Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=39728 
London, British Library, Add. 18346
SAMMELHANDSCHRIFT
Pergament und Papier   V, 216, VI* Bl.   215 × 160   Süddeutscher Raum, 14. Jh.
Provenienz/Letztbesitzer: Fiecht-St. Georgenberg, Benediktinerstift
Handschrift aus 5 Teilen zusammengesetzt: 1  ([V], 1–118); 2  (119–175); 3  (176–216[I*], [VI*]); 216r  (216r); 217r–v  (217r–v)
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 10)


Teil 1[V], 1–118   Pergament   
Lagen: (I+1)(III) (Vorsatzbl., Pap. 20. Jh.) + 2(V) (Vorsatzbl., Pap. 20. Jh.) + 2.VI24 + V34 + 3.VI70 + VII84 + IV92 + 2.VI116 + I118
Pergament teilweise löchrig und ergänzt, Flickspuren. Nach Bl. 92 Textverlust. Zeitgenössische Foliierung in schwarzen arabischen Ziffern in der Mitte des oberen Blattrandes der Rectoseiten, beginnend ab Bl. 5. Lagenreklamanten bis Lage 7.
Schrift:
Schriftraum: 160 × 110    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 36   
Schriftart: Textualis
Von Tintenlinien gerahmt und auf Tintenliniierung. Von mehreren Händen: 1) Bl. 2ra–83vb, Z. 16; 2) Bl. 83vb, Z. 20–92vb; 3) Bl. 93ra–118v (von unterschiedlicher Größe).
Ausstattung: Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Teil 2119–175   Papier   
Lagen: VI130 + (VI+1)143 + VII157 + VI169 + III17
Eher dickes Papier. Bl. 133 von kleinerem Format (70 x 135) eingehängt.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(119r–137r) Schriftraum: 175/180 × 110/115    Zeilenzahl: 26–31   
Schriftart: Textualis cursiva
Von Tintenlinien gerahmt. Schreiber: 1) Bl. 119r–128r; 2) Bl. 128v–136v
Schrift 2(137va–175vb) Schriftraum: 190 × 120/125   
Schriftart: Textualis cursiva
Von Tintenlinien gerahmt. Zeilenzahl wechselnd. Verschiedene Schreiber: 1) Bl. 137va–143ra; 2) Bl. 144ra–157vb; 3) Bl. 158ra–173vb; 4) Bl. 174ra–174vb; 5) Bl. 175r.
Ausstattung: Rubriziert   Einfacher Dekor   
Teil 3176–216[I*], [VI*]   Papier   
Lagen: V185 + 2.VI209 + III215 + 1216(I*) + 1(II*) (Frg.) + 1(III*) (Nachsatzbl., Pap. 20. Jh.) + 3(VI*) (Nachsatzbl., Pap. 20. Jh.)
Eher dickes Papier. Bl. II* klebte als Spiegel am ursprünglichen HD (Klebespuren, Beschläge, Schließen), jetzt losgelöst. Lagenreklamanten.
Schrift:
Schriftraum: 170 × 110    Zeilenzahl: 29–34   
Schriftart: Textualis cursiva
Von Tintenlinien gerahmt. Verschiedene Schreiber: 1) Bl. 176r–177v; 2) Bl. 178r–183v, Z. 9; 3) Bl. 183v, Z. 11–211v; 3) Bl. 209v; 4) Bl. 212r–213v; 5) Bl. 214v–215r.
Ausstattung: Rubriziert   

Hs. enthält 2 Fragmente
216r216r   Papier   
205 x 45, an Nachsatzblatt angebracht. Textualis cursiva 14. Jh.
217r–v217r–v   Pergament   
210 x 160. Klebte ursprünglich als Spiegel am HD, jetzt losgelöst (Klebespuren, Spuren der Beschläge und Schließen). Rest eines ursprünglichen Doppelblattes. Erhaltener Schriftraum 200 x 103, zweispaltig, von Tintenlinien gerahmt. Schriftraum der linken Spalte der ursprünglich Rectoseite ? x 90. 59 Zeilen erhalten, auf Tintenlinierung. Textualis 14. Jh. Rot-schwarze Unterstreichungen.

