Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36519 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 61 (rot) / 72 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT: INNOCENTIUS III. PAPA. PETRUS PICTOR. BERNARDUS CLARAEVALLENSIS. SIMON TORNACENSIS. VITA WILLEHELMI
Olim: G 9 (barock)    Pergament   142 Bl.   341×224   1. Viertel 13. Jh.
Handschrift aus 2 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-75) 1. Viertel 13. Jh.; 2  (76-142) 1. Viertel 13. Jh.
 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift (Anzahl: 10)

Durchgehende moderne Bleistiftfoliierung. Buchstabe B auf Bl. 1r, 54r und 142r eingetragen.

Teil 11-75   Pergament   1. Viertel 13. Jh.
Lagen: 9.IV72 + (II–1)75.
Kustoden leicht beschnitten. Erstes Blatt wesentlich stärker verschmutzt als die anderen.
Schrift:
Schriftraum: 260-270 × 160-165    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 37   
Schriftart: Frühgotische Minuskel – Marginalien
Eine Hand auf Bleistiftlinierung; Schreiber 1: Bl. 1ra-54vb; Schreiber 2: 55ra-75vb. Zeitnahe Marginalien markieren Zitate. Zeitgleiche Ergänzungen in margine.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   
Einfache Silhouetteninitialen, teilweise mit Punktverdickungen und Konturbegleitern; Maskeninitialen. Bl. 33rb und 41vb Federzeichnungen.
Teil 276-142   Pergament   1. Viertel 13. Jh.
Lagen: 7.IV131 + V141 + 1142.
Bl. 76–91 Wasserfleck fängt unvermittelt an und hört bei einer Lagengrenze auf; darüber hinaus lassen zahlreiche Abreibungen Bl.142v schließen, dass die Lagen einige Zeit ungebunden gelegen sind.
Schrift:
Schriftraum: 270 × 170    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 43   
Schriftart: Frühgotische Minuskel
Blindlinien. Kleingeschriebene Anmerkungen am unteren Blattrand, 14. Jh.; Marginalien aus dem 15. Jh. Bl. 114v–120r Markierungen am Rand in Form von Paragraphenzeichen.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Rankeninitiale(n)   
Bl. 76ra Rankeninitiale; Bl. 93r kleine Federzeichnung. Zahlreiche Initialen mit Punktverdickungen und teils mit Konturbegleitern, Silhouetteninitialen. Bl. 141v an Fadenfortsätzen in der unteren Zeile Gesichter.

Hs. enthält 1 Fragment
HDSHDS   Pergament   2. Hälfte 12. Jh.
Blatt ist kopfständig aufgeklebt.
Schrift:
Schriftraum: mind. 325 × 200    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: mind. 36   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift
Schriftraum unten wohl leicht beschnitten. Aufgrund der Textlücke ist vom Fehlen von etwa zwei Zeilen auszugehen. Gleiche Hand auch in Cod. 64, HDS und Cod. 106, Falzstreifen. Die Seiteneinrichtung weicht zwar ab, dennoch ist es vorstellbar, dass es sich hierbei um denselben Codex discissus handelt.
Ausstattung: Rubriziert   
Initialen und Satzmajuskel mit Punktverdickungen und einfachem Dekor.

Einband: 15. Jh.     Gotisch     Blindstempel        
Leder über Holzdeckel. Rahmen aus Stempelrollen, darin Rhombenmuster aus Streicheisenlinien mit Lilienstempel und Doppeladler. Auf dem HD am Rand Spruchbänder Kodwig (vgl. Fingernagel/Simader, Göttweiger Blindstempel Nr. 11, 15, 18, 20). Jeweils fünf Beschläge auf HD und VD, von denen der auf dem VD unten rechts fehlt. Auf dem VD gotisches Titelschild: Tractatus Innocentii pape de sacramentis ecclesiasticis. Alia contenta vid in principio libri. Darunter fehlendes Signaturschild; gotische schwarze Signatur unmittelbar auf dem Einband: I 18.


