|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=36989 |
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 288 (rot) / 317 (schwarz)
UNIVERSITÄTSHANDSCHRIFT (WIEN): IOHANNES GEUSS. NICOLAUS DE DINKELSBÜHL. NICOLAUS (ERHARDI) DE GRAETZ. ANDREAS DE WEITRA. STEPHANUS DE EGENBURGA. SERMONES. U.A.
Olim: A 27 Papier I, 258 Bl. 290×220 Wien, um 1455/1459 (nach Wasserzeichenbefund)
Wasserzeichen: Metadaten | Vorschau Bilder | Einzelbilder: fol. 3, 12, 42, 75, 90, 91, 115, 117, 175, 177, 207, 211.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 3)
| Lagen: 6.VI72 + VII86 + 14.VI254 + (III-2)258 | |
| Zeitgleiche Foliierung abwechselnd in römischen und arabischen Ziffern am oberen rechten Seitenrand, in den ersten Lagen zeitnahe Reklamanten. -- Überschriften überwiegend in humanistisch anmutender Schrift. | |
| Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber | |
| Schrift 1 | (I) Schriftraum: 243 × 195 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 38 |
| Schriftart: Bastarda | |
| Schrift 2 | (1r-257v) Schriftraum: 215 × 145 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 37-38 |
| Schriftart: Schlaufenlose Bastarda | |
| Ausstattung: Rubriziert Einfacher Dekor | |
| Sehr spärliche Rubrizierung, nur vereinzelt rote Lombarden, zumeist Freiräume für Initialen bzw. Lombarden. Einfache Federzeichnungen in schwarzer Tinte auf den Blättern 86r (Schwert und darunter: iusticia), 108r (Frauenkopf?), 173r (Schlüssel?) und 233v (Mönch). |
Hs. enthält 1 Fragment
| VDS/HDS | Pergament 13. Jh. |
| Schrift: | |
| Schriftraum: 225 × 152 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: mind. 20 | |
| Schriftart: Textualis – Neumen | |
| Ausstattung: Rubriziert Einfacher Dekor | |
| Lombarden in Blau und Rot. |
| Einband: Gotisch Streicheisenlinien Blindstempel |
| Roter Ledereinband über Holz, Streicheisenlinien und Einzelstempel, eine Schließe (teilweise entfernt). Auf Vorder- und Hinterdeckel je fünf Beschläge, ein Pergamenttitelschild auf dem Vorderdeckel: Tractatus de detraccione cum aliis ab intra. In anderer Hand und hellerer Tinte darunter: cum variis (?) sermonibus, darunter Spuren eines Signaturschildes (Y 78?). Auf dem Einbandrücken nur noch Reste eines Titelschildes im zweiten Bund (kein Text mehr auszumachen) sowie ein Schild mit der Signatur nach dem Katalog von Vinzenz Werl im vierten Bund (19. Jh.). |
"VL", "VL ", "Schneyer–Hödl", "Knapp 2004", "Lhotsky, Ebendorfer", "Madre"
alle Initien
| (VDS + HDS) | Graduale-Fragment. |
| (Ir) | Inhaltsverzeichnis. |
| (Iv) | Rechnungsbuch-Fragment (?), dt. |
| (1r-88r) | Iohannes Geuss
  : De vitiis linguae (Lit.: VL III, 39, Nr. 1.e [F. J. Worstbrock]). 1 |
| 1r | Tit.: (Von einer Hand des 18. Jh.) Magister Johannis Gewss Tracatus de peccatis oris & operis Qui in verbo non offendit hic perfectus est vir (Iac 3,2). In quibus verbis beatus Iacobus tangit quod difficile est homini oris linguae sive sermonis vitet ... — ... Qui ergo sic aliquem iudicat in Deum peccat per infidelitatem usurpando sibi quid suum non est, nam ut praemissum est sic iudicare solius Dei est etc. |
| (88v-97v) | Iohannes Geuss
: Sermo de ludo choreae et instrumentorum musicalium (Lit.: Friedrich Püribauer: Der Wiener 'Sermo de ludo choreae et instrumentorum musicalium': ein Beitrag zur Literatur- und Musikgeschichte Österreichs im 15. Jahrhundert. Diss. Wien 1947. — VL III, 40, Nr. 2.C.e [F. J. Worstbrock]). 1 |
