Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=37155 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 462 (rot) / 281 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT: SERMONES. HENRICUS FLECKEL DE KITZPUHEL. IACOBUS DE VORAGINE. NICOLAUS DE DINKELSBÜHL. HENRICUS DE LANGENSTEIN. OSWALD REICHOLF. LEGENDAE. SERMONES. BEICHTSPIEGEL, DT. U.A. (lateinisch/deutsch)
Olim: K 14    Papier   186 Bl.   225×150   um 1435/1445
 Wasserzeichen:  Metadaten  |  Vorschau Bilder  |  Einzelbilder: fol. 3, 14, 18, 30, 39, 41, 43, 53, 62, 69, 72, 77a, 79a, 81, 83, 85, 104, 117, 125, 131, 147, 153, 156, 166, 175, 177, 178, 186.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 3)

Lagen: 2. VI24 + 226 + VI38 + 3. V68 + VI80 + (VI-5)87 + (VI-1)98 + (VII-3)109 + (VI-2)119 + (IX-4)132 + VI144 + IV152 + (V-2)160 + VI172 + VII186
Eine Vielzahl von Faszikeln, die zeitgleich entstanden sind, wurden in einem Band vereinigt. Schreiber wie Papier wiederholen sich. Papier mit identischen Wasserzeichen findet sich in nicht unmittelbar aufeinanderfolgenden Lagen: So sind jeweils identische Wasserzeichen in den Lagen 4, 12 und 17 (fol. 27-38, 110-119, 161-172), in den Lagen 5 und 11 (fol. 39-48, 99-109), in den Lagen 6, 7 und 14 (fol. 49-68, 133-144) sowie in den Lagen 8 und 10 (fol. 69-80, 88-98) festzustellen. Acht zusätzlich eingebundene, kleinerformatige Blätter (in die Blattzahl miteingerechnet, aber nicht in die Lagenformel, jeweils als 35a usw. bezeichnet). Die gesamte Handschrift weist viele Flecken und Verfärbungen auf, insbesondere zu Lagenbeginn und -ende. Pergamentfälze, teilweise beschriftet. Zwischen Blatt 63 und 64 wurde der Pergamentfalz teilweise herausgerissen, Lage ist insgesamt sehr lose. Pergamentfalz mit deutschsprachigem Fragment zwischen den Blättern 113v und 114r. Gegenblätter zu 117 und 118 fehlen. — Datierung nach Wasserzeichenbefund: 1435/1445.
Schrift:
(1r-186v) Schriftraum: 150-190 × 105-130    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 30-35   
Schriftart: Bastarda – Marginalien – Glossen
Zahlreiche Hände, die sich in den einzelnen Faszikeln teilweise wiederholen. Schriftraum variiert, geht teilweise über die Liniierungen hinaus.
Ausstattung: Rubriziert   
Lombarden in Rot.

Hs. enthält 1 Fragment
VS, NSI, I*   Pergament   12. Jh.
Wohl von den Deckeln abgelöste Spiegel.
Schrift:
(VS, NS) Schriftraum: mind. 100 × mind. 160    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: mind. 7   
Schriftart: Karolingisch-gotische Übergangsschrift
Ausstattung: Rubriziert   

Einband: Gotisch     Schmucklos        
Leder über Holz, auf beiden Deckeln je fünf Metallbuckel, 1 Schließe (Riemen verloren). Auf dem vorderen Deckel Spuren eines abgelösten Titelschildes. Buchrücken: Reste eines alten Papiertitelschildes, darunter Signaturschild mit Aufschrift K 14.
Magdalena Lichtenwagner / Oktober 2020
"Madre", "Graesse", "Hohmann"
alle Initien
(I, I*) Graduale-Fragment (12. Jh.).
(1r-80v) Kompilation von Sermones, überwiegend Marienpredigten, und anderen Kleintexten. Mit zahlreichen Korrekturen und Bearbeitungsspuren und deutschsprachigen Passagen. Leerseiten: 9v-12v, 45rv, 47v-48v, 49v, 79ar.
(1r-12v) Sermo de annuntiatione BMV. Mit längerer deutschsprachiger Passage (9v-12v).
