Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36987 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 285 (rot) / 312 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT MIT THEOLOGISCHEN TEXTEN
Olim: M 8    Papier   II, 221 Bl.   300×214   um 1415/1420 (nach Wasserzeichenbefund)   
Handschrift aus 3 Teilen zusammengesetzt: 1  ([1]-84) um 1415/1420; 2  (85-133) um 1415/1420; 3  (134-221) um 1415/1420
 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2, Teil 3  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2, Teil 3  |  Einzelbilder: fol. II, 29, 30, 46, 47, 51, 60, 73, 76, 82, 83, 94, 103, 107, 108, 109, 132, 133, 196, 197, 209, 212.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 9)

Foliierung des 15. Jahrhunderts mittig am oberen Blattrand, beginnt mit dem Textbeginn auf dem ersten Blatt der zweiten Lage. Zeigehände, teilweise in Rot in allen Textteilen des Codex.

Teil 1[1]-84   Papier   um 1415/1420
Lagen: (VI-10)II + 7.VI84
Aus der ersten unbeschriebenen Lage wurden 10 Blätter entfernt, auf den verbliebenen 2 Blättern wurde ein Inhaltsverzeichnis geschrieben. Kustoden (durch Beschnitt teilweise entfernt), Reklamanten. Blatt 32 großenteils herausgeschnitten, der ca. 10cm breite verbleibende Streifen ist jedoch foliiert. – Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift:
Schriftraum: 220 × 150-155    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 41   
Schriftart: Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Rubrizierungen, rote Überschriften und rote Initialen.
Teil 285-133   Papier   um 1415/1420
Lagen: VII98 + 2.VI122 + (VI-1)133
Blatt 134 wurde nach der Foliierung entfernt, die Blattzählung springt von 133 auf 135. – Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift:
Schriftraum: 225 × 155    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 42   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Im Bereich Fol. 106v-113r werden die Überschriften in doppelter Schriftgröße wiedergegeben.
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Lombarden.
Teil 3134-221   Papier   um 1415/1420
Lagen: 4.VI182 + VII196 + 2.VI220 + 1221
Kustoden und Reklamanten. – Datierung nach Wasserzeichenbefund. Blatt 221 ist lose eingelegt, möglicherweise gehört es in eine andere Lage, denn der Abdruck des Einbandleders auf Blatt 220v zeigt, dass dies das letzte Blatt des Buchblocks war.
Schrift:
Schriftraum: 225 × 155    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 46   
Schriftart: Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Lombarden.

Hs. enthält 2 Fragmente
VDS   Pergament   
Auf dem VDS sind drei Pergamentfragmente aus einer Hss übereinandergeklebt. Von den darunterliegenden sind nur schmale Streifen sichtbar (130×30, bzw. 180×30). Ein großes liturgisches Fragment (14. Jh.) wurde als Doppelblatt aufgeklebt, Maße 300×180, Maße der einzelnen Seite: 180×150.
Schrift:
Schriftraum: 145 × 115    Zeilenzahl: mind. 18   
Unterschiedliche Schriftgrößen, Überschriften und liturgische Anweisungen in Rot. Im liturgischen Text sind viele Radierungen und Korrekturen sichtbar, möglicherweise wurden die liturgischen Texte überarbeitet, die Handschrift wurde dann aber doch makuliert.
Ausstattung: Rubriziert   
Rubrizierungen und rote Zwischenüberschriften, Initialmajuskeln abwechselnd in Rot und Schwarz.
HDSVDS   Pergament   
Auf dem HDS aufgeklebtes Pergamentblatt, Maße: 285×180-190, darauf der Entwurf eines Schreibens für eine Resignation, aufgrund des Beschnittes unvollständig.

