Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36553 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 112 (rot) / 57 (schwarz)
REGULAE MONACHORUM (BASILIUS. COLUMBANUS. PORCARIUS. CASSIANUS. AUGUSTINUS. PS. MACHARIUS ETC.). ISIDORUS HISPALENSIS
Olim: F 18 (barock)    Pergament   92 Bl.    275×206   1. Hälfte 12. Jh.
 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift (Anzahl: 18)

Lagen: 6.IV48 + I50 + 5.IV90 + I92.
Moderne Bleistiftfoliierung. Bl. 1r, 47r, 92r Buchstabe V. Beiliegender Zettel mit Inhaltsangabe aus dem 19. Jh. Letztes Blatt von etwas geringerer Länge. Rand der letzten Blättern mit Wurmfraß und beschädigt.
Schrift:
Schriftraum: 218-225 × 155-160    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 33   
Schriftart: Karolingische Minuskel – Glossen
Blindlinien. Zwei Haupthände: 1) Bl. 1r-50v. 2) Bl. 51r-92v. - Zusätze zeitnaher Hände: 1) Bl. 50v; diese Hand auch in Göttweig, Stiftsarchiv, Traditionscodex B, Bl. 9r-40v und 41r Z 7 - 71v Z 11 (Hand 1 des Traditionscodex B, nach Fuchs 1931, 11 in die Zeit um 1135-36 zu datieren); 2) Bl. 72v (Reimgebet). - Korrekturen und Marginalien von einer Hand des 15. Jh. Bl. 75v deutsche Glossen des 15. Jh., selbe Hand auch Bl. 92v.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Federzeichnung(en)   
Bl. 92v simple Federzeichnungen.

Hs. enthält 2 Fragmente
VDSVDS   Pergament   1. Hälfte 12. Jh.
Die Doppelblattmitte und ein schmaler Rand des Schriftraums auf der gegenüberliegenden Seite sind sichtbar. Gehört möglicherweise demselben Codex discissus an wie HDS.
Schrift:
Schriftraum: 235 × 125    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 29   
Schriftart: Karolingische Minuskel
Ausstattung: Rubriziert   
HDSHDS   Pergament   1. Hälfte 12. Jh.
Der Schriftraum unten und die Initialmajuskeln links außerhalb des Schriftraums sind teilweise beschnitten. Das Blatt ist gegenüber dem Schriftraum kopfständig aufgeklebt. Gehört möglicherweise demselben Codex discissus an wie VDS.
Schrift:
Schriftraum: mind. 255 × 160    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: mind. 30   
Schriftart: Karolingische Minuskel
Ausstattung: Rubriziert   

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien   Blindstempel        
Rosettenstempel (nicht bei Fingernagel/Simader, Göttweiger Blindstempel). Titelschild mit Inhaltsangabe auf dem Vorderdeckel: Basilius de institutione monachorum. Cenobialis regula fratrum Hybernensium. Regula S. Columbani. Regula S. Augustini episcopi. Regula Pauli et Stephani. Regula Augustini de opere monachorum. Regula Serapionis et Macharii Paffnucii. Liber Synonime S. Ysidori. Das ansonsten in Göttweig übliche Signaturschild oder gotische schwarze Signatur sind nicht vorhanden. Reste eines Rückenschildes sichtbar. Einbandbeschläge in Kolbenform: zwei auf dem VD, drei auf dem HD fehlen.


Die Aufzeichnungen über Gemeinden mit Göttweiger Besitz Bl. 50v von Hand 1 des Traditionscodex B (siehe oben) lassen darauf schließen, dass sich die Handschrift schon bald nach ihrer Entstehung wohl noch vor Mitte des 12. Jahrhundert in Göttweig befand. Auf Göttweiger Besitz im 15. Jh. deutet weiters der dreimalige Eintrag des Buchstaben V, wie er sich in anderen Göttweiger Handschriften findet. Bl. 1r Eintrag: Frater Sixtus Laurentius Trennbecklen (?). Vivo et morior. Zu dem Göttweiger Professen Sixtus Laurentius Trennbeck (ca. 1541–1596/97) vgl. Lashofer 1983, Nr. 873.

