|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36918 |
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 215 (rot) / 176 (schwarz)
HUGO DE SANCTO CARO. SERMONES. PASSAUER ANONYMUS. PS. METHODIUS
Olim: E 37 (barock) Pergament 141 Bl. 165×110 4. Viertel 13. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Ranna, Paulinerkloster
Provenienz/Letztbesitzer: Ranna, Paulinerkloster
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 8)
| Lagen: 2.IV16 + V26 + (IV+1)35 + 12.IV132 + (IV+1)141. | |
| Fehlerhafte Foliierung des 20. Jahrhunderts mit Kugelschreiber: Sprung von 127 auf 129. Reklamanten vorhanden, teilweise beschnitten. Bl. 93 ist das Pergament sehr dünn. | |
| Schrift: | |
| Schriftraum: 125-130 × 80-85 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 33-36 | |
| Schriftart: Textualis Bl. 1r-25v Zählung der Sermones und Abschnitte, Bl. 31r-141v Zählung der Sermones in margine. | |
| Ausstattung: Rubriziert |
| Einband: 15. Jh. Gotisch Schriftbänder |
| Braunes Leder über Holz. Stempelrollen und Schriftbänder (vgl. von Selle 1929/1930; Holter 1940). |
| VDS neuzeitlicher Besitzvermerk durchgestrichen: Monasterii Rannensis catalogo inscriptus. Bl. 141v [um 1500]: Liber de Rana sancto Stephanno. Die Handschrift wurde vor der Gründung des Klosters Ranna geschrieben. Auf eine Entstehung in Österreich deutet eine deutsche Paraphrase auf Bl. 118r hin – allerdings die einzige, die in der Handschrift ausgemacht werden konnte. Sie gelangte mit den anderen Rannaer Handschriften nach Göttweig. Sie ist im Katalog von 1738, Cod. 961 auf Bl. 23v erwähnt. |
"von Selle 1929/1930", "Holter 1940", "Schneyer", "Schneyer, Wegweiser", "AH", "Patschovsky 1968", "Lerner 1976"
alle Initien
| (1r-25v) | Hugo de Sancto Caro
  : Sermones de epistolis dominicalibus (Schneyer II 766-770; Schneyer, Wegweiser, S. 298). Nr. 128-156. (13v) siehe unten (14r) Nr. 158-167 (Nr. 161 und 162 zusammengezogen). (18r) siehe unten. (18v) Nr. 168-187 (Nr. 168 in zwei Teilen). - Teilweise weichen Incipits und/oder Explicits von den bei Schneyer angegebenen ab; die Themata stimmen jedoch überein. Es handelt sich wohl um eine Redaktion der bei Schneyer angegebenen Reihe (Handschrift bei Schneyer genannt). 7 |
| 1r | Tit.: Incipunt quedam notule super epistolas dominicales tocius anni. Dominica I in adventu domini. Sermo primus. Hora est iam nos etc. (Rm 13,11). Hora est, cum sit vita brevis. Iob 14: Breves dies hominis sunt ... — ... ubi tot concurrunt caritatis insignia. |
| 1v | Tit.: Dominica secunda. Sermo secundus. Quaecumque scripta sunt scilicet de deo ad Rm 15,4. Quia unus est. Audi Israel deus tuus est. I Cor 8: Scimus, quod nullus deus nisi unus. Gal 3: Deus autem unus est et ... — ... qualiter diligatur deus et proximus. |
| 2r | Tit.: Dominica III. Sermo III. Nolite ante tempus iudicare (I Cor 4,5). Scilicet de occultis propter tres causas, scilicet ne dei filio iniuriam faciatis. Io 5: Pater omne iudicium dedit filio ... — ... sic et pater meus caelestis faciet vobis. |
| 13v | Tit.: In rogacionibus. Sermo XXXII. Multum valet deprecatio … (Iac 5,16). Quia devotionem acuit. I Sam 1: Cum Anna esset amaro animo oravit dominum ... — ... inebriabo partem mei fructus. (Inc. vgl. Innsbruck, ULBT, Cod. 651, 94rb, auch dort unter Predigten Hugo de Sancto Caros) |