| 88v | Sumpsit ergo Maria prophetissa tympanum in manu sua ... (Ex 15,20). Ex istis verbis accipi potest et intelligi quod Maria prophetissa quae fuit soror Moysi et Aaron ... — ... et quod homo licite possit sigillare, citharizare vel in alio instrumento musicali harmoniam concipare. Patet hoc primo ex dictis supra de chorea verbum dictum est quod Maria prophetissa etc. |
| (97v-108r) | Iohannes Geuss
: Sermo in septuagesima (Lit.: VL III, 39, Nr. 2.A.b [F. J. Worstbrock]; Schneyer–Hödl Nr. 13; vgl. auch Knapp 2004, 193). 1 |
| 97v | Tempus nunc instans communi nomine appellatur [Septuagesima] in quo sancta mater ecclesia duo commemorat videlicet casum primorum parentum in culpam et poenam ... — ... vel an risus semper sit peccatum. Notandum quod secundum Alexandrum de Hales in secunda parte summa quaestione 44. (Nachtrag) (Anmerkung von einer anderen Hand:) De ista materia scilicet risus quaere supra ... |
| (108r-113v) | Iohannes Geuss
: Sermo de ludo alearum et taxillorum (vgl. Lhotsky, Ebendorfer 1957, 82, Nr. 99. Hier unter dem Namen des Thomas Ebendorfer, nach dem Melker Cod. 1863. -- Lit.: VL III, 40, Nr. 2.C.d [F. J. Worstbrock]). 1 |
| 108r | Confundatur sortium distributio (Nm 36,4). Scribitur Numeri ultimo. Haec verba possunt intelligi de sortilegio lusorum et confusione ipsorum qui seipsos in praesenti confundunt vituperiis coram hominibus ... — ... et detur pro cibis et potibus antequam est aliquis illicite acquisitum. Et sic est finis. |
| (114r-120v) | Iohannes Geuss
: Homilia in evangelium dominicae IV in quadragesima. 1 |
| 114r | In illo tempore abiit Iesus trans mare Galilaeae... (Io 6,1). Ex quo praesens evangelium facit mentionem de panibus quibus dominus noster miraculose ... — ... consequimur fructus et ad vitam per eos disponimur aeternam quam mihi et vobis dare dignetur idem Christus. Amen. |
| (121r-125v) | Nicolaus de Dinkelsbühl
: Sermones de eucharistia (1-5) (Madre 245-249, mit Nennung dieser Handschrift auf S. 247.). 1 |
| 121r | Caro mea vere est cibus ... (Io 6,56). In textu illius evangelii dominus multa locutus fuit de eucharistiae sacramento et quia frequenter discipulis suis parabolice loquebatur ... — ... et ad ipsius atque sanctorum mutationem cetera vide alibi. |
| (126r-126v) | Quaestiones de annuntiatione BMV. Mit deutschen Einsprengseln. 1 |
| 126r | Tit.: Secuntur questiones de anuncciacione beate virginis Quaeritur utrum decuit et licitum erat quod Mariae virgini prius fieret annuntiatio verchundung antequam conciperet ... — ... et tunc semen est missum in florem id est Christus dominus in virginem Mariam ut verus propheta. Egredietur virga Dei radice Iesse etc. Plura de hoc quaere alibi. |
| (127r-130v) | Sermo de dedicatione seu oratione. Parallelüberlieferung in: Seitenstetten, Cod. 221. 1 |
| 127r | Tit.: Sermo de dedicacione seu oracione Carissimi licet haec vita praesentis saeculi brevis sit plena miseriis tribulationibus persecutionibus et tempationibus ... — ... et rogemus dominum ut donet nobis sic vivere in praesenti ut ab eo numquam separemur quod nobis concedat pater et filius et spiritus sanctus. Amen. |
| (130v-132v) | Nicolaus de Dinkelsbühl (?)
