Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36925 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 223 (rot) / 199 (schwarz)
SAMMELHANDSCHRIFT MIT THEOLOGISCHEN TEXTEN
Olim: A 15    Papier   305 Bl.   288×220   3. Viertel 15. Jh. (1454, 1460, 1473)   
Provenienz/Letztbesitzer: Ranna, Paulinerkloster
Handschrift aus 3 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-125) Kápolna (Nordungarn), 1454; 2  (126-189); 3  (190-302) 1460-1473
 Volldigitalisat



 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2, Teil 3  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2, Teil 3  |  Einzelbilder: fol. 3, 4, 17, 22, 54, 55, 68, 97, 106, 108, 110, 116, 122, 124, 133, 138, 174, 175, 187, 192, 193, 290, 291, 295, 297, 301.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 20)

Am oberen Seitenrand Nummerierung der Werke in arabischen Ziffern wohl durch den Schreiber selbst. Moderne Bleistiftfoliierung. Separate Bleistiftfoliierung in Teil 2 und 3.

Teil 11-125   Papier   Kápolna (Nordungarn), 1454
Lagen: 11 + VII15 + 3.VI51 + (VI+1)64 + (V65-69,98-102 + V70-79 + I80,93 + VI81-92 + II94-97)102 + 2.VI125
Auf 113 folgt 113a (leer); Einzelblatt: 56. Vor- (Bl. 1) und Nachsatzblatt (Bl. 302) ursprünglich als Spiegelblatt auf den Vorder- bzw. Hinterdeckel aufgeklebt. Von Blatt 190 fehlt der obere Teil (Illustration). Stellenweise Reklamanten, teilweise beschnitten.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(1va-69vb; 80ra-vb; 93ra-125va) Schriftraum: 218-223 × 160-172    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 18-54   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Schriftgröße schwankt erheblich. Blatt 15 einspaltig.
Schrift 2(70ra-79vb; 81ra-92vb) Schriftraum: 217 × 149    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 48-53   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Ausstattung: Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   Federzeichnung(en)   
Lombarden in Rot und Blau. Zeigehände.
Teil 2126-189   Papier   
Lagen: VIII141 + IX159 + VII173 + VIII189
Schrift:
(126ra-189vb) Schriftraum: 215 × 162    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 42   
Schriftart: Bastarda – Marginalien – Glossen
Eine Hand mit größeren Duktusschwankungen.
Ausstattung: Rubriziert   
Lombarden in Rot.
Teil 3190-302   Papier   1460-1473
Lagen: VII203 + 6.VI275 + VII289 + (V+2)301 + I302
Letzter Text (Dinkelsbühl) wohl auf ursprünglich leeren Blättern nachgetragen. Einzelblätter: 290 und 291. Auf den Blättern 198 bis 201 wurden zuvor ältere Illustrationen ausgeschnitten und neue auf separaten Blättern eingeklebt.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(190r-285v) Schriftraum: 135 × 100    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 26-27   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 2(286ra-301va) Schriftraum: 237 × 172    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 58   
Schriftart: Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   Figürlicher Buchschmuck   Federzeichnung(en)   
22 Federzeichnungen mit schwarzer Tinte auf den Blättern 191r bis 201v. Bildfreimräume auf den Blättern 202 bis 285. Spärlich rubriziert, Lombarden in schwarzer Tinte.

Hs. enthält 1 Fragment
VSI   Pergament   14. Jh.
Insgesamt vier, teilweise beidseitig beschriebene Pergamentstreifen, die als Makulatur für den Einbandrücken verwendet wurden und oder ursprünglich auf dem ehemaligen Vorder- bzw. Hinterdeckelspiegel angebracht waren. Nach der Restaurierung auf dem Vorsatzblatt angebracht.
Ausstattung: Rubriziert   

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien   Blindstempel        
Einband restauriert
1994 restaurierter Ledereinband über Holzdeckel. Zwei Schließen mit (restaurierten) Lederriemen. Zwei papierene Signaturtitelschilder wurden bei der Restauration abgelöst, diese befinden sich nun am restaurierten Vorderdeckelspiegel angebracht (darunter auch das Signaturtitelschild nach dem Katalog von Vinzenz Werl).