Einband: Schmucklos        
Schmuckloser Ledereinband, 5 Beschläge pro Buchdeckel (alle erhalten), Verstärkung der Buchkanten durch Metallbeschläge (teilweise entfernt), ehemals zwei Schließen davon ein Schließenriemen entfernt. Vorderer Deckel: Pergamenttitelschild mit Aufschrift (teilweise unleserlich) Stella clericorum. De gestis Romanorum. Sigillum Marie et cetera ... et plura alia ... , darunter olim-Signatur auf das Einbandleder geschrieben (unleserlich). Buchrücken: olim-Signatur M8.


(VDS) Besitzvermerk (15. Jh.) Hic liber est sancte Marie in Chotwich (15. Jh.).
Astrid Breith, Juni 2021; Wasserzeichen: Maria Stieglecker, Dez. 2021
"Hain", "Reiter 1997", "Bloomfield", "Walther, Initia", "Walther, Proverbia", "PL", "RB", "Bakhuizen van den Brink 1974"
alle Initien
(VDS) Brevier-Fragment.
(VDS) Göttweiger Besitzvermerk (15. Jh.).
(Ir-IIr) Tabula codicis (15. Jh.).
(IIv) leer.
(1ra-7va) Stella clericorum (Drucke: Hain 15060-15080; Ed.: Reiter 1997, 17-50. -- Bloomfield 4435).
   1
1ra Tit.: (Rot) Stella clericorum
Quasi stella matutina in medio nebulae (Sir 50,6) id est peccatorum. Proprietates huius stellae matutinae possunt referri ad quemlibet doctorem fidei ... — ... et de salutari medicina vel mirabili acquirunt aeternam damnationem. Ab ista damnatione nos custodiat, qui cum Deo patre et filio et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. -- Explicit stella clericorum etc.
(7va) Versus (Walther, Initia 1735; Walther, Proverbia 1738).
   1
7va Auditis gallis si non surgis neque psallis clerice te fallis tibi panditur ignea vallis
(7va-8rb) Sermo ad sacerdotes.
   1
7va Refulsit sol in clipeos aureos (I Macc 6,39). Sol id est Christus qui est verus sol iustitiae ... — ... scilicet nobis et vobis et domino nostro Iesu Christo qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
(8rb-12ra) Henricus de Langenstein (de Hassia) Regula sacerdotum saecularium (Hohmann Nr. 128).
   1
8rb Tit.: (Rot) Regula de vita et rectura secularium sacerdotum
Multi sunt sacerdotes religiosorum regulas deridentes nec se regulam habere putantes ... — ... est divisio quam communicatio ne unius infortunium aliis imputetur etc. et sic est finis. Explicit statuta saecularium et considera diligenter.
(12rb-12vb) leer.
(13ra-49vb) Gesta Romanorum (Ausg.: H. Oesterley, Gesta Romanorum. Berlin 1872 [Nachdruck Hildesheim 1980]).
   1
13ra Tit.: (Rot) Hic inchoant se gesta Romanorum per ordinem
Dorotheus imperator statuit quod filii parentes suos sustentarent ... — ... (49vb) et lancea seipsum interemit.
(50ra-65ra) Honorius Augustodunensis OSB Sigillum beatae Mariae (PL 172, 495-518. -- RB 3574).
Lit.: Garrigues 1986, 70 ff.)
.
   1
50ra Tit.: (Rot) In Sygillum sancte Marie
Optimo magistro librorum registris frequentia discipulorum videre in Sion Deum deorum... (50rb, rot) Prologus Dicitis vos mirari cur evangelium intravit Iesus et cantica in festivitate sanctae Mariae recitentur... (51ra) Cur autem lectio de laude sapientiae ... — ... ergo celebrate reginam caelorum ut ipsa pro nobis iugiter interpellet filium regem angelorum ut post hanc miseram peregrinationem cum ipsa regnetis in saecula Amen.
(65rb-73rb) Honorius Augustodunensis OSB De neocosmo (Hexameron) (PL 172, 253-266 nach Pez, TA II/1 69-89; Ed.: R. D. Crouse, Honorius Augustodunensis, De Neocosmo. A Critical Edition of the Text with Introduction and Notes [Ungedruckte Diss.]. Cambridge/Mass. 1970. -- RB 3566).
