Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36947 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 245 (rot) / 250 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT MIT ÜBERWIEGEND PASTORALTHEOLOGISCHEN TEXTEN
Olim: N 54; N 16    Papier   290 Bl.    290×127   1454-1455
Handschrift aus 2 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-63) 1455; 2  (64-290) 1454
 Volldigitalisat



 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2  |  Einzelbilder: fol. 120, 6, 21, 54, 57, 58, 75, 76, 79, 80, 126, 133, 135, 146, 156, 213, 214, 234, 241.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 7)


Teil 11-63   Papier   1455
Lagen: 4.VI48 + (VI-1)59 + II63.
Gegenblatt fehlt zu: 53. In Teil I, fünfte Lage, sind die Blätter 56-59 lose eingelegt. Datierung fol. 55rb: 1455.
Schrift:
Schriftraum: 207 × 138    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 36   
Schriftart: Bastarda
Ausstattung:
Auf den ersten Blättern rote Unterstreichungen und Anmerkungen, ab Blatt 14v ohne Ausstattung, vereinzelt Notazeichen.
Teil 264-290   Papier   1454
Lagen: (VII+1)78 + VI90 + VII104 + 2.VI128 + 2(III+3)146 + VI158 + (VI+1)171 + VI183 + VII197 + VI209 + (V+1)220 + 5.VI280 + (VI-2)290
Einzelblätter: 64, 129-131, 138-140, 171, 210, Gegenblätter fehlen zu: 281 und 282. Datierung fol. 111rb: 1454.
Schrift:
Schriftraum: 212 × 130    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 43-56   
Schreiber: Wolfgangus Müllehner de Wels, cooperator in Pehaimberg (1454, 1455) – Schriftart: Bastarda
Zeitgleiche Kustoden. 86r-137v: Platz für Überschriften und Initialen ausgespart (nicht ausgeführt).
Ausstattung: Rubriziert   
Zeitnahe Kustoden; bei Textanfängen rote Majuskeln, Silhouetteninitialen; in manchen Texten sind Autoritäten und Überschriften durch Unterstreichungen und den Schrifttyp Textualis hervorgehoben. Blatt 86r-137v, 159r-290v: Platz für Überschriften und Initialen ausgespart (nicht ausgeführt), in diesem Bereich keine Rubrizierungen.

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien        
Abgegriffener hellbrauner Ledereinband mit Spuren von Streicheisenlinien, je fünf Beschläge pro Deckel, teilweise erneuert; ehemals zwei Schließen (eine fehlt), Buchrücken: historische Signatur N 54 auf das Einbandleder aufgemalt, sowie Titelschild nach Werl.
Astrid Breith, August 2023; Wasserzeichen: Maria Stieglecker, März 2024
"RB", "Kaeppeli", "Bloomfield", "Madre", "Hardt III", "Walther, Proverbia", "Walther, Initia", "Hain", "GW", "PL", "PLS", "CPL", "Müller 1913", "Goy", "Goering 1992", " Walther, Initia", "Sharpe", "VL", "Henkel 1988", "Senko 1997", "Rudolf", "Cosacchi 1965", "RS", "Distelbrink", "Mohan", "Hohmann", "Schneyer", "Emery 1991", "CC", "SC ", "Friess 1872"
alle Initien
Teil 1
(1ra-55rb) Iacobus de Lausanna OP Compendium moralitatum (Nicht gedruckt. – RB 3887; Kaeppeli 2090; Bloomfield 82).
   1
1ra Tit.: Incipiunt naturalia Sancti Augustini
Abiicit mundus pauperes et honorat divites. Nota quod Augustinus dicit quod corvus est illius naturae quod pullos suos quamdiu non habent plumas abiicit ... — ... hoc non est nisi propter carnem quia poenas virtutum non habent etc. – Expliciunt naturalia sancti Augustini secundum alphabetum Anno domini M455 [1455].
(55va-b) leer.
(56ra-63ra) Christianus (de Graetz ?) Sermo de morte Alberti regis.
   1
56ra Tit.: Sermo venerabilis et egregii domini Cristanni decretorum doctoris ac heretice pravitatis inquisitoris de morte serenissimi principis nec non Romanorum regis incliti et semper Augusti Alberti domini nostri graciosissimi cuius memoria in benediccionibus perseverat etc.
