Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36829 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 79 (rot) / 107 (schwarz)
MISSALE ORDINIS EREMITARUM SANCTI PAULI
Olim: F 7    Pergament   339 Bl.   340×250   vor 1381
Provenienz/Letztbesitzer: Ranna, Paulinerkloster
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 6)

Lagen: (IV+1)9 + 15.IV129 + (IV–1)136 + 6.IV184 + 2.(IV–1)198 + 17.IV333 + (IV–3)338
Blatt 1 an die erste Lage angebunden, vor 135, 188 und 196 fehlt je ein Bl. (Einzelbl. 1, 132, 188, 195), vor 196 Textverlust. – Lagenzählung XV (121v) – XVIII (144v), XXII (176v), XXIIII (191v), XXXIIII (269v), XXXV (277v), XXXVII (293v), XLII (333v), stellenweise Bogenzählung erhalten. – 2–314: alte zeitgenössische Foliierung in römischen Zahlzeichen des 14. Jh. (I–CXCIIII, CXCVI–CCCXV), neben moderner Foliierung in Bleistift des 20. Jh., die für die Beschreibung maßgeblich ist (1–241, 241A–338). – Stellenweise moderne Nutzungsspuren wie Marginalien mit Kugelschreiber, z.B. zu Ladislaus (228v–229r) oder Stephanus (245rb); vereinzelt Wachsreste auf den Blättern (z.B. 4r). Bei den Wandlungsworten, zwischen fol. 141v–142r, Reste einer Hostie erhalten, starke Abgriffspuren bei diesen Blättern, weiteres Hostienstück zwischen fol. 116 und 117 (vor der Allerheiligenlitanei).
Schrift:
Schriftraum: 215-245 × 150-155    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 26-29    
Schriftart: Textualis formata (Textura) – Gotische Choralnotation
Blatt 135ra–138ra: 19-20 Zeilen. – Tintenliniierung, stellenweise unterschiedlich: einfache Tintenlinierung in zwei Spalten, (1–81) oben zwei Tintenlinien, ab 82 auch zwei Tintenlinien. – Textura mehrerer Hände, 14. Jh.; zahlreiche Marginalien verschiedener Hände: Korrekturen und Nachträge, vereinzelt Rasuren sowie Gebrauchsspuren. – Passionslesungen mit Rollenbuchstaben mit hinzugefügten interlinearen linienlosen Neumen (z.B. 77ra–rb). Notation: gotische Choralnotation auf fünfzeiligem roten Liniensystem mit gekennzeichneter F-Linie und Kustoden: 80va, 88vb, 94va: Passionsworte Jesu Heli heli lamazabatani; 124vb–131va Canon missae, 8/9 Systeme; 132v, 134r–v fehlende Notation, Vorzeichnung der Systeme in roter Tinte vorhanden; 138ra–140ra Pater noster, 5 Systeme; interlineare linienlose Neumen: 76v–81r, stellenweise rubriziert; 250v Nachträge zum Fest der Geburt Mariens; fehlende Notation: 104va–105ra Popule meus; 106va–107rb Laudes omnipotens; 110ra–113va Exultet, weiterhin 132v, 134r–v, 140v.
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Der Kodex ist durchgehend rubriziert: alternierend rote und blaue ein- bis dreizeilige Lombarden zu Beginn der einzelnen Abschnitte, rote Überschriften; aufwendiger ausgeführte Initialen verschiedener Hände: 2ra achtzeilige rot-blaue Initiallombarde mit Fleuronnée im Buchstabenbinnenfeld und Fadenausläufern mit Perlbesatz, im Buchstabenfeld Aussparungen zoomorpher Motive (Greife) und Efeuranken; 11vb vierzeilige Fleuronnée-Initiale; jeweils siebenzeilige blaue Initialen mit Fleuronnée in der Gegenfarbe: 135ra Canon Missae; 144va Ostersonntag; 158ra Himmelfahrt; 163va Pfingsten; 208rb vierzeilige Initiale; teilweise Fleuronnée in den Buchstabenkörpern fehlend (z.B. 171rb, 197va) oder schwarzes Fleuronnée in Tinte zu Initialen hinzugefügt (z.B. 281vb).

