Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=37183 
Göttweig, Benediktinerstift, Cod. 491 (rot) / 396 (schwarz)
SAMMELHANDSCHRIFT MIT SERMONES
Olim: N 78    Papier   94 Bl.   215 × 140    4. Viertel 14. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Aggsbach OCart
 Wasserzeichen:  Metadaten  |  Vorschau Bilder  |  Einzelbilder: fol. 17, 1, 4, 28, 57, 61, 73, 83, 86.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 2)

Die Analyse der Wasserzeichen der beschriebenen Blätter erlaubt es, den Codex in das 4. Viertel des 14. Jahrhunderts zu datieren. Die leeren Lagen wurden sehr viel später eingebunden.
Lagen: VI12+ (V+1)23 + V33 + II37 + V47 + (II+2)52 + (I+1)55 + VI67 + (VI+1)80 + VI92 + I94
Die moderne Bleistiftfoliierung ist durchgehend und maßgeblich für die Zitierung. Das innere Doppelblatt der dritten Lage ist lose eingelegt. Bei der Neubindung im 19. Jh. wurden offensichtlich fehlende Blätter durch leere Bögen von neuzeitlichem Papier ergänzt. Eine historische Foliierung in roter Tinte auf dem rechten oberen Spaltenrand beginnend auf 1v mit der Ziffer 2 erlaubt Rückschlüsse auf den Textverlust: 1v [2] bis 4v [5], [5-8] leer; 9v [10] bis 22v [23], 23 = leer; 24v [25] bis 33 [34]; 34-37 = leer; 38v [49] bis 48 [59]; 49-54 = leer; 56v [80] bis 77 [100], 78 = leer; 80v [102] bis 92v [114]. Die Blätter 5-8, 23, 34-37, 49-55, 78-79, 95 sind aus neuzeitlichem Papier und unbeschrieben. Zeitnahe Kustoden (12v: primus, 22v: secundus, 48v: quintus, 67v: octavus, 80v: nonus, 92v: decimus).
Schrift:
Schriftraum: 180 × 110    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 38   
Schriftart: Ältere Kursive
Mehrere Hände im Wechsel, Spaltengröße: 180 x 50 mm. Die äußeren Blätter der Lagen sind oft stark verschmutzt, teilweise mit Wasserschäden. Auf Blatt 38r ist der Abklatsch einer anderen Handschrift zu erkennen. Auf Blatt 24-28 sind unten auf den recto-Seiten die Bögen von 2-6 gezählt, Blatt 1 fehlt in dieser Lage. Blatt 34-44 Wasserschäden, vereinzelt Anmerkungen in Form von Nummerierungen in margine.
Ausstattung: Rubriziert   
Rubrizierungen rote Überschriften, rote Lombarden.

Einband: Neuzeitlicher Gebrauchseinband     
Neuzeitlicher Pappeinband aus braunem Papier mit Lederverstärkung an Rücken und Ecken; Buchrücken: 2 aufgeklebte Signaturschilder aus Papier, eines mit olim-Signatur N 78, sowie eines mit der roten Signatur.


1vb: Besitzvermerk der Kartause Aggsbach: Iste liber est domus porte in Axpach ordinis Cartusiensis fundationis dominorum de Meyssaw pataviensis diocesis (Geschlecht derer von Maissau, Gründung der Kartause Aggsbach im Jahr 1380). Ebenso 93r am unteren Seitenrand: Iste liber est domus porte beatae virginis Mariae in Axpach in Austria fundationis dominorum de Meyssaw nobilium Baronum. Die Handschrift wird im Zuge der Auflösung der Kartause im Jahr 1782 in die Göttweiger Bibliothek gekommen sein.
Astrid Breith, August 2016 - Wasserzeichen: Maria Stieglecker, 2016
"Schneyer"
alle Initien
(1ra-2ra) Sermo (Schneyer 6, 469 Nr. 104 und 9, 729 Nr. 104).