Einband: London     1986     
Bibliothekseinband: blauer Halbledereinband. VD und HD gleich: blaues Leinen über Holz. Verstärkung der Ecken sowie Bezug des Rückens durch dunkelblaues Leder. Kanten gerade. Rücken: fünf einfache Bünde, durch Goldlinien gesäumt. in Golddruck im zweiten Feld Tractatus theologici. Sermones, im dritten Feld British Library, im vierten Feld Additional Ms. 18346. Im obersten und untersten Feld Signaturschildchen der British Library. Kapitale mit schwarz-weißem Garn umstochen. Spiegel Papierblätter 20. Jh., am VD mit Signatur, am HD Hinweis auf Neubindung B. L. 1986 (Stempel).


T. I im 15. Jh. in Besitz des Johannes Villerbach: Bl. 1v Besitzvermerk 15. Jh. Iste liber est istius ecclesie (?) Villerbach. Besitzvermerke St. Georgenberg 17. Jh. Bl. 1r Bibliothecae montis S. Georgij 1652, darunter 1647, Bl. 2r Montis S. Georgii, Bl. 215r Montis S. Georgij 1652 (tw. getilgt). Bl. 2r Fiechter Signatur 2. H. 18. Jh. II, 72. Bl. Vr Kaufvermerk British Museum Purchased of Messr Asher 8th Oct. 1850. Signaturen des British Museum bzw. der British Library: am Spiegel des VD 171 G sowie am Rücken im obersten Feld 171, im untersten G.3 (Papierschildchen). Im St. Georgenberger Katalog um 1650, S. 71, Nr. 40 Nachtrag: „Caesarii miracula in 4. M. S. videtur pertinere in 3. clas.“ sowie im St. Georgenberg-Fiechter Handschriftenverzeichnis 1809, Bl. 3r, Nr. 80 „Codex membran. in quo continentur Excerpta ex dialogis Caesarii, 4., saec. 13 v. 14. Item miracula B. V. alia miracula collecta porro naturae quarundam animalium moralizatae ejusdem summa magistri Petri de Sassoni quae nil aliud est quam statuta episcopi Nemausensis pro sua dioecesi, saec. 13 v. 14. Tractatus de confessione, tractatus astrologicus, auctoritates diversorum doctorum, tractatus pulcher de confessione, varii sermones, saec. 14 v. 15” entsprechend.
Vorläufige Beschreibung: Claudia Schretter-Picker, Die mittelalterlichen Handschriften der Benediktinerabtei St. Georgenberg-Fiecht in der British Library in London. Ein Beitrag zur Bibliotheksgeschichte des Klosters. Ungedruckte Dissertation. Innsbruck 2014. Eingabe: Felix Mairhofer 04/2025
alle Initien
Teil 1
(1r) Inhaltsverzeichnis zur gesamten Handschrift 15. Jh. Darüber 13 (Datierung). Besitzvermerk.
(1v) Federproben, Besitzvermerk.
   1
1v Iste liber est istius ecclesie (?) Villerbach. Quis invenit redat ibi pro Deo et pro sancta Maria meo vendas
(2ra-4rb) Inhaltsverzeichnis zu Caesarius Heisterbacensis mit nachträglichem (15. Jh.) Überblick über den restlichen Inhalt der Handschrift (Bl. 4rb).
