|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40092 |
Melk, Benediktinerstift, Cod. 56 (544, K 16)
NICOLAUS DE DINKELSBÜHL. THOMAS EBENDORFER
Papier 329 Bl. 220×150 Niederösterreich oder Wien (?), 4. Jahrzehnt 15. Jh. (Wasserzeichenbefund)
Handschrift aus 2 Teilen zusammengesetzt: 1 (1-12) 4. Jahrzehnt 15. Jh.; 2 (13-329) um 1430/1435
Volldigitalisat
Wasserzeichen: Metadaten zu Teil 1, Teil 2 | Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2 | Einzelbilder: fol. 3, 6, 14, 17, 18, 40, 41, 87, 88, 135, 157, 171, 322, 323.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 4)
Moderne Bleistiftfoliierung. Fragmente in den Fälzen, möglicherweise ehemaliges Vor- und Nachsatzblatt und vermutlich auch die in die erste Lage eingebundenen Falzstreifen (Fragmente) entfernt, diese Lagen daher lose.
| Teil 1 | 1-12 Papier 4. Jahrzehnt 15. Jh. |
| Lagen: VI12 | |
| Schrift: | |
| (2r-12r) Schriftart: Bastarda Schreiber 1. | |
| Teil 2 | 13-329 Papier um 1430/1435 |
| Lagen: 27.VI329 | |
| Auf 57, 75, 181, 182, 183 220 und 221 folgt jeweils ein unsigniertes Blatt, heute: 57a, 75a, 181a, 182a, 183a, 220a und 221a. – Lagenzählung: 3us (48v) – 27 (318r). – Teilweise Reklamanten. – Foliierung des 15. Jh. von 13-50 für die Blätter 13-50. | |
| Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber | |
| Schrift 1 | (13r-178v) Schriftart: Bastarda Schreiber 2. (174r) Datierung einer Predigt auf 1428. |
| Schrift 2 | (178v, letzte Zeile-322r) Schriftart: Bastarda Schreiber 1. |
Hs. enthält 2 Fragmente
| VDS | VDS + HDS Papier Ende 14. Jh. |
| HDS | HDS + VDS Papier Ende 14. Jh. |
| Einband: Gotisch Schmucklos |
| Rauhleder über Holz. Zwei Schließen (Schließenhaken verloren). (VD) Titel- und Signaturschild erhalten. |
| (2r) Melker Besitzvermerk und Signatur des 16. Jh., Melker Besitzanzeige des 17. Jh. (1r, 13r, 322v, 329v) Melker Besitzstempel (Melk Inventar I, Tafel XIV, Abb. 39). (2r) Melker Besitzstempel (Melk Inventar I, Tafel XIV, Abb. 36). – Handschrift im Katalog von 1483 unter der Signatur D 78 genannt (MBKÖ I, 209, Z. 1-2), im Katalog von 1517 unter der Signatur E 48. – Zu den Melker Handschriften Cod. 1932 und Cod. 983 als letzter Teil gehörend. |
"Melk Inventar I", "MBKÖ I", "Madre", "Lhotsky, Ebendorfer"
alle Initien
| (VDS + HDS) | Abgabenverzeichnis, Fragment (wohl im Zusammenhang mit Melk stehend). | |
| (1r-v) | Leer. | |
| (2r-12r) | Nicolaus de Dinkelsbühl
  : Sermones de tempore: Dominica Pentecosten II (Madre 146, Nr. 51). 1 | |
| 2r | Tit.: (Rot) Materia de caritate et signis habentibus caritatem. De signis eleccionis et reprobacionis etcetera (schwarz, von anderer Hand) Ex Magistro Nicolao de Dinklspüchl Super evangelio dominicae in die pentecostes ... — ... ad quam viriliter tendere et feliciter pervenire faciat omnipotens Deus qui in trinitate perfecta vivit et regnat unus Deus. Amen. Etcetera etcetera etcetera. | |
| (12v) | Leer. | |
| (13r-322r) | Thomas Ebendorfer de Haselbach
: Sermones de tempore (de evangeliis), pars aestivalis (Lhotsky, Ebendorfer, 75 Nr. 38). Zuweilen deutsche Glossen am Rand (58r, 72v, 73v, 84r, 110v, 148r, 158v, 160v, 178r, 179r, 205v, 303v). 47 | |
| 13r | Tit.: Primum quidem sermonem feci... (Act 1,1). Actuum I° capitulo etc. Christus dominus post passionem suam et resurrectionem transire volens a praesenti lacrimarum valle ... (14r) Primum quidem sermonem feci... Pro intellectu est notandum quod Theophilo suo discipulo et erat episcopus Asiae scribit beatus Lucas primo evangelium in Achaiae partibus ... — ... (21v) sed omnes electi in faciem ipsius aspiciunt quam nobis visionem praestare dignetur qui sine fine vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. | |
| 22r | Leer | |
| 22v | Tit.: Recumbentibus duodecim discipulis... (Mc 16,14). Marci 16. Quanta sit praesens festivitas quantaeque christianus in ea gaudere debeat spirituali gaudio... (23r) Recumbentibus duodecim discipulis. Sicut Christus pro nostra salute mori voluit ... — ... Spiritum mittat nobis sanctum in fine saeculi ipse quoque semper sit nobiscum. Amen. | |