: Sermo de omnibus sanctis (Madre 292, mit Nennung dieser Handschrift.). Vermutlich Abbrevatio der ersten Allerheiligenpredigt Dinkelsbühls (siehe Madre 292). Parallelüberlieferung Seitenstetten, Cod. 221. 1 |
| 130v | Tit.: De omnibus sanctis M[agistri] N[icolai de] Dinkel[sbühl] Gaudete et exultate ... (Mt 5,12). Dilecti in Christo hodie ut nostris ingentem ... — ... ut post hanc vitam ad aeternam beatitudinem perveniamus ubi ipsum in societate omnium sanctorum aeternaliter laudemus per Iesum Christum filium suum qui secum vivit et regnat etc. Amen. |
| (133r-136v) | Nicolaus (Erhardi) de Graetz
: Sermo de voto. 1 |
| 133r | Tit.:Sermo de voto Grecz Beata virgo ut dicit sanctus Thomas in quarto sententiarum vovit virginitatem tamquam optimam ... — ... et ultra hoc adducit in testimonium primam veritatem secundo dicunt quod iuramentum homini factum non magis obligat quam votum Deo factum. Nota masculus vel femella habens usum rationis vovens ... ante pubertatem sollemniter. |
| (136v-150r) | Iohannes Geuss
: Sermo de corpore Christi (Madre 320, Nr. 8, hier unter den unechten Werken Nicolaus' de Dinkelsbühl angeführt.). Parallelüberlieferung: Klosterneuburg, Cod. 395, 323va-335rb, hier fälschlicherweise Nicolaus de Dinkelsbühl zugewiesen. Weiters auch: Seitenstetten, Cod. 221. 1 |
| 136v | Tit.: Sermones de corpore Christi Magristi Iohannis Gews Nisi manducaveritis carnem filii hominis ... (Io 6,54). Et est sensus: Si non manducaveritis carnem Iesu Christi domini nostri et si non biberitis eius sanguinem non habebitis vitam ... — ... quam victima. Et haec dicta sufficiunt de istis quaestionibus et verbis praeassumptis et cetera. |
| (150v-157v) | Iohannes Geuss
: Sermo de corpore Christi. Parallelüberlieferung: Seitenstetten, Cod. 221. 1 |
| 150v | Tit.: Alius sermo Magistri Iohannis Gews Qui manducat hunc panem vivet in aternum (Io 6,59). Scribitur Iohannis sexto capitulo. In his verbis Iohannes evangelista tangit unum fructum sive unam utilitatem ... — ... aut tristitia de morte amici aut de damno et similia. Hoc de illo ... ad secundam quaestionem. |
| (158r-166r) | : Sermo de corpore Christi. 1 |
| 158r | Tit.: Sermo de corpore Christi Magistri Andree de Weytra Quemadmodum dilectissimi cuilibet ex vobis constare puto quod cum quis infirmitati ... — ... et alii de his dixerint. Et tantum de isto sermone sub correctione dictum sit. |
| (166v-173r) | Iohannes Geuss
: Sermo de potestate vini, cui intingitur lignum s. crucis (Lit.: VL III, 41 [F. J. Worstbrock]). Parallelüberlieferung: Seitenstetten, Cod. 221. 1 |
| 166v | Tit.: Sermo de potacione vini cui intingitur aut immergitur lignum sancte crucis factus Wienne ad sanctum Stephanum Ex quo in populo huius civitatis Wiennensis ex praedicationibus contrariis ... — ... et deificavit et virtutes divinas quam plures sibi attribuit quarum auctoritatum primae fuerunt auctoritates. Quaere in sermone. |
| (173v-174v) | Iohannes Geuss
: Sermo de emptione et venditione imaginum obscenarum (Lit.: VL III, 40, Nr. 2.C.b [F. J. Worstbrock]). 1 |
| 173v | Secuntur ea quae praedicavi contra factionem et publicam in locis sacris et tempore dedicationem, venditionem et emptionem ... — ... et emunt et eodem est dicendum de aliis consimilibus. |
| (174v-177v) | Nicolaus (Erhardi) de Graetz
