Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=37165 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 472 (rot) / 308 (schwarz)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT MIT THEOLOGISCHEN TEXTEN (lateinisch/deutsch)
Olim: E 19    Papier   I, 215, I* Bl.   215×145   15. Jh.
Handschrift aus 7 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-27); 2  (28-48); 3  (49-60); 4  (61-74); 5  (75-86); 6  (87-110); 7  (111-215)
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 3)


Teil 11-27   Papier   
Lagen: (VII-2+3)15 + VI27
Einzelblätter: 4, 5 und 14. Die Gegenblätter zu 2 und 3 fehlen.
Schrift: 3 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(1-14r; 15v) Schriftraum: 215 × 15    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 46-48   
Schriftart: Bastarda
Überschriften in Majuskelschrift. An den Seitenrändern vereinzelt deutsche Glossen, u.a.: (1v) zw einer gehaim .... chundschafft; (2r) ... wir aber dy auswendig furbaz (?) schetzen so haben die heylingen kaupfer (?) etc.; (3r) blandiri - senftmütige und linde red geben; (4r) lascivus - Gaylhait, leichtfertkait
Schrift 2(14v) Schriftraum: 172 × 110-120    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 14   
Schriftart: Bastarda
Schrift 3(16r-27v) Schriftraum: 170 × 105    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 45-47   
Schriftart: Bastarda
Teilweise deutsche Glossen, u.a.: (16r) wayczen koern; (17v) rex celorum - ... hymelisch herr, festivus - hochzeitleich oder ersamleich
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Überschriften und Unterstreichungen, rote Lombarden, Marginalien teilweise in Rot. Blatt 1r und 16r: 6-zeilige Initiale mit fleuronnéeartigen Verzierungen.
Teil 228-48   Papier   
Lagen: VI39 + (VI-3)48
Nach 48 fehlen drei Blätter.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(28r-46r, 46v-48v) Schriftraum: 190 × 125-130    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 39   
Schrift 2(46r-v) Schriftraum: Zeilenzahl: 46   
Schriftart: Bastarda
Handwechsel auf Blatt 46r, die zweite Hand schreibt sehr klein und dicht gedrängt, wird auf Blatt 46v wieder von H1 abgelöst.
Ausstattung: Rubriziert   
Marginalien teilweise in Rot.
Teil 349-60   Papier   
Lagen: VI60
Schrift:
(49r-51v) Schriftraum: 170 × 110    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 35   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Marginalien.
Ausstattung: Rubriziert   
Überschrift in Rot.
Teil 461-74   Papier   
Lagen: VII74
Schrift:
(61v-74v) Schriftraum: 182 × 120    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 46   
Schriftart: Bastarda
Ab Blatt 62v-74v zweispaltig beschrieben, Spaltenbreite: 55mm.
Teil 575-86   Papier   
Lagen: VI86
Schrift:
(75-86) Schriftraum: 158 × 100    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 36-38   
Schriftart: Bastarda
Marginalien
Ausstattung: Rubriziert   Einfacher Dekor   
Unterstreichungen und Markierungen in Rot, Lombarden in Rot und Grün, einfaches Fleuronneé.
Teil 687-110   Papier   
Lagen: 2.VI110
Schrift:
(87r-110v) Schriftraum: 156 × 105    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 41-42   
Schriftart: Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Überschriften und Markierungen, rote Lombarden.
Teil 7111-215   Papier   
Lagen: 8.VI206 + (VI-3)215
Nach 215 fehlen drei Blätter.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(111ra-206rb) Schriftraum: 147 × 102    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 33-36   
Schreiber: Dionysius de Allemania – Schriftart: Bastarda
Schreibernennung auf Blatt 199vb: Apostolorum simboli exposicio feliciter explicit per me fratrem Dionysium de Allemania.
Schrift 2(207ra-215vb) Schriftraum: 115 × 105    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 47-41   
Ausstattung: Rubriziert   
Rote Überschriften und Markierungen, rote Lombarden.

Hs. enthält 1 Fragment
VS / NS   Pergament   14. Jh.
Lagen: VS: (I-1)I; NS: (II-3)I*
Auf vorderem und hinterem Spiegel war je ein Pergamentblatt aufgeklebt, diese stehen heute lose als Vor- und Nachsatzblatt in der Bindung.
