Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36985 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 283 (rot) / 305 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT: NICOLAUS DE DINKELSBÜHL. ALPHABETUM DIVINI AMORIS. SERMONES
Olim: C 35    Papier   366 Bl.   286×215   15. Jh.
Handschrift aus 5 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-86) um 1440/1445; 2  (87-181) um 1440/1445; 3  (182-279) um 1440/1445; 4  (282-331) um 1440/1445; 5  (332-366)
 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5  |  Einzelbilder: fol. 28, 36, 55, 131, 181, 184, 202, 216, 228, 230, 236, 362, 284, 288, 344, HDS.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 11)

Mittelalterliche Foliierung in Rot und Schwarz: 1-366. Fragmente in den Fälzen. Signakel.

Teil 11-86   Papier   um 1440/1445
Lagen: 7.VI86.
43 und 71 bei Zählung übersprungen. – Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(1ra-80rb) Schriftraum: 205 × 144    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 43   
Schriftart: Gotische Kursive – Marginalien
Schrift 2(80vb-86rb) Schriftraum: 204 × 143    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 25-49   
Schriftart: Gotische Kursive
Über Schriftraum hinaus beschrieben.
Ausstattung: Rubriziert   
Lombarden in Rot.
Teil 287-181   Papier   um 1440/1445
Lagen: 8.VI181.
Ursprünglich unfoliiertes Blatt mit 103a gezählt. – Reklamanten. – Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift:
(87ra-180va) Schriftraum: 203 × 143    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 45   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Mindestens zwei Hände.
Ausstattung: Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Einfaches, vierzeiliges Fleuronnée in schwarzer und roter Tinte auf Bl. 87ra. Lombarden in Rot.
Teil 3182-279   Papier   um 1440/1445
Lagen: 8.VI279+ (I-2)279.
264 und 277 bei Zählung übersprungen. Doppelblatt 280/281 herausgeschnitten, Falz vor fol. 267 sichtbar. – Kustoden: 1-8tus (182r-267r). – Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift:
(182ra-279vb) Schriftraum: 203-205 × 142-144    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 39-43   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Ausstattung: Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Einfaches, sechszeiliges Fleuronnée in schwarzer und roter Tinte auf Bl. 182ra. Lombarden in Rot.
Teil 4282-331   Papier   um 1440/1445
Lagen: 3.VI317 + (VII-3)331.
Blätter 319-321 herausgeschnitten. – Mittelalterliche Foliierung 1-14 für fol. 282-295. – Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift:
(282ra-330vb) Schriftraum: 204 × 142    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 37-39   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Handwechsel auf 330vb.
Ausstattung: Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Zwei siebenzeilige Fleuronéen mit Fadenausläufern in roter und schwarzer Tinte auf Bl. 282r.
Teil 5332-366   Papier   
Lagen: 3.VI366.
Reklamanten.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(332ra-333rb) Schriftraum: 218 × 156    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 41   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Schrift 2(333ra-366ra) Schriftraum: 218 × 156    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 40   
Schriftart: Bastarda – Marginalien
Ausstattung: Rubriziert   
Lombarden mit Schaftaussparungen in roter und schwarzer Tinte auf Bl. 332. Weitere Lombarden in Rot.

Hs. enthält 1 Fragment
VDS, HDS   Papier   um 1430
Datierung nach Wasserzeichenbefund.