   1
1r Tit.: (Rot) Thema (Nach Bibelzitat:) De annunciacione beate virginis
Sanctus Spiritus superveniet in te ... (Lc 1,35) Tulit Dominus Deus hominem quem formaverat et posuit eum in paradisum voluptatis ... (Gen 2,15) ... In quibus verbis pro introductione thematis et ad honorem annuntiationis gloriosae virginis tria ponuntur videlicet casus primi hominis ... (9v) Circa primum scilice ex parte generantis sciendum: Pey dem ersten als ich gerett hab das dy enphachung unser herren in der junkfrawn mugleich sey gewesen ... — ... einer unsegleichen merung.
(13r-24v) Iohannes Milicius de Chremsir Sermo de nativitate BMV.
   1
13r Tit.: [ohne Titel]
Liber generationis Iesu Christi ... (Mt 1,1). Hic est liber mandatorum Dei qui non potest legi nisi apertus nec potest aperiri nisi per agnum qui clausit eum septem sigillis ... — ... et in eorum generatione refloreat hic per gratiam et per gloriam in futuro, ad quam nos perducat qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(25r-26v) Thomas Ebendorfer Sermones de sanctis (de evangeliis): Sermo de annuntiatione BMV.
   1
25r Tit.: Thomas Haselbach prothema
Missus est angelus (Lc 1,26). Praesentis sollemnitatis nostraequae salutis et redemptionis est exordium inter ceteras festivitates ... (26v) Tantam integritatem etc. Auch ist das pilleich das ein solcher heyliger thewscher leichnam bleib unverhallczen ... — ... ut post modum bene melius audietis.
(27r-33v, 34v-35r) Sermo de purificatione BMV. vereinzelt Einsprengsel in deutscher Sprache.
   1
27r Tit.: (Rot) Sermo de purificacione Marie virginis
Postquam impleti sunt dies purgationis Mariae (Lc 2,22). Omnis res non solum per veritatem suam, vero etiam per conservationem suam in esse suo appetit ... (34v Thema praecedentis sermonis de purificatione) Hodie peragit sancta mater ecclesia laudabile et gloriosum et sollemne festum purificationis virginis Mariae ... — ... cum lucem claritatis etiam portant eum.
(34r) Notae.
   1
34r Glossa interlinearis id est expositionalis ... Nicolaus de Lyra ... Non visurum se mortem er werd nicht en (?) tad sechen
(35v-39v) Sermo de nativitate BMV.
   1
35v Tit.: Liber generacionis Sermo de nativitate Marie virginis
Liber generationis Iesu Christi ... (Mt 1,1). In hodierno evangelio. Chrysostomus loquens super principio hodierni evangelii dicit sic: Non aestimes te, inquit, parva audire ... — ... vita dulcedo et spes nostra. Rogemus igitur. Dic exemplum ad haec pertinens.
(40r-42v) De paenitentia (de turture et columba), mit deutschen Randnotizen.
   1
40r Haec autem duae aves utrumque genus paenitentiae indicant, nam turtur solivagus gemere consuevit columba vero in grege aliarum gemitus suos edit ... — ... quia viderunt oculi mei salutare tuum id est dominum nostrum Iesum Christum. Qui vivit etc.
(43r) Sermo de annunatione BMV (Prothema).
   1
43r Tit.: Prothema breve de leccionario annunciacionis Marie virginis iactando 2o folia plus invenies
Haec est mater salvatoris, vas electum, vas honoris ... — ... Hoc ipsum praedicatur hodie.
(43v-44r) Leer.
(44v) Thomas Ebendorfer Notae.
   1
44v Tit.: Magister Thomas Haselpach
In hac etiam die maxima duodecim prodigia et miracula sunt facta ... — ... a futuris firmo proposito etc.
(45r-45v) Leer.
(46r-47r) Iacobus de Voragine OP Sermo in nativitate BMV.
   1
46r Tit.: Thema de nativitate Marie virginis
Sapientia aedificavit sibi domum (Prv 9,1). Cupiens Dei filius per susceptionem carnis habitare in nobis ... — ... quod nobis impetrat gratiam etc.
(47v-48v) Leer.
(49r) Sermo de s. Vito. Entwurf.