Bl. 142v Besitzvermerk aus dem 13. Jh. des Stifts Göttweig: Liber sancte Marie in Gotwich (bezieht sich möglicherweise nur auf den zweiten Teil). Weitere Bestandsnachweise für Göttweig im 15. Jahrhundert sind der dreifach eingetragene Buchstabe B, das Einbandfragment und die Einbandgestaltung.
Nikolaus Czifra, 04.04.2014
"PL", "Wright 1975", "CCCM", "Maccarrone 1955", "SBO", "BGOC", "Häring 1976", "AA SS", "BHL", "CO", "Deshusses"
alle Initien
VDS
(VDS) Inhaltsverzeichnis. 2. Hälfte 15. Jahrhundert.
Teil 1
(1ra-54ra) Innocentius III. papa De missarum mysteriis (Ed.: PL 217, 773–915. - Wright 1975, Nr. 45; Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters).
   1
1ra Tit.: Incipit tractatus de sacramentis ecclesiasticis domini Innocentii pape tercii.
Tria sunt, in quibus praecipue lex divina consistit: Mandata, promissa et sacramenta. In mandatis est meritum ... — ... ut legentibus plenior ipsius expositionis pateat intellectus totum continue censui subscribendum. Explicit Innocentius de missa.
(54ra-54vb) Canon missae (PL 72, 453B–455B).
(55ra-60ra) Petrus PictorCarmina de sacramentis, Zweig λ1 (Ed.: CCCM 25 ohne diese Hs.). Auch in diesem Überlieferungszweig Heiligenkreuz, Cod. 221, 12. Jh.; Göttweig, Cod. 102, 12. Jh. (von Heiligenkreuz abhängig); ÖNB, Cod. 769, 12. Jh. (früher Baumgartenberg).
   1
55ra Tit.: Incipit prologus de sacramento corporis Christi.
Quisquis redemptoris nostri vestiris imagine et divini sacramenti delectaris pagine, nostrum lege codicellum ... — ... sic bene commoritur, consurgit, ei quoque vivit, sicque redemptor abit homo, quo suus auctor abivit.
(60ra-75vb) Innocentius III. papa De miseria humanae conditionis (Ed.: Maccarrone 1955; PL 217, 701–746. - Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters, 11.04.2016). Alternative Titel zu den Kapiteln von einer Hand des 14. Jh. hinzugefügt.
   1
60ra Tit.: Incipit tractatus [14. Jh. Korrekturen: liber] Innocentii [quarti] pape de contemptu mundi [de miseria humane condicionis].
Domino et patri carissimo P. dei gratia Portuensi episcopo Lotharius indignus diaconus gratiam in praesenti et gloriam in futuro ... — ... fames, sitis, frigus et cauma, sulphur et ignis ardens in saecula saeculorum.
Teil 2
(76ra-92vb) Bernardus Claraevallensis Sermones super psalmum 'Qui habitat' (Ed.: SBO IV, 383-492). Die gleiche Auswahl wie hier Bl. 76ra-111ra findet sich auch in Heiligenkreuz, Cod. 223, 1r–54v (abgesehen von Bl. 18r–28r, dort ein Nachtrag aus dem 14. Jh.) und Admont, Cod. 146 (Mitte 12. Jh., vgl. dazu BGOC 3405), 1r–57r.
   1
76ra Tit.: Incipit tractatus Bernhardi Claravallensis de primo versu ‘Qui habitat in adiutorio’. [14. Jh.:] Psalmus de temptacione.
Considero laborem vestrum, fratres, non sine multo miserationis affectu. Quaero consolationem, quam exhibere possimus ... — ... utinam dicens et non faciens in regno dei vel minimus merear inveniri.
(92vb-111ra) Bernardus Claraevallensis Sermones. Vgl. Heiligenkreuz, Cod. 223 und BGOC 3405 (siehe unter dem Link die ausführliche Beschreibung Franz Lackners).
   1
