Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36877 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 166 (rot) / 182 (schwarz)
UDALRICUS DE VÖLKERMARKT. SUMMA DE SEPTEM SACRAMENTIS. STATUTA CONCILIORUM. CONFLICTUS VIRTUTUM ET VITIORUM. VARIA
Olim: I 24    Pergament   86 Bl.   275×193   Göttweig, 1335-1355
 Volldigitalisat



Literatur zur Handschrift (Anzahl: 13)

Lagen: 8.VVDS, 79 + (V-2)HDS.
Erstes und letztes Blatt als VD bzw. HD Spiegel aufgeklebt. Durchgehende Foliierung 18. Jh. Zeitgleiche Kustoden. Reklamant am Ende der ersten Lage. Nach Bl. 52 ein Schaltblatt aus Papier in der Größe 140×110 eingeheftet, von Erembert Stiefvater (siehe unter Schrift) beschrieben.
Schrift:
Schriftraum: 198 × 120    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 42   
Schriftart: Textualis – Marginalien
Ein Schreiber (aufgrund der Äbteliste Bl. 2va-b auf 1335-1355 datierbar: Der Grundstock endet mit Abt Otto [† 1335] und muss daher in der Regentzeit des Nachfolgeabtes Wolfgang I. von Altenburg [1335-1355] angelegt worden sein). Rot eingerahmte Marginalien, meist der Schreiberhand. Von dieser Hand auch eine Marginalie in Cod. 88 (rot), 44r. - Am Seitenrand unter den Spalten wird jeweils der Text der Rubriken verzeichnet. VDS zwei zeitnahe Hände in Kursive und Halbkursive. Bl. 48va, 51rb, 52ar, 55ra, 56rb, 74vb Notizen Erembert Stiefvaters (vgl. hierzu Cod. 962a).
Ausstattung: Rubriziert   
Bl. 3ra 7-zeilige M-Initiale, Ansätze einer Fleuronnée-Verzierung im Binnenraum wurden radiert. Auf dem HDS Bleistiftzeichnung eines Mannes mit Hut.

Einband: 14. Jh.     Gotisch     Streicheisenlinien   Blindstempel        
Rotes Leder über Holz. VD Rautenmuster mit Rosettenstempel, Medaillons mit Löwe. HD Andreaskreuz mit Drachenstempel; Rosetten im Rahmen (jeweils nicht bei Fingernagel/Simader, Göttweiger Blindstempel). Keine Spuren eines Titelschilds oder Signaturenschilds erkennbar. Leder teils stark berieben.


Aufgrund der von der Haupthand geschriebenen Äbteliste kann eine Entstehung in Göttweig angenommen werden. Die stetige Fortführung der Liste bis 1482 bezeugt eine kontinuierliche Verwendung der Handschrift.
Nikolaus Czifra, 13.05.2015, letzte Änderung 18.05.2015
"PL", "SBO", "Pez, Scriptores II", "MGH", "Fuchs 1931", "Schulte GQ", "Stelzer 1982", "Mansi", "Potthast", "Roberg 2013", "Johanek, Synodalia", "Schmid 1904", "Stotz 2017", "Walther, Initia", "Bloomfield", "Walther, Streitgedicht"
alle Initien
(VDS) Exzerpte.
   3
VDS Ambrosius: Si ea, quibus deus vehementer offenditur insequi ... — ... aliud est quam eorum favere impietati. (Ed.: PL 148,1174)
VDS Augustinus: Qui vitiis nutriendis parcit et vovet ... — ... eum vulneratum deleat vel extinctum. (Ed.: PL 33,395)
VDS Item Bernhardus de praelatis. Monstruosa res est gradus summus et ... — ... per hypocrisim et simulationem, negligentiam per desidiam. (vgl. SBO 3, 422)
(1ra-2rb) Inhaltsverzeichnis zu Bl. 3ra-43va.
(2rb) Proverbium biblicum (Prv 17,22).
   1
2rb Animus gaudens aetatem floridam facit, spiritus vero tristis exsiccat ossa etc.
(2va-2vb) Äbteliste. Die Liste endet ursprünglich mit Abt Otto (1323-1335), von mehreren Händen bis 1482 fortgeführt; bis Otto weitgehend textident mit der Äbteliste des Traditionskodex B, 1r, die bei Pez, Scriptores II, 281-282 und Oswald Holder-Egger, MGH SS 13, 365f. abgedruckt ist (vgl. zur Äbteliste des Traditionscodex Fuchs 1931, 7 und Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters, 19.04.2016).