Diese Textzusammenstellung findet sich in dieser Zeit auch in ÖNB, Cod. 1550, 1r–149v (ehemals Heiligenkreuz, vor 1147), Graz, UB, Ms. 480, 1r–89v (Herkunft ungewiss, 1612 und 1692 Jesuitenkollegium Graz, 12. Jh.), Klosterneuburg, CCl 587, 1r–126v (2. Hälfte 12. Jh.) und Admont, Cod. 331, 1r–81r (Wende 12./13. Jh.); Alle diese Textzeugen sind auf Lambach, Cml XXXI (9. Jahrhundert, ursprünglich Münsterschwarzach) zurückzuführen. Die Textreihenfolge weicht dort nur aufgrund eines späteren Bindefehlers ab (vgl. Zusätze im handschriftl. Katalog Felix Resch, 21–22). Vgl. dazu Vilanova 1959, 19-45; dort auch weitere Zeugen dieses Textcorpus' aus späterer Zeit. Vilanova zählt zu diesem "österreichischen Typus" auch einen verlorenen Codex, der im Prüfeninger Katalog von 1165 Erwähnung findet (S. 32; vgl. Ineichen-Eder 1977, 423, Z 84-87).

Nikolaus Czifra, 4.4.2014
"Fuchs 1931", "Lashofer 1983", "Vilanova 1959", "Ineichen-Eder 1977", "PL", "CSEL", "CPL", "Walker 1957", "Sharpe", "Lapidge 2012", "Wilmart 1909", "Verheijen I", "Fuchs II", "CSEL 41", "Wilmart 1922", "Neufville 1967", "de Vogüé 1982a", "Styblo 1963", "Leclercq 1951", "BHM", "AH 33", "CC 111 B", "CO"
alle Initien
(VDS) Orationes ante missam, Fragment.
   6
VDS Da, domine, virtutem manibus meis ad abstergendam omnem maculam, ut sine pollutione mentis valeam tibi servire. (PL 138, 1335D)
VDS Rubr.: Cum paratus sit.
Rogo te, deus Sabaoth altissime pater sancte, ut me tunica castitatis digne accingere ... — ... leniter a [recte: ac] suscipere. Praesta pater ...
(PL 138, 1337)
VDS Rubr.: Ad altare procedens.
Et introibo ad altare dei. Iudica ... Suscipe confessionem meam, unica spes salutis meae domine deus meus, gula ebrietate ... — ... et resuscita me, domine deus meus.
(PL 138, 1339A und 1340A-B)
VDS Rubr.: Preces.
Ostende nobis deus, .... Aufer a nobis iniquitates nostras, quaesumus domine, ut mereamur puris sensibus introire ad sancta sanctorum.
(PL 138, 1339D)
VDS Rubr.: Oratio.
Omnipotens sempiterne deus, qui me peccatorem sacris altaribus adstare voluisti ... — ... tuae maiestati digne ministrare merear per ...
(PL 138, 1340B)
VDS Rubr.: Humiliter inclinatus.
Ante conspectum divinae maiestatis tuae reus assisto, qui invocare ... — ... ignosce indigno sacerdoti, per cuius ma[nus] ...
(PL 101, 1408B)
(1r-37r) Basilius Caesariensis Regula secundum translationem Rufini (Ed.: CSEL 86. – CPL 0198d).
   3
1r Tit.: In nomine sancte trinitatis incipit prologus.
Satis libenter, reverendissime frater Ursaci, adventantes de partibus orientis et desiderantes iam fratrum consueta ...
1r Tit.: Incipiunt sancti Basilii episcopi de institutione monachorum.
Humanum genus diligens deus et ducens hominem, scientiam his quidem, quibus docendi contulit gratiam, praecepit ...
4r Quoniam dedit nobis sermo tuus potestatem, ut interrogemus, primo omnium doceri quaesumus, si ordo aliquis et consequentia est ... — ... quia a nobis ipsis idonei sumus cogitare aliquid quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex deo est.
(37r-40r) Columbanus Bobiensis Regula coenobialis (Ed.: Walker 1957, 142-162. - CPL 1109; Sharpe 91; Lapidge 2012, Nr. 4). Für diesen Text wird durch Victoria Zimmerl-Panagl für die Reihe CSEL eine Neuedition vorbereitet.
   2
37r Tit.: Incipiunt capitula regule cenobialis patrum de Hibernia.
De confessione ante mensam sive lectorum et custodiendam benedictionem ad mensam similiter et silentium ...
37r Tit.: Incipit cenobialis regula fratrum Hibernensium.
Statutum est, fratres carissimi, a sanctis patribus, ut demus confessionem ante mensam sive ante lectorum introitum ... — ... si infirmitatis causa, decem diebus paeniteat in pane et aqua.
