![]() |
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36974 |
Teil 1 | 1-156 Papier 1455 (?) |
Lagen: 13. VI156 | |
Teilweise werden bis zur Lagenmitte die Blätter mit "1-6" durchgezählt (zeitnahe Foliierung), stellenweise Kustoden, auf Bl. 37r (1), auf Vl. 49r (5) und duchgehend von "8-11" (85r-121r). Reklamante auf Blatt 132. — Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1470/1475. | |
Schrift: 4 verschiedene Schriften/Schreiber | |
Schrift 1 | (1) Schriftraum: 185 × 163 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 31 |
Schreiber: – Schriftart: Bastarda Vier Hände. Auf Blatt 1v Hand wie in Teil 4 (Hand, die in etlichen Inhaltsverzeichnissen vorkommt). | |
Schrift 2 | (2ra-128ra) Schriftraum: 225 × 165 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 35-39 |
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda Größere Duktusschwankungen. | |
Schrift 3 | (128rb-135vb) Schriftraum: 225 × 155 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 33 |
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda | |
Schrift 4 | (136ra-154vb) Schriftraum: 225 × 165 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 33-40 |
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda Zu Beginn größere Duktusschwankungen. | |
Ausstattung: Rubriziert | |
Lombarden in Rot. | |
Teil 2 | 157-204 Papier |
Lagen: 4. VI204 | |
Teilweise Blätter bis zur Lagenmitte durchgezählt (zeitnahe Ziffern); Reklamant auf Blatt 168. — Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1470/1475. | |
Schrift: 4 verschiedene Schriften/Schreiber | |
Schrift 1 | (157ra-168rb) Schriftraum: 210 × 150 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 38-41 |
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda | |
Schrift 2 | (168va-181vb) Schriftraum: 210 × 150 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 41 |
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda | |
Schrift 3 | (182ra-192ra) Schriftraum: 210 × 150 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 41 |
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda | |
Schrift 4 | (192rb-203va) Schriftraum: 210 × 150 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 41 |
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda Kommt in anderen Hss. der Melker Reform ebenso vor? | |
Ausstattung: Rubriziert | |
Lombarden in Rot. | |
Teil 3 | 205-223 Papier |
Lagen: VI216+(V-3)223 | |
Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1475/1476. | |
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber | |
Schrift 1 | (205ra-220rb) Schriftraum: 220 × 155 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 36-40 |
Schriftart: Bastarda | |
Schrift 2 | (221r-221v) Schriftraum: 265 × mind. 215 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 20 |
Schriftart: Bastarda Blatt beschnitten (mit Textverlust). Der unterste Blattrand (die letzten 2-3 Zeilen) ist nach oben umgeknickt. | |
Ausstattung: Rubriziert | |
Lombarden in Rot. | |
Teil 4 | 224-235 Papier 1464 (?) |
Lagen: VI235 | |
Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1470/1475. | |
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber | |
Schrift 1 | (224r-233v) Schriftraum: 245 × 155 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 25-29 |
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda Dieselbe Schrift wie im Inhaltsverzeichnis Göttweig, Cod. 465. | |
Schrift 2 | (234-235v) Schriftraum: 255 × 155 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 47 |
Schriftart: Bastarda | |
Ausstattung: Rubriziert | |
Wenige Lombarden in Rot. Mnemotechnisches Schema. | |
Teil 5 | 236-283 Papier |
Lagen: 4. VI283 | |
Teilweise Blätter bis zur Lagenmitte durchgezählt (zeitnahe Zählung); Reklamanten auf den Blättern 247, 259 und 271. — Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1470/1475. | |
Schrift: | |
(236ra-277va) Schriftraum: 220 × 150 Spaltenzahl: 2 Zeilenzahl: 39 | |
Schreiber: Udalricus Kerssel – Schriftart: Bastarda Eine Haupthand, mindestens eine weitere Hand. | |
