Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36874 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 163 (rot) / 174 (schwarz)
SERMONES. VITA BEATAE VIRGINIS MARIAE ET SALVATORIS RHYTHMICA. IACOBUS DE LAUSANNA
Olim: S 27 (barock)    Papier   140 Bl.   285×203   2. Hälfte 14. Jh.
 Wasserzeichen:  Metadaten  |  Vorschau Bilder  |  Einzelbilder: fol. 4, 14, 92, 93.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 4)

Lagen: 14.V140.
Zeitgleiche Kustoden, ab der 6. Lage von anderer Hand. Die Lagenfälze sind mit Pergamentflecken verstärkt, die in einer Textualis aus der Mitte des 13. Jh. beschrieben ist (Textbruchstücke für eine Identifizierung zu wenig aussagekräftig).
Schrift: 4 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(Bl. 1ra-70vb) Schriftraum: 216-228 × 155-163    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 43-44   
Schriftart: Textualis – Marginalien
Teilweise ausführliche Marginalien einer zeitnahen Hand.
Schrift 2(Bl. 83vb-140vb) Schriftraum: ca. 220 × 155    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 36-42   
Schriftart: Textualis
Schrift 3(Bl. 71ra-vb) Schriftraum: 222 × 155    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 54   
Schriftart: Textualis cursiva
Gleiche Hand wie Schrift 4.
Schrift 4(Bl. 72ra-82vb) Schriftraum: 226 × 155    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 39-51   
Schriftart: Textualis cursiva
Gleiche Hand wie Schrift 3. - Bl. 82vb-83va Ergänzung von anderer Hand.
Ausstattung: Rubriziert   

Hs. enthält 1 Fragment
VDS, HDSVDS, HDS   Pergament   um 1200
Schrift:
Schriftraum: mind. 245 × 185    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 30   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift – Neumen
Schriftraum beschnitten. - VDS Notiz 3. Viertel 14. Jh. neumiert. - HDS Notiz 2. Hälfte 13. Jh. in margine.
Ausstattung: Rubriziert   

Einband: 14. Jh.     Gotisch     Streicheisenlinien        
Braunes aufgerautes Leder über Holz. Titelschild, 15. Jh.: Anglicus cum compendio morali. Ehemals Kettenbuch (Spuren des Beschlages auf dem HD). Rückenschild auf dem Rücken verblasst; in dieser Form auch in zahlreichen weiteren Handschriften des Göttweiger Bestandes, die wohl erst im 18. Jahrhundert nach Göttweig kamen.


Bl. 1ra die Notiz Sidlino scolari. Möglicherweise handelt es sich hierbei um einen Vorbesitzer. Aufgrund des charakteristischen Rückenschildes und der Barocksignatur in der S-Reihe ist zu schließen, dass die Handschrift erst im 18. Jahrhundert nach Göttweig gelangte. Im Katalog von 1738, Cod. 961 ist sie Bl. 37r vermerkt.
Nikolaus Czifra, 17.04.2015
"AH", "Schneyer", "VL", "RB", "Kaeppeli", "Bloomfield"
alle Initien
(VDS) Calendarium. Fragment. Vorhanden ist der Monat Juli. Mit Monatsdiät.
   2
VDS Notiz des. 3. Viertels 14. Jh., neumiert: Gaude virgo gloriosa verbum verbi ge[…] gaude tellus fructuosa fructum […] Gaude mater gratiosa Christo caelos a[…] Gaude fruens ex deliciis mater rosa […] emunda nos tuo …
(AH 29/43)
VDS Mense Iulio sanguinem non minuat. Potionem ad solvendum non accipiat ...
(1ra) Vorbesitzername (?).
   1
1ra Sidlino scolari.