(2r) Besitzvermerk am Seitenrand links und rechts: Monasterii Rannensis (16. Jh. ?) – (16r, in Rot) Scriptus pro magna parte in Kapolna et in unum collectus (80v unten): Hic non est defectus, auch am unteren Rand: Prudens lector considera quod hoc notabile non est de hoc libro ÿsidori in cuius medio scriptum est. Kodex im Werl-Katalog als fehlend vermerkt (1952), später aber korrigiert zu "ist hier".
Magdalena Lichtenwagner auf Basis der Beschreibung Gábor Sarbaks, Aug. 2021; Wasserzeichen: Maria Stieglecker, Mai 2020
"PL", "CPL", "LMA", "Bloomfield", "RB", "Schneyer", "BHL", "Lechner", "Madre"
alle Initien
Teil 1
(1r) leer.
(1va-vb) Registrum.
(2ra-12va) Evangelia dominicalia per annum.
   1
2ra Tit.: (Rot, Datierung) Dominica prima in adventu domini 1454
In illo tempore. Cum appropinquasset Iesus Ierosolimis Bethphage ad montem (Mt 21,1) ... — ... Cum sublevasset oculos Iesus ... require in quadragesima.
(12va-vb) De corpore Christi .
   1
12va Tit.: (Rot) De corpore Christi Iohannis sexto
In illo tempore dixit Iesus discipulis suis et turbis Iudeorum. Caro mea vere est cibus ... — ... vivet in aeternum.
(12vb-14vb) De dedicatione templi.
   1
12va Tit.: (Rot) De dedicacione templi
In illo tempore scilicet cum Christus sanasset illum caecum qui clamabat: Filii David, miserere mei. Egressus Iesus perambulabat Ierico et ecce ... — ... valeamus introire sed nobis concedat pater et filius et spiritus sanctus. Amen.
(15r-v) Casus episcopales et papales.
   1
15r Tit.: (Rot) Incipiunt casus episcopales
Clericus cum moniali consecuta vel non consecuta sive fuerit virgo sive non ... — ... de quo plenius habetur de extravagantibus Bonifacii qui incipit Excommunicamus.
(15v) Nota.
   1
15v Tit.: Nota hic eos quibus non datur corpus domini Iesu qui sunt suspendendi a sacra communione
Item omnes infideles et haeretici qui? quos? dicit Io III: Qui non credit quoniam Iesus Christus est filius Dei iam iudicatus est ... — ... non solet dare ecclesia non consuevit patet qui sunt etc.
(16ra-60va) Nicolaus de Dinkelsbühl (?) Evangelia dominicalia per annum cum sermonibus ad unumquodque.
   1
16ra Tit.: (Invocatio) Ihesus Maria Johannes. (Rot, Schreibervermerk, Lokalisierung) Scriptus pro magna parte in Kapolna et in unum collectus (Rot) Incipiunt ewangelia dominicalia cum suis sermonibus. Math. 21
In illo tempore. Cum appropinquasset Iesus ... hosanna in altissimis. Ecce rex tuus veniet etc. (Za 9,9). Zachariae IX et in hodierno evangelio. In his verbis propheta consolatur sanctos patres qui diverisi tribulationibus afflicti fuerant ante adventum Christi ... — ... ubique protecti valeamus venire ad montem Dei Horeb. Quod nobis praestare dignetur qui vivit et regnat Iesus Christus cum Patre et Spiritu Sancto in saeculorum saecula. Amen.
(60va-62va) Hieronymus Vita S. Pauli primi heremitae (PL 23,17–30).
   1
60va Tit.: (Rot) Incipit vita beati Pauli primi heremite conscripta per beatum Ieronimum presbiterum prout in libro qui dicitur vitaspatrum reperitur
Benedictus Deus qui vult omnes homines salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire ... — ... Obsecro quicumque hec legeris ut Jeronimi peccatori (sic) memineris cui si Dominus optionem daret multo magis eligeret tunicam Pauli cum meritis eius quam regum purpuras cum regnis suis. Finit vita beati Pauli primi heremite.
(62va-68rb) Tractatus de sex gradibus paenitentiae.