Ausstattung: Rubriziert | |
Lombarden in Rot. |
VS/NS | Falz vor und nach dem Buchblock Pergament 12. Jh. |
Nur noch Reste vorhanden, die Pergamentblätter dürften irgendwann herausgeschnitten worden sein (auch im Katalog von Werl nicht mehr vermerkt). | |
Schrift: | |
Schriftraum: 235 × 1 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 19 | |
Schriftart: Karolingische Minuskel | |
Ausstattung: Rubriziert Einfacher Dekor | |
Reste von roten Lombarden beim fragmentarischen Vorsatzblatt erkennbar. |
Einband: Gotisch Streicheisenlinien Blindstempel |
Ledereinband über Holz. Mehrere Blindstempel (Doppeladler, Drachen, Basilisken?, Rosetten) sowie Palmetten. Aufwändiger gearbeitete Metallbeschläge an den Buchdeckelecken sowohl vorne als auch hinten (einer fehlt) sowie in der Deckelmitte jeweils einer in Blütenform. Beschläge zur Schließenfixierung vorne und hinten, von den Lederschließen sind nur noch Teile erhalten. Auf dem Vorderdeckel Pergamenttitelschild: ... Formicarius Magistri Iohanis N[ider]. Darunter direkt auf das Leder geschrieben (vermutlich Olim-Signatur): L 16. Am Einbandrücken im zweiten Bund Papiertitelschildchen mit Olimsignatur M 20 sowie der Signatur nach Werl im vierten Bund. |
(1v) Besitzvermerk: Hic liber pertinet ad monasterium Gotwicensis et continentur in eo subscripte materie. |
(1r-v) | Inhaltsverzeichnis. Göttweiger Besitzvermerk. | |
(2ra-135vb) | Formicarius (Teiledition: Catherine Chene: Jean Nider: Formicarius Livre II, chap. 4, et Livre Vv, chap. 3, 4, 7, in: L'imaginaire du sabbat. Hg. v. Martine Ostorero u.a. Lausanne 1999, 99-266. Druck: GW M26845-M26848; Graz 1971 [= Neudruck der Ausg. Köln, um 1480]. Digitalisat Inkunabel UB Wien 423. Schönberger, I3640-10. Lit.: Werner Tschacher: Der Formicarius des Johannes Nider von 1437/38. Studien zu den Anfängen der europäischen Hexenverfolgungen im Spätmittelalter. Aachen 2000. RB 4833; Kaeppeli 2537, mit Nennung dieser Handschrift. Bloomfield 3888 und 6305.). Kapitelverzeichnis: 2rb-3vb. 1 ![]() | : |
2ra | Tit.: (Rot) Incipit formicarius reverendi patris fratris Iohannis Nyder sacre theologie professoris ordinis predicatorum. Prologus etc. Peragrans crebro partes quasdam praesertim Alemaniae quaerelas nonnumquam audivi pigrorum in fide hominum ... (4ra) Vade ad formicam, o piger, et considera vias eius et disce sapientiam ... — ... nec valeo istam fantasiam de me necando cum anime tota libertate deponere. Talibus saepe opus est longe plus medico corporis quam animae etc. (Schlussschrift, Datierung in Rot) Explicit formicarius reverendi patris ac fratris magistri Iohanis Nyder sacre theologie professoris ordinis fratrum predicatorum. Anno Domini 1455 proxima feria secunda post festum assumpcionis beate Marie virginis. [18.08.1455] (Danach folgt ein durchgestrichener Schreibername ?). | |
(136ra-147va) | Tractatus de contractibus mercatorum (Druck: GW M26834-M26842 — Schönberger I3640-30 – Kaeppeli 2543, mit Nennung dieser Handschrift.). 1 ![]() | : |
136ra | Tit.: (Rot) Incipit tractatus de contractibus [oberhalb der Zeile eingefügt: mercatorum] magistri Iohanis Nyder sacre theologie professoris ordinis fratrum predicatorum. Capitolum (!) primum Cum mercatorum officium tot suspectis contractibus circumvolutum agnoscatur moderno tempore ... — ... in mediate possidentis dictum est prae ceteri materia per totum. Et illud sufficiat pro praesenti de contractibus. | |
(147vb) | leer. | |
(148ra-152ra) | De Iesu puero duodenni (Ed.: PL 184, 849-870; CSLMA I, 249-278. Hoste, Rievaulx, 46-123. — RB 943; CALMA I.1, 79; AELRE 1.10). Parallelüberlieferung Melk, Cod. 791. 1 ![]() | : |
148r | Tit.: (Rot) Secundum Lucam... Meditacio beati Bernhardi super eadam leccione Cum factus esset Iesus annorum duodecim... Petis a me carissime quatenus ex lectione evangelica quae duodennis pueri Iesu pia gesta narrantur ... — ... qui plenus est virtute et gratia et sapientia Iesus Christus dominus noster qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. | |