   1
2ra, oben miracla
(4va-44rb) Exempla, nach Ceasarius Heisterbachensis: Dialogus miraculorum, paraphrasiert, gekürzt, bearbeitet, verändert (Ed. des Volltextes: J. Strange, Caesarii Heisterbacensis monachi ordinis Cisterciensis dialogus miraculorum. Coloniae 1851. Dialogus miraculorum. Eingel. von Horst Schneider. Übersetzung und Kommentar von Nikolaus Nösges [Fontes Christiani 86]. Turnhout 2009. – Ward III, 348–365. C. Hebert, Catalogue of Romances III, London 1910, 348–365 zählt 168 Exempla. Gegenüber Köln GB 8° 194 vier zusätzliche (Nr. 155, 164, 165, 166). Textzeugen derselben Redaktion: Köln, Archiv GB 8° 194, 1r und W* 67, 1r. Vgl. auch Eichstätt, UB, Cod. St. 450, 215v.
Zwei Miracula in Ed. oder Parallelüberlieferungen nicht nachweisbar: Bl. 14rb De duobus regibus quorum unus alteri presentavit virgines sowie Bl. 22vb De virgine cuius parentes bona sua abstulerunt propter votum continentie.)
.
(4va) Prima Pars.
   8
4va Tit.: 1 De clerico mala intentione converso
Clericus quidam de talibus quales per diversas solent vagari provincias ... — ... in eodem cenobio sit electus.
(Vgl. I 3)
4va Tit.: 2 De priore qui distulit audire confessionem monachi.
Monachus quidam in Claravalle priori suo de confessione sua ... — ... repulsam a confessione.
(Vgl. I 6)
4va Tit.: 3 De comite qui dixit predestinationem imponere necessitati.
Comes quidam stimulus avaricie et crudelitatis ... — ... voragine liberatus.
(Vgl. I 27)
5ra Tit.: 4 De scolare cui dyabolus dedit scientiam.
Iuvenis quidam studii gratia Parisius venit. Sed quia idem erat duri ingenii labilisque memorie ... — ... vel infui.
(Vgl. I 32)
5rb Tit.: 5 De lantgravio Thuringie.
Lantgravius Thuringie Ludewicus defuncto patre Ludewico talem proposuit ... — ... studuit meliori.
(Vgl. I 34)
5vb Tit.: 6 De monacho cui Christus lavit pedes.
Monachus quidam ordinis Cysterciensis cum esset quodam tempore ebdomedarius ... — ... sicque disparuit.
(Vgl. I 35)
5vb Tit.: 7 De milite qui indutus armis militaribus conversus fuit.
Miles quidam desiderans cum dextrario et armis suis ... — ... assumere proponebat.
(Vgl. I 37)
5vb Tit.: 8 De sancta Hyltegunda virgine.
In civitate Nuscia que quinque milliaribus distat a Colonia, civis quidam habitavit ... — ... Hiltegundam applicatam.
(Vgl. I 40)
(7ra) Incipit secunda pars. De contricione.
   16
7ra Tit.: 1 De monacho apostate qui elegit duo milia annorum esse in purgatorio.
Iuvenis quidam nobilis cognatus cuiusdam episcopi ordinem Cysterciensem intravit ... — ... amplius non vidit.
(Vgl. II 2)
7vb Tit.: 2 De monacho penitente qui in seculari habitu sepultus monachus est viventus.
Beatus Bernhardus monachum quondam habuit qui suadente dyabolo ... — ... tonsura monachi cunctis apparuit.
(Vgl. II 3)
8ra Tit.: 3 De sacerdote cui columba sacramenta de altari abstulit.
Sacerdos quidam in provincia Francie nocte natalis domini transiens de villa ... — ... est receptus.
(Vgl. II 5)
8rb Tit.: 4 De homicida qui impenitens decessit.
Vir quidam dives quodam tempore cum concive suo ... — ... mortem acceleravit.
(Vgl. II 6)
8va Tit.: 5 De usurario qui dolose crucem accepit.
Usurarius quidam cum crux aliquando in dyocesi predicaretur cum ceteris non ex devotione ... — ... sepultus in inferno est.
(Vgl. II 7)
9ra Tit.: 6 De episcopo malo qui fratri suo respondit per parabolam.
In Wormacia quidam episcopus fuit Lupoldus nomine. Hic episcopus nomine ... — ... Respondit ille Misera consolatio. Respondit.