| 24v | Tit.: Dominica XXIII. Imitatores mei estote, fratres. (Phil 3,17). scilicet in dei dilectione. Rm 8: Quis nos separabit a caritate dei etc. in Christi compassione. II Cor 9: Quis infirmatur ... — ... in tribulationum gratulatione. II Cor 12: Libenter gloriabor in infirmitatibus meis etc. |
| 25r | Tit.: Dominica XXIIII. Sermo LXII. In omni opere bono sanctificantes scilicet sitis (Col 1,10). Sicut myrrha per paenitentiae amaritudinem. Ct 5: Manus meae distillaverunt myrrham etc. ... — ... quasi cedrus exaltata sum in Libano etc. |
| 25r | Tit.: Dominica XXV. Hoc est nomen quod vocabunt eum dominus iustus noster (Ier 23,6). Dominus vocatur contra delinquentes, ut timeant et convertantur. Ex 20: Ego sum dominus deus tuus ... — ... magister vester et redemptor. Ps: Redemisti nos domine etc. |
| (25v-31r) | Tabula zu Bl. 1r-25v. Verweise anhand der Sermones- und Abschnitte-Zählung. |
| (31r-141v) | Sermones varii. Die Sermones sind in margine durchgezählt und werden als Reihe aufgefasst. Teilweise sind sie als Exzerpte aus Albertus magnus u. a. ausgewiesen. Hier werden sie als Predigtreihe wiedergegeben. Aufgrund ihrer Bedeutung und zur besseren Suchbarkeit werden die Texte des Passauer Anonymus und die Exzerpte aus Ps. Methodius anschließend zusätzlich in einem eigenen Eintrag hervorgehoben. 39 |
| 31r | Tit.: In die cene domini. Sermo I. Sic deus dilexit mundum etc. (Io 3,16). Hic duo notantur. Primum est munus dei recipientis indignitas, quod notatur in principio, ubi homo mundus appellatur ... — ... ipse dominus mercedem. Hoc apostolus bravium appellat. |
| 31r | Tit.: Albertus de diversis modis cecitatis, similiter lectio XVIII. Caecitas contingit quinque modis. uno quidem, quando oculo manente subtrahitur visus et iste vocat [!] proprie caecus ... — ... isti sunt caeci vel excaecationis modi. |
| 32r | Tit.: Sermo in parasaven [!]. Sermo II. Vere languores nostros ipse tulit (Is 53,4). Nota quod dicit languores plurariter. Unum notandum, quod homo septem infirmitates incurrerat ... — ... de his omnibus potuit bene dicere Isaias: Vere languores nostros ipse tulit. |
| 33r | Tit.: In cena domini. Sermo III. Homo quidam fecit cena magnam etc. (Lc 14,16) Cena haec secundum sanctos est satietas aeternae dulcedinis, post quam prandium vel alia refectio ... — ... tertius vero qui dixit uxorem aiebat se non posse venire (Lc 14) etc. (vgl. Schneyer IV 132, Nr. 122 [Martinus de Troppau]) |
| 35v | Tit.: De passione domini. Sermo IIII. Stabat iuxta crucem Iesus mater eius (Io 19,25). Sicut enim pictor primo substernit colorem simplicem imagini pingendae, ut colores magis luceant ... — ... eum sepelissent Iudaei, dixissent eum non sepultum, quem dixerunt raptum etc. |
| 43r | Tit.: Sancta Maria quomodo stet ante filium. Sermo V. Recordare virgo mater, dum steteris in conspectu dei (vgl. AH 49/636). In verbo isto standi notatur effectus pietatis, quem habet regina caeli coram altissimo … |
| 44v | Tit.: In assumptione sancte Marie. Veni in hortum meum … (Ct 5,1). Haec verba sunt summi regis aeterni vocantis matrem suam gloriosam in requiem sempiternam ... — ... ad quem odorem nos perducat Iesus Christus etc. (Schneyer IX 489, Nr. 11) |