(1ra-59va) Sermones de tempore (Schneyer IX, 516-519, Nr. 1-60; Schneyer–Hödl, 'Angelicus de tempore' [Iohannes Leonhardus Chneysel de Emmersdorf] Nr. 1-62). (1ra) Nr. 1-9. (5va) Nr. 10-17. (9vb) s. u. (10rb) Nr. 18-20. (13vb) s. u. (14va) Nr. 21-27. (21ra) Nr. 29-39. (33vb) s. u. (34vb) Nr. 41-50. (47ra) s. u. (47vb) Nr. 51. (48va) s. u. (49rb) Nr. 52-58. Danach: s. u. - Ähnliche Zusammenstellung in CCl 462, 121ra-172rb, allerdings fehlen dort die Predigten Bl. 47ra und 48va dieser Handschrift; statt der letzten beiden Predigten de spiritu sancto steht eine Predigt (Tit.: De sancto spiritu. Inc.: Ascendit ignis de petra [Idc 6,21]. Per istam petram intelligitur Christus ... ad quam dulcedinem perducat nos idem spiritus sanctus. Amen. Angehängt eine Notiz: Ad quod notandum quod sicut dicit Augustinus in libro de civitate dei triplex est mors ... mortuus est dives et sepultus est in inferno.). - Ähnliche Zusammenstellung auch in in Koblenz, Landeshauptarchiv, Best. 701 Nr. 204, 13ra-84vb.
   11
1ra Dicite filiae Sion ... (Mt 21,1). In istis verbis tria sunt notanda. Primo quid debent dicere, cum dicit: Dicite, quia praedicatores ... — ... ad Galatas [6,1]: Si praeoccupatus fuerit homo.
1va Tit.: Dominica secunda.
Erunt signa in sole ... (Lc 21,25). In evangelio isto tria sunt notanda. Primo signorum praecursio, ibi: Erunt signa etc. ... — ... de tertio Matthaeus: qui autem perseveraverit usque in finem.
2rb Tit.: Dominica tertia.
Cum audisset Iohannes in vinculis ... (Mt 11,2). Evangelium istud in tres partes dividitur. In prima parte dicit, quod Herodes cepit Iohannem ... — ... rogemus ergo dominum, ut in bonis operibus nos perseverare concedat ...
9vb Tit.: Dominica tercia.
Erat Iesus eiciens daemonium ... (Lc 11,14). In his verbis tria sunt consideranda. Primo Christi potentia, secundo peccatoris fragilitas, tertio mira hominis sanitas ... — ... confundantur vehementer, qui non intellexerunt opprobrium sempiternum. Rogemus.
13vb Tit.: In die cene.
Venite comedite panem ... (Prv 9,5). In his verbis notandum est, quod dominus praefiguravit nobis corpus suum sub figura agni paschalis ... — ... et spiritu labiorum suorum interficiet impium. Rogemus.
33vb Tit.: Dominica VI.
Nisi abundaverit iustitia ... (Mt 5,20). In verbis huius evangelii docet nos tria dominus. Primo ut scribis et Pharisaeis simus iustiores ... — ... ignem purgatorii extinguit et diram iudicis sententiam.
47ra Tit.:Dominica XVII.
Accessit et tetigit locum ... (Lc 7,14). Haec verba possunt exponi dupliciter, videlicet allegorice et moraliter. Allegorice possunt in eis tria notari ... — ... sine ullo vitio, sine ulla deformitate et sine ulla corruptione.
48va Tit.: Dominica XIX.
Amice ascende ... (Lc 14,10). Haec verba mystice dicta sunt ad tria genera hominum. Primo ad quemlibet peccatorem ... — ... et vitam indeficientem in ea conservat et nutrit. Rogemus.
56vb Tit.: Dominica superflua.
De quinque panibus ... (Io 6,13). In verbis propositis notari potest potentia in miraculo, quia nihil potentius quam res minimas sine addito ... — ... vitam indeficientem in ea conservat et nutrit. Rogemus.
57vb Tit.: De sancto spiritu.
Ponam spiritum meum in medio ... (Ez 36,27). Verba proposito [?] sunt in Ezechiel et in his verbis notantur principaliter duo. Primum est quales esse debeant ... — ... ab omnibus inquinamentis peccatorum, quod nobis praestare dignetur pater et filius et spiritus sanctus. Amen.
