fortunatus Hymnus in ascensione domini ad processionem (Vgl. AH 50 [1907], 81 [2] zu Nr. 69; vgl. auch AH 4 [1888], 26 f. Nr. 29).
   1
269v Tit.: (Rot) Ad processionem in die ascensionis
Salve festa dies toto venerabilis aevo Qua Deus ascendit victor et astra tenet Hinc tumulum repetens post tristia carne resumpta ... — ... Fide pie humilis pastor oves revehis.
(269v) Venantius Fortunatus Hymnus in pentecosten ad processionem (Vgl. AH 4 [1888], 27 Nr. 30).
   1
269v Tit.: (Rot) In die pentecostes
Salve festa dies toto venerabilis aevo Qua Deus in sanctis spirat et astra tenet In nos mitte patris promissum rector ab astris ... — ... Consolidans donis nos sine fine suis.
(270r-272r) Liste von 1439 aus Melk nach Oberburg übersandten Büchern (Ed.: MBKÖ I, 143–147 Nr. 21).
   1
270r Tit.: Materia librorum quos misi ad monasterium sancte Marie in Obernburg anno 39no
In primo libro continentur primo quaestiones super primo libro sententiarum ... — ... In 23° libello continetur soliloquium Augustini et in fine eiusdem quaedam oratiunculae multum devote in pergameno.
(272v) Iohannes (Krafft) de Gmunden De compositione cylindri (Thorndike--Kibre 1580.3. -- Lit.: Klug 1943, 52–54). Kurzfassung oder Auszug.
   1
272v Tit.: [ohne Titel]
Si vis scire per cylindrum altitudinem solis in meridie aut etiam in omni hora diei tunc volve cooperculum ... — ... et numerus quotiens est altitudo rei.
(272v-273r) Antiphona ‚Iste cognovit iustitiam‘ (CAO 3418). Mit Hufnagelnotation auf vier Linien. Beginn gestrichen (Notation unvollständig), in neuer Zeile nochmals wiederholt. Wohl ein Nachtrag, denn zwischen 272 und 273 mindestens ein Sexternio herausgerissen.
   1
272v Tit.: [ohne Titel]
Iste cognovit iustitiam et vidit mirabilia magna
(273r) Antiphona in festo visitationis BMV. Mit Hufnagelnotation auf vier Linien.
   1
273r Tit.: (Rot) Antiphona ad matutinam in primis vesperis visitacionis beate Marie
O quanta vis amoris illibatae tunc mentem accenderat
(273v) leer.
(Addendum = Fragm. 209, 1r-16v (Schachtel VIII)) Conradus de Nürnberg OSBTractatus de phlebotomia (Lit.: Kropff 223.).
   1
1r Tit.: [ohne Titel]
Phlebotomia secundum Avicennam est evacuatio universalis multitudinem humorum evacuans... Cum igitur secundum physicos omnes venae et arteriae ita per totum corpus sunt expansae... (Cap. 1) Causae quae phlebotomiam impediunt vel ad minus ad tempus suspendunt sunt septem. Prima est aetas impertinens... (2v cap. 2) In quo tempore morbi phlebotomia conveniat et in quo non tales dantur regulae. Prima quod in omnibus aegritudinibus incipientibus phlebotomia vitetur... (3v cap. 3) Causae quae phlebotomiam de congruo exigunt. Causae propter quas phlebotomia fieri debet sunt sex. Prima est de per se et directa reliqua autem sunt indirectae et de per accidens... (4r cap. 4) Quibus hominibus phlebotomia expediat et quibus non. De hoc tales dantur regulae. Prima secundum Avicennam quod phlebotomia competit hominibus delicatae... (4v cap. 5) Quae ante phlebotomiam providenda. Primum quod phlebotendus provideat de bono... (5v cap. 6) Quae in phlebotomia observanda [korrigiert aus: facienda] sunt... (7v cap. 7) Quae post phlebotomiam cavenda sunt... (8r cap. 8) De iudicio cruoris aut de massa sanguinaria. Licet massa sanguinaria in humano corpore omnes humores aliter intra venas unitos teneat... (9r cap. 9) Ventosarum applicatio est sanguinis vel humorum... (10r cap. 10) De urinarum significationibus. Sicut egestio est naturalis superfluitas primae digestionis... ... — ... Sunt et e contra causae quibus urina minoratur. Prima est pravitas cibi et potus ... 7a causa est stranginam ex paralysi vessicae causata qua ita purificatur.
(Addendum = Fragm. 209, 5r (Schachtel VIII)) Wetterregeln nach dem Horologium Norimbergense.
   1
5r Tit.: 2um horologium Nurembergense
Tempus a 9 noctis usque ad 3am diei calidum et humidum a 3a diei usque ad 9am calidum et siccum a 9na usque ad 3am noctis frigidum et siccum infirmis molestum. Tempus a 3a noctis usque ad 9am id est a 3a post mediam noctis frigidum et humidum.
(Addendum = Fragm. 209, 17r-20v (Schachtel VIII)) Conradus de Nürnberg OSBTractatus de positione seu applicatione ventosarum (Lit.: Kropff 223.).
   1
17r Tit.: [ohne Titel]
Venarum communiter aperiendarum 30 ponuntur. Primae duae sunt in summitate capitis... Ventosae positae supra medium capitis videlicet contra amentiam ... — ... et intestinis conferunt iuvamen.
(Addendum = Fragm. 209, 21r-24r (Schachtel VIII)) Conradus de Nürnberg OSBTractatus nomina morborum exhibens (Lit.: Kropff 223.).