(152ra-154vb) | Liber de vita Iesu Christi, quid fecerit dominus Iesus ab anno duodecimo usque ad principium anni 30 aetatis suae. Parallelüberlieferung Melk, Cod. 791 (wie auch vorhergehender Text). 1 ![]() | |
152ra | Tit.: (Rot) De eo quid fecerit dominus Iesus ab anno XIIo usque ad annum XXXm etatis sue ex libro de vita Ihesu Christi secundum evangelium tradita capitulum XVIm Reversus dominus Iesus a templo et Ierusalem cum parentibus suis in Nazareth erat subditus illis et ibidem cum eis abinde usque ad principium anni tricesimi habitavit ... — ... quae tibi donat altissimus apprehende disciplinam increpationis et proprie reprehensionis ne quando tibi dominus irascatur et ne pereas de vita iusta et cadas. Explicit. | |
(155ra-156vb) | leer. | |
(157ra-166rb) | Lignum vitae (Drucke: GW 4644 u.ö.; Ed.: Bonaventura, Ed. Quaracchi VIII, 68-86; Schneider, Frei Saturnino. In: Obras escolhidas 1983, 373-404. — Distelbrink, 26 f., Nr. 21; Schönberger, B2200-190). PÜ Melk, Cod. 791. 1 ![]() | : |
157ra | Tit.: (Rot) Tractatus domini Bonaventure de ligno vite vel de arbore crucis Christo confixus sum cruci. Verus Dei cultor Christique discipulus qui salvatori omnium pro se crucifixo configurari desiderat ... — ... haec etiam nunc per crucem tuam petimus obtinere ad laudem et gloriam sanctissimi nominis tui. Cui cum patre et spiritu sancto omnis sit honor et gloria et gratiarum actio decus et imperium per infinita saeculorum saecula. Amen. | |
(166va-168rb) | De statu papae et minorum praelatorum (Ed.: Glorieux IX, 25-35, Nr. 424). 1 ![]() | : |
166va | Tit.: (Rot) Tractatus domini cancellarii parisyensis de duplici statu in dei ecclesia scilicet curatorum et privilegiatorum primo de statu curatorum ponuntur consideraciones sedecim Pax quam omnes conservare convenit cum omnibus et maxime tamen contra ministerium sacrae religionis ... — ... apud omnem statum et personam christianae religionis si vult inveniri. Explicit. | |
(168va-175rb) | De parvulis ad Christum trahendis (Ed.: Glorieux IX, 669-686, Nr. 477). 1 ![]() | : |
168va | Tit.: (Rot) Sequitur tractatus prescripti magistri Iohanis de Gerson de parvulis ad Christum trahendis Sinite parvulos venire ad me et nolite prohibere talium est enim regnum caelorum (Mt 19,14). Supremus legislator noster et doctor Christus sufficientem praebuit instructionem ... — ... et afflatu iugiter inspirans et dicens: Sinite parvulos venire ad me et nolite prohibere talium est enim regnum caelorum. Amen. | |
(175rb-181vb) | De quinque festivitatibus pueri Iesu (Ed.: Bonaventura, Ed. Quaracchi VIII, 88-98. Decem opuscula. 2. Aufl. 1965, 181-199. — Distelbrink, 20 f., Nr. 15). 1 ![]() | : |
175rb | Tit.: (Rot) Tractatus doctoris seraphici domini Bonaventure de quinque festivitatibus infancie salvatoris nostri domini Ihesu Christi Cum secundum virorum venerabilium quos in ecclesia Dei divina irradiatio amplius illustravit ... — ... ad iocundissimae et deliciosissimae beatae fruitionis dulcedinem revocasti. Quam nobis concedat Iesus Christus Mariae filius qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. | |
(182ra-192ra) | Liber soliloquiorum (Ed.: Pez, BA IV, 41-84. Lit.: Bonmann 1937.). 1 ![]() | : |
182ra | Tit.: (Rot) Fratris Wernheri lectoris minorum Ratisponensis Eia nunc homuncio fuge paululum occupationes tuas absconde te modicum a tumultuosis cogitationibus tuis ... et nondum novi te. Illumina ergo domine Deus meus oculos meos et ostende mihi faciem tuam... (182va) Suscipere tamen volo quamlibet modice valeam ad illam incomprehensibilem lucem tuam ... — ... Sit interim in te mihi quies per gratiam donec intrem in gaudium domini mei beatorum participaturus gloriam ubi tu es Deus cordis mei et pars mea Deus in aeternum. Hoc per te mihi detur qui in trinitate perfecta cum patre et spiritu sancto unus Deus vivis per omnia saecula saeculorum. Amen. | |
(192ra-202va) | De institutione novitiorum (PL 176, 925-952. — Goy 340-367. Diese Handschrift hier auf 348, Nr. 49; Bloomfield 4685). 1 ![]() | : |