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien        
Einfacher roter Ledereinband über Holz. Starker Abrieb, inbesondere am Vorderdeckel sowie am Einbandrücken. Das Leder auf letzterem ist über den ersten zwei Bünden stark brüchig und stellenweise abgelöst, so dass Naht und Holzdeckel teilweise sichtbar werden. Eine erhaltene Schließe von ehemals zwei. Am Vorderdeckel nur noch die Nägel der Beschläge vorhanden, am Hinterdeckel sind jedoch drei erhalten. Metallschienen um die Ecken der Buchdeckel (drei von ehemals vier vorhanden). Titelschild am Vorderdeckel abgelöst, darunter direkt auf das Leder geschrieben: Tres partes penitencie (?). Reste eines papierenen Titelschildes im ersten Bund des Einbandrückens, zwischen zweitem und drittem Bund Barockschild mit Olim-Signatur C 35 sowie dem Titelschild nach Vinzenz Werl (19. Jh.) im vierten Bund.
Magdalena Lichtenwagner, Aug. 2021; Wasserzeichen: Maria Stieglecker, April 2022
"Madre", "Bloomfield", "Schnell 1984"
alle Initien
Teil 1
(1ra-66rb) Nicolaus de Dinkelsbühl De vitiis et virtutibus = Tractatus octo (VI) (Madre 192-199, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 196.). Beginnt mit der zweiten Predigt, nur das Bibelzitat eingangs gehört noch zur ersten Predigt. Weiters endet diese Abschrift mit dem achten Sermo von De
dilectione Dei et proximi (Sicut quilibet homo) über die Feindesliebe. Siehe Madre S. 195.
   1
1r Tit.: (Rot) Tractatus de septem mortalibus peccatis
Homo quidam fecit cenam magnam... (Lc 14,16) Postillam ewangelii huius require dominica secunda post Pentecostes sequens autem materiam ad idem pertinet ewangelium. Notandum, quod, ut docet Magister II Sententiarum distinctione prima, Deus a principio ad hoc dominem creavit ... — ... et coheres naturalis eius filii, Domini nostri Iesu Christi, qui est in saecula benedictus. Amen.
(66rb-80rb) Nicolaus de Dinkelsbühl De septem donis Spiritus sancti (Madre 202-205, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 204. Bloomfield 1904).
   1
66rb Tit.: (Rot) Sequitur tractatus de septem donis spiritus sancti Eximii domini doctoris sacre pagine Magister Nycolay Dinkchlspuchl
Egredietur virga de radice Iesse... (Is 11,1-3). Ex hac auctoritate et aliis sacrae scripturae et sanctorum constat ... — ... non solum trahit ad multiplicem et subtilem cognitionem sed magis ad pias affectiones etc. (Schlussschrift) Et sic est finis huius operis.
(80va-86rb) Alphabetum divini amoris cuiusdam Carthusiani.
(86v) leer.
Teil 2
(87ra-111vb) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de eucharistia (1-5) (Madre 245-249, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 247).
   1
87ra Tit.: (Rot) Tractatus reverendi magistri Nycolaii Dinkchelspuchel de altissimo et venerandissimo sacramento ewkaristie (Darüber in schwarzer Tinte:) Sermo primus
Caro mea vere est cibus (Io 6,56). In textu hoc evangelium praecedente dominus multa locutus fuit de eucharistie sacramento ... — ... omnimode adimplebit. Cuius aeterni convivii etiam nos participes efficiat idem Dominus noster Iesus Christus, qui cum patre... Amen. Hic est finis de corpore Christi.
(111vb-146va) Nicolaus de Dinkelsbühl De oratione dominica (Tractatus octo III) (Ed.: R. Damerau, Der Herrengebetskommentar des Nikolaus von Dinkelsbühl. Lateinische textkritische Ausgabe [Studien zu den Grundlagen der Reformation 10]. Gießen 1971, 1-139. – Madre 175-180, 177.).
   1
111vb [Ohne Titel]
Si quid petieritis patrem in nomine meo dabit vobis (Io 16,23). Sanctus Chrysostomus super illo Matthaei septimo: Petite et dabitur vobis ... — ... ut sic ascendendo de virtute inchoata in virtutem perfectam tandem mereatur videre Deum deorum in Sion. Amen. Et in caelesti patria quo nos perducat qui cum patre etc.
(146vb-180va) Nicolaus de Dinkelsbühl De octo beatitudinibus (Tractatus octo V) (Madre 187-191, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 189).
   1
Tit.: (Rot, 146va) Sequitur tractatus de octo beatitudinibus reverendi magistri Nycolaii Dinkchlspuchel. In nomine Domini. Amen.
In evangelio quod legitur in festo omnium sanctorum et scribitur Matthaei 5° enuntiat dominus octo beatitudines ... — ... et mereamur pervenire ad beatitudinem aeternam, largiatur nobis Deus omnipotens qui vivit... Amen.
(180vb-181vb) leer.
Teil 3
(182ra-222ra) Nicolaus de Dinkelsbühl De dilectione Dei et proximi (Tractatus octo I) (Druck: J. Wimpheling, Nycholai Dünkelspühel tractatus ... Straßburg 1516. Ed.: Schnell 1984, 356-383 [Sermo 1-3]. – Madre 162-169, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 166.).
   1
182ra Tit.: (Rot) Tractatus de dilectione Dei et proximi
Scribitur Matthaei 22o quod cum quidam legis doctor interogasset dominum dicens, Magister, quod est mandatum magnum in lege? ... — ... huic gaudio opponitur accidia. Quae est quaedam tristitia; et de illa dictum est inter alia vitia capitalia.
(222ra-281vb) Nicolaus de Dinkelsbühl De decem praeceptis decalogi = Tractatus octo (II) (Madre 169-175, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 172.). Sermones 1-9.
   1
222r [Ohne Titel]
Praeter praecepta legis naturae communia, ut sunt illa: Omne bonum est faciendum ... — ... et dicit Chrysostomus in homilia.
Teil 4
(282ra-330vb) Nicolaus de Dinkelsbühl De tribus partibus paenitentiae = Tractatus octo (IV) (Madre 180-187, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 183.).
   1
282ra Tit.: (Rot) Tres partes penitencie Reverendi Magistri Nycolay de Dinkchelspuchel
Ecce nunc tempus acceptabile etc (II Cor 6,2). Duo sunt tempora unum ustitiae hominis quod incipit in mort hominis ... — ... contra triplex ius, scilicet naturale, ecclesiasticum et divinum. A quo nos custodiat, qui sine fine vivit et regnat. Amen
(331ra-vb) leer.
Teil 5
(332ra-360vb) Nicolaus de Dinkelsbühl (?) / Petrus Reicher de Pirchenwart (?) De paenitentia (redactio C) (Madre 283-288, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 287.). Über die Autorzuschreibung siehe Madre S. 287-288. Bei der Parallelüberlieferung in Göttweig, Cod. 260 ohne Autornennung.
   1
332ra Tit.: (Rot) Tres partes penitencie magistri Petri de Pirchenwart
Advertendum est secundum magistrum quattuor sententiarum distinctione prima quod tria requiruntur ad salutem animae ... — ... ex sua libera voluntate in suis moriuntur. (gestrichen:) Et tum de illo etc.
(361ra-363rb) Sermo de circumcisione domini.
   1
361ra [Ohne Titel]
Poenitentiam agite appropinquabit enim regnum caelorum (Mt 4,17) In verbis istis duo tanguntur ... — ... Ioel (2,1) Canite tuba in Sion sanctificate ieiunium.
(363va-364va) Sermo de s. Nicolao.
   1
363va Tit.: (Rot) De sancto Nycolai
Qui vicerit non laedetur a morte secunda (Apc 2,11) Hoc verbum potest exponi de sancto martyre Nico[lai] qui fide firma vicit ... — ... Nullus erit labor, nullus erit defectus ad quam nos perducat Iesus Christus.
(364vb) leer.