   1
62va Tit.: (Rot) Incipit quidam tractatulus de sex gradibus penitencie per quos ascenditur ad thronum glorie ubi Christus est in dextera Dei patris sedens
Fecit Salomon thronum de ebore grandem (III Rg 10,18–20). Salomon pacificus interpretatur et sectatur Christum qui inter Deum et hominem pacem reformavit ... — ... et earum suggestionibus amplius aditum non praebere quam nobis praestare dignetur.
(68rb-69rb) Sermo ad populum de sanctissimo patre nostro Paulo primo heremita (vgl. PL 23,17–30).
   1
68rb Tit.: (Rot) Sequitur sermo ad populum de sanctissimo patre nostro Paulo primo heremita
Ecce elongavi fugiens et mansi in solitudine (Ps 54,8). Haec ponit esse verba sanctissimi patris nostri Pauli primi eremitae qui vexillifer omnium religiosorum mundum fugiens divina dispositus ad hoc ordinatione ... — ... voluit Deus per sanctum Antonium hunc patrem manifestare mundo ipsum sollicitans ad eum quaerendum. Hic prosequere iam aliam historiam utilem si vis de nostro sanctissimo patre aut alius. Rogemus ergo Deum.
(69rb-69va) Formae absolutionis.
   1
69rb Tit.: (Rot) Forma absolucionis simplicis potest sic formari
Primo autem simplex confessor confideret peccata quae sunt sub sua potestate et auctoritate nam quedam peccata ante oculos ... — ... quando baptizatus fuisti. In nomine patris et filii et spiritus sancti. Amen. Meritum passionis domini nostri Iesu Christi etc.
(69vb-108va) Isidorus Hispalensis Sententiarum libri tres sive De summo bono (Newhauser 125: PL 83,825–868 (?); CPL 1203; LMA 5, 677–680; Bloomfield 417, 2351, 2397, 3024, 3530). (69vb) Register.
   2
69vb Tit.: (Rot) Incipiunt capitula libri beati Isidori de sumpmo bono. (70ra, Dedicatio)
Domino sancto meritisque beato fratri Iasoni episcopo Isidorus salutem. Veniente ad nos famulo nostro vero religioso
70vb Tit.: Incipit liber primus Ysidori de summo bono. Capitulum primum quia summus et incomutabilis sit Deus
Summum bonum Deus est ... — ... et ille suis debitoribus relaxat dicente Domino dimitte et dimittetur vobis. Qua mensura mensi fueritis remetietur vobis.
(108vb-110rb) Sermo de festo visitationis virginis Marie.
   1
108vb Tit.: (Rot) Sequitur sermo de festo visitacionis virginis Marie gloriose
Surgens Maria abiit in montana... (Lc 1,39) Lucae primo. Post tot festa gloriosae virginis Mariae quae per anni circulum festivat ecclesia etiam hoc visitationis Elisabet festum in honorem virginis Mariae etiam fideles nostri temporis se addiderunt ... — ... dicit magister historiarum scribi in libro iustorum. Rogemus ergo dominum.
(110va-113vb) Sermo de septem horis canonicis oberservandis.
   1
110v Tit.: (Rot) Sequitur sermo et notabilia bona de septem horis canonicis observandis
Septies in die laudem dixi tibi (Ps. 118,164). Ubi sciendum primo quod triplex est laus viatorum ... — ... persolvendas obligatur quilibet taliter gradatus. Haec venerabilis Guido utriusque iuris doctor.
(113ar-v) leer.
(114ra-118vb) Sermones de BMV. 3 Predigten.
   1
114ra Tit.: (Rot) Incipiunt sermones communes de Maria virgine
Beatam me dicent omnes generationes (Lc 1,48). Iohannes de Sancto Gargano dicit ... — ... et ideo merito sibi haec dies dedicata fuit in qua laudanda est in saecula saeculorum. Amen.
(118vb-120va) Iohannes Herolt OP Sermones de decem praeceptis = Sermones de tempore (RB 4550,1; Bloomfield 5638).
   1
118vb Tit.: (Rot) Sequitur sermo de decem preceptis Domini
Si vis ad vitam ingredi serva mandata (Mt 19,17). In istis verbis propositum Christus ostendit cuilibet homini viam vitae aeternae ... — ... Deus a nobis avertat qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
(120va-122ra) Iohannes Herolt OP Sermo de XII articulis fidei (RB 4550).