: Sermo de s. Nicolao. 1 |
| 174v | Tit.: Sermo magistri (?) Sancta mater ecclesia hodie peragit diem et sollemnitatem sancti Nicolai ... — ... ut quia in carnibus deliquerat in carnibus est punitus. |
| (178r-180r) | Nicolaus (Erhardi) de Graetz
: Sermo de corpore Christi. Parallelüberlieferung: Seitenstetten, Cod. 86. 1 |
| 178r | Tit.: Sermo magistri Nicolai Graecz de corpore Christi Mater sancta ecclesia statuit ut christianus consumat eucharistiam et hanc constitutionem sumpsit a Christo ... — ... efficiat noster salvator et redemptor pius pater misericordiarum. Amen. |
| (180r-183r) | : Sermo de corpore Christi. Parallelüberlieferung: Seitenstetten, Cod. 86. 1 |
| 180r | Tit.: Dominica 23 M[agistri] S[tephani] de E[genburga] Postquam Christus dominus ostendit iudaeos iuste reprobatos tamquam contradictores divinae veritatis ... — ... et ne quemquam, excepto Deo meo, adorarem. (Est 13,15) Unde apparet quod huiusmodi honor illo tempore soli deo debebatur. |
| (183r-185v) | : Sermo de Spiritu sancto. 1 |
| 183v | Tit.: (183r) Sequitur sermo de sancto spiritu magistri Stephani de Egenburga (183v, in jüngerer Hand) Sermo de Sancto Spiritu Magistri Stephani de Egenburga. Vide precedentem paginam. Hodie namque Spiritus sanctus in discipulos venit ... — ... et admittit quod nobis praestare dignetur omnipotens Deus clementissimus Amen. |
| (186r-187v) | Homilia in dominica XIII post Pentecosten. 1 |
| 186r | Tit.: Dominica 13 Luce 10 Dominus in evangelio hodierno dicit quod homo quidam descendebat ab Ierusalem in Iericho ... (Lc 10,30). Secundum intentionem doctoris et specialiter magistri ... — ... et ad Romanos 7 (Rom 7,23) Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae etc. |
| (187v-189v) | Quaestio 'Utrum peccator orando impetret'. 1 |
| 187v | Tit.: Oyta Psalmo 21 Dubium utrum peccator orando impetret quandoque aliquid a Deo. Pro dubio notatur ... — ... obliviscatur etc. |
| (189v-194v) | : Sermo de oratione. 1 |
| 187v | Tit.: Sermo magistri Stephani de Egenburga. De oracione De oratione advertendum quod secundum quidam doctorem oratio meritoria comparatur ... — ... in virtutem tandem mereatur videre Deum deorum in Sion id est in caelesti patria, ad quam perducat nos Iesus Christus in saecula benedictus Amen. |
| (195r-196v) | : Homilia de evangelio virginum. 1 |
| 195r | Tit.: De evangelio virginum magistri S[tephani] de Egenburga Simile est regnum caelorum decem virginibus etc. (Mt 25,1). Dominus ac redemptor noster cautos nos facere volens et paratos ad diem iudicii ... — ... contra summum bonum est propter quod ... redigi deberent quod non fit vide ut supra melius. |
| (196v-201v) | : Sermo in dominica XII post Pentecosten. 1 |
| 196v | Tit.: Dominica 12 post Penthecosten m[agistri] S[tephani] de Egenburga Exiens Iesus de finibus Tyri, venit per Sidonem igitur (Mc 7,31). Christus dominus visitavit et consolatus est Galilaeos ... — ... et temptatus esset dixit non propter te incepi nec propter te dimittam etc. |
| (202r-205r) | : Sermo in die nativitatis Christi ad primam missam. 1 |
| 202r | Tit.: In die nativitatis Christi sermo ad primam missam Exiit edictum a Caesare Augusto (Lc 2,1). Huius evangelii pauca verba prosequar aliis pro nunc omissis ... — ... ad consolationem simplicium et pauperum qui non ... in rebus unde possint et cetera. |