Schrift:
Schriftraum: mind. 190 × mind 130    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: mind. 13   
Ausstattung:
Rote Überschriften, Paragraphenzeichen in Rot und Blau

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien   Blindstempel        
Brauner Ledereinband über Holzdeckeln, Streicheisenlinien, Blindstempel (kleine Rosette), 2 Schließen; Buchrücken: Papiertitelschild (entfernt), Schild mit olim-Signatur E 19, Titelschild nach Werl. Ein über beide Deckel hinweg querverlaufender Riss im Einbandleder wurde wohl schon zur Zeit der Bindung vernäht. Der Einband sitzt locker, die Schließen stehen über und greifen nicht, was wohl auf die Entfernung einiger Blätter bzw. Lagen zurückgeht.
Astrid Breith, 2023 /2024; Maria Stieglecker, Ergänzungen 2025
"Kaeppeli", "Wagner 2000", "RB", "Madre"
alle Initien
(I u. I*) Psalterium-Fragmente (14. Jh.).
Teil 1
(1r-27v) Thomas Ebendorfer de Haselbach Sermones de sanctis.
   10
1r Tit.: (Rot) De sancto Andrea
Ambulans Iesus iuxta mare Galilaeae...(Mt 4,18). Beatus Ambrosius super Lucam libro quinto capitulo septimo volens ostendere quare Christus exiens hic in mundo
4v Tit.: (Rot) De sancto Matheo
Vidit Iesus hominem sedentem in teloneo ... (Mt 9,9). Sanctorum apostolorum praecipue colit festivitates sancta mater ecclesia ut ipsorum orationibus adiuvemur...
7v Tit.: [ohne Titel]
Accesserunt discipuli ad Iesum ... (Mt 18,1). Merito hodie memoriam agimus sanctorum angelorum praecipue tamen beati Michaelis archangeli qui specialis custos est ecclesiae
10v Tit.: [ohne Titel]
Videte ne contemnatis unum ex his pusillis ... (Mt 18,10). In hodierno evangelio patet quod satis commune est quod alti et potentes contemnunt pauperes
12r Tit.: (Rot) De sancto Colomanno
Si quis vult post me venire ... (Mt 16,24). Congruum, dilectissimi, in hodierna festivitate beati Colomanni nostri et patriae nostrae patroni Austriae videlicet specialiter Deo devotos esse et sibi gratias agere
16r Tit.: (Rot) De sancto Laurencio
Nisi granum frumenti cadens in terram ... (Io 12,24). Multi sunt homines in mundo qui postquam patiuntur pravas adversitates fiunt impatientes et murmurant contra Deum
18r Tit.: (Rot) In assumpcione virginis Marie
Intravit Iesus in quoddam castellum ... (Lc 10,38). Per totum annum plurimorum sanctorum natalitia celebramus ut eorum vitam et mores nobis imitabiles sequamur
20v Tit.: [ohne Titel]
Maria optimam partem elegit ... (Lc 10,42). Sicut sancta mater ecclesia in exsultatione et gaudio consuevit festa virginis gloriosissimae caelorum reginae celebrare
23r Tit.: [ohne Titel]
Facta est contentio inter discipulos Iesu ... (Lc 22,24). Valde congrue et rationabiliter sanctae matris ecclesiae filii in sanctorum obitu laetantur
25r Tit.: (Rot) De nativitate virginis Mariae
Beati qui custodiunt vias meas ... (Prv 8,32). Ex quo nobis adhuc in ista vita peregrinantibus praecipit dominus per prophetam ut ipsum laudemus in sanctis suis
(14v) Predigt von der Auferstehung der Toten, dt.
   1
14v Tit.: [ohne Titel]
Dixi secundo quod sancti gaudent ... Das die heyligen sich freyen ja ebikleich werden frein ... — ... Als werürttt Johannes ynn dem puech Apokalypß.
(15r) leer.
(15v) Miracula.
Teil 2
(28r-44r) Tractatus de octo beatitudinibus (Exzerpt).
   1
28r Tit.: (Rot) Prima beatitudo
Beati pauperes spiritu (Mt 5,3). Salvator noster Christus Iesus sicut ex immensa caritate pro nostra redemptione carnem assumpsit ... — ... quam nobis omnibus concedat pius Iesus Christus in saecula benedictus. Amen.
