Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=37147 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 454 (rot) / 252 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT: PS. HIERONYMUS. HENRICUS DE HASSIA IUNIOR. IOHANNES SCHLITPACHER DE WEILHEIM. EUCHERIUS LUGDUNENSIS. IOHANNES DE SPIRA. PS. AUGUSTINUS. RICHARDUS DE SANCTO VICTORE. GERARDUS DE VLIEDERHOVEN
Olim: E 25    Papier   173 Bl.   211×140   15. Jh.
Handschrift aus 5 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-42); 2  (43-102); 3  (103-109); 4  (110-131); 5  (132-173)
 Volldigitalisat



 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5  |  Einzelbilder: fol. 5, 17, 39, 41, 48, 69, 84, 95, 104, 107, 111, 112, 135, 146, 154, 156, 166, 170.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 3)

Fragmente in den Fälzen, bis auf Falz 147/148 zusammengehörig. – Moderne Bleistiftfoliierung.

Teil 11-42   Papier   
Lagen: 22 + 3.VI38 + (I+2)42. 40 und 41 lose eingelegte, beschnittene Blätter. – Lagenzählung: 1us (14v).
Reklamanten. Vor dem Textbeginn auf Blatt 3r ist ein Doppelblatt mit einem zeitnahen Inhaltsverzeichnis vorgebunden (Bl. 1-2). Kapitelzählungen am Seitenrand sowie kleine florale Verzierungen. – Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1466/1469.
Schrift: 3 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(3r-14v) Schriftraum: 174-177 × 108-110    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 33   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 2(15r-30r) Schriftraum: 147-176 × 108-110    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 40   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 3(30v-41v) Schriftraum: 174-177 × 108-110    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 40   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Sparsame Rubrizierung, rote Überschriften. Bei Textanfängen 2- bis 5-zeilige schlichte rote Lombarden.
Teil 243-102   Papier   
Lagen: 5.VI102
(54v) Reklamant. – Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1453/1455.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(43r-96r) Schriftraum: 175 × 112-115    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 30   
Schriftart: Bastarda
Schrift 2(96v-102r) Schriftraum: 168 × 108    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 35   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Kleinere Fleuronnéeinitialen in Rot und Grün auf Bl. 43r, 49v, 54r, 61v, 66v, 67v, 69r, 70r, 72r, 74v, 75v, 77r, 81v, 82r, 83r, 87v, 89v, 92v, 93r, 93v, 94r, 94v, 95r, 96r.
Teil 3103-109   Papier   
Lagen: (VI-5)109.
Äußeres Doppelblatt fehlt, ebenso fehlen die Gegenblätter zu 103-105. Blatt 103r schadhaft restauriert (Textverlust). Vereinzelt Anmerkungen und Zeigehände. Auf Blatt 103v die ersten acht Zeilen geschwärzt. – Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1466/1469.
Schrift:
(103-109r) Schriftraum: 175-180 × 110    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 35   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung:
Bl. 103r eine rote Überschrift.
Teil 4110-131   Papier   
Lagen: VI121 + V131
(121v) Reklamant. – Datierung nach Wasserzeichenbefund: um 1470.
Schrift: 3 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(110r-125r) Schriftraum: 163-166 × 950-980    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 29   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 2(125v-129r) Schriftraum: 168-173 × 100-110    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 29-31   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 3(129r-131v) Schriftraum: 165-178 × 110-115    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 35   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Vereinzelte Rubrizierungen, auf Bl. 110r Überschrift sowie Lombarden in Rot.
Teil 5132-173   Papier   
Lagen: V141 + 2.VI165 + (VI-4)173.
Gegenblätter zu 167-170 fehlen. – (141v) Reklamant. – Datierung nach Wasserzeichenbefund: 2. D. 15. Jh.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(132r-159v) Schriftraum: 165 × 950    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 32-38   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 2(160r-173r) Schriftraum: 168 × 102    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 32-35   
Schriftart: Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Einfache Initiale in Schwarz auf Bl. 132r, vereinzelt etwas verzierte Initialen in den ersten Zeilen am oberen Schriftraum.

Hs. enthält 2 Fragmente
VDS   Pergament   13. Jh.
Auf VDS und HDS je ein Blatt aus einer liturgischen Pergamenthandschrift aufgeklebt.
Schrift:
(1) Schriftraum: mind. 195 × mind. 116    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: mind. 18   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift – Neumen
Ausstattung: Rubriziert   
HDS   Pergament   13. Jh.
Siehe VDS.
Schrift:
Schriftraum: 195 × 115    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 18   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift – Neumen
Ausstattung: Rubriziert   Rankeninitiale(n)   
Dreizeilige Rankeninitiale in Rot.