   1
1ra Tit.: De omnibus sanctis
Ne defrauderis a die magno (Eccl 14,14). In hiis verbis Salomonis tria docemur. Primo sapienter notare adventus magnorum dierum
(2ra-4vb) Bertrandus de Turre OFM Sermones de tempore (Schneyer 1, 567-570). (2ra) 855; (3ra) 880; (4ra) 886; (9ra) 919.
(5r-8v) leer.
(9va-14vb) Sermones de sanctis.
   8
9ra Tit.: De omnibus sanctis
Stelle dederunt lumen in custodiis suis. (Bar 4, recte: 3,34). In verbis propositis spiritualiter ... — ... sed micantes id est conformes, fulgentes in iusticia paupertatis.
9vb Tit.: De sancto Nicolao episcopo
Ecce sacerdos magnus qui in diebus suis placuit deo (Eccl 44,16). Haec adverbum ecce demonstravit nobis sonus N comendabilem et haec demonstatus non sit ... — ... erunt ignobiles etc.
10va Tit.: De nativitate domini nostri Iesu Christi
Lux fulgebit hodie super nos quia natus est nobis dominus (Is 9,2). In his verbis dua notantur salutis fulgentis utilitas ... — ... quia serviunt creature potius qui creatori.
11ra Tit.: In epiphania domini sermo
Invenerunt puerum ... (Matth 2,11). Regium et delicatum super omnes reges potentissimum ... — ... et memoriae continuatio aeternitatis. Amen.
11vb Tit.: De annuntiatione Mariae
Verbum caro factum est (Ioh 1). Haec sollemnitas commendatur a tribus: Primus a verbi qualitate ... — ... per eucharistiam in verbo similiter perpetuam confectionem.
13va Tit.: In die sancto Pasche
Maria Magdalena et Maria Iacobi (Mc 16,1). In verbis huius evangelii tria sunt notanda. Primo quod tres mulieres ad ungendum domimum aromata emearunt. Secundo quod Marie surrexerunt et ad monumentum venerunt tercio ... — ... quod Christus referretur dedit verbum spiritum resignandi?
14va Tit.: De sancto Philippo et Iacobi
Stabunt iusti in magna constantia (Sap 5,1). In verbis huius epistolae duo notantur: Primo bonorum et iuste viventium ... — ... ut sumat vindicatam de inimicis suis. Amen.
(Schneyer VII, 465, 49, Sermones fratrum Min.)
15rb Tit.: Sermo de ascensione domini
Ascendit deus in iubliatione ... (Ps 46,6). In his verbis notandum est quod homo licet …
(16va-33vb) Sermones de sanctis (Schneyer IX, S. 489-493, Sermones anonymi, nach Ms Schlägl 27, 116rb-264ra). <br/>(16va) 41; 17va) 71; (18va) 74; (21vb) 77; (22vb) 14; (24va) 154; (25rb) 79; (26rb) 80; (27vb) 44; (28vb) 22; (30ra) 47; (31rb) 50; (32ra) 25; (33ra) 27; (33vb) 3.
   1
21ra Tit.: De assumptione beatae Mariae
Quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens (Cant 6,9). Verba ista dominum propter admirationem de admirabile matrem admiratus dei nostri ... — ... sine dubio adiuvabitur.
(23r/v) leer.
(34-37) leer.
(38ra-47vb) Sermones de sanctis.
   5
38ra Tit.: De omnibus sanctis
[unleserlich]
38ra Tit.: De anunntiatione
Audi filia et vide et inclina (Ps 44,11). Beata virgo Maria filia est… ###
(Schneyer: 3 id. Nennungen)
38ra Tit.: Sermo de sancto spiritu
Paraclitus spiritus sanctus ... (Ioh 14, 26). Quando aliquis hospes est exspectatus et iam in veniendo ... — ... potest resistere diabolo et peccato. Rogemus...