(44r-48v) Sermo de peccato linguae.
   1
44r Tit.: De peccato lingwe sermo bonus
Beatus qui non est lapsus verbo ex ore suo (Sir 14,1). Quia in dicendo multi errant ... — ... damnare et cruciare in saecula saeculorum. Amen.
Teil 3
(49r-51v) Tractatulus de contemptu mundi.
   1
49r Tit.: (Rot) Nota quod ab amore mundi debent nos retrahere hec
Primum est quod consideremus: quod amicitia huius mundi hominem inimicum dei constituit ... — ... ad dominum migravit.
(51v) Iohannes Herolt OP (Discipulus)Sermo [unvollst., vgl. ULBT Innsbruck, Cod. 566, 244rb] (Kaeppeli 2387).
   1
51v Tit.: [ohne Titel]
Si quis vult post me venire abneget semetipsum ... Mt 18 (recte: Mt 16,24) Mc 8. Lc 9. Vult igitur Christus ut sequamur ipsum et crucem tollamus ... Cuius infima pars|
(52r-60v) leer.
Teil 4
(61r-62r) Sermo.
   1
61r Tit.: [ohne Titel]
Dominus Matthei xxiii dicens: Vae vobis scribae pharisaei et hypocritae qui similes estis sepulchris (Mt 23,27). Quare, dilectissimi, nolite sic perverse agere ... — ... donare dignetur in saecula saeculorum benedicta. Amen.
(62r-65va) Modus confitendi.
   1
62r Tit.: (62r, rot) Hic iam sequitur modus confitendi quomodo dicit confiteri quilibet Christi fidelis sua peccata sew criminia verte foleum
(62va) Ad consolationem devotarum personarum circa confessionem aliqua necessaria ad salutem animae ... — ... et si noluerint exire sunt excommunicati ... Potencia patris, sapiencia filii, clemencia spiritus sancti: unus Deus.
(65vb-66ra) Speculum confessionis.
   1
65vb Tit.: [ohne Titel]
Ad mulieres ... ad viduas ... ad virgines ... — ... semper fugiant.
(66ra-71vb) Exempla bona.
   1
66ra Tit.: Incipiuntur exempla bona
Exemplum et miraculum de Adalberto unde legitur quod beatus Adalbertus in suo infantia
(72vb-73vb) Ps. Iohannes PresbyterEpistola ad Manuelem I. Komnenos (Ed.: F. Zarncke, Der Priester Johannes, Erste Abhandlung, enthaltend Capitel I, II und III. Abh. Leipzig 7, Leipzig 1873-1879, 827-1030 [= Abh. der Königl. Sächs. Ges. d. Wiss. 17], hier 909-934). — Wagner 2000.).
   1
72vb Tit.: Coronica Johannis presbiteri
Presbyter Iohannes potentia et virtute Dei et domini nostri Iesu Christi ... — ... repletum in Christo Iesu domino nostro.
(74ra-vb) Notula de nonnullis peccatis mortalibus.
   1
74ra Tit.: [ohne Titel]
Ira nihil licet respicere finem ... — ... patet de accidia vel pigritia.
Teil 5
(75r-86v) Legendae et exempla sanctorum.
   19
75r Tit.: [ohne Titel]
Hic nota aliqua exempla per ordinem ... Erat quidam miles ...
75v Tit.: [ohne Titel]
Quanti meriti sit virginitas legite exemplum de sancto Emerico ...
76v Tit.: [ohne Titel]
Miles quidam in via communi castrum habebat ...
77r Tit.: (von anderer Hand eingefügt) De beata virgine LXm exemplum
Villicus quaedam feminam pauperculam collegit
77v Tit.: (von anderer Hand eingefügt) Optimum miraculum de beate virginis quoniam liberat a morte sibi serviente
Legite de quadam muliere quae ...
78v Tit.: [ohne Titel]
Quidam miles monachus litteraturae bonae duxerat ...
79r Tit.: (von anderer Hand eingefügt) De beata Maria Magdalena
Clericus quidam de Flandria Stephanus nomine ...