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien   Blindstempel        
Ledereinband über Holz. Blindstempel Spruchband Godwic. Mehrere Einzelstempel (Vgl. Fingernagel/Simader, Göttweiger Blindstempel, Nr. 11-16), eine Schließe. Einbandstempel und -gestaltung wie Göttweig, Cod. 466 (rot) und Cod. 428 (rot), auf VDS und HDS Fragmente aus der selben liturgischen Handschrift. Auf dem vorderen Einbanddeckel Pergamenttitelschild: Regula sancti Ieronimi ad Eustochium virginem. Cetera contenta sunt in primo folio signata. Darunter Olimsignatur X 29 auf dem Einbandleder. Am Rücken zwei Papierschilder aus der Barockzeit, das eine mit Olimsignatur E 25, das andere unleserlich.


(2r) Besitzeintrag: Liber pertinens ad Gotvicum sowie datierter Besitzeintrag geschwärzt auf Blatt 173v: Iste liber fuit cum fratre Iohanne in carceribus anno domini millesimo quadringentesimo septuagesimo quinto (1475). Darunter: In cenobio Gottwicensi.
Astrid Breith, Magdalena Lichtenwagner / Juni 2020
"PL", "BHM", "Hain", "GW", "Hohmann", "VL", "CSEL", " CPL", "RB", "Kropff 1747", "Bloomfield", "CPPM", "PL ", "Hubalek 1963", "Madre"
alle Initien
(VD- und HD-Spiegel) Brevier-Fragment (13. Jh.).
Teil 1
(1r-2r) Inhaltsverzeichnisse. Dieselbe Hand wie im Inhaltsverzeichnis bei Göttweig, Cod. 466.
(2v) leer.
(3r-25r) Ps. HieronymusRegula monacharum ad Eustochium sacram Deo virginem (PL 30, 391-426. - BHM 560). 41 Kapitel.
   2
3r Tit.: Incipit ordo vivendi Deo eximii doctoris sancti Ieroniimi ad ad Eustochium sacratam deo virginem quam in Bethleem cum pluribus deo dicatis virginibus monasterio sub istius ordinis observantia conclusit et centum eam ibidem virginibus prefecit. Incipit prologus in regulam sancti Ieronimii.
Tepescens in membris proclivum corpus ad terram qua exiit ... — ... quamvis paenitere non possit. Explicit prologus.
3v Quis autem in monasterio constitutis sororibus primus sit arripiendus modus deo vivendi et regula, ipse solus Christus huius propositi inceptor et doctor, in unius responsione instruit universos ... — ... Senectutem vestri devoti Hieronymi sanctis vestris juvate orationibus. (Schlussschrift) Explicit regula vivendi in monasteriis edita a sancto Ieronimo cardinale atque doctore eximio missa ad Eustochium virginem ceterasque eius virgines ac sorores in Christo.
(25r-30r) Henricus de Hassia Iunior Dialogus inter pontificem et sacerdotem de celebratione missae (Drucke: Hain 6775-6776; GW 7511-7512. – Hohmann 168 [dort unter Heinrich von Altendorf]. – Lit.: VL 3, 756-757 [F. J. Worstbrock]).
   1
25v Tit.: (25r) Incipit exhortacio quedam de celebracione misse sub forma dyalogi inter pontificem et sacerdotem
Quando vox illa iustitiae auribus meis insonuit ... — ... adorare revereri et timere, qui est benedictus in in saecula Amen etc
(30v-41v) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Compendium tractatus 'De trinitate' Richardi de Sancto Victore (Richard von St. Victor: PL 196, 887-992; Ed.: J. Ribaillier. Paris 1958). Verfasser Johannes Schlitpacher ermittelt nach Parallelüberlieferung Melk, Cod. 1561, 221-251.
   1
30v Tit.: (Rot) Tractalus (!) conpendiosus de sancta trinitate
Sine fide impossibile est placere Deo dicit beatus apostolus Paulus in epistola sua ad Hebraeos (Hbr 11,6). Undecimo capitulo. Qui et in epistolis ad Romanos et Galatas ... Inter omnia autem credibilia religionis Christianae summum obtinent gradum ... — ... ex plenitudine sapientiae quomodo conveniat unitas substantiae cum perso[... pluralitate. Amen.
(42r-42v) leer.
Teil 2
(43r-102r) Eucherius Lugdunensis Formulae spiritualis intelligentiae (PL 50, 727-772; CSEL 31, 3-620. - CPL 488; RB 2258). Exzerpte, beginnend mit Cap. 2.
   1
43r Tit.: (Rot) Incipit liber Eucherii Lugdunensis episcopi ad Veranum episcopum de significacionibus plerorumque latinorum nominum de hiis que de deo dicuntur in scripturis divinis.
Aures Domini, cum exaudire dignatur. Ut in psalmo: Et aures eius in preces eorum. Arma Domini adiutoria eius in sanctis. In psalmo: Apprehende arma et scutum ... — ... Sunt vero praeter eos plurimi, vel paene omnes sacrati, qui quo (!) quomodo fiant, ipse divinae lectionis scrutator invenies etc.
(102v) leer.
Teil 3
