![]() |
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36840 |
Teil 1 | 1-43 Papier um 1368 |
Lagen: 11 + III7 + 3.VI43. | |
Pergamentvorsatzblatt und -spiegel von der Restaurierung (in der Lagenformel nicht berücksichtigt), Bl. 1 ist nur ein schmaler Streifen von ca. 80mm. Pergamentstreifen in den Lagenfalzen. | |
Schrift: | |
Schriftraum: 230 × 160 Spaltenzahl: 2 | |
Schriftart: Gotische Kursive – Marginalien Ein Schreiber. Bl. 43rb Datierung auf 1368. Schriftraum mit Tintenlinien gerahmt. Marginalien in Rot nur auf Bl. 8r-v und 16v. | |
Ausstattung: | |
Bl. 8ra-17rb rubriziert. Intialen ab Bl. 15vb nicht ausgeführt. | |
Teil 2 | 44-183 Papier Wien, 1366-1368 |
Lagen: 5.VIII123 + 5.VI183. | |
Pergamentstreifen in den Falzen. Reklamanten meist abgeschnitten. Ab Bl. 118 Reklamanten. Am oberen Blattrand Wasserschaden, der Bl. 92-122 teilweise die Lesbarkeit beeinträchtigt. Durchgehend Seitentitel zeitnah in Textura (ausgenommen Bl. 164v-171r). | |
Schrift: 5 verschiedene Schriften/Schreiber | |
Schrift 1 | Schriftraum: 190 × 130 Spaltenzahl: 1 |
Schreiber: Petrus de Aquis Grani – Schriftart: Gotische Kursive Bl. 44r-45r, 89v: 43-45 Zeilen, Bl. 115v-116v: 34-35 Zeilen; Bl. 117r-v: 27 Zeilen, Bl. 44v auf die Vig. Bartholomaei apostoli (23.08.) 1366 datiert, Bl. 116v und 117v (jeweils 1368) weitere Datierungen. Von diesem Schreiber wurde auch ÖNB, Cod. 3152 (datiert 1363 und 1365) geschrieben; dort nennt er sich "scolaris Wyenne" - vermutlich ist auch vorliegende Handschrift nach Wien zu lokalisieren (vgl. dazu Uiblein 1963, 297, Anm. 82). | |
Schrift 2 | Schriftraum: 190 × 130 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 33-35 |
Schriftart: Gotische Kursive – Marginalien Bl. 45v-89r: Korrekturen von selber Hand interlinear; Bl. 50v-53v zahlreiche Anmerkungen von anderer Hand. | |
Schrift 3 | Schriftraum: 190 × 130 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 32-36 |
Schriftart: Gotische Kursive – Marginalien Bl. 90r-115r. Marginalien derselben Hand und anderer Hände. | |
Schrift 4 | Schriftraum: 190 × 130 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 35-38 |
Schriftart: Gotische Kursive – Marginalien Bl. 118r-132r: Marginalien mehrerer zeitnaher Hände. | |
Schrift 5 | Schriftraum: 185 × 140 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 34-38 |
Schriftart: Gotische Kursive Bl. 136r-172r: Schriftraum mit Blei- und Tintenlinien gerahmt. | |
Ausstattung: | |
Bl. 44r-92r, 99v-118v rubriziert, Bl. 92v-98r und der Rest dieses Teils nicht rubriziert. | |
Teil 3 | 184-233 Papier 3. Viertel 14. Jh. |
Lagen: 4.VI231 + I233. | |
Schrift: | |
Schriftraum: 195 × 140 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 35-39 | |
Schriftart: Gotische Kursive – Marginalien Ein Schreiber. Bl. 184r-219v Schriftraum mit Blei- und Tintenlinien gerahmt. Marginalhand aus dem 15. Jh. | |
Ausstattung: | |
Nicht rubriziert. |
Einband: Wien 1. Hälfte 15. Jh. Gotisch Streicheisenlinien Blindstempel |