79v Tit.: [ohne Titel]
Legitur in libro visionum quod frater quidam ...
79v Tit.: [ohne Titel]
In civitate Berich (?) apud Syriam quidam christianus ...
80r Tit.: [ohne Titel]
Cum enim quidam amore ...
80v Tit.: [ohne Titel]
Erat Iesus eiciens daemonium (Lc 11,14). In digito Dei (Lc 11, 20). Principes autem ...
81r Tit.: [ohne Titel]
Vir quidam cum uxore et unico filio ...
81v Tit.: [ohne Titel]
Sequitur in quinto praecepto de non occidas ...
82r Tit.: [ohne Titel]
Erant duo homines scilicet coniugales ...
83r Tit.: (In Rot) Contra odiosos et falsos consiliarios
Miles quidam dives et inclitus ...
84r Tit.: (85r, in Grün) De tribus regibus
(84r) Manus Ericius [Magnus Ericus ?] rex Danorum sicut in annalibus Coloniensium reperitur ... (84v) Refertur de sancto Eamundo [Edmundo?] rege Angliae qui patri suo in regno successit... (85r) Miles quidam de episcopatum Mindensi nomine Balduinus ...
85v Tit.: [ohne Titel]
Aulbertus Carnotensis episcopus...
86r Tit.: [Am Rand nachgetragen] Exemplum bonum contra derisores
Duo latrones pessimi et socii in quadam silva erant...
86r Tit.: [ohne Titel]
Nota de sapientia regum unum dicitur ... Melior est pauper puer et sapiens rege sene et stulto ... (Sir 4,13). In haec ... verba consistit...
Teil 6
(87r-110v) Interpretatio nominum occurrentium in sacra scriptura (lat./dt.).
   3
87r Tit.: [ohne Titel]
Thomas de Aquino: Amen nec graecum nec latinum sed hebraicum ... — ... universo scilicet ...[überklebt] futuro. Amen fiat.
87r Tit.: [ohne Titel, Übersetzungen einzelner Termini in einer eigenen Spalte]
Genesis - der Scheppenunge; Exodus - des ausgangis; Levitiis - der Prister; Numeri - de zal ... — ... Omelia - in der beii rede oder layen rede
110v Tit.: (Rot) Sequitur exposicio super Ave Maria
Nota quod Gabriel angelus...
Teil 7
(111ra-206rb) Iohannes Marienwerder OT Expositio symboli apostolorum (RB 4780; Madre 322).
   2
111ra Venite ambulemus in lumine Dei nostri (Is 2,5). Cum volumus prout debemus in fide credibilium proficere... (119ra) Credo... In hoc symbolo fides benedicte trinitatis, Christi divinitatis et humanitatis exprimitur per verba ab apostolis duodecim ... — ... in unitate spiritus sancti deus per omnia saecula saeculorum. (199vb Schlussschrift, Schreibernennung) Apostolorum simboli exposicio feliciter explicit per me fratrem Dyonisium de Allemania.
199vb Tit.: (199vb) Exposicio walde bona super symbolum
(200ra) Pro tabula expositionis symboli apostolorum est sciendum... Adoratio ... — ... Arma Christi apparebuntur... (Schlussschrift) Et sic est finis. (Rot) Et sic est finis sic laus deo.
(206v) leer.
(207ra-213rb) Iohannes Contractus Sermones de assumptione BMV.
   2
207ra Tit.: [ohne Tital]
Hodie magnificata est anima mea pro omnibus diebus vitae meae Iudith Xii (Idt 12,18). Ista verba poterat dicere beata virgo, quae in caelum assumpta est ... — ... qui nobis donetur etcetera.
211ra Tit.: [ohne Titel]
Hodie magnificata est anima mea ... (Idt 12,18). Verbum istud poterat dicere beata virgo quando ad caelum assumpta fuit ... — ... ad aeterna gaudia pervenire mea anima. Amen.
(213va-215vb) Guilelmus de Malliaco Sermo de assumptione BMV.
   1
213va Tit.: [ohne Titel]
Signum magnum apparuit in caelo mulier amicta ... (Apc 12,1). In verbis istis beatus Iohannes custos gloriosae virginis satis aperte ostendit gloriam suam assumptionis ... — ... corona sanctorum omnium [bricht ab]