   1
2va Hermannus primus abbas loci istius sedit annis viginti ...
(3ra-43va) Udalricus de VölkermarktCursus titulorum (Schulte GQ II 503f.; Stelzer 1982, 130f.).
   2
3ra Tit.: Incipit prologus in opus sequens.
Memini me iam pridem ad instaurandum studium eorum, qui ad libros et non ad parietes studere consueverunt ... — ... et spiritu sancto vivifico nunc et in aeterna saeculorum saecula. Amen.
3rb Tit.: De summa trinitate et fide katholica.
Cum deo patri ascribatur potentia et omni potentiae eius conveniat iustitia et ex iustitia ius prodeat ... — ... non enim possunt cohaerere vel coniungi quibus studia sunt diversa. Explicit summa iuris. Explicit liber quintus et ultimus in nomine Iesu Christi filii dei vivi domini et dei nostri. Amen. Et hic continet in se diffiniciones, regulas et notabilia CC et XXX feliciter expletis per quinque libros inter diffiniciones regulas et notabilia nongenta LXXIIII.
(43vb) leer.
(44ra-48va) Summa de septem sacramentis (auch Mainz, Hs I 161, 222r [mit abweichendem Expl.]).
   1
44ra Tit.: Incipiunt constitutiones.
In virtute spiritus sancti praecipimus, ut honor debitus et reverentia singulis exhibeatur ecclesiae sacramentis ... — ... quo tempore die dominica vel sexta feria vel aliis sacris horis vel temporibus.
(48va-51rb) Statuta provincialis concilii Salisburgensis 1274 (Ed.: Mansi 24, 135-143). Schluss fehlt.
   1
48va Tit.: Incipiunt instituta venerabilium patrum Pataviensis diocesis.
Ad honorem et gloriam sponsae Christi et fidei christianae nos dei gratia Fridericus sanctae Saltzburgensis ... — ... provinciam Saltzpurgensem censetur generaliter a divinis.
(51rb-53rb) Statuta provincialis concilii Salisburgensis 1281 (Ed.: Mansi 24, 397-404). Angehängt: Erzbischof Friedrich II. von Walchen, Suspensionssentenz gegen die vom Provinzialkonzil Abwesenden (vgl. Johanek, Synodalia, 198).
   2
51rb Tit.: Quod a subnominatis episcopis haec constitua praecipiuntur observari.
Cum instantia nostra debeat esse cottidiana sollicitudo ecclesiarum nobis commissarum, ideo ad laudem ... — ... qui nostrarum sanctionum inventi fuerint contemptores.
53rb Habitum est concilium anno domini mo CC LXXXI IIII kalendas decembris in nomine domini Amen. Quia sunt culpae, in quibus est culpam relaxare vindicamus ... — ... in nomine patris et filii et spiritus sancti suspendimus in his scriptis.
(53rb-56rb) Statuta provincialis concilii Viennensis 1267 (Ed.: Mansi 23, 1169-1176; MGH SS IX 698-702).
   1
53rb Tit.: Incipiunt alie constitutiones fratris Gwidonis legati.
Frater Gwido miseratione divina tituli sancti Laurentii in Lucina presbyter, cardinalis sedis apostolicae legatus ad perpetuam rei memoriam. Postquam deus formavit hominem ... — ... per parochiales ecclesias suarum diocesum publicari. Acta sunt haec Viennae in Austria anno domini Mo CC LXVIIo IIII Idus Maii.
(56rb-63va) Statuta provincialis concilii Pataviensis ad S. Hippolytum 1284 (Ed.: Mansi 24, 503-518, mit Abweichungen; vgl. auch Johann Friedrich Schannat, Joseph Hartzheim, Concilia Germaniae III, Köln 1760, Neudruck Aalen 1970, 673-682).
   1
56rb Tit.: De observacione statutorum antiquorum et de probacione eorundem.
Quoniam sedes apostolica nos in partem sollicitudinis evocavit, ut super reformatione ... — ... item transgressores omnium statutorum praedictorum.
(63va-65va) Bonifatius VIII. papaConstitutiones pro mendicantibus (Potthast Nr. 29913).
   1
63va Tit.: Pro minoribus et predicatoribus statutum ipsius pape, ubi vel qualiter debeant audire contionari et predicare verbum dei.
Bonifatius episcopus servus servorum dei ad perpetuam rei memoriam super cathedram praeeminentiae pastoralis ... — ... vacuationis, cassationis et irritationis infringere etc. Datum Lateranae XII kalendis Martii pontificatus nostri anno sexto.