(40v-43r) Columbanus Bobiensis Regula monachorum (Ed.: Walker 1957, 122-140. - CPL 1108; Sharpe 91; Lapidge 2012, Nr. 3). Für diesen Text wird durch Victoria Zimmerl-Panagl für die Reihe CSEL eine Neuedition vorbereitet.
   1
40v Tit.: Incipiunt capitula regule sancti Columbanis abbatis.
Primum omnium docemur deum diligere ex toto corde et ex tota mente, ex totis viribus, et proximum ... — ... non sicut ego volo, sed sicut tu vis iuxta exemplum domini salvatoris qui ait: Descendi de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem eius qui misit me patris.
(43r-43v) Porcarius Lirinensis Monita (Ed.: Wilmart 1909, 477-480. - CPL 1841).
   1
43r Tit.: Incipiunt monita sancti Porcarii abbatis.
In mente habe, quia hospes es in hoc corpore, quod tibi brevi tempore commodatum est, impedimenta omnia perhorrescens ... — ... ad dulcedinem futurae vitae et consortium angelorum mereberis obtinere.
(43v-44v) Columbanus Bobiensis Instructio V (Ed.: Walker 1957, 84-86. - CPL 1107; Sharpe 90; Lapidge 2012, 215).
   1
43v Tit.: Incipit epistola sancti Columbani abbatis.
O tu vita, quantos decepisti, quantos excaecasti, quantos seduxisti, quae dum fulges nihil es, dum videris, umbra es, dum stas, fumus es ... — ... ut propriis ac nostris heredes efficiamur donante domino nostro Iesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(44v-46v) Iohannes Cassianus De institutis coenobiorum, lib. IV, cap. 32-43 (Ed.: CSEL 17, 71, Z 11-78, Z 11. - CPL 513).
   1
44v Tit.: Incipiunt precepta, que dedit abbas Pinufius fratri, quem in suo monasterio recipiebat.
Nosti frater, quod decem diebus excubans pro foribus hodie sis receptus, cuius difficultatis ... — ... puritate cordis apostolicae caritatis perfectio possidetur.
(46v-50v) Augustinus Regula tertia vel praeceptum (Ed.: Verheijen I, 187-190, 417-437. - CPL 1839b).
   2
46v Tit.: Incipiunt tituli regule sancti Augustini episcopi.
(Ed.: Verheijen I, 187-190)
47r Tit.: Incipit regula sancti Augustini episcopi.
Haec sunt, quae praecipimus observari, ut in monasterio habitantes post principalia praecepta dilectionem dei ... — ... et debitum dimittatur et in temptatione non iudicatur. Amen.
(Ed.: Verheijen I, 417-437)
(50v) Notiz über die Einnahmen aus Stiftsgütern an der Schwarza (NÖ). Erwähnte Ortschaften: Zagilistreifingin, Prettinowa, Swarza, Snozindorf, Haderheswert (Ried bei Neunkirchen am Steinfelde, Breitenau am Steinfelde, Schwarzau am Steinfelde, Schnotzenhof, Haderswörth; vgl. Fuchs II, Nr. 931; Stift Göttweig verfügte bis 1403 über freieigenen Besitz in diesen Ortschaften).
   1
50v Tit.: Census predii Sancte Marie iuxta fluvium Swarza.
(51r-56r) Regula Pauli et Stephani (Ed.: Vilanova 1959, 109-125. - CPL 1850).
   1
51r Tit.: Incipiunt capitula regule Pauli et Stephani.
Inprimis ergo hortamur, ut timorem dei et mutuam caritatem et unanimitatem omnes in bonis studiis habeamus ... — ... nobis remissionem peccatorum condonans in aeternam requiem cum sua pace recipiat. Amen.
(56r-62r) Augustinus De opere monachorum, Exzerpte (Ed.: CSEL 41, 531-596. - CPL 305). CSEL 41, 563,20-565,22; 568,13-20; 570,20-572,17; 577,20-578,8; 554,17-556,6 (mit Auslassungen); 580,4-19 (in geänderter Abfolge); 583,10-585,5; 588,14-589,6; 590,4-593,11; 593,18-594,24. - Die Exzerpte werden in 25 Kapitel untergliedert und jeweils mit einer beschreibenden Überschrift versehen. Bl. 56r-57r Inhaltsverzeichnis gemäß dieser Capitula.