| 47r | Tit.: In cena domini. Sermo VII. Cum sederem quasi rex … (Iob 30,10). Cor viduae consolatus sum ibidem. Quaelibet persona devota debet animam suam levare ad virginem Mariam ... — ... et ideo rogemus dominum ut a tali exercitu nos defendat. Amen. |
| 52r | Tit.: In die cene. Sermo VIII. Pluit illis manna ad manducandum. (Ps 77,24). Adtesetante mundi sapiente ex eisdem nutrimur et sumus. II de generatione: Cum autem humana natura constet ... — ... qui manducat hunc panem vivum in aeternum (Io 6), ad quod nos perducat etc. |
| 55r | Tit.: De conceptione beate virginis. Sermo IX. Erit radix Iesse et qui exurget (Rm 15,12 et principaliter Is 11,10) Radix mea aperta est … (Iob 29,19). Proponentem utiliter audientem salubriter, dei eloquia, verba divina ... — ... ad quod tempus Christi misericordia nos perducat, quae vivit et regnat etc. |
| 59r | Tit.: De cena domini. Sermo X. Si non lavo tibi pedes [non lavero te], non habebis partem mecum (Io 13,8). Augustinus ad Paulinum: Natura enim humana, etiam si in illa integritate, in qua consita est, permanet ... — ... per portas vitae suae gratiae nos perducat in civitatem felicitatis aeternae. Amen. |
| 63r | Tit.: Sermo de angelis bonus. Sermo XI. Aedificavit Salomon atrium … (III Rg 6,36). Status militantium in mundo et triumphantium in caelo una potest dici ecclesia et una civitas ... — ... ad quam mensam et ad quem ordinem contemplandum nos perducat Iesus Christus etc. |
| 73v | Tit.: De sancto Laurencio. Sermo XII. Esto vir fortis et proeliare bella domini … (I Sm 18,17). Ideo [?] et tota vita christiani si secundum evangelium sit quasi martyrium est secundum Augusitnum. Sanctus Laurentius ... — ... victoriam et coronam nobis concedat Christus etc. |
| 76r | Tit.: De sancto Martino sermo. Sermo XIII. Glorietur frater humilis in exaltatione sua … (Iac 1,9). Arripe illam et exaltabit te. (Prv 4,8). Doctrinae salutiferae veritatis salvifice praeconem, ad cuius spectat officium caelestia mysteria reserando instillare ... — ... hanc exaltationem, quam nobis dei filius concedat. Amen. |
| 81r | Tit.: De corpore Christi. Sermo Gerhardi. Sermo XIIII [Bl. 87r der zweite Teil als XV gezählt]. Panis quem ego dabo caro mea est (Io 6,52). De sententia istorum verborum loquens Hugo de sacramentis libro II parte X capitulo Io dicit sic: Hic res, hic species enim sepcies rei nec res species ... — ... his igitur de causis iudicio dei punitur aliquis. |
| 88v | Tit.: De misericordia multiplici Albertus. Estote ergo misericordes (Lc 6,36). Primum in miseros corporaliter vel spiritualiter viscera compassionis effundendo (Is 58). Si effuderis esurienti animam tuam et animam afflictam ... — ... es patiens et multae miserationis et ignoscens super mailcia. |
| 89v | Tit.: Iudicio racionis et iurisidcionis. Albertus super Lucam VIo. De iudicio racionis XVII. Est iudicium rationis et iudicium iurisdictionis. Iudicium quale rationis est, quo facta nostra vel aliena apud nos ... — ... haec dimisit, sed multa bona e contra donando cumulavit. |
| 91r | Tit.: De diversitate eorum, qui sequebantur dominum lectio XVIII et Vto Albertus. Et cum audiret turbam praetereunte (Lc 18,36) Turba multitudo fuit quaerentium et sequentium dominum. Quidam miracula videre venerant, ut curiosi ... — ... domine, volumus Iesum videre et hi erant amici. |