VD mit Blüten-, HD mit Lilien- und Drachenstempel (Holter 1977, A.2 ohne diese Hs., der Lilienstempel ist bei Holter nicht berücksichtigt). Aus dieser Einbandwerkstätte stammt unter anderem auch ÖNB, Cod. 3152, der mit der vorliegenden Handschrift Schreiber und Vorbesitzer teilt. Aus derselben Werkstätte und mit ähnlicher Anordnung der Einband des ebenfalls von Petrus Velber stammenden Cod. 241 (rot). Weitgehend abgelöstes Titelschild knapp über der Mittelhöhe der Handschrift (ähnliche Position des Titelschilds bei Cod. 138 [rot]). Nur noch Rest des Papierrückenschildes wie in zahlreichen weiteren neuzeitlich in den Bestand gelangten Handschriften sichtbar. Zahlreiche Stellen im Zuge der Restaurierung ausgebessert. Ehemals Kettenbuch, ausgebesserte Löcher von den Beschlägen mittig am oberen Rand des Hinterdeckels. Auf dem Schnitt seitlich, oben und unten Aufschrift Aug[ustinus]. |
Auf dem VD hinter dem neuen Spiegel Besitzeintrag P. Velber mit der Signatur E 4 (durch eine Klappe im Pergament sichtbar). Ein Petrus Velber ist in den Matrikeln der Wiener Universität für das Jahr 1397 erwähnt: Petrus Felbaer, qui non potest male facere, civis regalis sedis Acquensis [Aachen] (siehe bei Katharina Hranitzky in MeSch II 2002, Kat. 6 nach einem Hinweis von Franz Lackner bzw. MUW I 1397 I R 45; zu Velber vgl. Göttweig Cod. 131 [rot], Cod. 138 [rot], Cod. 241 [rot], ÖNB, Cod. 3152 und Wien, Erzbischöfliche Bibliothek, Cod. 5306). Mit ÖNB, Cod. 3152 teilt die vorliegende Handschrift auch den Schreiber (siehe oben). Diese Handschrift ist im Katalog von 1738, Cod. 961 (rot), 13v und 41v verzeichnet und dort - wie die anderen in Göttweig aufbewahrten Handschriften Petrus Velbers - erstmals in Göttweig nachgewiesen. Vorbesitzer: Petrus Velber |
(1r) | leer. | |
(1v) | Inhaltsverzeichnis. Von zeitnaher Hand. | |
(2r-2v) | Register zu Bl. 8r-43r und Inhaltsverzeichnis des restlichen Buches. Von zeitnahen Händen. | |
(8ra-43rb) | De vita et moribus philosophorum et poetarum, Redaktion I (Ed.: Knust 1886; Drucke: GW 5781-82. - Bloomfield 1475; Sharpe 727f.; Prelog 1983 [diese Hs. Nr. 59]; Prelog 1985, 165-167). Nach der Vita Senecas ist Bl. 38rb-40ra die Schrift De remediis fortuitorum eingeschoben (siehe unten). 2 ![]() | : |
8ra | De vita et moribus philosophorum veterum tractatus multa, quae ab antiquis auctoribus in diversis libris de ipsorum gestis sparsim scripta repperi in unum colligere laboravi, plurima quoque eorum responsa, notabilia et dicta elegantia huic libro inserui, quae ad legentium consolationem et morum informationi convenire valebunt. Explicit prologus. | |
8ra | Talus [Thales] philosophus Asianus, ut ait Laertius in libro de vita philosophorum pie examio matre Cleobulina ... — ... super librum de naturalibus quaestionibus ad Cosdore [Chosroen] regem Persarum. Anno domini millesimo CCCo sexagesimo octavo completus est liber iste in vigilia divisionis apostolorum. [14.07.1368] | |
(eingeschoben 38rb-40ra) | De remediis fortuitorum (Ed.: Otto Rossbach, De Senecae philosophi librorum recensione et emendatione [Breslauer philologische Abhandlungen Bd. 2 H. 3]. Breslau 1888, 99-109; Drucke GW M41389-41421. - Bloomfield 2956). Im Zusammenhang mit De vita et moribus philosophorum auch in Clm 27414 (Andechs OSB, 2. Hälfte 15. Jh.), 57r-61r. 1 ![]() | : |
38rb | Licet cunctorum poetarum carmina gremium tuum illustrent, aliquando deliberans hoc tibi opusculum ... — ... quam rara sit in aliqua domo ista felicitas. | |
(43rb) | Lc 14,16. 1 ![]() | |
43r | Homo quidam fecit cenam magnam et misit servum suum hora cenae dicere invitatis, ut venirent, quia parata sunt omnia. Venite, comedite panem meum et bibite vinum quod ... [Text reißt ab] | |