| (205r-209r) | : Sermo in die nativitatis domini. 1 |
| 205r | Tit.: Sequitur sermo quare tanta malicia in mundo habundat Sanctus Matthaeus in evangelio suo 24 capitulo loquens de signis praecedentibus adventum Christi ad iudicium dicit inter cetera. Et quoniam habundabit iniquitas refrigescit caritas multorum ... — ... qui amorem supernae patriae ad cuncta praesentis vitae adversa praeparantur. |
| (209r-214v) | : Sermo de circumcisione domini de superstitionibus votorum et nominum. 1 |
| 209r | Tit.: Sermo in die circumcisionis domini et est de supersticionibus verborum et nominum m[agistri] S[tephani] de E[genburga] Sicut hodierna sacra narrat evangelia lectio postquam completi sunt dies octo ... — ... Sic igitur iam dictum est de ... idolatria seu superstitiosa observantia. A quam nos dominus custodire dignetur. Amen. |
| (215r-219v) | Sermones de circumcisione domini. 1 |
| 215r | Tit.: Luce 2o de circumcisione Domini Postquam completi sunt dies octo ut circumcideretur puer ... (Lc 2,21). Christus secundum legem die octavia circumcisus est ... — ... quod nobis largire dignetur Iesus Christus Dominus noster qui regnat in aeternum. Amen. |
| (220r-221r) | : Sermo post octavam epiphaniam. 1 |
| 220r | Tit.: (219v) Sequitur sermo post octavam epiphaniam m[agistri] S[tephani] de E[genburga] Nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae (Io 2,1). Beda in homilia harum nuptiarum duos tangit sensus litteralem videlicet et mysticum ... — ... coniugium gemechel anticipari potest si videtur necessarium vel expedire fieri enim debet de possibilibus quod melius est etc. |
| (221v-223v) | : Sermo de purificatione BMV. 1 |
| 221v | Tit.: In die purificacionis Marie virginis m[agistri] S[tephani] de E[genburga] Postquam impleti sunt dies purgationis ... (Lc 2,22). Primo quidem pauca de materia evangelii prosequar cum doctrinis paucis moralibus ... — ... ut ergo sic purificemur Deo placentes nobis concedat hodie praesentatus in templum dominus noster Iesus Christus in saecula benedictus. Amen. |
| (224r-226r) | Sermo de annuntiatione BMV. 1 |
| 224r | Tit.: Anuncciacionis beate virginis Dominus noster Iesus Christus verus Dei patris filius aeternus ut nobis suam caritatem et bonitatem ostenderet hodie in se suscepit naturam humanam ... — ... aspexit in auribus meis aut gemmarum roborem attendit sed respexit humilitatem ancillae suae. Simus igitur et nos humiles etc. |
| (226r-228v) | : Sermo de assumptione BMV. 1 |
| 226r | Tit.: Sequitur sermo de assumpcione Mariae m[agistri] S[tephani] de E[genburga] Intravit Iesus in quoddam castellum (Lc 10,38). De cuius evangelii textu aliquid dicere volo tandem de Mariae virginis duplici vita ... — ... et doctores ex multiplicibus radicibus probare conati sunt et potissime Augustinus et Damasus (?) in sermonibus huius festi. |
| (229r-231r) | Sermo de purificatione BMV. 1 |
| 229r | Viderunt oculi mei salutare tuum (Lc 2,30) et legitur in hodiernae festivitatis evangelio quoniam est doctrina moralis ut sit in beneficio ... — ... et salus tua ipse erit hic per gratiam et in futuro per gloriam quod nobis praestare dignetur etc. |
| (231v-233v) | Sermo de trinitate. 1 |
