Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36970 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 268 (rot) / 288 (schwarz)
GUILELMUS DE LANCEA. GESTA ROMANORUM. HENRICUS DE HASSIA
Olim: S 11    Papier   207 Bl.   290×210   um 1390
Handschrift aus 2 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-132) um 1390; 2  (133-207) um 1390
 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2  |  Einzelbilder: fol. 11, 12, 106, 107, 115, 117, 122, 126, 132, 151, 154, 155, 192, 193.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 5)

Die Analyse der Wasserzeichen erlaubt für beide Teile eine Datierung in den Zeitraum "um 1390". Verwandte Wasserzeichen finden sich in den Codices Göttweig 286 (rot), Teil II und III und 164 (rot).

Teil 11-132   Papier   um 1390
Lagen: 11.VI132
Zeitnahe Kustoden und Reklamanten; Die historische Zählung der Blätter in Rot durch römische Ziffern in der Mitte des oberen Blattrandes (wie Kapitelzählung) ist ab Blatt 96 um 10 fehlerhaft.
Schrift:
Schriftraum: 210 × 160    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 31-34   
Schriftart: Gotische Kursive
Spaltengröße: 210 x 70 mm.
Ausstattung: Rubriziert   
Rubrizierungen, rote Lombarden, 1r: Initiale mit floralem Dekor.
Teil 2133-207   Papier   um 1390
Lagen: 6.VI204 + (II-1)207
Die Blätter 205-207 sind lose eingelegt. Schriftraum und Ausstattung wie Teil 1; zeitnahe Kustoden und Reklamanten. Die historische Lagenzählung beginnt auf Blatt 144v mit I, die historische Foliierung auf 133r mit I. Der Beginn der Exempelauslegungen ist an der jeweiligen Stelle in Rot mit dem Begriff Glosa markiert. In den Fälzen Streifen einer liturgischen Pergamenthandschrift aus dem 12. Jahrhundert, mit Neumen (Missale).
Schrift:
(133-207) Schriftraum: 210 × 160    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 31-34   
Schriftart: Gotische Kursive
Mehrere Hände: H1: 133ra-199va; H2: 200va-203rb; H3: 205va-207vb.

Einband: Streicheisenlinien        
Rotgefärbter Ledereinband über Holz, Streicheisenlinien; fünf Beschläge pro Deckel sowie zwei Langriemenschließen; Hinterer Deckel: Ausbruch am oberen Deckelrand durch Entfernung der Kettenöse (ehemaliger Kettenband); Buchrücken: Zwei ehemalige Papiersignaturschilder, das größere ist ohne Beschriftung, darunter befindet sich eines mit der olim-Signatur S 11, Darunter ein Göttweiger Titelschild mit der roten Signatur (19. Jh.). Schnitt stark gebräunt. Auf dem VDS: Spuren eines Abklatsches einer neumierten Handschrift.


Das (unbeschriftete) Titelschild im obersten Bereich des Buchrückens wie auch die olim-Signatur S 11 lassen vermuten, dass diese Handschrift in der Barockzeit nach Göttweig gekommen ist. Möglicherweise war sie im Spätmittelalter im Besitz des Stiftes Klosterneuburg (vgl. Käufername auf 131v).
Astrid Breith, November 2015 - Wasserzeichen: Maria Stieglecker, 2016
"GW", "Glorieux RT", "Distelbrink", "Bloomfield", "Mohan", "Haidinger 1991", "Hohmann", "Schneider 1978", "Grubmüller 1967"
alle Initien
Teil 1
(1ra-131rb) Guilelmus de Lancea OFM Diaeta salutis (Drucke: GW 4720-4735, bes. GW 4730, dort Ps.-Bonaventura; S. Bonaventurae Opera VI. Rom 1596, 285-342; Glorieux RT 305dd; Distelbrink Nr. 124; Bloomfield 2301; Mohan 4*).
   2
1ra Tit.: (Invocatio) >Assit ad inceptum sancta Maria mecum<
Abiciamus opera tenebrarum (Rm 13,12). In adventu magni regis et principis ... — ... de generali iudicio de poenis inferni de gloria paradisi etc. (Verweis) >Quere per totum in tabula cum numero incipitur prima dieta.<
11vb Tit.: >Incipit prima dieta<
Haec est via ambulate in ea nec ad dexteram nec ad sinistram (Ies 30,21). Magnam misericordiam facit qui erranti viam ostendit et hoc maxime de nocte ... — ... Gratia Dei quae est infinita. ad quam gloriam nos perducat ... Deo vivo et vero est honor et imperium et maiestas per infinita saecula saeculorum. Amen. – (Schreiberspruch, Käufername) Explicit hoc totum infunde da mihi potum. >Explicit Dieta salutis. Iste liber comparatus est per sacerdotem Petrum Altmanni filium de Neunburga ex parte chlaustri. Nota tabulam istius libri et materias cum numeris< (?).