(Vgl. II 9)
9ra Tit.: 7 De iuvene clerico cuius peccata deleta fuerunt de cedula per contricionem.
Iuvenis quidam Parisius in studio existens peccata quedam ... — ... de cetero caveret.
(Vgl. II 10)
9va Tit.: 8 De muliere que de proprio filio concepit.
Mulier quedam libidinis igne succensa proprium filium adamavit ... — ... de cetero non oblatrare.
(Vgl. II 11)
9vb Tit.: 9 De iuvene de pauperato qui beatam virginem negare n[...].
Iuvenis quidam nobilis in diocesi Leodiensi mortuo patre suo ... — ... nomine dotis omnia restituuntur.
(Vgl. II 12)
10va Tit.: 10 De clerico qui signa contricionis habuit et tamen dampnatus est.
Quidam iuvenis canonicus ecclesie Parisienis vir iuvenis ... — ... remissionem meruit.
(Vgl. II 15)
10vb Tit.: 11 De milite qui consobrinam suam habuit concupinam.
In civitate Remensi miles quidam consobrinam suam concubinam habebat. Cui tanto conglutinatus fuit amore ... — ... migravit ad dominum.
(Vgl. II 16)
11ra Tit.: 12 De cognato episcopi qui deprehensus fuit apud filiam Iudei.
In civitate quadam Anglie Iudeus quidam filiam pulcram ... — ... satisfacere cupientes.
(Vgl. II 23)
11va Tit.: 13 De filia Iudei que mentita est se Messyam concepisse. Et filiam peperit.
In civitate Lemoniense Iudeus quidam habitavit filiam habens formosam ... — ... est confessa.
(Vgl. II 24)
11vb Tit.: 14 De monacho qui noluit accipere episcopatum.
In Claravalle quodam tempore monachus quidam in episcopatum est electus ... — ... a reprobis episcopis.
(Vgl. II 28)
12ra Tit.: 15 De usurario et demonibus et angelis.
Usurarius quidam dives nimis diversarum ecclesiarum ... — ... aliis enarravit.
(Vgl. II 31)
12va Tit.: 16 De usurario quem bufones comederunt.
Usurarius quidam apud Coloniam post multas usurarum acceptiones ... — ... possit intrare.
(Vgl. II 32)
(12vb) Tercia pars. De confessione. .
   17
12vb Tit.: 2 De sacerdote qui servo militis confessione in stabulo.
Miles quidam in quadam villa habitavit, cuius uxorem eiusdem ville ... — ... in nemore.
(Vgl. III 2 und 3)
13rb Tit.: 3 De monacho qui neglexit pecuniam sibi iniunctam.
Monachus quidam confessionem fecit de illusione nocturna ... — ... et dolor quievit.
(Vgl. III 4)
13rb Tit.: 4 Item de alio monacho Premonstratense bonum exemplum.
Monachus quidam ordinis Premonstratensis vite laudabilis ... — ... nichil novi de te.
(Vgl. III 5)
13va Tit.: 5 De virgine quam dyabolus sensibiliter infestavit.
Puella quedam vite laudabilis per votum virginitatis ... — ... et sua recepit.
(Vgl. III 6)
14rb Tit.: 6 De incubis demonibus et gente Gothorum.
Cum gens Gothorum de Asia migraret in Europam ... — ... fantastica descendisse referuntur.
(Vgl. III 12)
14rb Tit.: 7 De duobus regibus quorum unus alteri presentavit virgines.
Aput Syriam maritimam duo reges inter quos ... — ... crucem latronis.
(Nicht in Ed. oder Parallelüberlieferungen nachweisbar, vgl. Ward III 352–353.)
14vb Tit.: 8 De sacerdote qui Lanquose suspendit.
In Bunna civitate in dyocesi Coloniensi sacerdos quidam oculto ... — ... evanuit numquam postea reversurus.
(Vgl. III 13)
15ra Tit.: 9 De sacerdote qui dyabolus decepit et convertit ad religionem.