Iustus qui ambulat in simplicitate sua ... (Prv 20,7). Venerabiles patres vosque celeberrimi fratres in Christo Iesu amantissimi, exequias defunctionis divae memoriae domini Alberti quondam Romanorum Hungariae Bohemiae etc. regis christianissimi principis patris patroni ac defensoris nostri hic in loco adunati piis affectibus peragere cupientes. Cogitanti mihi de eiusdem laudissona conversatione ... — ... ne malitia mutaretur intellectum eius eum modo intercessorem sentiamus in caelis. Praestante domino Iesu Christo qui cum patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(63rb-vb) leer.
Teil 2
(64ra-78va) Nicolaus de Dinkelsbühl Epistola 'Eloquenti viro' ad Iohannem Hus (Madre, 252–254 [mit Nennung dieser Handschrift] -- — Druck: Hardt III 338-391 [online]).
   1
64ra Eloquenti viro domini N. verbi Dei seminatori in Praga haec epistola detur fratri suo in Christo dilecto. Pro salutatione in Christo Iesu domino nostro ... — ... desiderans salutem animae meae et animae tuae et animarum omnium hominum Christianorum. Amen.
(78va) Versus (Walther, Proverbia 29869).
   1
78va Si vitare velis aeterni iudicis iram / Sit potus aqua cibus aridus aspera vestis
(78vb) leer.
(79ra) Federproben (Textbeginn wie auf 80ra).
(79ra) Sententia.
   1
79ra Hoc fuit est et erit similis similem sibi quaerit.
(79ra) Sententia.
   1
79ra Da quandoque tua si vis habere mea.
(79rb) Versus (Walther, Initia 451).
   1
79rb Ad studium quare venisti praemeditare / Nocte dieque cave tempus consumere prave.
(79rb) Sententia.
   1
79rb Omnibus in rebus modus est optima virtus.
(79rb) Notae (De letaniis maioribus, De quattuor vitiis).
   1
79rb Institutae sunt letaniae maiores quae fiunt in festo sancti Marci ... In Romanico (?) enim tunc quattuor vitia habundabant
(79v) leer.
(80ra-111rb) Iohannes Nider OP Manuale confessorum (Drucke: Hain 11834–11845; Paris 1513 f. – Kaeppeli 2539; Bloomfield 4967).
   1
80ra Tit.: [ohne Titel]
Quoniam iuxta beati Gregorii in suo Pastorali sententiam regimen regimen animarum est ars artium ... — ... Et tantum de confessoris eruditione sub compendio dixisse sufficiant etc. Deo gratias. -- (111r Schlussschrift, Schreibername, Lokalisierung, Datierung) Explicit manuale confessorum finitum per me Wolffgangum Müllehner [?] cooperatorem in Pehaimberg Anno domini 1454 feria quarta post nativitatem Marie [12.9.1454]
(111va-114va) Casus papales et episcopales (Druck ähnlicher Fassung: z. B. Hain 8489 = GW 12355 [vor den Sermones des Iohannes Herolt]. -- Madre 333, Nr. 15).
   1
111va Tit.: Casus ad papam spectantes
Primo falsificatores litterarum papalium tam principales quam fautores et defensores ... (112va Episcopales) Primo haereticos Iudaeos et eorum fautores
(114vb-116vb) Casus excommunicationis.
   1
114vb Tit.: Subsequentes removendi sunt a communione sacramenti
Item qui non confitentur suo proprio sacerdoti
(117ra-126vb) Ps. AugustinusDe vera et falsa paenitentia liber I (PL 40, 1113–1130; PLS 2, 1368. – Vgl. CPL 386).
   2
117ra Tit.: Registrum libri de vera et falsa penitencia quem fecit beatus Augustinus ad peticionem cuiusdam sanctimonialis contra Novacianum hereticum negantem post baptismum fieri posse penitenciam salutarem. Sequitur prologus qui incipit
Multiplex fructus paenitentiae
117va Quanta sit appetenda gratia paenitentiae, omnis clamat auctoritas, omnis bonorum materia conatur ostendere ... — ... et in ipsa stabilitatem in odorem suavitatis Amen. -- Explicit liber beati Augustini de vera et falsa paenitencia.
(127ra-128ra) Casus reservati (Druck: z. B. Hain 8489 = GW 12355 [vor den Sermones des Iohannes Herolt]. -- Madre 333, Nr. 15). Darin vereinzelt deutsche Einsprengsel: Item omnes blasphematores deum // dy got schelten [127rb]: Item delyros töbig // Item obsessos pehafft [128ra].