Lit.: Garrigues 1986, 49.)
.
   1
65rb Tit.: Honorii Augustodunensis Hexameron (18. Jh.)
Quadraginta et sex annis aedificatum est templum hoc Maria duodecim annorum fuit, cum Christum genuit ... Quia multi multa de primis sex diebus disseruerunt ... — ... cum muliere suae damnationis exilium intrare compellitur.
(73va-78rb) Silvester II. papa (Gerbertus de Aurillac) De sacramento corporis et sanguinis domini (Druck: Pez, TA I/2 [1721], 133-146).
   1
73va Tit.: (Rot) Gerbertus de sacramento corporis et sanguinis domini
Sicut ante nos dixit quidam sapiens cuius sententiam probamus ... — ... in generali resurrectione liquet ergo non obnoxium secessum esse.
(78va-83va) Ratramnus Corbeiensis De corpore et sanguine domini (PL 121, 125-147; Edition: J. N. Bakhuizen van den Brink 1974, 16-18 und 33-47. Siehe auch Geschichtsquellen). Nach Bakhuizen van den Brink stellt dieser Text eine exakte Abschrift aus dem Göttweiger Codex 54 (rot) / 58 (schwarz) dar. In der Edition werden beide Göttweiger Codices unter der Sigle G geführt.
   1
78va Tit.: Incipit liber Ratrammi ad Karolum regem de corpore et sangbine domini
Iubes gloriose princeps quod de sanguinis et corporis Christi mysterio sentiam vestrae magnificentiae ... — ... quicumque hunc manducaverit non morietur in aeternum et qui est corpus Christi.
(83vb-84vb) leer.
Teil 2
(85ra-104rb) Sermones.
   1
85ra Tolle puerum et matrem eius et fuge in Aegyptum (Mt 2,20). Mater mentis puritas ... — ... super omnia bona sua constituet eum ad quae nos pervenire valeamus ipso donante. Qui vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen. (Rot) Expliciunt sermones boni.
(104va-116ra) Richardus de Sancto Victore CRSA Mysticae annotationes in Psalmos 2-143 (PL 196, 265-402. -- RB 7326).
   1
104rb Tit.: (104rb, Rot) Incipit tractatus Richardi Magistri super quosdam psalmos et primo super Quare fremuerunt gentes
Quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt (Ps 2,1). Qui per gentes quae Deum nesciunt idola colunt ... — ... (116ra) sed per orationem ante mortem pravi consensus erigitur.
(116ra-123rb) Richardus de Sancto Victore CRSA Fragmenta expositionum seu Additiones ad Expositionem cantici Habacuc (RB V, 7328,1).
   1
116ra Post sex annos septimum qui sequitur quasi festivum ducimus ... — ... in audiendum auribus melius proferimus in quibus ipsi prius perfectae conpuncti sumus.
(123va-124vb) Iohannes Cassianus Collationes patrum: collatio 18 caput 17: De invidiae malo.
   1
123va Sciendum sane est invidiae morbum ... — ... ipso primum inbuente percepimus.
(124va-125ra) Sermo in quadragesima.
   1
124va Tit.: In media quadragesima
Est puer unus hic qui habet quinque panes hordacei (Io 6,9). Hordacei panes possunt significare austeras redargutiones vel refectiones ... — ... panes da mihi etc.
(125rb-133vb) leer.
Teil 3
(135ra-154va) Nicolaus de Laak OFM Tractatus de paenitentia. Als Vorlage diente möglicherweise Cod. 192 (rot)/121 (schwarz), in welchem der Traktat auf den Blättern 111ra-128ra ebenfalls überliefert ist.