   1
21r Tit.: [ohne Titel]
Albugo ungula egilopa cataracta et macula omnia haec signant dolores oculorum ... — ... Unula est apostata elongatum in gutturae ...
(Addendum = Fragm. 209, 24r (Schachtel VIII)) Regimen sanitatis.
   1
24r Tit.: Reim [lies: regimen?] in dextra manu imaginis
Hepar est membrum calidum concavum et gibbosum in dextero latere situm et stomacho suppositum ... — ... ad loquendum attrahimus.
(Addendum = Fragm. 209, 24r (Schachtel VIII)) Versus (Walther, Proverbia 3428; Thorndike--Kibre 265.2).
   1
24r Tit.: Reim [?, lies: regimen ?] in sinistra
Cor sapit pulmo loquitur fel commovet iram ... — ... Vernorum cerebrum suscepere principium.
(Addendum = Fragm. 209, 24v-25r (Schachtel VIII)) Regimen tempore pestilentiae, lat./dt.
   1
24v Tit.: Regimen tempore pestilencie
Nota quod in quolibet homine sunt tria principalia sive capitalia membra scilicet cor cerebrum et iecur... Auch ist zemerken das ein vergiffter mit platern oder mit drusen sol nemen terakkers und seniffsam ... — ... Item ob yemant die zeit ain pesunder chrankait ankem der nem pillen von mastikt und alo wen er wil slaffen gen und die sind an allen schaden.
(Addendum = Fragm. 209, 25v-28v (Schachtel VIII)) Regimen mensium (Vgl. Thorndike--Kibre 652.10-12).
   1
25v Tit.: Regimen per menses [gestrichen: anni] singulos
Ianuarius mensis anni primus a ianua dicitur eo quod ipse est ianua et introitus anni vel dicitur a iano quod est principium omnium operum ... — ... Potio sit piretum zinziber spirtum salvia cinnamonium. (Danach Versus).
(Addendum = Fragm. 209, 28v (Schachtel VIII)) Versus de regimine sanitatis (Bei Walther nicht nachgewiesen).
   1
28v Tit.: Versus
Sanae sunt membris calidae res mense Decembris ... — ... Sit tepidus panis per frigora gaudia tonis.
(Addendum = Fragm. 209, 28v (Schachtel VIII)) Wetterregeln nach dem Horologium Wiennense.
   1
28v Tit.: 2um horologium Wyennense
Tempus a 9na noctis usque ad 3am post medium noctis est fridigum et humidum. Tempus a 3a post medium noctis usque ad 9am ante meridiem est calidum et humidum. Tempus a 9na ante meridiem usque ad 3am post meridiem est calidum et siccum. Tempus a 3a post meridiem usque ad 9am noctis est frigidum et siccum.
(Addendum = Fragm. 208, 1r-3r (Schachtel VIII)) Tractatus medicinalis de quattuor temporibus anni.
   1
1r Tit.: [ohne Titel]
Ver principium autem calidus et humidus. Dicitur a vireo vires... (1v) Aetas ab aestus dicitur tempus autem calidum et siccum colericum... (2r) Autumnus ab atumnare (!) dicitur quod est colligere nam in eo fructus in aestate maturati colliguntur... (2v) Hiems a semis dicitur quod est dimidium quia tunc brevior usque ad medietatem sol vertitur in circulo ... — ... qui non invenientes viam evaporationis calescunt et putrescunt unde neccessario infirmitates multiplices et variae procreantur.
(Addendum = Fragm. 208, 3r-8v (Schachtel VIII)) Beda Venerabilis OSB De natura rerum (PL 90, 187-278. CC 123 A, 189-234. -- CPL 1343; Thorndike-Kibre 1008).
   1
3r Tit.: (Rot) Beda libro de naturis rerum capitulo 35° [gestrichen: ita scribit de temporibus] titulo de temporibus elementis et humoribus ita scribit
Tempora sunt anni quattuor quibus sol per diversa caeli spatia discurrendo... (4r, Beda in eodem libro capitulo XI de mensibus hebreorum vel egipciorum titulo de mensibus etcetera) Menses dicti sunt a mensura quia quisque eorum mensuratur... (5r, Idem de mensibus egiptiorum) Denique Aegyptii qui primi propter <1 Wort oberhalb der Zeile eingefügt, unleserlich> otiorem lunae discursum ne videlicet error calculandi eius velocitatem gigneretur... (5v, Idem de mensibus romanorum capitulo 12° libro eiusdem) Quare autem Romani tam diversae longitudinis habeant menses... (6v, Idem libro eodem capitulo 13° de kalendis nonis et ydibus titulo eodem de kalendario) Priscis temporibus pontifici minori haec providentia delegebatur... (7r, Idem de mensibus grecorum titulo eodem capitulo 14°) Sed et Graeci et Aegiptii de quibus supra diximus nullam in suis mensibus Kalendarum Nonarum Iduumque distinctionem observant... (7v, Idem Beda de equinoctiis et solstitiis libro quo supra capitulo 30 titulo ut hic) De aequinoctiis quod VIII° Kalendarum Aprilium et VIII° Kalendarum Octobrium et de solstitiis quod VIII° Kalendarum Iuliarum et VIII° Kalendarum Ianuariarum die sint notanda ... — ... Sed et cetera tria temporum huiusmdoi confinia simili ratione aliquot diebus [am Rand: scilicet 4or] ante VIII Kalendas sequentium esse notanda et tantum de his.