   1
127ra Primo confessores religiosorum presbyterorum diaconorum subdiaconorum vel conversum approbatum
(128rb-128vb) leer.
(129ra-132ra) Hugo de Sancto Victore CRSA Soliloquium de arra animae (PL 176, 951–970; Ed.: Müller 1913, 1–26. -- Goy 277–329). Goy ohne diese Handschrift.
   1
129ra Ut discam qualiter verum amorem nos oporteat quaerere ... — ... (132rb) Anima respondet: Hoc opto hoc desidero hoc totis praecordiis concupisco. Amen.
(132rb-132va) Excerpta patrum.
   1
132rb Augustinus: Tanta damnatorum erit vis ... — ... Ambrosius: iustificari quisquam non poterit nisi peccatum confessus fuit. Fac bene dum vivis post mortem vivere si vis.
(132vb-137vb) Iohannes de Garlandia Paeniteas cito (PL 207, 1153–1156 [unter dem Namen des Petrus Blesensis]; Ed.: Goering 1992, 116–138. – Walther, Initia 13564; Bloomfield 3812; Sharpe 793. -- Lit: VL IV 619–622 [F. J. Worstbrock]); Henkel 1988, 268 f., u.ö.).
   1
132vb Paeniteas cito peccator cum sit miserator ... — ... nemo alienus communicet tibi. Qui alieni? omnes qui audiunt non novi vos.
(138ra-146ra) Speculum artis bene moriendi (Drucke: GW 592, 592a, 2597–2614. – Rudolf 75–82; Madre 292–295; Bloomfield 1076). Lit.: VL IX (1995) 40–49 (K. Schneider). Der Traktat wird von Senko 1997 Matthäus von Krakau zugeschrieben. Worstbrock lässt die Verfasserfrage offen).
   1
138ra Cum de praesentis exilii miseria mortis transitus propter moriendi imperitiam ... — ... et in tenebras exteriores proiicientur. Haec ille. Orate Deum pro me etc.
(146rb-146vb) leer.
(147ra-151ra) Stephanus LangTabula picturae mortis (III: Memoria improvisae mortis) (Lit.: VL IX (1995) Sp. 180–186, bes. 181 f., Ib (G. Kornrumpf); VL XI (2004) Sp. 907–910 (Ch. Glassner)). ('Memento mori'-Textkompilation), lat./dt. (Bestehend aus 1) Walther, Initia 11079 [lat.]; 2) Spruch der Engel mit 'Tod des Sünders'; 3) 'Memoria improvisae mortis' [Rudolf 1957, 18 Anm. 34; Bloomfield 3073]. Druck: Cosacchi 1965, 266–267 [Nr. 1–2 und Beginn von Nr. 3 nach Clm 23833, 140r–141v]).
   1
147ra O mors quam amara est memoria tua cordi iocundo ... — ... his dictis exspiravit etc. – (151ra Schlussschrift) Ista est tabula quam Stephanus Lang civis biennensis olim baccularius in artibus alme universitatis Pragensis eddidit et ad sanctum Steffanum litterarum impressione promulgavit etc.
(151rb-151va) Notata de auditione missae.
   1
151rb Bernardus dicit: Prima virtus est audire missam ... — ... ergo missa libenter audiatur per quam homo salubriter salvatur.
(151vb) leer.
(152ra-196rb) Bonaventura OFM Abbreviatio librorum Sententiarum (RS 142; Distelbrink 4–8, Nr. 2).
   3
152ra Quaeritur utrum angelus in primo instanti creationis sua fuerit malus ... (170va) Quaeritur utrum sacramenta debuerunt institui ... — ... (193ra) ... ut continue torqueantur. -- Finis questionum secundi tercii et quarti libri Sentenciarum.
193ra Epiphania theophania bethphania phagiphania
193rb (Tabula quaestionum)
Utrum angelus instanti creationis fuerit malus ... — ... Utrum vermis ille sit variabilis. -- (196ra Schlussschrift, Datierung, Schreibername) Anno domini millesimo quadringentesimo quinquagesimo quinto [1455] in festo epyphanie per me Wolfgangum [ergänzt:] Müllehner de Wels.
(196va-202vb) Tractatus de sacramentis.
   1
197va Sacramenta ecclesiae sunt septem. Alia quidem dantur intrantibus ... — ... quod neminem vult perire sed omnes salvare. Quod nobis dignetur praestare qui regnat cum Deo patre et spiritu sancto per omnia saecula saeculorum. Amen.
