Beschreibung ausdrucken Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36643
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 64 (rot) / 78 (schwarz)
QUAESTIONES AENIGMATUM RHETORICAE ARTIS. ISIDORUS HISPALENSIS. EPITAPHIA
Olim: I 8 (barock)    Pergament   I, 169, I* Bl.   313×215   1. Viertel 13. Jh.
 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift (Anzahl: 11)

Lagen: 20.IV160 + (V-1)169.
Moderne Bleistiftfoliierung. Kustoden aus dem 15. Jh. (?), häufig abgeschnitten. Erstes und letztes freies Blatt Vor- bzw. Nachsatzbl. Das Nachsatzbl. wurde mit seinem Gegenblatt zu einem Doppelbl. zusammengeklebt. Gotischer Buchstabe H Bl. 1r, 51r, 169v.
Schrift:
Schriftraum: 245 x 155    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 38   
Schriftart: Frühgotische Minuskel – Marginalien
4 Schreiber: 1) Bl. 1ra-7va, 9rb, 57va; 2) Bl. 7va-9rb, 9va-57va, 57vb-90vb, 91va-117rb; 117rb-169vb (Hand mit wechselndem Ductus; Einteilung nicht vollkommen sicher); 3) Bl. 90vb-91va; 4) Bl. 117rb. Bleistiftlinierung. Andere Hand nur Bl. 57va. Handschrift wurde korrigiert.
Ausstattung:
Bl. 82v und 83r seitenfüllende Schemata.

Hs. enthält 2 Fragmente
VDS, HDSVDS, HDS   Pergament   um 1200
Die beiden Blätter wurden von verschiedenen Schreibern geschrieben, die Initialen stammen wohl von derselben Hand. Auch durch die idente Schriftraumbreite sind die Fragmente einander zuzuordnen.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(VDS) Schriftraum: 295 x 210    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 45   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift – Neumen
Schriftraum links außen und unten beschnitten.
Schrift 2(HDS) Schriftraum: mind. 290 x 210    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 23   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift
Schriftraum unten beschnitten. Derselbe Schreiber auch in Cod. 61, HDS. Die Seiteneinrichtung weicht zwar ab, dennoch ist es vorstellbar, dass es sich hierbei um denselben Codex discissus handelt.
Ausstattung: Rankeninitiale(n)   
VDS Fünfzeilige Rankeninitiale, HDS eine vier- und eine dreizeilige Rankeninitiale (letztere leicht beschnitten) jeweils mit grün laviertem Hintergrund, wohl von gleicher Hand.
VS, NSVS, NS   Pergament   um 1200
Jeweils ein Doppelblatt quer eingeheftet; Blätter sind in der Höhe beschnitten; sowohl bei VS als auch NS ist eins der Blätter seitlich beschnitten (s. unter inhaltlicher Beschreibung).
Schrift:
Schriftraum: 215 x 130-135    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 19   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift – Neumen
Schriftraum unten beschnitten

Einband: 15. Jh.     Gotisch     
Streicheisenlinien, Rosetten, Doppeladler, Spruchband Kodwig (vgl. Fingernagel/Simader, Göttweiger Blindstempel Nr. 11, 12, 13, 14, 15, 16). Titelschild 15. Jh.: Libri viginti Ethimoloyarum sancti Ysidori. m. l. Signaturschild darunter fehlt. VD und HD jeweils fünf Beschläge, von denen je einer fehlt.


Aufgrund des Einbands und des dreifachen Eintrags des Buchstaben H (s. oben) ist die Handschrift für das 15. Jh. nach Göttweig zu lokalisieren.

Dieselbe Textzusammestellung findet sich auch in Klosterneuburg, CCl 723 (1. Hälfte 12. Jh.). Bis zum Buch IX, 6, ix der Etymologiae geht auch die Textsammlung von Chicago, Newberry Library, MS f11 (Admont, 1. Hälfte 12. Jh.) mit dieser Hs. parallel. Die Texte Bl. 1ra-3va (Quaestiones aenigmatum rhetoricae artis), Bl. 3va-163vb (Etymologiae) und Bl. 166vb-169rb (theologischer Traktat) finden sich in geänderter Reihenfolge auch in ÖNB, Cod. 67 (Göttweig 2. Hälfte 12. Jh.).