Einband:
Holzdeckel mit einfachem hellbraunem Schweinslederbezug, teilweise stark beschädigtes Leder, v.a. an den Rändern, Wurmlöcher. – Zwei Langriemenschließen sowie ein Schließendorn auf dem HD erhalten; Rücken: 5 Doppelbünde, oberstes Bundfeld papiernes Signaturschild in Tinte F. 7., 3. Bundfeld: nicht lesbar; 5. Bundfeld papiernes Signaturschild in rot 79., XIV Missale hungaricum (ord. erem. S. Pauli); HD mit schwarzer Schrift: hic habet (?) – Spiegel: VD Pergamentbl. mit alter Signatur F. 7., stark abgeriebene Schrift (nicht lesbar), Rückseite noch beschrieben, wohl aus einer liturgischen Hs.; moderne Signaturen in Bleistift 79 (rot), 107 (schwarz). – Signakel am rechten und unteren Buchschnitt erhalten, zumeist aus Leder, vereinzelt aus Pergament, stellenweise beschrieben (z.B. 301).


Der Kodex weist keine konkrete Datierung oder die Nennung eines Entstehungsorts durch ein Kolophon auf. Die erschlossene Entstehungszeit basiert zum einen auf äußerlichen Merkmalen wie dem Schriftbefund und der Ausstattung und lässt sich zudem durch den Inhalt des Kodex bzw. durch Nachträge eingrenzen. Die Handschrift muss vor 1381 entstanden sein, da sich das Fest zur Translatio des Heiligen Paulus dem Eremiten, die am 14. November 1381 stattfand, nur als Nachtrag findet. Dennoch ist anzunehmen, dass das Manuskript aus einem Skriptorium der ungarischen Pauliner stammt: so finden sich unter den Votivmessen die für den Paulinerorden wichtigen für die heiligen Könige Stephan und Ladislaus (315ra), vgl. Sarbak 2001, 265. – Signaturen: VDS: in schwarzer Tinte F 7, 17./18. Jh. sowie Stempel des Stiftes Göttweig, 20. Jh.; (2r, 338v) Stempel des Stiftes Göttweig, 19. Jh. – Letzter feststellbarer Vorbesitzer war das Paulinerkloster Ranna. Von dort gelangte der Kodex mit anderen Handschriften in den Göttweiger Bestand, vgl. Sarbak 2001, 262–267, im Barockkatalog von 1738 ist er auf Blatt 113v angeführt.
Katrin Janz-Wenig, August 2018 - auf Basis einer unveröffentlichten Beschreibung Gábor Sarbaks (Budapest).
"AH"
alle Initien
(1ra-vb) Orationes missarum votivarum. Die Mess- und Kommuniongebete, in dieser Zusammenstellung nicht nachzuweisen.
   2
1ra Tit.: [Pro paganis]
Coll.: Omnipotens sempiterne deus in cuius manu sunt omnes potestates et omnia iura regnorum ... – Sec.: Sacrificium domine quod immolamus intende placare ... — ... Postcom.: Protector noster aspice deus et propugnatores tuos a paganorum defende periculis...
1va Tit.: >Pro stabilitate loci<.
Coll.: Omnipotens semptiterne deus edificator et custos Ierusalem civitatis superne, edifica et custodi locum ... – Sec.: Hiis sacrificiis quos domine placatur intende, ut qui propriis oramus ... – Postcom.: Suscipe domine preces nostras et intendentibus omnibus sanctis ... – >Pro religioso oracio<. Coll.: Deus qui nos a seculi vanitate conversos ad bravium superne ... — ... (2vb) Sec.: Tibi domine devocionis nostre hostiam immolantes humilter petimus, ut nos sacrificium tuum ... – Comp.: Deus qui renunciantibus seculo mansionem paras in celo dilata ... – ... et cordet vita illorum cum nomine et professio senciatur in opere.
(2ra-197va) Temporale. Vom ersten Adventssonntag bis zum 24. Sonntag nach Pfingsten, ohne Notation. (135r) Canon missae. – Textverlust vor fol. 196, zwischen Dominica XXI und Dominica XXIII.