(43v) | leer. | |
(44r-44v) | Epistola 262 (ad Ecdiciam) (Ed.: CSEL 57, 621-630. - CPL 262). Text ist etwas gekürzt. 1 ![]() | : |
44r | Tit.: Augustinus ad Ediciam de concordia maritali. Dominae religiosissimae filiae Ediciae Augustinus in domino salutem. Lectis litteris reverentiae tuae et earum perlatore interrogato ... — ... sed eum boni operis tui participem et moderatorem habere noluisse. Explicit epistula Augustini ad Ediciam de coniugio maritali finita per manus Petri Chawffmendel de Aquis Grani anno Mo CCCo LXVIto in vigilia Bartholomaei apostoli. [24.08.1366] | |
(45r) | Epistola 150 (ad Probam et Iulianam) (Ed.: CSEL 44, 380-382. - CPL 262). 1 ![]() | : |
45r | Tit.: Augustinus ad Probam et Iulianam. Dominarum honore dignissimis merito illustribus et praestantissimis filiabus Probae et Iulianae Augustinus in domino salutem. Implestis gaudio cor nostrum ... — ... dilectione domini salutamus. Velationis apophoretum gratissime accepimus. | |
(45r) | Oratio (Weber I 347). Mit dieser Zuweisung auch in Innsbruck, ULBT, Cod. 456, 231va-b (Köln, 3. Viertel 15. Jh.). 1 ![]() | : |
45r | Tit.: Oratio beati Augustini, dum obsideretur Ypponis a Wandalis, in qua obsidione moriebatur. Domine, ante oculos tuos culpas nostras ferimus et plagas, quas pro hiis accepimus, conferimus ... — ... qui fecisti ex nihilo, qui te rogarent. Amen. | |
(45v-50v) | Liber sive diffinitio ecclesiasticorum dogmatum (Ed.: PL 42, 1211-1222. - CPL 958). 1 ![]() | : |
45v | Tit.: Augustinus de ecclesiasticis dogmatibus. Credimus unum deum patrem esse et filium et spiritum sanctum, patrem eo quod habeat filium, filium eo quod habeat patrem ... — ... imaginem in aeternitate, similitudinem in moribus inveniri. | |
(50v-76r) | De spiritu et anima liber unus (Ed.: PL 40, 732-816. - CPPM II 153). 1 ![]() | : |
50v | Tit.: De spiritu et animabus. Quoniam dictum est mihi, ut me ipsum cognoscam, sustinere non possum, ut me habeam incongnitum ... — ... dolorem scilicet peregrinationis suae ex desiderio patriae suae et visione dei, quem cernere est finis, cui est gloria in saecula saeculorum. | |
(76r-81v) | De essentia divinitatis (Ed.: PL 42, 1199-1208; vgl. dazu bei CPL 488). 1 ![]() | : |
76r | Tit.: De essentia dei Augustinus. Omnipotens deus pater et filius et spiritus sanctus, unus atque trinus, unus videlicet in natura ... — ... imago dei ad naturam pertinet animae, ita similitudo refertur ad opus iustitiae. | |
(82r-82v) | Liber Florum, cap. 8 (vgl. Weber I 341 mit Parallelüberlieferung). Hierbei handelt es sich um ein Florilegium aus Augustinus-Werken. 1 ![]() | |
82r | Tit.: Augustinus de excitatione divini amoris. Amor, qui semper ardes et numquam extingueris, deus meus, accende me ... — ... et in nobis locum bene vivendi parabimus, unde numquam migremus etc. | |
(82v-89r) | Manuale (Ed.: PL 40,951-962). 1 ![]() | : |
82v | Tit.: De salute anime. Quoniam in medio laqueorum positi sumus, facile a caelesti desiderio frigescimus, quapropter assiduo indigemus ... — ... non cessant mihi dicere, ut amem deum meum. | |
(89v) | Sermo 230, Exzerpte (Ed.: CC 104, 911-914. - CPL 1008; vgl. Weber I, 324). 3 ![]() | : |