(131v-132v) Leer.
Teil 2
(133ra-199va) Gesta Romanorum (GR) mit interpolierten Exzerpten aus der Historia septem sapientum (HSS). (Druck: Hermann Oesterley, Gesta Romanorum. Hildesheim 1963 [Nachdruck der Ausgabe Berlin 1872]; Detlef Roth, 'Historia septem sapientum'. Überlieferung und textgeschichtliche Edition 2 Bde. [MTU 126-127]. Tübingen 2004; Brigitte Weiske, Gesta Romanorum. 2 Bde. [Fortuna vitrea 3-4]. Tübingen 1992, ohne diese Handschrift). Diese Exempelsammlung ist mit leichten Erweiterungen ebenfalls in der Göttweiger Handschrift Cod. 158 (rot) überliefert. Die Reihenfolge der Erzählungen 1-88 folgt mit wenigen Abweichungen relativ exakt der des Codex Dresden, Sächsische Landesbibliothek, C. 398 (olim: C 193d, quart), dessen Inhaltverzeichnis bei Oesterley abgedruckt ist (S. 23-28). Auch Klosterneuburg, Cod. 168 zeigt die gleiche Abfolge, vgl. Haidinger 1991, 110-112 und 171-174 (Gesta Romanorum).
   94
133ra Tit.: (Invocatio) >Beati spiritus assit nobis gracia<
Dorotheus imperator statuit per legem quod filii parentes suos sustentarent ... — ... ista scriptura possumus vitam aeternam possidere. Amen.
(GR: De honorandis parentibus, Oesterley lat. 14, S. 294ff.)
133va Gorgonius regnavit in civitate Roma, qui uxorem pulchram accepit... (GR: De curatione anime per medicinam supercoelestis medici, qua quidam curantur et quidam non, Oesterley lat. 112, S. 453)
134va Adonias regnavit dives valde qui torneamenta et hastiludia multum diligebat ... (GR: De tornamento et hastiludio, Oesterley lat. 113, S. 454f.)
135ra Solemnius [! statt Pollinius] qui in civitate Babiloniae regnavit, tres filios habuit … (GR: De rege, qui filio pigriori regnum suum disposuit, Oesterley lat. 91, S. 418f.)
135vb Alexander regnavit, qui dominium totius mundi obtinuit … (GR: De basilisco et speculo, Oesterley lat. 139, S. 493)
136ra Quidam miles fuit, qui habebat castrum forte et pulcher … (GR: De ciconia adulterata, Oesterley lat. 82, S. 410)
136rb Legitur de quondam imperatore romano construente sibi palatium (!) ... (GR: De sarcofago invento, Oesterley lat. 16., S. 300f.)
136vb De quodam principe narrator, qui cum omnibus viribus non poterat resistere … (GR: De principe, qui inimicos intoxicavit, Osterely lat. 88, S. 416)
137ra Rex quidam erat, qui tres filios habebat … (GR: De consuetudine et tandem de vita nostra impurificatione, Oesterley lat. 89, S. 416)
137va Narrat Eusebius in cronicis de quodam imperatore … (GR: De obtentu misericordia per beatam virginem, Oesterley lat. 137, S. 492)
138ra Quedam nobilis vidua patiebatur multas iniurias … (GR: De peregrino et vidua…, Oesterley lat. 25, S. 321f.)
138rb Narratur quod quidam imperator nobilis … (GR: De rege et senescalo…, Oesterley germ. 11, S. 588)
138va Erat quidam imperator, qui statuit pro lege quod sub poena gravi … (GR: De iniquo iudice, Oesterley lat. 29, S. 327)
139ra Quidam imperator erat, qui statuit pro lege, quod victori de bello … (GR: De honoribus victoris et molestiis eius, Oesterley lat. 30, S. 328f)
139va De morte Alexandri cum sepultura eius … (GR: De morte Alexandri, Oesterley lat. 31, S. 329f)
140ra Refert Palerius [! Valerius] quod quidam Paternus (!) flens dixit … (GR: De arbore et uxoribus suspensis, Oesterley lat. 33, S. 330f.)
140va Lypinus [! Pippinus] regnavit in civitate Roma, qui quidam pulchram puellam desponsavit … (GR: De regina et duobus filiis, Oesterley lat. 116, S. 458f.)