Erat quidam sacerdos religiosus et ob vite meritum multis dilectus ... — ... non vidit.
(Vgl. III 14)
15va Tit.: 10 De clerico et sorore illius qui artificem dolose interfecit.
Aput civitatem Attrabarensem iuvenis quidam clericus extitit de eadem civitate ... — ... est ab incendio liberata.
(Vgl. III 15)
15vb Tit.: 11 De heretico qui per confessionem invasit candens ferrum.
In civitate Argentenensi X heretici deprehensi ... — ... et in cinerem redacti.
(Vgl. III 16)
16ra Tit.: 12 De peregrino qui fecit confessionem instantem.
Peregrini cum quodam tempore transfretarent orta est eis in mari ... — ... penitus ignorabant.
(Vgl. III 21)
16rb Tit.: 13 De quodam episcopo bono qui dixit aliter non astiti regi quam Christus Pylato.
Episcopus quidam donus (!) et religiosus cum ageret in extremis ... — ... preberet exemplum.
(Vgl. III 22)
16rb Tit.: 14 De novicio manente cuius spiritus pro ipso confitebatur
Iuvenis quidam ad ordinem Cysterciensem est receptus qui modico elapso tempore ... — ... et verissimam confessionem.
(Vgl. III 25)
16va Tit.: 15 De sacerdote cui dyabolus confitebatur.
Sacerdos quidam tempore Quadragesimale (!) in ecclesia sua sedens ... — ... veniam consequeris.
(Vgl. III 26)
17ra Tit.: 16 De monacho qui sine fratris ordinibus celebravit.
In domo quadam ordinis Cisterciensis monachus quidam sine ordinibus celebravit ... — ... ita facerent.
(Vgl. III 32)
17rb Tit.: 17 De abbate qui bona claustri fratri suo largitus est.
In monasterio Pantaleonis sancti in Colonia abbas fuit ... — ... consecutus sum.
(Vgl. III 36)
17va Tit.: 18 De abbate qui cum monachis carnes comedit in vase.
Abbas quidam nigri ordinis bonus et religiosus ... — ... exemplo correxit.
(Vgl. III 49)
(17vb) Quarta pars. De temptatione.
   25
17vb Tit.: 1 De converso qui recusavit officium suum et de angelo.
In cenobio quodam grisei ordinis conversus quidam fuit ... — ... recedere cogitavit.
(Vgl. IV 4)
18ra Tit.: 2 De angelo malo id est dyabolo qui votes cantantium in saccum recepit.
Tempore quodam clericis secularibus quibusdam in ecclesia quadam fortiter ... — ... visionem eis exposuit.
(Vgl. IV 9)
18ra Tit.: 3 De monacho quodam qui cum strictis caloris ad regem venit.
Nobilis quidam in Francia quoddam monasterium spoliavit ... — ... nobilis de cetero molestabit.
(Vgl. IV 12)
18rb Tit.: 4 De priore qui cum abbate suo crucifixum portavit inequaliter.
Prior quidam ordinis Cysterciensis vir bonus et disciplinatus ab abbate ... — ... cum illo portat.
(Vgl. IV 18)
18va Tit.: 5 De virgine iracunda que defuncta semiusta apparuit.
Erat in quadam civitate puella bene nata et divitum filia, sed ita iracunda ... — ... cum suis ignibus devoravit.
(Vgl. IV 22)
18va Tit.: 6 De monacho dormiente in choro.
Monachus quidam vite venerabiliter sed corpore debilis fuit. Nocte quadam dictis matutinis ... — ... visionem vidit.
(Vgl. IV 30)
18vb Tit.: 7 De milite qui voluit emere lapidem de abbate.
Miles quidam carrinam fecit Quadragesimali tempore in quodam cenobio ... — ... statim dormivit.
(Vgl. IV 37)
19ra Tit.: 8 De milite qui propter vermes religionem abhorruit.
Miles quidam a quodam religioso invitatus ad religionem ... — ... de ordine morderent.