| 92r | Tit.: De porco Albertus XX. Erat ibi grex porcorum (Lc 8,32). Grex improprie sumitur hic, quia nomen gregis non competit nisi animalibus gregatis ambulantibus ... — ... hoc fuit occupatio facta in labore vili et inutili. |
| 93r | Tit.: De proprietatibus pueri secundum Albertum super lectionem IXo XXI. Aprrehendens Iesus puerum, statuit eum … (Lc 9,47) Proprietas puerorum est multiplex. Una est simplicitas. I Cor XIIII: Cum essem parvulus, cogitabam ... — ... beatus Martialis Lemonicensis apostolus et primus episcopus. |
| 94r | Tit.: triplici exemplo correctionis praelatorum superborum. XXIIus. Hunc ergo puerum statuit hoc est firmiter collocavit ut in aeternum ab exempli ratione non moveret, ut ad ipsum se mensurans omnis ambitionis ... — ... humilem spiritu scuscipiet gloria. |
| 94v | Tit.: Per agnos signantur apostoli et de proprietatibus agni Albertus similiter lectio Xo. XXIIIus. Ecce ego mitto vos sicut agnos inter lupos. (Lc 10,3) Apostoli sui, discipuli a domino missi signantur per agnos. Agni enim sunt simplices et humiles ... — ... in his ergo proprietatibus Christus suos mittit quasi agnos. |
| 96r | Tit.: Per lupos signantur maligne hominum persecutores et persecutiones et de proprietatibs lupi Albertus lectio X. XXIIIIus. Lupi sunt malignorum hominum secutores et persecutores. Dicit enim ... — ... et plus mites persequuntur quam veri tyranni. |
| 97v | Tit.: Quare sanctorum reliquie adorantur. Et tetigit fimbriam vestimenti eius (Lc 8,44). Albertus: Quod tetigit fidei fuit, scivit enim, quod aliqua virtus ... — ... per vulgus in oculis eius constitui te regem. |
| 98r | Tit.: Albertus de multiplici sollicitudine. XXVIus. Nolite solliciti esse etc. Sciendum est, quod est multiplex sollicitudo. Quaedam enim est improba cura providentiae acquirendi et conservandi ... — ... et hoc est quod dicit: Nolite solliciti esse etc. Locus vacat [das letzte Viertel des Blattes blieb frei] |
| 100r | Tit.: De sacerdotibus sermo. XXVIIus. Accede ad altare et immola pro peccato tuo … (Lv 9,7). Nota historiam [eingefügt: Ex 28], quomodo deus dixit Moysi: Applica mihi Aaron fratrem tuum et filios eius, ut sacerdotio fungantur ... — ... ad corpus domini oculos et manus levavit. (auch Graz, UB, Ms 730, 96v und 438r [nicht im Detail verglichen]) |
| 101r | Tit.: De sacerdote novo. Sermo XXVIII. Angelus venit et stetit ante altare habens … (Apc 8,3). Verbum propositum congrue potest exponi de ministerio sacerdotis altari astantis et de devotione populi circumstantis ... — ... irati adnimus ad deteriora procul dubio provocatur. |
| 102v | Tit.: De novo sacerdote. Sermo XXIXus. Magnificavit eum in consepctu regum … (Eccli 45,3). In verbo proposito commendatur et extollitur ordo sacerdotalis mirifice et magnifice ... — ... est visibilis mortaliter passibilis etc. et sic patet. Rogemus ergo. |
| 106v | Tit.: In sinodo ad clericos. Estote ergo perfecti sicut et pater vester caelestis perfectus est (Mt 5,48). Augustinus ad Nebridium scribens ait: Festinanti mihi ad rem pervenire nullum placet prooemium ... — ... et erit illi gloria aeterna, ad quam nos perducat in Christo. Amen. |