   1
57r Tit.: Incipiunt alique sententie in libro sancti Augustini episcopi de opere monachorum ad Aurelium episcopum de hoc quod precepit beatur Paulus apostolus, qui non vult operari nec manducet.
Ut sicut apostolico praecepto hi, qui necessitati subiacent, a fidelibus sustentantur, ita eius praecepto hos, qui corporis sanitate ... Sicut ergo non cessavit apostolus immo spiritus dei possidens et implens ... — ... immortalitate induatur et absorbeatur mors in victoria.
(62r-65v) Ps. Eusebius Emesenus GallicanusHomilia 38 (Ed.: PL 58-883-887. – CPL 966).
   1
62r Tit.: Incipit sermo ad monachos.
Instruit nos atque hortatur sermo divinus, qualiter nos accingere debeamus ad inquirenda promissa sua ... — ... nulla aetate lassare possimus, ut his spiritalibus ascendere mereamur ad promissa domini nostri Iesu Christi. Amen.
(65v-66v) Ps. MachariusEpistola IIIa (Ed.: Wilmart 1922, 415-419; PL 103, 451-452. - CPL 1843).
   1
65v Tit.: Incipit epistula sancti Macharii data monachis.
Lignorum copia ingentem excitat flammam, multitudo autem escarum emittit concupiscentiam pessimam ... — ... melius dare quam accipere. Quae legis, stude intelligere in domino semper.
(66v-68v) Regula sanctorum Serapionis, Macarii, Paphnutii et alterius Macarii (Ed.: Neufville 1967, 71-89; de Vogüé 1982a, 178-202. – CPL 1859).
   1
66v Tit.: Incipit regula sanctorum patrum Serapionis et Macharii et Paffniutii et alterius Macharii.
Sedentibus nobis in unum consilio saluberrimo cum prece dominum rogavimus, ut nobis tribuere ... — ... haec vobis tenenda sufficiant, custodienda conveniunt.
(68v-69v) Ps. MachariusRegula monachorum (Ed.: Styblo 1963, 151-158; de Vogüé 1982a, 369-389. – CPL 1842).
   1
68v Tit.: Incipiunt alique sententie de regula sancti Macharii abbatis, qui habuit sub ordinatione sua quinque milia monachorum.
Milites Christi sic taliter suos debent conponere gressus, caritatem inter se perfectissimam continentes ... — ... ad utilitatem monasterii faciat, si quid potuerit facere.
(70r-72v) Evagrius Ponticus Proverbia ad monachos (Ed.: PL 20, 1181B–1186C. – Vgl. Leclercq 1951, 96 f.; BHM 553.1).
   1
70r Tit.: Incipiunt proverbia sancti Evagrii episcopi.
Heredes dei, audite sermones dei, coheredes autem Christi, percipite eloquia Christi, ut detis ea cordibus filiorum vestrorum ... — ... mementote eius, qui dedit vobis in domino proverbia luculenta et non obliviscaris animam eius in tempore orationis. Amen.
(72v) Oratio rhythmica de malitia temporum (Ed.: AH 33/247 nach dieser Handschrift).
   1
72v Alme Christe rex immense deus exercituum, miserere populorum fletibus dolentium ... — ... da virtutem resurgendi in tanto discrimine.
(73r-92v) Isidorus Hispalensis Synonyma de lamentatione animae peccatricis (Ed.: CC 111 B, 3-147. – CPL 1203).
   3
73r In subsequenti hoc libro qui nuncupatur synonyma, idest multa verba in unam significationem coeuntia ... ... — ... aequalis vivit et regnat deus in saecula saeculorum. Amen.
73r Tit.: Ysidorus lectori salutem.
Venit nuper ad manus meas quaedam scedula, quam synonymam dicunt, cuius formula persuasit animo
... — ... deflentis hominis et admonentis rationis. Explicit prologus.
73r Tit.: In nomine summe trinitatis incipit liber Sinonime sancti Ysidori Hispanensis urbis episcopi.
Homo: Anima mea in angustiis est, spiritus meus aestuat, cor meum fluctuat, angustiae animi possident me, angustiae animi affligunt me ... — ... nihil mihi te carius, nihil mihi te dulcius, tu mihi supra vitam meam places.
(HDS) Canon missae-Fragment. CO 6262 (ab ... corpus et sanguis fiat ...), 6263a, 6265a, 6266a, 6267a, 6268, 6269, 6272a.