   1
49r Tit.: Sermo de sancto Vito martyre quod predicavi ad Sanctum Vitum
Sancti per fidem vicerunt regna operati sunt iustitiam adepti sunt promissiones (Hbr 11,33). Loco thematis accipe quod ponitur pro themate de sancto Georio ... — ... ibi cum praemittitur: Sancti per fidem.
(49v) Leer.
(50r) Medela animae vulneratae. Nur Einleitung und Titelverzeichnis.
   1
50r Tit.: Incipit tractatus de medicamento anime
Plorans ploravit in nocte et lacrimae eius etc. In principio narrationis meae illius gratiam et adiutorium imploro ... — ... De paenitentia infirmorum.
(50r-50v) Informatorium confessorum. Bricht nach wenigen Zeilen ab.
   1
50r Tit.: Incipit informatorium confessorum valde bonum exanimatum probatum de iure extractum et collectum
Cum aliquis suam petit audire confessionem quem antea numquam audivisti in foro confessionis ... — ... Si autem illa peccata |||
(50v-58v) Thomas Ebendorfer Sermones de sanctis (de evangeliis): Sermo de purificatione BMV. Mit deutschen Einsprengseln und Randnotizen.
   1
50v Tit.: Sermo de purificacione domini Thome et doctoris sacre theologie Haselpach
Postquam impleti sunt dies purgationis ... (Lc 2,22). Si diligenter huius diei sollemnitatem perspexerimus videmus quantis honoribus quantisque praerogativis haec dies digne celebratur ... — ... sed patienter sustinere.
(59r-66v) Sermo de purificatione BMV.
   1
59r Tit.: Sermo in purificacione beate Marie virginis
Columba venit ad eum portans ramum olivae (Gn 8,11). ... Spiritualiter per semen intelligitur verbum Dei (Lc 8,11). Dicitur autem semen verbum Dei ex eo quod habet virtutem ... — ... possimus venire ad aeternam vitam. Quod nobis praestare dignetur etc.
(67r-68v) Sermo de purificatione BMV. Mit einzelnen deutschen Randnotizen.
   1
67r Tit.: (Rot) Sermo in die purificacionis Marie
Sciendum quod scriptum est Levitici duodecimo capitulo et Exodi tredecimo: Quomodo dominus Deus in veteri testamento Moysi dedidt tria praecepta de mulieribus parturientibus et de pueris qui nascuntur ... — ... qui est noster creator noster nutritor et noster ductor ad vitam aeternam.
(69r-74v) Sermo de annunatione BMV. Mit deutschen Randnotizen und vielen Bearbeitungsspuren.
   1
69r Tit.: Item in libello dewtunicali (?) quere sermonem super Ave Maria ut sequitur et potes predicare. Iacta antea 26 folia et invenies thema de annunciacione. (Rot) Sermo de annunciacione Marie virginis. (Schwarz) In sexto mense
Missus est angelus Gabriel ... (Lc 1,26). Sciendum circa illud quod dicitur 'Missus est angelus' angelus est nomen officii ... — ... sit tibi omnipotens Deus hodie pro nobis incarnatus in saecula saeculorum. Amen.
(75r-80v) Sermo de ascensione domini. Mit deutschen Randnotizen und vielen Bearbeitungsspuren.
   1
75r Tit.: Sermo de ascensione postilla N. Tinklspuchel et de aliis postilla. In primo tempore
Recumbentibus undecim discipulis (Mc 16,14). Quadraginta diebus a resurrectione domini transactis recoluimus laetissimam dominicae resurrectionis sollemnitatem ... — ... ascendit Christus de monte oliveti ad caelum igitur etc.
(81r-84v) Henricus Fleckel de Kitzpuhel (?) Casus papales et episcopales (Madre 333, Nr. 15). Parallelüberlieferung: Klosterneuburg Stiftsbibliothek, Cod. 305, 186ra-187va.
   3
81r Tit.: Magister Hainricus Flechkel doctor decretorum
Item falsificatores litterarum papalium tam principales quam fautores et defensores
81v Tit.: Casus episcopales
Primo haereticos Iudaeos et eorum fautores et occultos ... — ... (83r) vel forte speciali reservatione episcopi.