(203ra-va) Modus interrogandi, deutsch, et varia de paenitentia, lat.
   1
203ra Prima quaestio: Lieber sun oder liebss kind oder wie man wil: Gelawbstu unwiderruefleich in stätikhait kristenleichs ordens ... — ... valet practica nostra nihil.
(204ra-208va) Bernardinus Senensis OFM (?) Speculum amatorum mundi (Druck: S. Bernardini Senensi Opera III. Venedig 1745, 437–440. – Madre 297; Mohan 489/1.8 [Bernardinus Senensis ?]; Hohmann 266 [Ps. Henricus de Hassia]; Bloomfield 6443 [Henricus de Hassia ?, Bernardinus Senensis ?, Dionysius Carthusianus ?, Iacobus de Paradiso ?]; Schneyer, RepSpätMA, H.T. Nr. 35 [Henricus Totting de Oyta]). -- Lit.: Rudolf R. 1957, 31 u. Anm. 35 (Überlieferung); VL I (1978) 791 f. (K. Ruh); Emery 1991, 584–588 (über die Verfasserdiskussion); VL X (1999) 801 (F. J. Worstbrock, A. Hausmann)).
   1
204ra Videte quomodo caute ambuletis non quasi insipientes sed ut sapientes redimentes (Eph 5,15). Tempus quoniam dies mali sunt propterea nolite fieri imprudentes sed intelligentes quae sit voluntas Dei. Apostolus Paulus conscius consiliorum Dei sciens quod infinitae sunt ... — ... quod nobis praestare dignetur, qui cum patre et filio et Spiritu sancto vivit et regnat per infinita saecula saeculorum. Amen. -- Explicit speculum amatorum mundi.
(208vb-216vb) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de tempore: Dominica XIX post Pentecosten (Madre 155).
   1
208vb Sex solent enumerari ex quorum quolibet et totius ex omnibus simul construi ... — ... non merentur gloriam sed potius poenam etc. -- Et sic est finis huius tractatus de penis animarum.
(217ra-220ra) Ps. Cyprianus CarthaginensisDe XII abusivis saeculi.
   1
217ra Duodecim abusiva saecula sunt haec: Sapiens sine operibus, senex sine religione ... — ... Iesus Christus regnet in futuro. -- Expliciunt duodecim abusiones seculi secundum beatum Augustinum.
(220rb-220vb) Sermo.
   1
220rb Multi sunt vocati pauci vero electi (Mt 22,14). Quicumque vult mare huius mundi transire ... — ... praecipue iniustas attende quid dicitur in Timotheum secundo: Nihil intulimus.
(221ra-256vb) Defensor Locogiacensis OSB Liber Scintillarum (PL 88, 597–718. CC 117, 1–308. SC 77 und 86. – Bloomfield 1174 und 1761).
   1
221ra Tit.: (Rot) Incipit Liber scintillarum
Iste libellus maxime inprimis de evangeliis domini nostri Iesu Christi ... (222rb) Dominus dicit in evangelio: Maiorem caritatem nemo habet. ... Petrus: Ante omnia mutuam caritatem ... — ... nutritur ac pascitur. Praestante domino nostro Iesu Christo qui cum Deo patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. -- Explicit liber scintillarum.
(257ra-290vb) Petrus Zwicker OSBCoel Liber contra Waldenses (Teildruck: Friess 1872). Unvollständig. Darin 285ra-286vb: Vorlagen für Verhöre mit Häretikern und Beichtspiegel in deutscher Übersetzung.
   2
257ra Cum dormirent homines venit inimicus ... (Mt 13,25). Sic scribitur Matthaei XIIIo. Licet dominus et salvator dominus noster Iesus Christus per inimicum hominis bonum semen in agrum seminantis ... — ... (290vb) ... post ea abiuret ut informa||| [bricht ab]
285vb Tit.: Forma iuramenti dicenda veritate in officio inquisitionis heretice pravitatis
Ich N. swer ain ayd dem almächtigen got unserm heiligen vater dem pabst der heiligen römischen offenbarn kyrchen unserm herren dem pischolf von Poszaw ... das ich sagen dy lauter warhait ... — ... (286vb) ... den ainigen heiligen chrissten gelawben den dy heilig romisch chirchen offenleich chündet, predigt, gelawbt, lert und halt. Also mir got helf und sein heilige mueter marter und sein ewangelio das ich hewt mit meiner hant leipleich beruer und also mir got genädig sey nu und an meinen lessten czeiten. Amen.