89v | Tit.: Augustinus de ordinatione episcopi. Multas enim adversitates necesse est sustinere, si doctrinae regulam custodire et verbum dei sicut expedit volueris praedicare ... — ... nemo militans do implicat se saecula nego [!] etc. (4,11-5,5) | |
89v | Mundana enim negotia filiis tuis agenda committe ... — ... necessitates ecclesiae noluerint sublevare etc. (5,11-17) | |
89v | Attende etiam Apostolum: Memoria mei retinete ... — ... commissis nobis populis erogare, ne servi inutiles inventi in tenebras exteriores, ubi fletus et stridor dentium est, mittamur. (6,15-26, mit Auslassungen und abgewandeltem Schluss) | |
(90r-93r) | De sancta virginitate (Ed.: CSEL 41, 235-302. - CPL 300). 1 ![]() | : |
90r | Tit.: Augustinus de virginitate. Librum de bono coniugali nuper edidimus, in quo Christi virgines admonuimus ... — ... sancti et humiles corde dominum, hymnum dicite et superexaltate eum in saecula. Amen. Deo gratias. | |
(93r-99r) | Epistola 130 (De orando deo) (Ed.: CSEL 44, 40-77. - CPL 262). 1 ![]() | : |
93r | Augustinus servus Christi servorumque Christi religiosque [recte: religiosaeque] famulaeque Probae in domino dominorum salutem. Petisse te et promisisse me recolens, ut de orando deo aliquid scriberem ad te, ubi tribuente ipso ... — ... qui potens est facere supra quam petimus et intelligimus. Deo gratias. | |
(99v-109r) | De vera et falsa paenitentia (Ed.: PL 40,1113-1130. - CPL 386; CPPM II 3081). 1 ![]() | : |
99v | Tit.: Augustinus de poenitentia. Quantum sit appetenda gratia poenitentiae, omnis auctoritas clamat, omnis beatorum vita ostendere conatur ... — ... praerogativam contulit bonitas, et in ipso stabilitatis, in odorem suavitatis. Amen. | |
(109r-114v) | Sermo 351 (De utilitate agendae paenitentiae) (Ed.: PL 39, 1535-1549. - CPL 284). 1 ![]() | : |
109r | Quam sit utilis ac necessaria poenitentiae facillime medicina [!] homines intelligunt, qui se homines esse intelligunt ... — ... et nullo temporalis mortis periculo mors aeterna vitatur. | |
(114v-115r) | Sermo 393 (De poenitentibus) (Ed.: PL 39, 1713-1715. - CPL 285; CPPM I 758). 1 ![]() | : |
114v | Poenitentes, poenitentes, poenitentes, si estis poenitentes et non estis irridentes, mutate vitam et reconciliamini ... — ... qui horum futurum sit, ego nescio. Dimitte itaque incertum, tene certum. Deo gratias etc. | |
(115v-116v) | De oratione dominica (Weber I 391). 1 ![]() | : |
115v | Tit.: Augustinus ad Dardanum de oratione dominica. Cum Pharisaei pro rebus temporalibus orare maxime soliti essent, dominus venit magister interrogatus a discipulis ... — ... hac prece utimur in tua petitione, iusta quaerentes non decipimur. Exaudi nos deus. Amen. Explicit epistula Augustini ad Dardanum de oratione dominica completa per Petrum de Aquis Grani. LXVIIIo in crastino Katherine. | |
(117r-117v) | Sermo 350B (Ed.: Drobner 2012. - CPL 284). 1 ![]() | : |
117r | Tit.: Augustinus de elemosina. Dives, inquit, et pauper occurrerunt sibi in via, utriusque autem creator dominus est, sicut scriptum ... — ... qui dedit nobis intellectum, donare elemosinae fructum. Amen. Explicit epistula Augustini ad Dardanum de elemosinarum exhortatione completa per Petrum de Aquis Grani anno domini millesimo CCCo LXmo octavo dominica proxima post Katherine virginis gloriose. | |
(118r-118v) | Epistola ad Augustinum 136 (Ed.: CSEL 44, 93-96. - CPL 262). 1 ![]() | : |