   1
120va Tit.: (Rot) Sequitur sermo de duodecim articulis fidei
Omnis qui vivit et credit in me non ... (Io 11,26). Sciendum quod fides frequenter est praedicanda et diligenter custodienda quia est fundamentum omnis boni unde ... — ... habebunt omnia pretiosa et dulcia quia videbunt dominum in saecula saeculorum benedictum. Amen.
(122ra-124ra) Sermo de peccatis mortalibus.
   1
122ra Tit.: (Rot) Sermo de peccatis mortalis (!) sequitur
Peccatum cum consummatum fuerit generat mortem (Iac 1,15). Verba ita intelliguntur de peccato mortali
(124ra-125va) Declarationes de descriptione membrorum divinorum. Nota.
   1
124ra Tit.: (Rot) Secuntur declaraciones de descripcione membrorum divinorum
Nota. Incorporeus est Deus quia nullis membrorum lineamentis compositus sive compactus existit sicut veritas sit in evangelio Ioannis 4: Spiritus est Deus ... — ... ad levam eius positi aeterna supplicia sustinebunt a qua nos custodire dignetur pater et filius.
(125vb) leer.
Teil 2
(126ra-186rb) Peregrinus de Oppeln OP Sermones de sanctis (Schneyer 4, 557-561).
   1
126ra Tit.: (Rot) Sermo de sancto Andrea ad pauperes
Vestigia eius secutus est pes meus [getilgt: a via eius non destinam] viam eius custodivi et non declinam ex ea etc. (Iob 23,11). Christus vocans Petrum et Andream [eingefügt: dixit eis]: Venite post me faciam vos fieri piscatores hominum ... — ... et ibi honorifice sepelierunt sonus ossibus emanat et corpora debilium membra sanat. Amen. Amen.
(186rb-188rb) Legenda de s. Sophia.
   1
185rb Tit.: (Rot) Sermo de sancta Sophya
Sancta Sophia orta nobilissimis natalibus patre Naufredo matre vero Sandalia progenita. Pater eius rex Persarum fuit habitans in civitate Medorum ... — ... ubi hodie dominus sanctos suos glorificat et ipse glorificatur in eis cui omnis honor et gloria per infinita saecula saeculorum.
(188ra-189vb) Legenda de s. Alexio (BHL 286 (Acta SS Iul. IV, 251–253)).
   1
188ra Tit.: (Rot) De sancto Allexio
Deus sancte humilitatis et devote paupertatis amator ... Fuit Romae vir magnus et nobilis Effennamis nomine dives valde et primus in palatio imperatoris ... — ... videbas patrem tuum et me miserabiliter lacrimantes et non ostendas te ipsum nobis. Servi tui etc.
Teil 3
(190r-285v) Speculum humanae salvationis (Lechner B17/B; LThK 5,164; LexMA 7,2088 f.). Mit 22 Federzeichnungen.
   1
190r [Ohne Titel]
Incipit speculum humanae salvationis in quo patet casus hominis et modus reparationis ... — ... nobis omnibus praestare dignetur dominus noster Iesus Christus qui cum patre et spiritu sancto est in perpetuum benedictus. (Schlussschrift, Datierung) Explicit speculum humane salvationis Anno domini millesimo quadringentesimo sexagesimo [1460].
(286ra-301vb) Nicolaus de Dinkelsbühl De tribus partibus paenitentiae = Tractatus octo (IV) (Madre 180-187, mit Nennung dieser Handschrift auf Seite 183.). Parallelüberlieferung in Göttweig u.a. Cod. 278 und 460.
   1
278r Tit.: Incipit tractatus de tribus partibus penitencie magistri Nicolai Dinkchlspuechl
Ecce nunc tempus acceptabile... (II Cor 6,2). Duo sunt tempora hominis unum iustitiae quod incipit in hominis morte ... — ... triplex ius naturale ecclesiasticum et divinum a quo nos custodat Deus qui sine fine vivit et regnat trinus et unus. Amen. (Schlussschrift, Datierung) Explicit tractatus de tribus partibus penitencie Magistri Nicolai Dinkchlspuechl doctoris sacre Theologie eximii Anno domini etc 1473.
(301vb-302v) leer.