83r Nota, sequentes removendi sunt a communione sacramenti. Primo qui non confitentur suo plebano vel suo socio
(85r-87v) De excommunicatione. Mit deutschen Einsprengseln. Parallelüberlieferung in Göttweig, Cod. 164, Bl. 11v-12r.
   2
85r Tit.: Hii sunt excommunicati a domino papa et exommunicandi ab universo clero quater in anno
Primo violenti invasores ecclesiarum vel cimiteriorum ... — ... (85v) non frequentant in sollemnitatibus etc.
86r Tit.: Isti sunt excommunicandi (?)
Invasores ecclesiarum et cimiteriorum et personarum religiosarum, scilicet sacerdotes, diaconos, subdiaconos et acolitos ... — ... Item tenentes homines non confessos et non revelantes vel eos scientes ubicumque.
(88r-94v) Tractatus super decalogum. Am Ende unvollständig.
   1
88r Tit.: [ohne Titel]
Unum crede Deum Exodi quinto capitulo. Haec verba scripta fuerunt in duabus tabulis praeceptorum ... — ... tali namque cupiditate cadit frequenter ||| [bricht am Ende der Seite ab].
(95r) Modus dicendi pro paenitentibus per ecclesiam pulsis per modum commendationis.
   1
95r Tit.: Modus dicendi pro paenitentibus per ecclesiam pulsis per modum commendacionis
Ecce videtis quomodo illi sustinuerunt paenitentiam publicam et hoc non est gratis factum
(95r-97v) Miraculum quod 1443 contigit in Rodaun cum tres potatoribus in nocte nativitatis domini, lat./dt.
   1
95r Tit.: (Rot) Miraculum
Sicut tunc est factum zu Rodawn [Rodaun] prope Pertersdarff [Perchtoldsdorf] ubi tres viri fuerunt qui sederunt usque ad medium noctis in vigilia nativitatis Christi anno domini etc. XLIIIo ... — ... in talibus factis.
(97v-98r) Evangelium in dominica Iudica (Io 8, 46-59). Mit deutschen Interlinearglossen.
   1
97v Tit.: Iudica. Iohannis octavo capitulo
In illo tempore dixit Iesus turbis Iudaeorum et principibus sacerdotum: Quis ex vobis arguet me de peccato (Io 8,46). Si veritatem dico ... — ... et exivit de templo.
(98v) Leer.
(99r-100v) Iacobus de Voragine OP Legenda aurea, cap. 212 (209): Miraculum de s. Catharina (Ed.: Graesse 914-915).
   1
99r Tit.: Miraculum in die sancte Katharine etc
Antistes quidam Melioranensis Sabinus nomine vitae venerabilis sicut refert Petrus Ravennensis in libro gestorum notabilium ... — ... ad extremam venisset horam dignum Deo spiritum exaltavit. Amen Deo gratias. etc.
(100v-101r) Exemplum de circumcisione Christi.
   1
100v Tit.: Exemplum de circumcisione Christi
Apud Ravennam fuit quidam scholaris nomine Petrus devotus ... — ... qui ei exprobraverat ad gradum altiorem non ascendit ... Et sic est finis huius.
(101v) Evangelium in dominica 10 post Pentecosten. Nur Beginn: Lc 19,41.
   1
101v Cum appropinquasset Iesus Ierusalem videns civitatem flevit
(102r-109r) Nova editio passionis undecim milium virginum ex passionali scripta. Vereinzelt deutsche Glossen.
   2
102r Tit.: Nova edicio passionis Christi milium virginum ex passionali scripta
Post passionem et resurrectionem domini salvatoris anno ab incarnatione domini CLVIo anno. Interiectis aliquot annis post haec et praedicta ... — ... (108v) ... Benedictus igitur dominus Deus Israel qui facit mirabilia solus et benedictum nomen maiestatis eius in aeternum et in saecula saeculorum. Amen. Passae sunt anno domini CC 38o [238]. Alii vere dicunt eas fuisse passas. anno domini CCCCo LIIo [452].
108v Sanctus Cyriacus papa Romanus qui cum gaudio suscepit sanctas virgines ... — ... sanctus Iacobus episcopus Antiochenus.
(109v) Leer.
(110r-118r) Excommunicationes in cena domini. Parallelüberlieferung: Göttweig, Cod. 481, 117r-128r.