118r | Tit.: Marcellinus ad Augustinum. Domino nimiumque venerabili et omnibus veri officiis unice percolendo patri Augustino Marcellinus. Vir illustris Volusianus beatitudinis tuae mihi litteras legit ... — ... immemor, sed exactor, libros confici deprecor ecclesiae hoc maxime tempore incredibiliter profuturos. | |
(118v-122v) | Epistola 138 (Ed.: CSEL 44, 126-148. - CPL 262). 1 ![]() | : |
118v | Tit.: Rescriptum. Domio eximio et merito insigno carissimo ac desiderantissimo filio Marcellino Augustinus in domino salutem. Illustri viro et eloquentissimo nobisque dilectissimo Volusiano non amplius ... — ... in domino felix gratia et misericordia eius, domine eximie et merito insignis, carissime ac desiderantissime fili. | |
(122v-126r) | Epistola 50 (Ed.: CSEL 34,2, 723-742. - CPL 262). 1 ![]() | : |
122v | Tit.: Paulinus ad Augustinum interrogatoria quedam. De paucis, quae nunc iam ad navem currentem litterarum perlatorem et mihi in ipsius festinatione properanti ... — ... in fide veritatis et susceptor meus in visceribus caritatis Christi. | |
(126r-132r) | Epistola 149 (Ed.: CSEL 44, 348-380. - CPL 262). 1 ![]() | : |
126r | Tit.: Augustinus ad Paulinum. Beatissimo et venerabiliter desiderabili et desiderabiliter venerabiliter [!] sancto sancteque carissimo fratri et coepiscopo Paulino Augustinus in domino salutem. Quod de proventione tam prospera fratris et conpresbyteri nostri ... — ... et omnes, qui tua poenitentia in domino perfruuntur, germano salutamus affectu. | |
(132v-135v) | leer. | |
(136r-162r) | Enchiridion de fide, spe et caritate (CC 46, 23-114. - CPL 295). (136r) Inhaltsverzeichnis. 1 ![]() | : |
138ra | Dici non potest, dilectissime fili Laurenti, quantum tua eruditione delectet, quamquam te cupiam esse sapientem ... — ... librum ad te sicut valui, utinam tam commodum quam prolixum de fide, spe et caritate conscripsi. | |
(162r-172r) | De perfectione iustitiae hominis (Ed.: CSEL 42, 1-48. - CPL 347). 1 ![]() | : |
136r | Tit.: Incipit liber Aurelii Augustini ad Paulum et Eutropium episcopos Hyspanos de perfeccione iusticie. Sanctis fratribus coepiscopis Eutropio et Paulo Augustinus. Caritas vestra, quae in vobis est tanta et tam sancta, ut etiam iubenti servire delectet ... — ... de auribus domini removendum et ore omnium anathematizandum esse non dubito. Amen. | |
(172v-183v) | leer. | |
(184r-191v) | De bono coniugali (Ed.: CSEL 41, 187-231. - CPL 299). 1 ![]() | : |
184r | Tit.: Augustinus de bono coniugali. Quoniam unusquisque homo humani generis est pars et sociale quoddam est humana natura ... — ... qui non propter hoc saeculum, sed propter deum coniuges, propter Christum patres fuerunt. | |
(192r-203r) | De praedestinatione sanctorum (Ed.: PL 44, 959-992. - CPL 354). 1 ![]() | : |
192r | Tit.: Augustinus de predestinacione sanctorum. Dixisse, qui dicitur [recte: quidem] apostolum scimus in epistula ad Phipenses [recte: Philippenses] eadem scribere vobis ... — ... huius voluminis terminus, ne offendat unius nimia longitudine est [!]. | |
(203r-219v) | De dono perseverantiae (Ed.: PL 45-993-1034. - CPL 355). 1 ![]() | : |
203r | Tit.: De bono perseverancie. Iam de perseverantia diligentius disputandum est. Nam et in priori libro, cum ageremus de initio fidei, etiam de hac aliqua diximus ... — ... si et in ipsorum manus venit, dignanturque nosse quod scribo. | |
(220r-233v) | leer. |