141ra Refert Diogenes quod ita erat in paupertate … (GR: De Dyogene philosopho et Alexandro et vita nostra, Oesterley germ. 15, S. 589)
141va Refert Valerius in tertio libro … (GR: De sacrificio, Oesterley germ. 16, S. 589f.)
141vb Tit.: Sicut ait Polinus quod est arbor
(GR: De arbore infecta…, Oesterley germ. 17, S. 590)
142ra Refert Alexander philosophus de naturis … (GR: De imagine et pomo et regno mundi, Oesterley germ. 18, S. 590f.)
142va Erat quidam imperator qui statuit per lege quod mulier ... (GR: De anima adulterata et austeritate patris, Oesterley lat. 100, S. 462)
142vb In medio Romae in quodam loco aperta est … (GR: Romae patuerunt hyancia infinita, Oesterley lat. 43, S. 341)
143rb Tiberius imperator regnavit, qui ante sumptum imperium prudens ingenio … (GR: De illo, qui vas vitreum ductile obtulit, Oesterley lat. 44, S. 342)
143va Erat quidam imperator qui habuit unam filiam ... (GR: De puella et nuncio, Oesterley germ. 22, S. 591f)
144ra Legitur in vitas patrum ... (GR: De quatuor heremitis et virtutibus eorum, Oesterley app. 1, S. 610)
144vb Quidam rex nobilis sapiens atque dives uxorem … (GR: De regina, quae tres filios ex adulterio…, Oesterley lat. 45, S. 342)
145ra Quidam fur ad domum cuiusdam divitis venit … (GR: De fure et uxore et hospite vigilante, Oesterley lat. 136, S. 490f)
145va Quidam miles quendam regem a quo foedatus fuit … (GR: De milite, qui semiambulans… Oesterley lat. 124, S. 473)
146vb Erant duo fratres carnales, unus clericus alter laicus …
146vb Erant duo fratres carnales, unus clericus alter laicus… (GR: De duobus fratribus clerico et laico…, Oesterley germ. 26, S. 592)
147va Habetur in quodam libro de colloquio Petri ad Ihesum … (GR: De colloquio Petri ad Ihesum, Oesterley lat. 164, S. 547)
148ra Rex donorum [! danorum] tres magos qui Christo munera obtulerunt … (GR: De tribus magis qui domino munera obtulerunt…, Oesterley lat. 47, S. 345f.)
148va Refert Valerius quod Zelongus imperator statuit per lege … (GR: De Zelongo imperatore, qui deflorabat virgines, Oesterley lat. 50, S. 347f.)
149ra Titus in civitate romana regnavit, qui statuit per lege quod dies primogeniti sui… (GR: De Tito et Virgilio… Oesterley lat. 57, S. 357ff.)
150vb Venegarius imperator regnavit, qui statuit … (GR: De peccatore et confessione…, Oesterley lat. 58, S. 359-366, gekürzt, mit Abweichungen)
151va Ozhosias [! Ezechias] regnavit, qui tres filios habebat quos multum dilexit... (GR: De probatione bonorum et malorum …, Oesterley germ. 81, S. 608)
152vb Darius imperator in civitate romana regnat, qui tres filios habuit... (GR: De Yonata, qui habuit tria iocalia, Oesterley lat. 120, S. 466-470)
153va Iovinianus imperator regnavit multis annis ... (GR: De nimia presumptione, Oesterley lat. 59, S. 360-366, mit Abweichungen)
156rb Hannibal regnavit multis annis, qui unam filiam habuit … (GR: De filio forestarii, quem imperator occidere voluit… Oesterley lat. 20, S. 315ff, mit Abweichungen)
160ra Tiberius in civitate romana [regnavit] qui miro modo melodiam dilexit audire … (GR: De duplici melodia et piscatore et sibilatore…, Oesterley lat. 85, S. 413f.)
160va Claudius regnavit, qui unicam filiam habebat … (GR: De Claudio imperatore, cujus filiam duxit Socrates, Oesterley lat. 61, S. 368ff.)
161rb Gagius [! Gaius] regnavit in civitate romana prudens valde… (GR: De Florentina quae animam signat, Oesterley lat. 62, S. 370f.)
162va Theodosius in civitate romana regnavit prudens valde … (GR: De campana et serpente et iudice, Oesterley lat. 105, S. 435f.)
163rb Legatur [! Legitur] quod quidam rex habuit leonem, leenam et leopardum… (GR: De leone et leena adulterata cum leopardo, Oesterley lat. 181, S. 586f.)
163va Troianus [! Traianus] in civitate romana regnavit unum ortum habuit … (De orto quem aper destruxit et extreme iudicio, Oesterley lat. 83, S. 410ff.)