   1
110r [ohne Titel]
Carissimi, licet omnis impius coram Deo sit excommunicatus illud tamen potest ecclesiae esse occultum ... Prohibemus primo omnes haereticos qui non credunt sive male faciunt de sacramentis ecclesiae sunt excommunicati ... — ... Item qui vadunt circumcincto ferro vel coram ecclesiis se percutiunt falsarii sunt quia ecclesiam non consuevit talem dare paenitentiam.
(118v-120r) Leer.
(120v-121v) Thomas Ebendorfer Sermo 1 de corpore Christi, exc.
   1
120v Tit.: In sermonibus domini doctoris Haselbach qui dicit in sermone de corpore Christi in primo sermone
Hodie dilectissimi quia adest recolenda sollemnitas in qua praecipue immensa beneficia exhibita populo Christiano digne recolimus ... — ... et fiat pulsus et celebrentur divina etc.
(122r-122v) Leer.
(123r-124r) De planctu animae. Unvollständig.
   1
123r Tit.: [ohne Titel]
Lapsa est in lacum vita mea... (Lam 3,53-56). Verba sunt beati Ieremiae deplorantis desolationem et captivitatem Iudeae et Ierusalem. Quae quidem verba debite inspecta et intellecta ... — ... quia tunc nullus poterit fallere sapientiam, flectere iustitiam inclinare clementiam de||| [bricht ab]
(124v) Leer.
(125r-127r) Beichtspiegel, dt.
   1
125r Tit.: (Rot) Dy offen peicht
Ich sundiger schuldiger mensch, ich gib mich schuldig got meym schepffer und der hachwierdigen und lobsamen chuniginn Marie und allen gots heiligen und euch briester an goczs stat ... — ... Ich gib mich schuldig alle der sund de ich mit meinem herczen etc. etc.
(127v-128v) Fürbitten, lat. und dt.
   1
127v Tit.: Pro vivis et mortuis id est pro duplici statu
Item umb all dy angst und nat und truebsal ... — ... dy do gechiecht in der mueter der heyligen kchristenhait.
(129r-131r) Indulgentiae papales et episcopales pro ecclesia s. Stephani in Mautern.
   1
129r Tit.: In Mauttern indulgencie
Omnibus vere paenitentibus et confessis qui ad ecclesiam sancti Stephani prothomatyris ibidem in omnibus festis sanctorum ... — ... adiungentes totidem salutationes angelicas et symbolum.
(131r) Nota de indulgentiis Wiennae.
   1
131r Tit.: (Rot) De indulgenciis Wyenne
Item wyenne tempore vesperarum
(131v) Nota de indulgentiis in die corporis Christi. Gestrichen.
(132r) leer.
(132v) Nota de causis introductionis Ieiunii ecclesiastici quattuor temporum.
   1
132v Tit.: Quattuor temporum [!] sic recita
Quattuor tempora anni a Calixto papa instituta sunt
(133r-142v) Nikolaus von Dinkelsbühl (?) Sermo de dominica Invocavit. Vereinzelt lateinische und deutsche Interlinearglossen.
   1
133r Tit.: (Rot) Sermo Invocavit ewangelium: Ductus est etc.
Ductus est Iesus in desertum ... (Mt 4,1). Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis... (II Cor 6,2). Et legitur in epistola hodierna ... Fratres, non simus pigri, non simus tardi, non simus negligentes ... — ... qui hereditatem capiunt salutis, ad quam nos perducat etc. Item dic ex libello parvo quis obligetur ad ieunium secundum dictam magistri Tinkelspuchel [Dinkelsbühl]. Et quomodo resistatur peccatis habes ibidem. Et quod modis et cum quibus frangatur ieunium etc.
(143r-143v) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermo super Ductus est Iesus in desertum, excerpta.
   1
143r Tit.: Magister Nicolaus Tinkelspuchel dicta super principium: Ductus est Ihesus
Ductus est Iesum in desertum a spiritu (Mt 4,1). Tunc scilicet immediate post baptismum ... — ... quae temptatio dicitur.
(144r-144v) Repetitio sermonis. Kurze Zusammenfassung der vorhergehenden Predigt.