192rb | Tit.: (192ra, Rot) Thema operis sequentis beati immaculati qualiter virtus aquiratur per disciplinam opus Hugonis de sancto Victore incipit ad novicios Quia fratres largiente domino de vana conversatione huius saeculi per desiderium sanctum conversi estis et ad ipsum qui vos fecit tota mentis intentione ac voto redire disponitis ... — ... Haec vobis fratres de scientia et disciplina interim nos diximus bonitatem vero orate ut det vobis Deus. Amen. | |
(202vb-203va) | Tractatus de essentia et natura lacrimarum. Parallelüberlieferung: Melk, Cod. 791. 1 ![]() | |
202vb | [Ohne Titel] Quoniam de lacrimis mulieris peccatricis aliquantulum Deo donante tractavimus ... — ... aliae spei lacrimae gaudii aliae perfruitionis. | |
(203vb-204vb) | leer. | |
(205ra-220rb) | Dispositorium moriendi (Kaeppeli 2536 mit Nennung dieser Handschrift; Bloomfield 1064). Tabula mit Buchstabenverweisen: 205ra-rb. Parallelüberlieferung Göttweig, Cod. 271. 1 ![]() | : |
205rb | Tit.: (205ra, Rot) Incipit dispositorium moriendi exymy doctoris Iohannis Nider. Tabula Cum circa propriam vitam multi sunt negligentes ... — ... quis obligatus credere ea quae revelaret licet etiam essent vera nisi certitudo sufficiens esset. Etc. (Schreibername, Lokalisierung) Finit tractatus magistri Iohannis Nider ordinis predicatorum qui intitulatur preparatorium ac dispositorium moriendi doctoris theologie per Scholasticum in Mauttarnn scriptus pro suo domino venerando plebano ibidem. | |
(220v) | leer. | |
(221r-v) | Verwandtschaftsbäume, dt. 1 ![]() | |
221r | Tit.: (Rot) Das ist der paum der sippzal oder gradus den hat erfunden Iustinianus der kayser und ist bewert und kräfftleich von geistlichen und weltlichen rechten. Alder een altere endl | |
(222r-223v) | leer. | |
(224r) | Excerpta. | |
(224v-233v) | Ars praedicandi (Lit.: VL II, Sp. 953-957 [F. J. Worstbrock]). 1 ![]() | : |
224v | Tit.: Tractatus pulcherrimus de arte predicandi magistri Friderici de Nurnberga. Primum officium. Artem quivis ut faciliori attingere possit modo gravitate laboris ... — ... Gestus debet esse curialis/strenuus/simplex in oratione prima/secunda/tertia. (Schlussschrift) Finis illorum quinque officiorum et materie optime magistri Friderici de Nuremberga. | |
(234r-235v) | Revelationes, Recensio 2 (Ed.: R. Rudolf, Des Pseudo-Methodius 'Revelationes' [Fassung B] und ihre deutsche Übersetzung in der Brüsseler Handschrift Eghenvelders. ZdPh 95 [1976] 68-91, hier: 77-91 [Recensio B]. Vgl. D. Verhelst, La préhistoire des conceptions d'Adson concernant l'Antichrist. RTAM 40 [1973] 52-103, hier: 94 ff. Lit.: M. Laureys u. D. Verhelst, in: The Use and Abuse of Eschatology in the Middle Ages. Leuven 1988, 112-136. — RB 5586). 1 ![]() | : |
234r | Tit.: (Datierung) In Christi nomine 1464o. Incipit libellus Methodii episcopi Paternensis et martyris Christi de principio et fine seculorum quem sanctus Ieronimus inter viros illustres collocavit Sciendum vobis fratres carissimi quomodo in principio creavit Deus caelum et terram et per ipsum omnia creata sunt et quomodo fecit hominem ... — ... et cum rege caeli sine fine gloriabuntur et impii sine fine poenam patientur unde nos dominus eripere dignetur qui cum patre et spiritu sancto vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen. (Datierung) Explicit libellus Methodii episcopi et martyris Christi. 1464. | |
(235v) | Carmen. 1 ![]() | |
235v | Nunc explano nec non cano quod Deus regem dabit ... — ... horum dies bene scies si inis legis dictamen huius carminis. Amen. Qui legerit tunc noverit hinc vale paule... | |
(236ra-277va) | Lavacrum conscientiae (Drucke: Hain 9955-9963. — Bloomfield 2902 [mit Zuschreibung an Iacobus de Gruytroede, diese jedoch aufgegeben nach DS VIII, Sp. 38]). 1 ![]() | : |
236ra | [Ohne Titel] Lavamini mundi estote (Is 1,16). Ex quo nos sacerdotes non communem statum cum popularibus sed segre datum ab eis habemus ... — ... ut tunc audacter dicere posset cum propheta 'Dominus sollicitus est mei etc. (Schreibername) Per me Udalricum Kerssel. | |
(277vb-283vb) | leer. | |
(HDS) | leer. |