Nikolaus Czifra, 29.07.2014
"CAO", "MGH", "CC", "CPL", "Saenger 1989", "Walther, Initia", "Schaller-Könsgen", "De Rossi 1888", "BHL"
alle Initien
(VDS) Breviarium-Fragment. Zu HDS gehörig. - Antiphonar-Teil: (VDSa) Inventio Stephani. Antiphonen und Responsorien gemäß CAO II 10213b (F) ad nocturnos: von CAO 3641 (unvollständig: ... protomartyris Stephani talis divinitus ...) bis CAO 6211 (1. Resp.); Initiale zum Resp. - (VDSb) In secundo nocturno: Nach CAO II 10213 (F) bis zur dritten Antiphon, danach nur als Incipits: Ps. Exaudi deus orationem; CAO 5025; Ps. Te decet; CAO 2554; Ps. Bonum est confiteri; CAO 5027. Die Responsorien CAO 7107 und 6373 (unvollständig: ... Gamalihel sanctitatem ...) sind vollständig wiedergegeben.
(VS) Antiphonar-Fragment. Zu NS gehörig. - (VS1r, seitlich beschnitten) Trinitas: Matutina laus gemäß CAO II 97b (R) bis einschließlich des Resp. Danach Ant. ad ev.: CAO 3884. (VS1v) Tageshoren und 2. Vesper gemäß CAO II 97c (R) bis einschließlich Resp. CAO 6416. - (VS2r) Iohannes et Paulus: Matutina laus: Antiphonen CAO 3500, 4251, 3499, 4735, 4250; in ev.: CAO 1505. Ad horas: Matutina laus. 2. Vesper: CAO 3442 (vgl. Klosterneuburg, CCl 1012, 10r-v). (VS2v) Petrus: Gemäß CAO II 101a nach R von CAO 4958 (Simon Bar Jona tu vocaberis ...) bis 1480 (unvollständig: Argentum et aurum non est mihi, quod autem habeo ...) ohne Inc. der Psalmen.
(1ra-3va) Quaestiones aenigmatum rhetoricae artis (Ed.: MGH, Poetae 4, 2, 732-759; CC 133A [jeweils ohne diese Hs. und ohne CCl 723]. - CPL 1561). Wie auch in Chicago, Newberry Library, MS f11, 1r-7v (Admont, 1. Hälfte 12. Jh.; vgl. Saenger 1989, 22) und ÖNB, Cod. 67 stehen die Aenigmata in der Reihenfolge 1, 3, 2, 4-28, 30, 29, 31-62.
   2
1ra Tit. [von anderer, etwas späterer Hand]:Isidorus Ethimoloiarum. [ab hier zeitgleiche Rubrik:] Incipiunt questiones enigmatum rethorice artis claro ordine dictate. De olla.
Ego nata duos patres habere dinoscor prior semper manet, alter qui morte finitur ... — ... non despicit ullam odiuntque lucem, noctis secreta mirantur.
3rb Tit.: Item de ove.
Unum nomen nuncupatur et tanta bella in se habere ... — ... exercitatus capiat, quam capere non potest otiosus.
(3va-163vb) Isidorus Hispalensis Etymologiarum libri I-XX (Ed.: W. M. Lindsay [Hg.], Isidori Hispalensis Episcopi Etymologiarum sive originum Libri XX [2 Bde.], Oxford 71987. - CPL 1186).
   4
3va Ut valeas, quae requiris cito in hoc corpore invenire, haec tibi pagina, lector, monstrat, de quibus rebus in libris singulis...
3vb Domino meo et dei servo Braulioni episcopo Isodorus. Omni desiderio desideravi nunc videre faciem tuam et utinam aliquando deus impleret votum...