| 231v | Tit.: (231r) Sequitur sermo in die sancte trinitatis Dubium utrum quilibet Christianus teneatur credere et noscere articulum de unitate divine essentie et trinitate personarum. Responsio doctorum in tertio Sententiarum ... — ... et cum hoc facere neglegit ei ad peccatum imputatur. Plura vide in sermone Dinkels[bühl] (?). |
| (233v-237v) | Sermo de paenitentia. 1 |
| 233v | Facite dignos fructus paenitentiae (Lc 3,8). Dominus Wilhelmus [Guilelmus] in de sacramentis capitulo tertio tangit conditiones quas debet habere quilibet vere paenitens ... — ... qui pro se posuit usque ad mortem animam suam Christo domino ac redemptore nostro cui cum patre ... et claritas honor laus et gloria per interminabilia saecula. Amen. |
| (237v-240v) | Sermo de s. Iacobo. 1 |
| 237v | Tit.: Sequitur sermo de sancto Iacobo. M. N. G. (magistri Nicolai de Grecz ?) Dilectissimi in domino, sancta mater ecclesia hodie peragit sollemnitatem sancti Iacobi qui fuit vocatus Iacobus maior ... — ... et secundum dictum angeli vitam aeternam possidere valeret. -- Sequitur alius sermo de eodem sancto Iacobo maiore et m[agistri] S[tephani] de E[genburga] |
| (240v-247r) | : Sermo de s. Iacobo maiore. 1 |
| 240v | Tit.: (Rot) Sequitur sermo sancti Iacobi maioris magistri Stephani de Egenburga Dic ut sedeant hi duo filii ... (Mt 20,21). Et legitur in hodiernae festivitatis evangelio: Haec verba dixit Maria ad Christum. Maria mater sancti Iacobi et Iohannis evangelistae petens per hoc ... — ... et non de tuis viribus extollaris et tuam infirmitatem recognoscas et ex tunc vixit in pace et cetera. |
| (247r-251r) | Sermo de passione. 1 |
| 247r | Si de passione domini Iesu loqui volumus pauca sunt quae scriptura sacra refert praeponenda licet multa sint ... — ... se gereret quae dolorum ibi pertulit. Tandem clamans expiravit et. |
| (251r-253r) | Sermo. 1 |
| 251r | Erat quidam regulus cuius filius infirmabatur Capharnaum (Io 4,46). In praesenti evangelio agitur de quodam infirmo ... — ... sed qui fieret cum contemptu illa est periculosa illa ergo iam dicta vobis sufficiant. Rogemus etc. |
| (253r-256r) | Sermo de confessione. 1 |
| 253r | Dictum est de tribus nobilissimis fructibus huius venerabilis sacramenti primus fuit remissio venialium peccatorum ... — ... Ad huc plura scribunt doctores de hoc sacramento quae magis concernunt presbyteros ministros huius sacramenti. Illa ergo vobis sufficiant. Rogemus etc. |
| (256r-257r) | Sermo de horis canonicis. 1 |
| 256r | Tit.: (Rot) De horis canonicis dicendis Sequitur de horis canonicis dicendis de quo habetur illud Psalmi: Septies in die laudem dixi tibi (Ps 118,164) et illud Levitici 21 (Lv 16,14): Aaron tollet de sanguine vituli ... — ... et nos obtinebimus per septem horas Rachel id est vitam perpetuam quam concedat trinitas increata et unitas immensa etc. |
| (257v) | Nota de praedicante seu proponente verbum Dei. 1 |
| 257v | Tit.: (Rot) De predicante seu proponente verbum Dei Cum quis vult proponere verbum Dei studeat semper illa magis praedicare per quae magis videatur fructificare ... — ... ex quibus quinque mala sibi evenire possent. |
| (257v) | Nota de modo habendi se ad alterum. 1 |
| 257v | Tit.: (Rot) De modo se habendi ad alterum Homo conetur talem se facere ut quemlibet tollerare valeat et quilibet eum viceversa supportare possit ... — ... et informet etc. |
| (258r-258v) | leer. |