(65va-74va) Constitutiones concilii Lugdunensis II 1274 (Ed.: Roberg 2013. -- Laut Johanek, Synodalia, 201f. ist Göttweig, Cod. 305 (rot), 15vb-28va eine Abschrift der vorliegenden, München, Clm 19542 (1451, Waldneukirchen bei Steyr, Oberösterreich, geschrieben von Nicolaus Czwertengrüner), 328va-333rb wiederum eine Abschrift von Göttweig, Cod. 305 [rot].).
   1
65va Tit.: Hee sunt constituciones Gregorii pape Lugdune.
Zelus fidei fervor devocionis et compassionis pietas excitare debent corda fidelium ut omnis ... — ... vel locorum acquisitio aut ipsorum bonorum ceterorum alienatio valeat.
(74va-76rb) Statuta provincialis concilii Salisburgensis 1281 (Ed.: Mansi 24, 397-404). Auch oben Bl. 51rb. Erimbert Stiefvater vermerkt: NB: Concilium hoc Saltzpurgense celebratum anno 1281 jam supra filio 51 eadem manu scriptum extat. Hic mendosius, ibi correctius, inverso nonnihil canonum ordine.
   1
74va Tit.: Instituciones Friderici Archiepiscopi Saltzpurgensis.
Cum instantia nostra cottidiana esse debeat sollicitudo ecclesiarum nobis commissarum, ideo ad laudem et gloriam ... — ... qui nostrarum sanctionum inventi fuerin [recte: fuerint] contemptores.
(76rb-77va) Wichardus de PohlheimStatuta (Ed.: Schmid 1904, 463-466).
   1
76rb Tit.: Instituciones Wichardi Pataviensis episcopi.
Cum secundum Augustinum nihil sit apud deum miserabilius, tristius, damnabilius episcopali officio, si perfunctorie ... — ... hoc per excommunicationis sententiam, postquam nobis constiterit, compellemus.
(77va-81ra) Otto de LonsdorfStatuta (Ed.: Schmid 1904, 454-463).
   1
77va Tit.: Instituciones domini Ottonis Pataviensis episcopi.
Otto dei gratia etc. Dilectis in Christo fratribus, abbati et communae monasterii Garstensis salutem in domino. Quomodo nuper apud nos visitationis officium peragentes ... — ... ad tres menses eas in scripto obtinere, ex tunc a divino officio sit suspensus.
(81ra-82rb) Statuta provincialis concilii Salisburgensis 1310 (Ed.: Mansi 28, 226-230).
   1
81ra Tit.: Declaraciones statutorum in concilio provinciali anno domini millesimo tricentesimo decimo.
Nos Chunradus dei gratia etc. Wernher Pataviensis … In hoc sacro provinciali concilio Saltzpurgae congregati de consilio et consensu procuratorum venerabilium ... — ... ex illo residuo fiat decimatio communis decimae apponenda.
(82va-84ra) Innocentius IV. Bulla, Neapel 21. November 1254 (Potthast Nr. 15562).
   1
82va Etsi animarum affectantes salutem universis et singulis, qui christiana professione censentur, ut suas deo lucro faciant ... — ... ut crimen laesae maiestatis et incendiorum et similia.
(84rb-85ra) Proverbia iuridica (Ed.: Hermann Baerwald [Hg.], Das Baumgartenberger Formelbuch [Fontes rerum Austriacarum II/25]. Wien 1866, 104-107). Auszug aus dem Baumgartenberger Formelbuch, vgl. München, UB, 4° Cod. Ms. 810, 69r-71r.
   1
84rb Rationi congruum esse dinoscitur, ut quod omnes tangit, ab omnibus comprobetur. Rationis ordo non patitur, ut quis sine iuris ordine condemnatur ... — ... compulsus fuit ab alto lucifer cadere, qui voluit altissimo coaequare.
(85rb-86ra) Conflictus virtutum et vitiorum (PL 142, 1261f.; Stotz 2017, 292-293. -- Walther, Initia 20826; Bloomfield 1100; Walther, Streitgedicht 114f. ohne diese Hs.).
   1
85rb Tit.: De viciis et virtutibus.
Vos, qui sub Christo mundo certatis in isto, discite conflictus virtutum et vitiorum. Superbia dicit: Quis mihi laude pari vel honore potest simulari ... — ... Si carcer talis Deus o tu mansio qualis. Hic septenorum referatur vis vitiorum ... in mundique statu cum praeclaro comitatu.
(86rb-86vb) leer.