Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36600 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 121 (rot) / 74 (schwarz)
BERNARDUS CLARAEVALLENSIS. HUGO DE SANCTO VICTORE. HILDEBERTUS LAVARDINENSIS
Olim: H 4 (barock)    Pergament   165 Bl.   245×165   4. Viertel 12. Jh.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 16)

Lagen: 8.IV64 + III70 + 11.IV158 + (IV-1)165.
Moderne Bleistiftfoliierung. Zeitgleiche Kustoden meist beschnitten. Bl. 139 bis 147 bunte Ziernähte, Bl. 2r, 74r, 164r Buchstabe P. Pergament teilweise von schlechter Qualität; stellenweise zu dünn, um beschrieben zu werden.
Schrift:
Schriftraum: 190-195 × 110-115    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 24-28   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift – Marginalien
Blind- und Bleistftlinierung. 2 Hauptschreiber: Schreiber 1) Bl. 2r-86r; 95r-164r. 2) Bl. 87v-94v. Inhaltsangabe Bl. 87r wohl von anderer Hand. Mit Marginalien und Korrekturen. Bl. 1r-86r: zahlreiche Stellen sind radiert und neugeschrieben, teilweise interlinear mit Zusätzen versehen etc. Neumen als Verweiszeichen.
Ausstattung: Illuminiert   Ziernaht/-nähte   
Bl. 87v rote Rankeninitiale mit Beschlägen und figürlichem Motiv in Schwarz. Ansonsten Initialen mit Aussparungen, Punktverdickungen und silhouettierten Ausläufern. Bl. 87r Titelblatt mit grob verziertem Rahmen.

Einband: 13. Jh.     Gotisch     Schmucklos        
Helles Leder über Holz. Rücken der Länge nach beschrieben, allerdings abgerieben und nicht mehr lesbar. Titelschild aus dem 15. Jh. ebenfalls verwaschen und unlesbar. Inhaltsangabe des 15. Jahrhunderts direkt auf dem VD notiert, ebenfalls berieben. Weder das sonst in Göttweig übliche Signaturschild noch die gotische schwarze Signatur unterhalb des Titelschildes sind vorhanden.


Bl. 164r am unteren Blattrand in Majuskeln abgekürzt der Name Iohannes. Bl. 165v Besitzeintrag wohl aus Göttweig, 2. Hälfte 14. Jh.: Iste liber expectat ad librariam ecclesie Chotw[ic?]. Der dreifach eingetragene Buchstabe P ist ein sicherer Hinweis, dass die Handschrift im 15. Jahrhundert in Göttweig war.

Das Textkorpus des zweiten Teils Bl. 87r-164r dieser Handschrift deckt sich in Auswahl und Reihenfolge vollständig mit dem in München, BSB, Clm 13092, 1r–86r (Prüfening, 3. Drittel 12. Jh.; vgl. Beschreibung bei Schmitz 1975, 160-162) und Rein, Zisterzienserstift, Cod. 12 (Ende 12. Jh.). Es weist außerdem Parallelen besonders zu den Handschriften Graz, UB, Cod. 820 (4. Viertel 12. Jh., Chorherrenstift Seckau) und Admont, Cod. 502, 108v-161vb und Cod. 506, 121ra-128vb (beide 12. Jh.) auf (Egger 2009, 546-548).