(Vgl. IV 48)
19ra Tit.: 9 De clerico volente apostatare. De hoc versu. Ad versum me loquebant.
Clericus quidam decrepitus veniens ad ordinem Cysterciensem ... — ... remansit in monasterio.
(Vgl. IV 49)
19rb Tit.: 10 De novicio volente apostatare qui vidit duas vias.
Quidam novicius a Deo temptabatur ut a nullo vellet ... — ... liberatus est.
(Vgl. IV 53)
19vb Tit.: 11 De milite novicio qui non potuit audire cantare et de alleluia.
Miles quidam ad ordinem Cysterciensem veniens in monachum est receptus. Cumque novicius in choro noviciorum staret ... — ... recitavitque visionem.
(Vgl. IV 54)
20ra Tit.: 12 De monacho volente apostatare cui dicebatur egrediebatur dyabolus.
Monachus quidam temptationes a domino graves incurrit ... — ... factum recitatur.
(Vgl. IV 55)
20ra Tit.: 13 De preposito qui monachum examinante de aspectu mulieris qui etiam pullum reddidit.
Prepositus quidam ordinis Premonstratensis grangiam suam ... — ... durius castigavit.
(Vgl. IV 62)
20rb Tit.: 14 De quodam abate et duobus fratribus.
Abbas quidam nigri ordinis hospitalis fuit valde et circa pauperes ... — ... dominus sicut prius.
(Vgl. IV 68)
20vb Tit.: 15 De femina que de receptione religiosorum ditata fuit.
Femina quedam in quadam civitate moriens in qua abbates Cysterciensis ordinis euntes ad capitulum generale ... — ... ditari cepit.
(Vgl. IV 69)
20vb Tit.: 16 De servo qui aviculam avolare promisit de pixide domini sui.
Quidam pater familias servum habuit valde fidelem et utilem ... — ... non videbis.
(Vgl. IV 75)
21ra Tit.: 17 De milite cuius uxor contra preceptum in paludem ivit.
Miles quidam dives valde ministerialis ducis Saxonie ... — ... carencia torqueri.
(Vgl. IV 76)
21rb Tit.: 18 De milite qui [...].
Miles quidam multa scelera commiserat ... — ... iacens spiritum exalaret.
(Vgl. IV 77)
21va Tit.: 19 De tribus granis piperis quibus abbas dixit se condire pulmenta sua.
Quodam tempore in quodam cenobio tres nobiles ... — ... sunt saporis.
(Vgl. IV 78)
21vb Tit.: 20 De converso qui episcopo ordinis sui predicavit.
Monachus quidam Cysterciensis ordinis in episcopum fuit electus ... — ... sermonem non commendavit.
(Vgl. IV 79)
22ra Tit.: 21 De novicio cui Christus panem in vulneribus tinctum porrexit.
Clericus quidam conversionis et gratia ad Clarevallem venit ... — ... cum multa declaratione comedit.
(Vgl. IV 80)
22ra Tit.: 22 De traditore qui alium vitare non potuit pro satisfactione.
In dyocesi Coloniensi due cognationes militum erant ... — ... de cetero molestarum precepit.
(Vgl. IV 88)
22rb Tit.: 23 De clerico qui ob virtutem castitatis combustus fuit
Clericus quidam peregrinus in Suffaciam (!) venit etate iuvenis ... — ... fabricata est.
(Vgl. IV 99)
22va Tit.: 24 De religioso qui nudo corpore se ostendit.
Vir quidam religiosus monasterio prefuit sanctimonialium ... — ... in virgine conquievit.
(Vgl. IV 103)
22vb Tit.: 25 De virgine cuius parentes bona sua abstulerunt propter votum continentie.
Virgo quedam formosa et dives orbata ... — ... restitui precepit.
(Nicht in Ed. oder Parallelüberlieferungen nachweisbar, vgl. Harry Leigh Douglas Ward, Catalogue of Romances in the Department of manuscripts in the British Library (Bd. I–III), London 1883–1910, hier Bd. III 356–357.)