164va Antonius in civitate romana qui tres virtutes habuit… (GR: De virgine, quae fecit camisiam…, Oesterley lat. 64, S. 374f.)
165rb Pompeius regnavit, in cuius regno erat quaedam domina … (GR: De domina et milite et falcone…, Oesterley lat. 84, S. 412f.)
165vb Lucius regnavit, qui statuit per lege … (GR: De puero nutriendo et lupo et pastore, Oesterley germ. 34, S. 592)
166vb Adrianus regnavit, qui statuit per lege, quod si mulier … (GR: De muliere adulterata et de beata virgine, Oesterley lat. 86, S. 414f.)
167va Helinus [Gelius ! Oesterley: Tullius] in civitate romana regnavit… (GR: De quatuor viis et vita hominis, Oesterley lat. 65, S. 375f.)
168ra Severus regnavit, qui unam pulchram filiam habuit … (GR: De filia regis pro qua miles pugnavit…, Oesterley lat. 66, S. 376f.)
169ra Anthonius [Oesterley: Adrianus] regnavit in cuius imperio erat quidem miles … (GR: De milite, dracone, leone et mari, Oesterley app. 3, S. 611.)
169rb Gordianus regnavit, in cuius regno erat miles … (GR: De ancilla quae cantum avium intellexit, Oesterley lat. 68, S. 380f.)
170ra Narratur de quodam hominem Cantherus nomine, qui optabat locum et gaudium sine tristita … (Titel: De quodam, qui quaerebat hundantiam sine destum gaudium sine tristita, … nicht bei Oesterley)
170vb Sagittarius quandam Philomenam coepit … (GR: Sagittarius et Philomea applicatur ad sanctam trinitatem, Oesterley lat. 167, S. 554ff.)
171va Quidam rex erat qui tantum unicum filium habuit … (GR: De filio, qui tres amicos in mundo acquisivit, Oesterley lat. 129, S. 483f.)
172va Erat quidam avarus … (GR: De thesauro in trunco et fabro…, Oesterley lat. 109, S. 442ff.)
173va Quidam rex erat qui statuit per lege … (GR: De buccinationibus et unica morte, Oesterley lat. 143, S. 498ff.)
174rb Quintillius regnavit qui statuit per lege … (GR: De illo, qui eruit sibi oculos…, Oesterley lat. 73, S. 388f.)
174vb Aurelianus regnavit in civitate romana potens valde qui habebat tantum unum filium … (GR: De aureo pomo et stulto et fine hominis, Oesterley lat. 74, S. 389ff.)
175vb Quedam civitas erat iuxta mare, quae a bestiis … (GR: De passione Christi, Oesterley app. 4, S. 612)
176ra Miles [Oesterley: tyrannus], quidam erat magnus … (GR: De milite qui famulo pedem amputavit, Oesterley lat. 127, S. 478ff., mit Abweichungen)
176vb Erat quidam miles strenuus … (GR: De leporario, falcone et serpente, Oesterley germ. 41, ohne Ed.; HSS: Kap. Canis, Ed. Roth, II, 490ff.)
177vb Quidam imperator erat qui habuit quodam nemus in quo erat aper crudelis … (GR: De pastore et apro, Oesterley ohne Ed.; HSS: Kap. Aper, Ed. Roth, II, 493f.)
178rb Quidam erat in una civitate miles senex qui quandam iuvenculam habuit (GR: De milite et uxore adultata et fonte, Cod. Dresden Nr. 77, Oesterley ohne Ed., HSS: Kap. Puteus, Ed. Roth, II, 495-498)
178vb Dudum erat in civitate romana quidam miles, qui duas filias et unum filium habuit … (GR: De milite cui filius in turri caput amputavit, Oesterley germ. 41, ohne Ed., HSS: Kap. Gaza, Ed. Roth, II, 499ff.)
179va Civis quidam erat in civitate romana, qui habebat picam … (GR: De cive et uxore adulterata et pica, Oesterley ohne Ed.; HSS: Kap. Avis, Ed. Roth, II, 501f.)
180rb Octavianus regnavit dives valde … In illo tempore erat in civitate romana magister Vergilius… (GR: De turri et imaginibus, Oesterley germ. 43, ohne Ed.; HSS: Kap. Virgilius, Ed. Roth, II, 509-512)
182rb Rex quidam erat miro modo inflatus et ille intendebat corpora sanctorum … (GR: De senescalio et uxore sua et septem sapientibus…, Oesterley ohne Ed.; HSS: Kap. Senescalus / Roma, Ed. Roth, II, 514ff.)