Nikolaus Czifra, 25.4.2014, letzte Änderung 04.09.2014
"Schmitz 1975", "Egger 2009", "SBO", "CCCM 177", "Goy", "Poirel 2002", "Walther, Initia", "BGOC", "PL", "Weisweiler 1936"
alle Initien
(1r) Federproben. 2. Hälfte 14. Jh.
   2
1r Suo sulamini et refugio ... Domine deus meus in te ... Suo suo solamini et refugio singulari domino F publicano ... venerabili in Christo patri ... Amen dico vobis super omnia bona sua constituet [...] qui fidelis eius [?] existunt ...
1r Nobili viro atque discreto domino ...
(1v) Inhaltsverzeichnis. Ende 12. Jh.; Der Text Bl. 2r-51v wurde ursprünglich nicht berücksichtigt und von einer Hand des 15. Jahrhunderts nachgetragen.
(2r-51v) Bernardus ClaraevallensisLiber de gradibus humilitatis et superbiae (Ed.: SBO 3, 15-203).
   2
2r Tit.: Incipit retractatio sequentis operis.
In hoc opusculo cum illud de evangelio, quod dominus ait diem ultimi iudicii nescire ad aliquam sententiam confirmandam ... — ... in fine opusculi ipse breviter intimare curavi.
3r Tit.: Incipit liber Bernardi abbatis Clarevallensis de XII gradibus humilitatis.
Rogasti me, frater G., quatenus ea, quae de gradibus humilitatis coram fratribus locutus fueras, pleniori tractatu tibi dissererem ... — ... denique quos iustificavit, nos, quos invenit et magnificavit.
(52r-79v) Hugo de Sancto VictoreDe tribus diebus (Ed.: CCCM 177. — Goy 98-115, diese Hs. 104, Nr. 38). Vom Text dieser Handschrift ist u. a. Melk, Cod. 405 (Regensburg, Ende 12. Jh.), 19rb-36v abhängig; auch in diesem Überlieferungszweig St. Florian, XI 58 (13. Jh.); vgl. CCCM 177, 184*.
   2
52r Tit.: Incipit argumentum in opusculum domini Hugonis de operibus trium dierum. Hoc argumentum iustis facit experimentum.
Invisibilia dei a creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Tria sunt invisibilia dei ... — ... et considerate quae dicturus sum.
52v Quando nihil erat, facere ut aliquid esset, qualis potentia erat? Quis sensus potest comprehendere ... — ... septimus ad requiem, octavus pertinet ad resurrectionem. Explicit tractatus magistri Hugonis de opere trium dierum.
(80r) Versus leonini de triduo (Ed.: Poirel 2002 461f. - Walther, Initia 5082). Die Halbverse stehen in jeweils eigenen Zeilen, der Endbuchstabe zweier reimender Zeilen einmalig abgesetzt notiert und mit Linien verbunden.
   1
80r Ecce dies domini, quos norunt quique benigni ... — ... scedarum scribae memor esto, lector amate.
(81v-82r) Sermo (BGOC 9411). Die Texte Bl. 81v-86r folgen auch in Heiligenkreuz, Cod. 226, 77v–80r und in Klosterneuburg, CCl 261, 134v-137v aufeinander.
   1
81v Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum (Ps 1,1). Consilium piorum est cultus dei et fides promissionum dei. Consilium impiorum est suadere ... — ... motus animae, amor parentium, socialis naturalis, spiritualis, divinus.
(82v-86r) Bernardus ClaraevallensisSermo de septem donis spiritus sancti (Ed.: SBO 6,1, 44-50).
   1
82v Mediator dei et hominum Christus Iesus (I Tim 2,5). Qua convenientia et necessitate in reconciliatione humani generis septem sancti spiritus donis uti voluerit ... — ... et suos intelligentiae dona discernere faciat per eundem.
(87r) Titelblatt. Inhaltsverzeichnis der folgenden Texte in zeilenweise abwechselnd roter und schwarzer Tinte in grob verziertem Rahmen.
(87v-128r) Ps. Hugo de Sancto VictoreDe constructione tabernaculi. Dieser Text ist in dieser Form u. a. auch in Salzburg, St. Peter, a X 12, 79v-87v (13. Jh.) und Olmütz, Wissenschaftliche Bibliothek, M I 278, 71v-97v (dieser Teil 13. Jh., Kartause Dollein/Dolany) vorhanden. Für eine Auflistung der bekannten Überlieferung vgl. Egger 2009, 548, Anm. 56.
   1
87v Tit.: Hugo de tabernaculo.