(Schneyer 1, 812, 265, Conradus de Waldhausen oder auch Graeculus, Schneyer 1, 214, 107)
40rb Tit.: De angelis
Invundit angelus domini… [unscharf####]
41rb Tit.: In assumptione
Thronus eius sicut sol ... (Ps 88,38). Verba ista possunt esse Dei filii …
(Schneyer IV, 34, 285; Leo, OCist)
(43ra-47va) Conradus Holtnicker OFM Sermones (Schneyer I, S. 768-770). (43ra) 330; (44va) 331; (45vb) 341; (46vb) 305.
(47vb) Urbanus VI. papaUrkunde (Nachweis: Landesarchiv Baden-Württemberg, Abt. Staatsarchiv Wertheim, G-Rep. 18 Lade XXV Nr. 53, online, gegeben für die Kartause Grünau). Papst Urban VI. gewährt dem Kartäuserorden für alle seine Angehörigen, daß ihnen ihr Beichtvater im Fall der Todesgefahr volle Sündenvergebung spenden darf. Gegeben Rom, 15. Januar 1380, Transumpt. 11. Mai 1384.
   1
47vb Urbanus servus servorum die dilectis filiis unversis ... provenit ex nostrae devotionis affectu ... — ... Rome xviij kalendas februarii pontificatus nostri anno ij° / Anno domini M ccc lxxxiiij mensis may die undecima [11. Mai 1384]
(48ra-65rb) Sermones de diversis.
   8
48ra Tit.: De nativitate domini
Parvulus natus es nobis .. (Is 9,6). In his verbis nobis in exemplum tria proponent que invenitur in parvulo…
48ra Tit.: De sancto Bartholomaeo apostolo sermo
Nudus egressus sum de utero ... (Iob 1). Verba ista possunt exponi de quolibet sancto ### prophetae de sancto Baruch
(ähnlich Schneyer 3, S. 442, 122)
56va Tit.: De sancto Stephano
Positis autem genibus beatus Stephanus clamavit (Act 7,59). In verbis istis beatus Stephanus commendatur a tribus scil. ab humilitate ... — ... quia caritas Christi in utroque laetatur. Ad quam vitam nos perducat Christus Dominus.
(Schneyer 3, S. 434,12, Johannes Contractus “Graeculum”)
57va Tit.: De beata virgine / De assumptione
Viderunt illam filiae Syon ... (Cant 6,8). Per filias accipe bonos in mundo per reginas accipe beatas in coelo ... — ... benedicamus fructu ventis tui nobis postera hoc exilium nobis an de Lonigium ###
59vb Tit.: Sermo De purificatione Mariae
Surge illuminare Ierusalem quod veniet lumen tuum (Is 60,1). Ex quo colit ecclesia festum luminum et Christus, qui est verum lumen, hodie est in templum ...
(Schneyer 9, S. 617, 20, Sermones anonymi, nach Ms Trier, StB, 242/1381)
60rb Tit.: De nativitate domini
Natus est vobis hodie salvator ... (Lc 2,11). In hoc evangelio tria notantur: Primo nascentus fidelitas secundo parientus paupertas tertio gentus magna iocunditas ... — ... ecce video caelos apertos et Iesum. Rogemus.
61rb Tit.: Sermo de beata virgine Mariae
Beatam me dicent omnes generationes (Lc 1,48). Dignum est ut qui a Deo percipit beneficium, expandet laudis praeconium ... — ... ut secum in regno suo aeternaliter manere mereamur.
(Schneyer VI, S. 510, 69, Sermones OCart., nach Oxford, Bodl., Hamilton 47)
62vb Tit.: De Angelis
Angeli eorum semper vident faciem (Matth 18,10). In verbis istis duplex vis describitur angelorum ... — ... a tam miserabili custodiat nos.
(Schneyer IX, S. 896, 147, Sermones anonymi, nach Wolfenbüttel, HAB, Aug. quart 23.26)
(49-55) leer.
(65va-83ra) Iohannes Contractus OFM Sermones de sanctis (Iohannes Contractus, Schneyer III, S. 439-442). (65va) 126; (66va) 128; (67vb) 99; (69ra) 105; (69va) 112; (73ra) 116; (74va) 88; (76va) 91; (79/80ra) 118; (80/81rb) 131;.