183rb Fuit quidam imperator, qui statuit per lege quod quicumque vellet sibi ministrare … (GR: De Abibas, qui tres fecit ictus in porta imperatoris, Oesterley lat. 17, S. 301-311)
185rb Quidam pauper fuit in quadam villa … (GR: De paupere, qui cecidit in foveam, Oesterley lat. 114, S. 456f.)
185va Erat quidam imperator, qui habuit quodam nemus in quo erat unicornum … (GR: De unicornu et duabus virginibus, Oesterley lat. 115, S. 457)
186ra Quidam principes erat nomen Dedimus cuius populus in civitate candebatur obsessus (ohne Nachweis)
186rb Regina quaedam concepit filium de suo rustico … (GR: De regimine corporis et animae, Oesterley lat. 26, S. 322f.)
186vb Legitur de quodam viro et hominem… (GR: De quodam viro, qui vidit serpentem ligatum, Oesterley lat. 174, S. 572ff.)
187ra Quidam dominus habuit unum ianitorum … (GR: De ianitore et gibboso, Oesterley lat. 157, S. 537)
187va Legitur in scolastica hostoria [!], quod in Ierusalem … (GR: De statua et imagine et medicina …, Oesterley app. 18, S. 623)
188ra Miser homo es, vide principium tuum medium et finem … (GR: De miseria huius mundi, Oesterley lat. 36, S. 334ff.)
189ra Refert Plinius, quod aquila in altum volat … (GR: De aquila et serpente…, Oesterley lat. 37, S. 337)
189rb Legitur in gestis romanorum quod inter duos fratres erat tanta discordia... (GR: De duobus fratribus discordantibus, Oesterley lat. 39, S. 338f.)
189vb Cosdras imperator pugnaturus contra inimicos suos … (GR: De bello Christi contra diabolum, Oesterley lat. 41, S. 340)
190ra Narrat Plinius in libro de naturalibus … (GR: De coruno et cinere, Oesterley ohne Ed.)
190rb Tullius narrat, quod in mense Maji exit … (GR: De septem arboribus et septem mortalibus peccatis, Oesterley lat. 46a, S. 344)
190va Quidam rex habuit tres filios et unum lapidem ... (GR: De tribus filiis et lapide precioso, Oesterley app. 14, S. 619)
190vb Legitur in vitas patrum quod quidam vidit ethiopum ... (GR: De quodam, qui vidit ethiopem in silva ligna succidentem, Oesterley lat. 165, S. 548f.)
191ra Pompeius statuit per lege, quod quibus miles post mortem suam … (GR: De passione domini, Oesterley lat. 134, S. 488f.)
192va Erat quidam miles Placidus … (GR: De sancto Eustachio, qui ante baptismus vocabatur Placidus, Oesterley lat. 110, S. 444-451)
194va Valerius regnavit potius valde … (GR: De filia regis et quique militibus et cane, Oesterley app. 16, S. 620ff.)
196rb Legitur quod sanctus Thomas propter fidei constantiam ductus fuit ...
197ra Erat quidam rex qui constantia motus ad ...
197va Dyocletianus regnavit Romae quo per legem statuit quod si mulier adulterium facet occide per maritum suum
198ra Erat quidam Rex qui quondam pauperes ...
199ra Adrianus regnavit Romae dives valde… ... — ... ista scriptura possumus vitam aeternam possidere. Amen. Zusatz: Multi sunt sacerdotes qui sunt religiosorum, dies ist der Anfang des folgenden Textes. (GR: De basilica et sarcofago, Oesterley ähnlich lat. 16, S. 300f.)
(199vb-200rb) leer.
(200va-203rb) Henricus de Langenstein (de Hassia) (?) Regula sacerdotum saecularium (Hohmann 411, Nr. 128).
   1
200va Tit.: Regula sacerdotum laycalium.
Multi sacerdotes sunt religiosorum regulas deridentes nec se regulam habere putantes nec se regulam habere putantes ... — ... in cor hominis ascendit iugiter in caelis conservata praestare dignetur dominus noster Iesus Christus qui cum Deo patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per infinita saeculorum. Amen.
(203va-204rb) leer.
(204va-207vb) Verbarius (Auch in München BSB, Cgm 641, 103ra-115vb, Beschreibung Schneider 1978, 311-314 mit Verweis auf Grubmüller 1967, 310 f., dort weitere Überlieferung). Unvollständig.
   1
204va Abarceo -cui -itum id est removeo. Abeo -is –um –vi –itum vel recedere ... — ... Conlamo -avi -atum [bricht ab]