Auxiliante gratia domini nostri Iesu Christi de constructione tabernaculi locuturi prius, ut beatus docet Gregorius ... — ... positum autem erat hoc candelabrum in tabernaculo extra velum ex parte australi contra mensam. Explicit expositio tabernaculi edita a magistro Hugone.
(128r-133r) Hugo de Sancto Victore De quinque septenis, 1. Rezension (Vgl. dazu Poirel 2002, 15). Dieser Text entspricht nicht dem bei Goy 368-383, hier 370, Nr. 18 und PL 175, 405-414 angegebenen. Gleicher Text u.a. in Graz, Cod. 820, 1r-3v (dort auch mit der nachfolgenden Sentenz, allerdings wird der Text dort noch fortgesetzt); vollkommen übereinstimmend in St. Florian, Cod. XI 58, 84r–89r (dieser Teil 13. Jh.) und Rein, Cod. 12; auch dort schließt der nachfolgende Absatz an das Explicit an.
   2
128r Tit.: Liber eiusdem de quinque septenis.
Quinque sunt septena, septem vitia, septem petitiones, septem dona spiritus sancti, septem virtutes ... — ... extremae duae conferunt ei servitutem. Explicit Hugo de quinque septenis.
133r Differentia est inter carnales epulas quinque septenis et spirituales, quod cum carnales non habentur, desiderantur, appositae fastidiuntur, spirituales cum non habentur, fastidiuntur, cum habentur, amplius desiderantur.
(133r-144v) Hildebertus Lavardinensis De mysteriis missae (Ed.: PL 171, 1177-1192. - Walther, Initia 17385).
   1
133r Tit.: Versus de mysteriis misse.
Scribere proposui, quid mystica sacra priorum missa repraesentet, quidve minister agat. Pro multis una, pro cottidie repetitis ... — ... ad Christi reditura fidem Iudea notatur, cum pater ad dextram cedit et explet opus. Expliciunt versus de missa.
(144v-145r) Versus de oculo animae (Walther, Initia 16025).
   1
144v Quinque iuvant oculum, sua lux extrinsecus lampas, oppositum corpus, ratio, quae iudicat inde ... — ... pax cupienti, vita videnti, palma tenenti. Finiunt versus de oculo anime purgando.
(145r-155r) Hugo de Sancto VictoreDe sapientia animae Christi (Ed.: PL 176, 845-856. - Goy 124-133).
   2
145r Tit.: Incipit liber Hugonis de anima Christi.
Prudenti ac religioso verbi divini inter ceteros ac prae ceteris scrutatori G. H. peccator. Aliquotiens accidisse comperi, ut in rerum difficilium tractatione ... — ... verba contempta habere quam cor perversum.
146r Tit.: Tractatus de anima Christi.
Quaeritis de anima Christi idem de illo rationali spiritu, qui humanam in Christo homine carnem vegetavit ... — ... in suo sensu humiliter abundare studeat, non arroganter praesumere valet. Explicit Hugo de anima Christi.
(155r-164r) Tractatus de sacramentis. Es handelt sich um eine Bearbeitung von Hugos de Sancto Victore De sacramentis christianae fidei (Weisweiler 1936, 160; zum Text Hugos vgl. Goy 133-172). Neben den oben genannten Handschriften (außer Admont, Cod. 502) auch in Berlin, Staatsbibliothek, Ms. Magdeb. 31, 18rb-23va und Ms. theol. lat. oct. 100, 100v-116v sowie Würzburg, UB, M. ch. f. 127, 47r-52r; der Anfang auch in Stuttgart, HB I 32, 65r-66v.
   1
155r Tit.: Sermo Hugonis de sacramentis.
Tractaturus de sacramentis quattuor primum inquirenda propono, quid sit sacramentum, quare instituta sint sacramenta ... — ... ita tamen, ut nec contemptu religionis neque vitio levitatis fiat. Amen. Finit tractatus magistri Hugonis de sacramentis. Scribite scriptores vobis debentur honores. Scriptorem libri benedicat dextera Christi.
(165v) Federproben. 2. Hälfte 14. Jh. und 2. Hälfte 15. Jh.
   1
165v 14. Jh.: Melior est sapientia quam vires vir prudens magis quam fortis. Thesaurus in ore sapientis quiescit, vir autem stultus deglutit illum. Sapiencia preciosior est sole et fugit omnem disposicionem loci comparanda invenerit prior. Venerabili in Christo patri domino hero abbati ecclesie sancte Marie.
(165v) Besitzeintrag.