58vb Spiritus veritatis docebit ... (Io 16,13). Verba proposita scripta sunt in Iohanne et in his verbis principaliter notantur tria. Primum est quis sit ... — ... in omnibus bonis gloriae regni caelestis. Rogemus et cetera. – (Schreiberverse) Finis adest operis, mercedem posco laboris. Detur pro penna scriptori caelica regna. Finito libro sit laus et gloria Christo.
(59vb-60v) leer.
(61ra-69rb) Vita beatae virginis Mariae et salvatoris rhythmica, Lib. 4 (Ed.: Adolf Vögtlin, Vita beate virginis Marie et salvatoris rhythmica [Bibliothek des litterarischen Vereins in Stuttgart 180]. Tübingen 1888, 203-268 [online]. - VL 10, 437-443). Gegenüber der Edition sind einige Passagen ausgelassen.
   1
61ra Tit.: Incipit byblia beate virginis.
Ecclesia catholica nequaquam respuit ypocrifa [recte apocrypha], quae per diversa loca sacrae paginae multis modis reperimus ... — ... benedicti sub honore spiritus amborum. Omnia per saecula saeculorum. Amen.
(69rb-71vb) De symbolo. Der Text des Symbolum wird im Kontext häretischer Lehren zur Zeit des Nizäischen Konzils erläutert. Der Text steht ohne Titel.
   1
69rb Multiplicatis autem haeresibus, convenerunt trecenti XVIII patres in Nicaeno synodo et symbolum non aliud ab ipso, quod dictum est, sed eosdem articulos magis ad erroris exclusionem explanaverunt et primum quidem articulum ita expresserunt dicentes, quod credo in deum patrem ... — ... et non debet interpretari fiat sicut patet in ex [!] praehibitis, quae in ante habitis exposuimus. – (Schlussschrift) Explicit iste liber.
(72ra-92ra) Sermones de diversis.
   15
72ra Petite et accipietis ... (Io 16,24). In his verbis duo principaliter notantur. Primum est pietatis afflictus [!] domini salvatoris erga defectum humani generis ... — ... sic petamus, ut accipere mereamur, adiuvet nos Iesus Christus. Amen. (Auch Graz, UB, Ms. 1264, 98v)
73ra Petite et accipietis ... (Io 16,24). Quicumque petitionem suam exaudire [!] desiderat, primo studeat, ut vita sua deo placeat ... — ... dic historiam, quomodo curatus fuit. Ecce quomodo oratio vincit mortem. Rogemus. (Auch Innsbruck, ULBT, Cod. 945, 23rb)
73vb At ille festinans descendit ... (Lc 19,6). In verbo proposito, quod beatus Lucas scribit in hodierno evangelio tria notantur. Primo adimitanda salvatoris dignatio ... — ... Isaac et Iacob in regno caelorum, ad quam nos perducat ...
74va Sapientia aedificavit sibi domum ... (Prv 9,1). Hodie, carissimi, celebratur in hoc loco et cetera. Hanc domum salubre et gratiosum festum ... — ... et assume thema, idest 'altaria tua, domine virtutum etc.' vel aliquid simile. (Auch Altenburg 13 A 23, 322r und Zwettl, Cod. 160, 138vb)
76va Quam terribilis est locus iste (Gn 28,17). Locus ille deo consecratus terribilis est propter multa terribilia, quae in praeposito inveniuntur ... — ... cornibus et dentibus et pedibus diaboli multa dicere potest. Rogemus dominum. (Schneyer VII 102,34)
77rb Ferculum fecit sibi rex Salomon ... (Ct 3,9). Rex Salomon, quod dicitur pacificus, est verae pacis auctor Christi, in quo aeternam pacem habebimus ... — ... de hac domo dicit nobis scriptura alio loco etc. Rogemus dominum. (Schneyer II 724,67)
77vb Sapientia aedificavit sibi domum ... (Prv 9,1). Sapientia, quae sibi domum aedificavit, est Christus dei virtus et dei sapientia, qui ecclesiam ... — ... post laborem huius miseriae in templum aeterni regis in laetitia et exultatione adducere.
81rb Quae autem sit claritas huius festivitatis, in qua fundantur moenia sancti templi angelicae et humanae societatis ... — ... memento haec non de tuo corde processisse, sed de alterius fonte profluxisse. Sequitur.