5rb Tit.: Incipiunt libri Ysidori iunioris Spalensis episcopi ad Braulionem Cesariensem Augustanum episcopum vel ad Sisebundum [!] suum scilicet dominum et filium scripti.
En tibi sicut pollicitus sum, misi opus de origine quarundam rerum ex veteris lectionis recordatione collectum...
5va Disciplina a discendo a discendo [!] nomen accepit, unde et scientia dici potest, nam scire dictum a discere ... — ... interdum pro cura adhibetur ut vis morbis ignis ardore siccetur. Explicit Ethimologiarum liber vicesimus. Deo gratias.
(163vb-166vb) Damasus I. papa u. a.Versus varii.
   35
163vb Aurea concordi, quae fulgent fila metallo setarum cumulis ... (Walther, Initia 1792, mit Nennung der Hs.; Schaller-Könsgen 1429)
164ra Tit.: Epitafium Damasi pape, quos sibi edidit ipse.
Qui gradiens pelagi fluctus compressit amaros, vivere qui praestat ...
(Schaller-Könsgen 13255; Damas. 9)
164ra Tit.: Epitafium beate Monice genitricis sancti Augustini.
Hic posuit cineres genitrix castissima prolis, Augustine, tui ...
(Schaller-Könsgen 6618)
164rb Tit.:  Epitafium sancti Gregorii pape urbis Rome.
Suscipe terra tuo corpus de corpore sumptum ...
(Schaller-Könsgen 15938)
164rb Tit. [in marginem]: Item eiusdem sancti Gregorii pape.
Hic vir despiciens mundum et terrena triumphans ...
(Schaller-Könsgen 6797)
164rb Qui natum passumque deum repetisse paternas ... (Schaller-Könsgen 13313; Ps. Damas. 91)
164va Tit.: His Damasus suplex voluit sua reddere vota.
Veridicus rector lapsos quia crimina flere praedixit miseris ...
(Schaller-Könsgen 17119; Damas. 48)
164va Hic breviter Damasus voluit comperta referre Marcelli populus ... (Damas. 40)
164va Qui studium tumulis rimati funera fertis ... (Schaller-Könsgen 13396)
164va Hic iacet ingenio celsus celeberrimus ore, conspicuam cuius suspexit ... (Schaller-Könsgen 6476)
164vb Demovit dominus tenebras luce creata his quondam latebris ... (Schaller-Könsgen 3476)
164vb Hic sanctum corpus lectoris Pauli quiescit ... (Schaller-Könsgen 6699)
164vb Martyris hic tumulus magno sub vertice montis Gorgonium retinet ... (Schaller-Könsgen 9402, Damas. 31)
165ra Haec quicumque vides, nimio perfecta labore, desine mirare ... (Schaller-Könsgen 5973, Ps. Damas. 79)
165ra Hoc tumulo Baioli conduntur membra sepulti ... (Schaller-Könsgen 7140)
165ra Hic prior antistes vestigia parva reliquit, supplevit ceptum ... (Schaller-Könsgen 6626)
165rb Hic habitasse prius sanctos cognoscere debes nomina quisque ... (Schaller-Könsgen 6431, Damas. 26)
165rb Eutychius martyr crudelia iussa tyranni carnificumque vias ... (Schaller-Könsgen 4730, Damas. 27)
165rb Tit.: Felicissimo et Agapito Damasus.
Hic congesta iacet, quaeris, si turba piorum corpora sanctorum retinet ...
(Schaller-Könsgen 6311, Damas. 12)
165va Tit.: Sixti Dionisii Cornelii Felicis Pontiani Fabiani, Gaietis Ebimelciadis Stephani Urbani Luci Mannos Anteros Numidiani Ladicei Iuliani Policarpi Optati Damasus.
Heraclius vetuit lapsos peccata dolere, Eusebius miseros docuit sua crimina flere ...
(Schaller-Könsgen 11202, Ps. Damas. 78)
165va Tit.: Damasus.