   4
135ra-137ra Tit.: [ohne Titel]
Paenitentiam agite, appropinquabat enim regnum caelorum (Mt 3,2). Ad actum magis necessarium exercendum et ubi magnum periculum imminet ad differendum, cum magno studio ... — ... (137ra) contemnentes statim post mortem aevo ad regnum caelorum ad quod nos perducat filius etc.
137ra-140rb Tit.: (Rot) Sermo de contricione
In spiritu contrito et humiliato serviamus ei (Idt 8,16). Iudith verum sicut in peccati commissione est quaedam propriae voluntatis libido vel lascivia volendo sunt ... — ... nos defendat, qui in trinitate perfecta vivit et regnat.
140rb-145rb Tit.: (Rot) Sermo de confessione
Praeoccupemus faciem eius … (Ps 94,2). Iusti iudicis timens terribilem sententiam necesse habet ante iudicium cum eo componere ... — ... reprehensibiles, quia faciunt in naturam sacramento paenitentiae. Rogemus dominum.
145rb-154va Tit.: De satisfaccione
Parati semper satisfactionem reddere (I Pt 3,15). Quod cuilibet naturaliter ex recta ratione dictatum est, ad hoc interiori studio ... — ... ideo non esset congruum, quod omnibus concederet hoc magnum beneficium.
(154va-188rb) Aldobrandinus de Tuscanella OP Tractatus in symbolum apostolorum.
   1
154va Tit.: Incipit opus pulchrum super articulis fidei duodecim apostolorum
Funiculus triplex difficile rumpitur (Ecl 4,12). Funiculus ille, quo a terra trahimur in caelum est fides spes caritas ... — ... ad sedes sideras transferentur patet ergo locus vitae aeternae. Ad quem nos perducat Iesus Christus filius dei vivi. Amen. Explicit hoc opus etc.
(188va-215vb) Gilbertus Porretanus Sententiae collectae ex dictis eius de sacramentis fidei catholicae (Doucet 1311,7).
   1
188va Omnibus secreta theologiae tractare volentibus ... — ... benedictio mea veniat super vos hic et in vitam aeternam. Amen.
(215vb-218ra) Petrus Roger OSB (Clemens VI. papa) Bulle De anno iubilaeo von 1344 (Parallelüberlieferung: Wien, ÖNB, Cod. 574, 20v; Würzburg, UB, M.ch.q.140, 148r).
   1
215vb Clemens episcopus servus servorum dei ad memoriam reducendo causam cuius re gratia Deus pater filium suum misit caelo ex alto qui videlicet ipse inquit nolo mortem peccatoris etc. ... — ... et aeternam maledictionem se noviter incurrisse.
(218rb-220rb) Contemplationes de patientia ad exempla patrum Athanasii, Paphnutii, Piemonis (ex Vitas patrum [?]).
   1
218rb Huius ergo patientiae volo vobis duo saltim exempla proponere ... — ... (220rb) sed inter homines acquisita confirmavit atque excoluit solitudo.
(220v) Notae.
(221ra-b) Iohannes Cassianus Collationes patrum: Excerpta de patientia. Das Blatt ist lose eingelegt, es gehört wahrscheinlich zu den Textes des Iohannes Cassianus auf den Blättern 123va-124vb, hierzu passt auch der Vermerk, nach weiteren Exempeln am Ende des Buches zu suchen.
   1
221ra Tit.: (Rot) De paciencia ex collacionibus patrum
Piammon: patientia vera antiqua [!] tranquilitas absque profunda cordis humilitate ... — ... quia ego tecum sum ut eruam te ait dominus. Sequuntur exempla pacienciae require in fine huius libri.
(HDS) Otto II. abbas monasterii Castellensis OSBResignatio (14. Jh.). Auf dem HDS aufgeklebtes Pergamentblatt mit Entwurf eines Schreibens für eine Resignation, aufgrund des Beschnittes unvollständig. (Resignation des Abtes Otto II. Nortweiner am 26.11.1399, siehe Neue Deutsche Biographie [online]).