92vb Beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum. Pii sunt, qui in deum credunt et ipsum colunt. Est enim pietas cultus dei. Hic autem cultus ... — ... se temere dixisse confundebatur et fortasse contristatus est.
(111ra-114va) Bernardus Claraevallensis Sermones (111ra–b: Sermo de diversis 16 [SBO 6,1, 377-378]; 111rb–112va: Sermo de diversis 5 [SBO 4, 372-376]; 112va–113rb: Sermo de diversis 17 [SBO 6,1, 379-381]; 113rb–113va: Sermo de diversis 99 [SBO 6,1, 365-366]; 113va–b: Sermo de diversis 11 [SBO 6,1, 368]; 113vb–114rb: Sermo de diversis 14 [SBO 6,1, 374-375]; 114rb–va: Series 3, Sententia 1 [SBO 6,2, 59-60]).
   1
111ra Tit.: De tribus statibus anime.
Tres sunt status animae: in corpore, posito corpore, recepto corpore. Primus datus est ei ... — ... non secundum oboedientiam, sed secundum oboedientiae propositum et intentionem.
(114va-120vb) Kleinere Sermones und Sentenzen. Der Text ist in Paragraphen unterteilt und schließt ohne weitere Markierung und Überschrift an den vorangehenden an. Exakt die gleiche Textzusammenstellung findet sich wiederum in Heiligenkreuz, Cod. 223, 151v–157r (siehe unter dem Link die ausführliche Beschreibung Franz Lackners; BGOC 3818; die gleiche Serie auch in Lilienfeld, Cod. 51 [Anfang 13. Jh.] und Cod. 33, 126v–142r [15. Jh.]). Die Sententiae stammen teilweise von Bernhard von Clairvaux und Hugo von St. Viktor.
   1
114va Deus oculos habere dicitur, quia bonorum et malorum vias contemplatur et quasi sinistrum oculum habet ... — ... dat nobis, ut simus et vocemur filii dei, heredes dei, coheredes Christi.
(120vb-135rb) Simon TornacensisExpositio in symbolum 'Quicumque' (Ed.: Häring 1976, 147–199).
   1
120vb Apud Aristotelem argumentum est ratio faciens fidem, sed apud Christum argumentum est fides faciens rationem, unde intellige ... — ... nulla mortis necessitate negans eam salvus esse non poterit.
(135va-142va) Vita Willehelmi ducis (Ed.: AA SS Mai VI 801-809. - BHL 8916). Angehängt sind Oratio (Da nobis quesumus domine beatissimum confessorem tuum Willehelmum imitari, quem recolimus ut secularibus expediti negotiis te largiente celestibus ditemur donis), Sekret (CO 5846) und Complenda (CO 2243) zum Festtag des Heiligen Wilhelm.
   2
135va Tit.: Prologus in vitam sancti Willehelmi ducis et confessoris.
Ad summam dei gloriam et laudem de beati Willehelmi vita laudabili et sancta conversatione ... — ... viris plerumque requiritur breviter praenotando.
135va Tit.: Vita eiusdem.
Inclitae laudis ac perennis memoriae Pipini regis tempore natus est beatus Willehelmus de praeclara Francorum progenie ... — ... gratia omnipotentis dei volebat revelare insolitis miraculis merita dilecti sui ad laudem et gloriam nominis sui, qui vivit et regnat deus per omnia saecula.
(142v) Inhaltsverzeichnis. 2. Hälfte 15. Jahrhundert.
(142v) Besitzvermerk. 13. Jh.
HDS
(HDS) Kollektar-Fragment. Collectae für die (Nach-)Osterzeit: (HDSa-b) Feria VI. in albis: CO 1310a. - Sabbato: CO 761, 2195, 1805. - Dnca post albas: CO 4536, 1883; Deus, qui nos fecisti paschalia festa celebrare, fac nos spiritualibus gaudiis repleri, ut quod actu gerimus, mente sectemur (vgl. CO 4421 und 1887). - Orationes paschales: CO 1950, 1507 (unvollständig), 1328, 5502, Deshusses 444, CO 1508, 3953, 3828.