(197va-266va) Sanctorale. von Andreas bis Katharina, zahlreiche Ergänzungen bzw. Korrekturen verschiedener Hände.
(197va) Andreas, mit Vigil, jeweils mit Lesungen; (199ra) Barbara; Nicolaus; (199rb) Andreas, Oktav; (199va) In conceptione BMV; (199vb) Damasius; Lucia; (200ra) Maximus; (200rb) Martha, mit Lesungen; (200vb) Silvester; (201ra) In sancti Pauli primi erem. cf., mit Lesungen; (201vb) Hilarius; (202ra) Felix in Pincis; Maurus; (202rb) Marcellus; (202va) Antonius abb.; (202vb) Prisca; Marius et Martha; (203ra) Fabianus et Sebastianus; (203rb) Agnes; (203vb) Vincentius; (204ra) Emerentiana; Thimotheius; (204rb) Conversio sancti Pauli, mit Lesungen; (205va) Julianus; (205vb) Agnes, Oktav, mit Lesungen; (206ra) Brigida; (206rb) Purificatio BMV, mit Lesungen; (209rb) Blasius; (209va) Agatha; (209vb) Dorothea; (210ra) Scholastica; (210rb) Valentinus; (210va) Iuliana; Kathedra Petri, mit Lesungen; (211rb) Matthias, mit Lesungen; (212ra) Perpetua et Felix; (212rb) Gregorius pp.; (212vb) Benedictus; In annunciatione BMV; (213va) Maria Aegyptiaca; (213vb) Ambrosius; (214rb) Eufemia; Tiburtius et Valerianus; (214va) Adalbertus; (214vb) Georgius m.; (215ra) Marcus; (215rb) Vitalis; (215va) Petrus; Philippus et Iacobus, mit Lesungen; (216rb) Walpurga; (216va) Inventio sancte crucis, mit Lesungen; (217va) Alexander, Eventius et Theodolus; (217vb) Corona domini; (218ra) Gothardi; (218rb) Johannes ante portam latinam; (218vb) Stanislaus; (219ra) Victor; (219rb) Gangolf; (219va) Nereus, Achilleus et Pancratius; (219vb) Servatius; (220ra) Maria ad martyres; Bonifatius; (220rb) Potentiane; Helena reg.; (220va) Translatio Dominici; (220vb) Donacianus et Rogatianus; (221ra) Urbanus; (221rb) Translatio Francisci, mit Lesungen; (221va) Petronella; (221vb) Nicomedus; (222ra) Marcellianus et Petrus; (222rb) Progentinus et Laurentius; (222va) Quirinus; Bonifatius; (222vb) Medardus et Gilardus; (223ra) Primus et Feliciana; (223rb) Barnabas; (223va) Basilides cum soc.; (223vb) Antonius cf.; (224ra) Basilius et amici; (224rb) Vitus, Modestus et Crescentia; (224va) Cyricus et Iulitta; (224vb) Marcus et Marcellus; (225ra) Gervasius et Protasius; (225rb) Paulinus; (225va) Achatius cum soc.; Albanus; (226ra) Johannes bap., mit Vigil und Oktav, jeweils mit Lesungen; (228vb) Ladislaus reg. et cf.; (228rb) Johannes et Paulus; (229ra) Petrus et Paulus, Vigil, mit Lesungen; (230ra) Leo pp.; (230ra) Petrus et Paulus, mit Lesungen; (231va) Commemoratio sancti Pauli, mit Lesungen; (232rb) Visitatio BMV, mit Oktav, jeweils mit Lesungen; (233vb) Processus et Martinianus; (234ra) Translatio sancti Martini; (234rb) Odalricus; (234va) Petrus et Paulus, Oktav, mit Lesung; (235ra) Goaris; (235rb) Willibaldus; (235va) Kilian; (235vb) Sanctorum 7 fratrum, mit Lesung; (236ra) Translatio sancti Benedicti; (236rb) Margarethe; (236va) Divisio