(78-79) leer.
(82ra-93ra) Sermones de tempore.
   13
82ra Tit.: In adventu domini
Ecce rex tuus venit ... (Matth 21,5). Nota in his verbis quod dominus rex qui praedicat venturus
84rb Tit.: Domenica ii post epiphania
Exit qui seminat ... (Matth 13,3). In hiis verbis notandum est quod ut totius semen bene proficia
85vb Domine salva nos perimus ... (Matth 7). In his verbis notandum est quod dominus salvat
86rb Voca operarios ... (Matth 20). Hic nota quod dominus vocat nos ad terra
87ra Tit.: Domenica iii lxx (quadragesima)
Exit qui seminat ... (Matth 13,3). In hiis verbis notandum est quod ut totius semen bene proficia ... — ... graverterit se vist# a iusticia sua et fecerit inquitatem ei# iustifico# suarum non recordaborum. Amen. Rogemus...
87va Tit.: Domenica in lma
Maior horum est caritas (Cor 13). Nota quod divites## ante mortem solent facere testamentum ... — ... cum docet maior hiis est caritas.
88ra Ductus est Iesus in deserto ... (Matth 10). In his verbis tria notantur. Primo est Ihesus Christus voluntaria ductio inductus ... — ... beatus vir##, qui susfert## temptationum qui cum probatus fuerit. Amen.
88vb Egressus Iesus secessit ... (Mt 15,21). Primo persone tanguntur sunt nunc per filia orans ... — ... dominus ait vade in pace daemonium# a filia eius exivit et sic sanata fuerit per dominum nostrum Ihesum Christum. Amen.
89va Tit.: Domenica iii de oculi
Erat Iesus eiciens daemonum (Lc 11). In evangelio isto duo notantur. Primus daemonum istum eiectum potestatem divinorum? ... — ... sic corpus Christi super lignum crucis tendebatur unde Pet### in carne posso et eadem opus etc.
90ra Tit.: Domenica laetare
Est puer unus hic ... (Ioh 6,9). In hoc evangelio legimus quod dominus quinque milia homines de quinqe panibus et duobus piscibus satiavit
90va Tit.: Domenica iudica
Iesus autem abscendit se ab eis (Ioh 8). In hiis notandum est quod Ihesus Christus abscondit se templum ... — ... quia magna multitudo dulcedinis tuae quod abscondisti timentibus te. Amen. Domine Ihesu Christe.
91ra Hoc sentite in vobis quod et in Christo Iesu (Phil 2,5). In verbae istis duo sunt inquerenda. Primus quaerere Christim patrum ni ni verbis sentire debemus
93ra Tit.: De sancto Iohanne baptisma domini
Quis putas puer iste erit (Lc 1,66). Primo h ugo## stupor admiravia# maternum### suscitat ... — ... et coliter exitus eius gloriosus eius## n exitus de omnibus, qui adlybitum descenderent# ppar ab ecclesia sollempniter et gloriosae coletur. Rogemus.
(91va) Formulae confessionis.
   1
91va Confiteor deo et beatae Mariae omnibus sanctis et t## pr## quare peccavi nimis in vita me# usque in poenitentem diem. peccavi primo quod inutili# consumpsi dies meos... darin: 92vb: vi operibus misericordiae: Primo in vj operibus misericordiae: non cibando## esurientem, cum bene potui non potando sicentem, non visidendo infirmos, non operienda nudos, non sepeliendo mortuos non colligendo peregrinos... ... — ... et m# super peto absolutionem omni peccatorum meorum et vos prem# oraare pro me misero peccatore ect. Misceat tui [bricht ab]
(92vb) De sex operibus misericordiae.
   1
92vb Primo in vi operibus misericordiae
(94rb-va) Nachtrag.
   1
94rb Bernardus vestis aspera cibus ... mens devota ... — ... cum a veritate prolatum est inter natos mulierum.