(145r-160r) Miscellanea contionatoria (Predigtmaterialien). Mit vereinzelten lateinischen und deutschen Interlinearglossen.
   1
145r Tit.: De excommunicacione
Item sciendum quod omnes in mortali constituti prohibendi sunt a perceptione corporis et sanguinis Christi ... Excommunicatio de qua tractat ecclesia est duplex
(160v) leer.
(161r-169v) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de eucharistia (Sermo 4) (Madre 247).
   1
161r Tit.: (Von zeitnaher Hand) Sermo magistri Nicolai Tynckelspuhel de corpore Christi
Probet autem se ipsum homo et sic de pane illo edat et de calice bibat (I Cor, 11,18) Probet id est secundum glossam examinet et purget se ipsum ... — ... fructus plenius consequitur.
(170r-171r) Henricus de Langenstein (de Hassia) (?) De superstitionibus, lat. und dt. (Hohmann Nr. 89).
   1
170r Tit.: (Rot) Nota hic aliqua dicta infra scripta per venerabilem magistrum Hainricum de Hassia reprobata
In diebus nativitatis et circumcisionis contingunt diversa mala in populo Christiano ... — ... non occiditur et ... etc (Nahzeitiger Nachtrag deutsch) ...der selb sol sterben das selbin iar.
(171v) Sermo. Fragment.
   1
171v Ecce sacerdos magnus qui in diebus suus placuit Deo (vgl. Sir 44, 16). Carissimi, quamquam sancti martyres diversa magna martyria pro Deo passi sunt
(172r) leer.
(172v) Legenda de s. Gotthardo.
   1
172v Sanctus namque Gothehardus iuxta Althahense monasterium ex eiusdem ecclesiae familia a vere Christianis ... — ... et post obitum eius operari.
(173r-175r) Sermo de s. Gotthardo, lat. und dt. Lateinisch und Deutsch im Wechsel, zusätzlich deutsche Interlinearglossen.
   1
173r Tit.: Legenda beati Gothehardi
Primo enim fuit gratiose (Glosse: gotleichen) electus quia divina revelatione (erhellung) omnium consensu et approbatione mit gmayem rat ... — ... et ultimum officum fuit quod audit. Helffer beschirrmer hawphern unsere pharr ... Pius autem praesul vide in alio sexterno ...
(175v-177vb) leer.
(178r-179v) Passio s. Ursulae, dt. und lat. Überwiegend Deutsch mit lateinischen Einsprengseln.
   1
178r Tit.: At ubi tenerioris infancie etc
Und also wuechs von tag zu tag uncz das sy cham von der chindhait ... — ... und stet und hyeten chaufft was in nat wer gebesen. Ideo etc.
(180r-180v) leer.
(181r) Passio s. Ursulae, Exzerpt, dt. und lat. Fragment. Überwiegend Deutsch mit lateinischen Einsprengseln.
   1
181r Tit.: In legenda de sancta Ursula etc.
Hominibus ita principabatur etc. Der was also var seynem hoffgesynnd ritteren und knechten
(181v) Deutsche Glossen zu 178r gehörig.
(182v-186v) Oswald Reicholf Brief an den Rat zu Wien enthaltend die Beschreibung des Wunders so sich 1453 in Breslau mit einer heiligen Hostie zugetragen hat, dt.
   1
183r Tit.: (182v Rot) Miraculum sequens contigit in anno Mo CCCCo LIIIo [1453] in quadragesima etc. (183r) Littera de Reicholff de Pressla ad consiliares Wyennenses
Ersamen weysen lieben herren, mein willig dinst wist zu vor. Ich las euch wissen, das wir erst auf den rechten grunt sein chomen wye dye juden das hochwirdigist sacrament goczleichnam gesmecht und gelaydigt haben ... — ... oder sye tötten sich selber, ee wen sye sagen. Actum Anno domini Mo CCCCo LIIIo [1453] in quadragesima contigit primum miraculum antea positum sed secundum contigit ut est praescriptum. (Rot) Subscriptio: Oswalt Reycholff ewer mitgeswaren des racz. (Rot) Superscriptio: Den ersamen hochweysen herren, dem burgermayster, richter und rat der stat zw Wienn, meinem gunstigem und besunderen lieben herren.