apostolorum; (236vb) Andrea et Benedicta; (237ra) Alexius; (237rb) Praxedis; Maria Magdalena; (237vb) Jacobus, mit Vigil, Lesung am Festtag; (238ra) Christopherus, mit Lesung; (238rb) Anna; (238vb) Septem dormientium; Pantaleon; (239ra) Depositio sancti Ladislaus reg.; (239rb) Abdon et Sennen; (239va) Germanus; (239vb) Ad vincula sancti Petri; (240rb) Stephanus pp.; (240va) Inventio sancti Stephani; (240vb) Oswald reg.; (241rb) Dominicus; Sixtus, Felix et Agapitus; (241va) Donatius; Afra; (241vb) Cyriacus cum soc.; (241Ara) Laurentius, mit Vigil, Lesung am Festtag; (242ra) Tiburtio; (242rb) Clara; (242va) Hippolitus cum soc.; (242vb) Assumptio BMV, mit Vigil, jeweils mit Lesungen; (244vb) Laurentius, Oktav; (245ra) Agapitus; (245rb) Magnus; Stephanus reg.; (245vb) Bernhardus; (246ra) Tymotheus et Symphonius; Tymotheus et Appolinaris; (246rb) Bartolomeus, mit Lesung; (246vb) Andreas, mit Lesung; (247ra) Genesius; (247rb) Stephan, Oktav; Rufus; Augustinus; (247va) Hermetis; Decollatio Johannis bap., mit Lesung; (248rb) Sabine; (248va) Felix et Adauctus; (248vb) Egidius; Priscus; (249rb) Emericus ducis, depositio; (249va) Antonius m.; Evurtius ep. cf.; (249vb) Nativitas BMV, mit Vigil, jeweils mit Lesungen; (251rb) Gorgonius; Protus et Iacincti; (251va) Maurilius; Exaltatio sancte crucis, mit Lesung; (252rb) Nicomedes; (252va) Eufemia; Lucia [Lucii!] et Geminianus; (252vb) Lambertus; (253ra) Mattheus, mit Vigil, jeweils mit Lesungen; (254ra) Mauritius cum soc.; (254rb) Emmeram; (254va) Thecla; (254vb) Gerardus; Cyprianus et Iustina; (255ra) Cosmas et Damianus; (255rb) Wenzeslaus; (255va) Dedicatio beati Michaelis, mit Lesungen; (256va) Hieronymus; (256vb) Remigius et Germanius; (257ra) Teodegarius; (257rb) Marcus et Marcellus; (257va) Pelagia; Dionysius cum soc.; (258ra) Gereon; Translatio Augustini; (258rb) Colomannus; (258va) Calixtus; (258vb) Gallus; (259ra) Sigismundus regis; (259rb) Lucas ev.; (259va) Ursula cum soc.; (260ra) Maglorius conf.; (260rb) Demetrius; Simonis et Iudae, mit Vigil; (261ra) Omnium sanctorum, mit Vigil, jeweils mit Lesungen; (262ra) Cesarius; (262vb) Eustachius cum soc.; (263ra) Emericus; (263rb) Leonardus; (263va) Willibrordus; Hupertus; (263vb) Quatuor coronatorum; Theodorus; (264ra) Martinus pp.; (264rb) Martinus conf.; (264va) Brictius; Translatio sancti Pauli primi erem., Nachtrag am unteren Rand: In translacione sancti Pauli primi heremite Oratio: Deus qui in virtutibus beati Pauli primi heremite mirabiliter gloriaris, quem de mundo mirabiliter ereptum mirabiliusque absconditum primicias heremi consecrasti, fac nos quos translacionem ipsius celebrando letari et tecum gaudiis in celestibus sociari. Per Christum. alia ut in festo; (264vb) Othmarus; (265ra) Almari; Elizabeth; (265rb) Columbanus; (265va) Cecilia; Clemens, pp; (266ra) Chrysogoni; (266rb) Catharina.