| 110v | Tit.: In visitando religiosos sermo. Sermo XXXXIus. Visitatio tua custodivit spiritum meum (Iob 10,12). Carissimi, cum visitatio ad religionis conservantiam ordinetur, oportet ipsum visitatorem erga visitandas personas ... — ... nos defendat, qui est benedictus in saecula saeculorum. |
| 113v | Tit.: De sancto Laurencio Sermo XXXIIus. Si quis mihi ministraverit, honorificavit eum pater meus, qui in caelis est. (Io 12,26). In verbis istis invitat dominus generaliter omnes, scilicet clericos et laicos, divites et pauperes ... — ... et fidelibus in terra sunt impensa ipsum devote laudantium. |
| 116v | Tit.: De timore septemplici. XXXIII. Timoris sunt septem species, unde quinque, mundus et humanus, servilis et initialis, castus ... — ... Iohannes baptista contremuit baptizans dominum, sicut cantatur de ipso. |
| 118r | Tit.: De nativitate beate Marie virginis. Domum maiestatis meae ego glorifiabo (Is 60,7) Verba ista sic in vulgari exponas: Ich will ein haus boͧͧwen miner magen craft und daz will ich ersam machen. Verbum propositum dixit spiritus sanctus per os prophetae ... — ... virgo clamat et ego reficiam te. Rogemus ergo virginem gloriosam. |
| 121r | Tit.: In rogationibus. Sermo XXXVus. Petite et accipiet… (Io 16). Quicumque vult petitionem suam exaudiri, primo studeat, ut vita sua placeat deo. bonorum enim oratio quinque vincit invincibilia, scilicet deum, diabolum et naturae cursum ... — ... ut de deo iusto fugiam ad deum bonum. |
| 123v | Tit.: De tempore adversus Antichristum. Antichristus veniet in tempore abundatiae peccatorum, sicut dicitur Dn 8. Cum creverunt iniquitates, idest abundaverunt, consurget rex impudens facie. Glosa: idest antichristus et intelligens propositiones ... — ... dominus per misericordiam suam det nobis finem bonum. (Passauer anonymus, s. u.) |
| 135r | Tit.: Hoc sunt excerpta Methodii episcopi et magistri de novissimis temporibus, quae de Hebraeo in latinum transferre procuravit beatus Hieronymus in epistolis suis dicens inter cetera etc. De filiis Ismahel, qui videntur esse Carari. Inter cetera quae obmisimus XXVo anno in quinto milliario saeculi descendit Samisab rex de Othaim cum exercitu magno et depopulatus est multas civitates ... — ... in infernum, iusti vero ascendent in caelum regnaturi cum Christo in saecula saeculorum. (Ps. Methodius, s. u.) |
| 137r | Tit.: Sermo de sancta Katharina. Quam pulchra es et quam decora, carissima in deliciis (Ct 7,6). In his verbis videtur dominus commendare multipliciter sponsam suam Catharinam ... — ... stolam corporis usque ad diem iudicii. Rogemus ergo Christum etc. |
| 138v | Tit.: Sermo de mortuis. XXXVIII sermo. Unusquisque onus suum portabit (Gal 6,5). Vos, carissimi, onus corporis huius defuncti portatis ad sepulchrum, sed ipe onus animae suae portabit ad iudicium ... — ... vel aufers, quid ergo te inflas contra pauperes etc. (Schneyer I 776, Nr. 381 [Conradus Holtnicker]) |
| 139v | Tit.: Sermo de omnibus sanctis. Sermo XXXIX. Beati, qui habitant in domo tua, domine (Ps 83,5). Ergo vere sunt dei omnes sancti. Omnes enim habitant in domo domini, in domo caelesti, in domo utique, de qua dicitur ... — ... in affluentissima bonitate. Beati ergo, qui habitat in domo tua, domine. (Schneyer I 212, Nr. 847 [Aldobrandinus de Cavalcantibus]) |