Nata Maria simula caro cum fratre Nione gaudentes sacram promeruere fidem ...
(Schaller-Könsgen 10004, Ps. Damas. 77)
165va Olim sacrilegam quam misit Graecia turbam martyrii meritis ... (Schaller-Könsgen 11202, Ps. Damas. 78)
165va Hic levitarum primus in ordine vivens Davidici cantor carminis iste fuit ... (Schaller-Könsgen 6512)
165vb Tit.: Nereus et Achilleus martir.
Militiae nomen dederant saevumque gerebant officium pariter ...
(Schaller-Könsgen 9641, Damas. 8)
165vb Tit.: In via ostensi iuxta sanctum Paulum.
O semel atque iterum vero de nomine Felix, qui intemerata fide ...
(Schaller-Könsgen 11047, Damas. 7)
165vb Quos gemitus Romanae gemitus in pectore lingues [!] ... (Schaller-Könsgen 14028)
166ra Haec domus est fidei, mentes ubi summa potestas liberat ... (Schaller-Könsgen 5870)
166ra Ianitor hic caeli est fidei petra culmen honoris sedis apostolicae ... (Schaller-Könsgen 7602)
166ra Levitae coniux semper mihi grata Maria ... (Schaller-Könsgen 8874)
166ra Sedis apostolicae levites primus in ista mente petens Christum ... (Schaller-Könsgen 14837)
166rb Inclitus prosapia locuplesque Ebracharius heros, postquam res copiosas dispersit ...
166rb Sergius antistes iussit, ut ipse pater fonti renascentis ... (Schaller-Könsgen 14928)
166va Tit.: De Ierene insula laus Dinami.
Inter praecipuas quas cingunt aeuqora terras nil similis mundo ...
(Schaller-Könsgen 8222)
166vb Tit.: In basilica sancte Marie maiore.
Virgo Maria, tibi Sixtus nova templa dicavi digna salutifero ... — ... fluvius saevumque venenum tot tamen has mortes, una corona manet.
(Schaller-Könsgen 17340)
166vb Tit.: In basilica Cosme et Damiani.
Aula dei clari radiat spatiosa metallis ...
(Schaller-Könsgen 1403)
(164rb-166vb) Sylloge Turonensis (Ed.: De Rossi 1888, 62-71).
(166vb-169vb) De principio mundi (mit anderem Expl. auch Vaticano, BAV, Cod. Reg. lat. 141, 157v-158r).
   1
166vb Tit.: De principio mundi incipit.
De mundi principio, quomodo factus est mundus in initio creaturarum dei, in quo die ... — ... quia per dilectionem proximi venitur ad dilectionem dei.
(NS) Antiphonar-Fragment. Zu VS gehörig. - (NS1r-v) Gallus: 1. und 2. Nokutrn gemäß CAO II 1144b (R) von CAO 6302 (Columbanus itaque beato Gallo ...) bis CAO 6497 (Domine Iesu Christe, ne despicias ...). - (NS2r-v, seitlich beschnitten) Omnes sancti: Vesper und 1. Nokturn gemäß CAO II 115a (R) von Ant. CAO 2736 (Euntes ibant ...) bis Resp. CAO 7757 (nur Inc.; Te sanctum dominum ...), als 4. Resp. der 1. Nokturn CAO 3420 (nur Inc.). 2. Nokturn bis Ant. CAO 2340 (Dominus deus virtutum ...; nur Anfang vorhanden).
(HDS) Breviarium-Fragment. Zu VDS gehörig. Lektionar-Teil: Iacobus maior: Passio magna, Exzerpt (vgl. die Edition Klaus Herbers, Manuel Santos Noia, Liber sancti Jacobi, Codex Calixtinus. Santiago de Compostela 1998, 60f.; Mt 20,20; Hieronymus: Commentarii in evangelium Matthaei, Exzerpt (CPL 590, CC 77, lib. 3, linea 1037-1057). - Vincula Petri: vgl. BHL 6683. - Inventio S. Stephani vgl. BHL 7853.