(266va-295va) Commune Sanctorum. >Incipit commune sanctorum<. (266va) >In vigilia unius apostoli<; (267vb) >In vigilia plurimorum apostolorum<; (270rb) >De evangelistis<; (271va) >De martyre et pontifice<; (273ra) >De martyre non pontifice<; (275ra) >De martyribus<; (281rb) >Tempore paschali de uno martyre<; (281vb) >De confessore et pontifice<; (282va) >Tempore paschali de martyribus<; (283ra) >De confessore et pontifice<; (285vb) >De confessore et doctore<; (286va) >De confessore et non pontifice<; (289vb) >De pluribus confessoribus et non pontificibus<; (290rb) >De una virgine martyrizata<; (292va) >De virgine non martyrizata<.
(295va-321vb) Missae votivae. (295va) >De quinque vulneribus<, mit Lesungen; (296va) >De spinea corona domine<, mit Lesungen; (297rb) >In commemoratione sancti spiritus<, mit Lesungen; 298ra) >De sancta cruce<, mit Lesungen; (298va) >De beata virgine cottidianum<, mit Lesungen; (399rb) >In adventum in commune BMV<, mit Lesungen; (300va) >Item missa de BMV post nativitatem<; (300vb) >Item de BMV post pasca<; (301ra) >De angelis<, mit Lesungen; (301vb) >Missa pro peccatis<, mit Lesungen; (302rb) >Missa pro elemosina<, mit Lesungen; (303ra) >Missa pro infirmis<, mit Lesungen; (303va) >Missa pro iter agentibus<, mit Lesungen; (305rb) >Pro concorde<; (305va) >Pro pluvium<, mit Lesungen; (306va) >Contra fulgura et tempestates<; (306vb) >Missa pro serenitate ad processionem<; (307rb) >Missa prostatu ecclesie<; (307va) >Pro universis ordinibus<; (307vb) >Pro rege vivum<; (308rb) >Missa pro rege tempore belli<; (308va) >Missa pro regina<; (309ra) >Pro hostibus<; >Pro quacumque tribulacione<; (309va) >Missa pro omni populo christiano<; (310ra) >Contra temptationem carnis<; (310rb) >Pro caritate<; (310va) >Pro amico<; (310vb) >Pro confessis<; (311ra) >Pro semet ipso<; (311rb) >Pro febri<; (312ra) >Pro homine obsesso missam<; (312va) >Missa de omnibus sanctis<; (312vb) >Missa de omnibus sanctis<; (313ra) >Missa generalis<; (313vb) >Item missa generalis<; (314ra) >Missa pro ecclesia<; (314rb) >De sanctis quorum reliquie memoria continetur<; >Missa de sanctis virginibus Katherina, Dorothea, Margarethe<; (315ra) >Missa de sanctis regibus Stephano et Ladislao<; >Missa pro defuntis<, mit Lesungen; (317ra) >In die obitus<, mit Lesungen; (318ra) >Missa pro pontifice defuncto<; (318rb) >Missa pro sacerdote<; (318va) >Missa pro penitentibus<; (318vb) >Pro fratribus et benefactoribus defunctis<; (319ra) >Pro uno defuncto<; (319rb) >Pro una defuncta<; (319va) >Pro congregacione missa<; (319vb) >Pro recommendatis<; (320rb) >Pro hiis qui cimiterio<; (320va) >Pro omnibus fide defunctis<; >Missa de sancta cruce tempore pascali<; (320vb) >De omnibus sanctis tempore pascali<; (321ra) >De sancta Dorothea<.
(321vb-338va) Sequentiar. Advent bis Kirchweih, ohne Notation.