| (eingeschoben 123v-133r) | : De Antichristo (Lit.: Patschovsky 1968, 157-168; verglichen mit München, BSB, Clm 311, 72rb-79rb; Liste der bekannten Handschriften bei Lerner 1976, 121, FN 80 mit Nennung dieser Hs.). An das bei Patschovsky angegebene Expl. schließen noch einige weitere, unten wiedergegebene Kapitel an. 8 |
| 123v | Tit.: De tempore adversus Antichristum. Antichristus veniet in tempore abundatiae peccatorum, sicut dicitur Dn 8. Cum creverunt iniquitates, idest abundaverunt, consurget rex impudens facie. Glosa: idest antichristus et intelligens propositiones ... — ... levitas ostendatur, et persequentium audacia fortior efficiatur. |
| 133r | Tit.: De signis in sole et luna. De signis, quae fuerint tempore Antichristi dicit Apocalypsis VI: Et vidi et ecce terrae motus factus est magnus. Glossa: in persecutione Antichristi ... — ... quos nolentes perdere, deserent fidem. |
| 133v | Tit.: De potentia Antichristi. De potentia Antichristi dicitur Danielis VII: et glossa ibi dicit de regibus decem, in quibus dividetur regnum Romanum ... — ... et seducet habitantes terram. |
| 133v | Tit.: De quattuor modis decipiendi homines. Et multis modis adtrahit sibi homines et spiritualiter quattuor modis, quos nota aliter quam supra ... — ... quis crederet praedicatori Christi et non potuis Antichristi? |
| 134v | Tit.: Utrum Antichristus mor[tuos?] resuscitare possit. Quod autem mortuos suscitare valeat Antichristus non memini me legisse in libris authenticis ... — ... et ibi: his et mirabilibus visis etiam statim post. |
| 134v | Tit.: De triplici remedio future tribulationis. Et quia nullus vel vix aliquis propter praedicta pericula posset evadere tempore Antichristi ... — ... supra de modis decipiendi circa finem. |
| 134v | Tit.: De tempore post mortem Antichristi. Item dicit glossa super II Thess V: Ministri autem Antichristi gaudebunt in illis diebus, sed post mortem Antichristi ... — ... sed illi non effugient, huc usque glossa. |
| 135r | Tit.: Utrum statim post mortem Antichristi veniat dominus ad iudicium. Post mortem autem Antichrisiti non statim dominus veniet ad iudicium, sed incipiet currere tempus magnae pacis ... — ... dominus per misericordiam suam det nobis finem bonum. |
| (135r-137r) | : Revelationes, Exzerpte (Edition des vollständigen Texts: Ernst Sackur, Sybillinische Texte und Forschungen. Halle/Saale 1898, 59-96, hier ab 66). Es handelt sich hier um ein auswählendes und inhaltsbezogenes Exzerpt mit nur geringer wörtlicher Übereinstimmung. 1 |
| 135r | Tit.: Hoc sunt excerpta Methodii episcopi et magistri de novissimis temporibus, quae de Hebraeo in latinum transferre procuravit beatus Hieronymus in epistolis suis dicens inter cetera etc. De filiis Ismahel, qui videntur esse Carari. Inter cetera quae obmisimus XXVo anno in quinto milliario saeculi descendit Samisab rex de Othaim cum exercitu magno et depopulatus est multas civitates ... — ... in infernum, iusti vero ascendent in caelum regnaturi cum Christo in saecula saeculorum. |
| (141v) | Besitzeintrag. |
| (141va-141vb) | Inhaltsverzeichnis. Teilweise stark berieben. |