83vb Facta est laetitia magna in populo (I Mac 4,58). Hoc verbum scriptum est in libro Matthaei [?] et convenit dedicationi. Nota prima dedicatio facta est ... — ... tertio ut ab antiqua consuetudine revocetur, quarto ut virtutibus adornetur. (Schneyer IX 629,81)
84vb Tit.: In rogacione.
Petite et accipietis ... (Io 16,24). Quicumque petitionem suam exaudire desiderat, primo videat, ut vita sua deo placeat. Bonorum enim oratio tantae virtutis ... — ... et mortem et post hanc vitam coronabitur aeterna vita. Rogemus.
(vgl. oben 73ra)
85va Poenitentia licet sit dura, tamen non est fugienda. Secundum sanctum Thomam matrimonium est institutum ... — ... quod liberabitur, quia peccare potuit, paenitentiam etiam agere debuit. Rogemus.
86vb Cum venerit paraclitus ... (Io 15,26). In hoc evangelio agitur de missione spiritus sancti, qui mittendus est hodie fidelibus et ideo Petrus ... — ... nec pluvia idest gratia spiritus sancti descendit, hoc est figuratum secundo. Require tertio. (Schneyer IV 553, Nr. 67)
87vb Emitte spiritum tuum et creabuntur etc. (Ps 103,30). In istis verbis David in persona ecclesiae monet Christum de promisso, quod promiserat ... — ... sicut apostoli, qui ibant gaudentes a conspectu concilii etc. Rogemus. (Schneyer IV 553, Nr. 68)
89ra Tit.: De corpore Christi.
Angelorum esca nutrivisti populum tuum (Sap 16,20). Verba ista secundum litteralelm intelligentiam dicta sunt de esca illa, qua dominus pavit filios Israel ... — ... non enim venit, fuit tanta exultatio heri et nudius tertius. Rogemus.
(Auch Herzogenburg, Cod. 38, 155v)
90vb Vocabis nomen eius ... (Io 1,13). Verba illa sunt Gabrielis archangeli nuntiantis Zachariae nativitatem beati Iohannis baptistae ... — ... hoc persequere prout invenies in sermone secundo, scilicet 'erit magnus coram domino'.
(92rb) leer.
(92va-140vb) Iacobus de Lausanna Compendium moralitatum (RB 3887; Kaeppeli 2090; Bloomfield Nr. 82). Das Incipit und der Beginn des Textes stimmt mit jenem in München, BSB, Clm 3558, 88ra überein.
   2
92va Tit.: Incipiunt moralitates magistri Iacobi de Lusanna, que aplicende sunt ad unumquemque sermonem.
Pacem non potest homo in mundo habere. Nota in loco, ubi continue fiant venti, non potest esse tranquillitas ... — ... nisi propter carnem, quia pennas virtutum non habent ergo etc. – (Schlussschrift, Schreibername) Explicit conpendium moralitatum, quod ascribitur Iacobus de Lusanna de sancta Katherina.
140vb Zwei nachgetragene Abschnitte: Christus de se ipso facit pontem ... bzw. Christus in corde facit cessare omnem temptationem ...
(HDS) Ostertafel.
   1
HDS Erläuterung des Schemas: Iste magnus cyclus Dionysii habet solares annos XXXII cyclos solares XVIIII cyclos X novales XXVIII et totidem saltus lunae Maiores litterae cyclum decem novalem, miniales concurrentes et bissextum. Angulares puncti et miniales indictiones docent.
(HDS) Hymnus. Elisabeth Hungarica (?). In margine notiert, 2. Hälfte 13. Jh.
   1
HDS de sancta [Elisabeth hungarica?]. Gaude ... ad est de ... glori ...castitatis ...victoria ... tuis sacr ...et patron ... nibus in ... lantes la ...temus vi ... sollempni ... exore lac ... perficit infa ... quasi nutr... re karitati ... iuxta pruria ... in memores a ... sorde reputar de ...do corde tractat … de paupertatis palea … germinat Elyzabeth in sig ... a fide in disterim ...