(321vb) >Incipiunt sequencie in aduentu dominicis diebus<. Salve porta perpetua lucis fulgida ... AH 53,108; (322ra) >In adventu de BMV<. Mittit ad virginem ... AH 54,191, Str. 1–9, 10a, 10b; (322rb) >In nativitate domini<. Grates nunc omnes reddamus Domino Deo ... AH 10,12, Str. 1a, 4; Natus ante secula dei filius ... AH 53,15; (323ra) >De sancto Stephano<. Hanc concordi famulatu ... AH 53,215; (323rb) >De sancto Johanne<. Johannes Jhesu Christo multum dilecte ... AH 53,168; (323va) >De sancto Innocentibus<. Laus tibi Christe patris optimi nate Deus omnipotencie ... AH 53,157; (323vb) >De sancto Thome<. Spe mercedis et corone ... AH 55,9; (324ra) >De beata virgine<. Letabundus exultet fidelis ... AH 54,2; (324rb) >In epiphania domini<. Festa Christi omnis christianitas celebret ... AH 53,29; (324va) >De sancto Paulo heremita<. Vitis palmes extas vere ... AH 8,260; (325ra) >De sancto Anthonio<. Inter choros supernorum adsunt ... AH 8,129; (325rb) >In conversione sancti Pauli<. Sonent plausus letabundi ... AH 8,261; (326ra) >In purificacione Marie<. Concentu parili hic te ... AH 53,195; (326va) >In fest resurrectionis domini per octavas et dominicis diebus usque ad ascensionem<. Victime pascali laudes ... AH 54,7; >De beata virgine<. Virgini Marie laudes intonet christiani ... AH 54,18, mit Abweichungen; (326vb) Gaude mater virgo Christi ... AH 31,188, Str. 1, 3, 4a, 8b; (327ra) >De sancto Adalberto<. Corona sanctitatis et immortalitatis ... AH 54,24; >In inventione sancti crucis<. Laudes crucis adtollamus ... AH 54,120; (327vb) >In ascensione domini<. Rex omnipotens die hodierna ... AH 53,66; (328ra) >Dominica infra octavas<. Sumpni triumphum regis ... AH 53,67; (328va) >In die sancto<. Sancti spiritus adsit ... AH 53,70; (328vb) >De sancto spiritu<. Veni sancte spiritus ... AH 54,153; (329ra) >De sancta trinitate<. Benedicta semper sancta sit trinitas ... AH 53,81; (329va) >De corpore Christi<. Lauda Sion salvatorem ... AH 50,385; (330ra) >Dominicalis<. Omnes una celebremus ... AH 54,177; (330rb) >Johannes baptista<. Sancti Baptiste Christi preconis ... AH 53,163; (330va) >De sancto rege Ladislao<. Nove laudis extollamus ... AH 55,215; (331rb) >De sancto Petro<. Petre sumpne Christi pastor ... AH 53,210; (331va) [Margaretha]. Laus tibi sit Christe filii dei unigenite ... AH 34,275; (331vb) [Divisio apostolorum]. Celi enarrant gloriam dei ... AH 50,267; (332va) [Maria Magdalena]. Laus tibi Christe qui es creator et redemptor ... AH 50,268; (333ra) >Jacobi apostoli<. Gaude Christi sponsa ... AH 54,47; (333rb) >De sancto Laurentio<. Laurenti David magni martir ... AH 53,173; (333va) >De assumpcione BMV<. Congaudent angelorum chori ... AH 53,104; (334ra) >De sancto Stephano<. Corde voce mente pura ... AH 55,315; (334rb) >De sancto Bartholomeo<. Diem festum Bartholomeo ... AH 53,128; (334vb) >Nativitas Marie<. Stirpe Maria regia ... AH 53,95; >In festo sancti Augustini<. Interni festi gaudia nostra sonet armonia ... AH 55,74; (335rb) >De sancto Michaele archangelo<. Sumpni regis archangele ... AH 53,192; (335va) >De omnibus sanctis<. Omnes sancti seraphini ... AH 53,112; (335vb) >De sancto Martino<. Sacerdotem Christi Martinum ... AH 53,181; (336rb) >De sancta Elyzabeth regina<. Gaude Syon quod egressus ... AH 55,120; (336va) >Katharine virginis<. Katherine virginis votiva festa ... AH 55,203; (336vb) >De sancto Andrea<. Sacrosancta hodierne festivitas ... AH 54,30; (337rb) >De sancto Nicolao<. Congaudentes exultemus ... AH 54,66; (337va) >De quolibet sancto<. O beata beatorum martirium sollempnia ... AH 55,14; (337vb) [De uno sancto vel de pluribus]. Hic sanctus cuius hodie celebrantur solempnia ... RH 7835; (338ra) >De quolibet sancto vel sancta<. Adest dies leticie ... AH 55,20. – (338ra) >In dedicacione ecclesie<. Quam dilecta tabernacula ... AH 55,30.