(103r-109r) Iohannes (Wischler) de Spira OSB Sermo de 'Nemo mittens manum suam ad aratrum' (Lc 9,62) (pro reformatione monasterii S. Benedicti ?) (Lit.: Kropff 1747, 292 Nr. III (mit dem Hinweis, dass der Melker Katalogschreiber von 1483 nicht sicher ist, ob der Sermo Iohannes de Spira zuzuweisen ist). Blatt 103r wurde überklebt, auf Blatt 103v erster Absatz geschwärzt, dann beginnt der Text wieder mit demselben Incipit wie auf Blatt 103r.
   1
103r Tit.: (Überschrift in Schwarz) Spira composuit sequens. (Rot) Exhortacio pro reformacione monasterii eiusdem.
Nemo mittens manum ad aratrum et respiciens retro aptus est regno dei (Lc 9,62). Originaliter et sunt verba salvatoris nostri. Reverende in Christo pater ac ceteri patres ac fratres ... (103v) Nemo mittens manum ad aratrum ut supra quae quidem verba tractans sanctus Thomas. ... — ... quae eos in infinito tempore et haec dicta sufficiant de praelatis.
Teil 4
(110r-120r) Ps. AugustinusManuale (PL 40, 951-962 – Bloomfield 4957 – CPPM II 3074). Enthalten sind hier die Cap. I-XVII sowie die Cap. XX-XXIV (Cap. XVIII und. XIX) fehlen, wie auch in Göttweig, Cod. 88. Sowohl in diesem als auch im folgenden Text ist dieselbe Hand wie in Göttweig, Cod. 88 erkennbar.
   1
110r Tit.: (Rot) Manuale beati Augustini episcopi prologus Über dem Titel zeitnaher Vermerk: Item quaere in libro C 32 scriptas presbiteris vilhelmi
(Prologus) Quoniam in medio laqueorum positi sumus facile aceleti desiderio refrigescimus...
Nunc adesto in domine deus meus quem quaero quem diligo quem corde et ore confiteor ... — ... et omnia, quae in eis sunt, non cessant mihi dicere, ut amem deum meum.
(120r-125r) Tractatus de interiori domo seu de conscientia aedificanda, cap. 38-41 (PL 184, 546D-552C). Nicht abgesetzt.
   1
120r (Z 22) Tit.: [ohne Titel]
O anima mea, si vis amari a deo, reforma in te imaginem suam et desiderabit te. Consilio namque trinitatis ad imaginem suam te creavit ... — ... caelestium potius contemplatione quam terrestrium occupatione delectari etcetera.
(125r-129r) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Rememorativum breve sex generum contemplationis ex tractatu de contemplatione sive Beniamin maior Richardi de Sancto Victore (Vgl. PL 196, 63-202. – RB 7324. Vgl. Hubalek 1963, 249 Nr. 133 [zu Melk, Cod. 1767]).
   1
125r Tit.: De contemplacione Richardus de sancto Victore
Richardus de sancto Victore sex distinguens genera contemplationis tractat de ipsis latius quinque libris archam foederis mystice exponendo quae memoriter sub brevitate hic perstringentur. Primum genus contemplationis consistit in pura consideratione et admiratione rerum sensibilium quae per quinque sensus corporis ingrediuntur ad animum ... — ... circa se ageretur plenius discernere nequebat. Et tantum de contemplatione.
(125r-129r) Richardus de Sancto Victore CRSA De trinitate (exc. a Iohanne Schlitpacher) (PL 196, 887-992. Ed.: J. Ribaillier. Paris 1958).
(129r-131v) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB (Richardus de Sancto Victore: PL 196, 887-992. Ed.: J. Ribaillier. Paris 1958). Compendium tractatus 'De trinitate' Richardi de Sancto Victore.
   1
129r Tit.: [ohne Titel]
Sancto Paulo apostolo teste sine fide impossibile est placere Deo ... (De unitate deitatis cap. 1) Ubi primo est notandum quod rerum notitia tripliciter acquiritur scilicet experiendo rationando atque credendo ... — ... Oportet ego ad proprietatem. (Vermerk über die Unvollständigkeit des Textes) Illa materia non est finita totaliter.
Teil 5
(132r-172r) Gerardus de Vliederhoven OT Cordiale sive de quattuor novissimis (Drucke: GW 7469-7514. – Bloomfield 3057. – Lit.: Madre 1965, 329 Nr. 7, zur Verfasserfrage; VL II [1980], 1217-1221 [R. Byrn] + Nachtrag VL XI [2004] Sp. 516).
   1
132r [ohne Titel]
Memorare novissima tua et in aeternum non peccabis (Sir 7,40). Augustinus in libro suarum Meditationum, plus vitanda est sola peccati foeditas quam quaelibet immanitas tormentorum ... — ... ach utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent etc. Quae praevidere det nobis filius gloriosae virginis omni tempore vitae nostrae. Amen.
(172v) Nota.
   1
173v Gregorius Natali episcopo Salonitano scribens in suo Registro dicit inter cetera verba de conviviis exhibendis ... — ... abstinentium fateor magistri estis etcetera.
(173r) leer.
(173v) Besitzeintrag, geschwärzt.
   1
173v i>Iste liber fuit cum fratre Iohanne in carceribus anno domini millesimo quadringentesimo septuagesimo quinto (1475). Darunter: In cenobio Gottwicensi.