| 29r | Tit.: Si quis diligit me mandata mea servabit (Io 14,23). Iohannis 14. Non solum scripturae veteris et novi testamenti admonent nos ad diligendum dominum Deum quae Deuteronomii sexto habentur: Diliges inquit dominum Deum tuum ex toto corde tuo ex tota anima tua... (30r) Si quis diligit me... Christus Iesus cuius actio est nostra instructio sciens humanum genus debitum ad bona ... — ... dignum mereamur fieri habitaculum hic per gratiam et in futuro per gloriam. Amen. | |
| 36v | Tit.: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gn 1,26). Genesis primo. Licet divinarum personarum dignitas et excellentia sicut et ipsarum habitudo sit mortalibus modicum nota ... (37v) Faciamus hominem ... Omnipotens Deus quae disposuit omnia et ordinavit sapienter et suaviter ... — ... intelligam te, diligam te, Deus meus. Sed dubitatur quarto quare dicitur: Faciamus hominem ad imaginem .. et non videtur etcetera. | |
| 44r | Tit.: Homo quidam erat dives et induebatur purpura etc. (Lc 16,19). Lucae XVI etc. Plures sunt causae quare quilibet Christianus de pretiosis vestibus et ornatu exteriori non debet gloriari... (45r) Homo quidam erat... Salvator noster Iesus Christus per verba praesentis evangelii merito incutit terrorem omnibus hominibus ... — ... Tobiae 2: Cum esset dies festus et factum est prandium in domo Tobiae etcetera. | |
| 52r | Tit.: Homo quidam fecit cenam magnam ... (Lc 14,16). Lucae 14o. Quanta mala veniant hominibus qui nimis anhelant ad delectabilia huius mundi ... (53r) Homo quidam fecit cenam magnam ... Secundum Gregorium homilia 36 super evangelia haec parabola dicitur de Christo ... — ... in die necessitatis acquirit etcetera. | |
| 57r | Tit.: Erant appropinquantes ad Iesum publicani (Lc 15,1). Lucae XV capitulo. Quam utile quam etiam sit Deo placitum mansuetudinem ... (57ar) Erant appropinquantes ad Iesum publicani ... Publicani dicuntur secundum Isidorum nono Etymologiarum, qui exigunt tributa rerum venalium ... — ... ipsum e converso diligere debemus ut secum regnare mereamur in patria caelesti. Amen. | |
| 66r | Tit.: Estote misericordes (Lc 6,36). Lucae sexto capitulo etcetera. Sicut ordinata caritas incipit a se ipsa sic et misericordia immo et aliae omnes virtutes ... (67r) Estote misericordes ... Et sequitur: Nolite iudicare. Circa quem textum dubitatur an in nullo casu quis debeat alium iudicare ... — ... sicut et ipse dimisit debitoribus suis. Amen. | |
| 71v | Tit.: Cum turbae irruerent (Lc 5,1). Lucae quinto capitulo etcetera. Licet Deo placeant omnia bona quae hic agimus bona intentione ad suum honorem ... (72v) Cum turbae irruerent ad Iesum etcetera. Vide supra proprie an vielen anfachten in gedrengnus ... Ex quo doctrina Christi fuit adeo dulcis et gratiosa, quod non solum discipulos ... — ... et propter hoc pingitur cum pisce etcetera. | |
| 81r | Tit.: Amen dico vobis nisi abundaverit iustitia vestra... (Mt 5,20). Matthaei quinto capitulo. Quamvis quodlibet mortale sit periculosum et quasi a facie serpentis sit fugiendum ... (82r) Amen dico vobis nisi ... Augustinus dicit in homilia praesenti quod idem est quasi diceret ... — ... propter capitulum populi qui in eis contigit et Saul et Ionathae. | |
| 91r | Tit.: Misereor super turbam ... (Mc 8,2). Marci octavo etcetera. De prima parte evangelii pro praesenti est dicendum quae tangit misericordiam Christi super turbam ... — ... quia dominus benefecit sibi. Amen. | |
| 97v | Tit.: Attendite a falsis prophetis ... (Mt 7,15). Matthaei septimo capitulo. Secundum scripturarum testimonia inter omnia praesentis vitae necessaria ad custodiam vitae ... (98v) Attendite a falsis prophetis ... Ex dictis supra sicut audistis quia ad impletionem praeceptorum Dei et legis evangelicae multum impedit malum consortium ... — ... et omnibus nocivis corporis et animae eruamur etcetera. Amen. | |
| 109v | Tit.: Homo quidam erat dives qui habebat villicum ... (Lc 16,1). Lucae 16. Apud mundum et saeculares homines fideles procuratores diliguntur et exaltantur a suis dominis ... (110v) Homo quidam erat dives ... Christus dominus ideo dignatus est de tanta maiestate ad nostram humilitatem descendere ... — ... et volentem intrare suscipiunt etcetera. Amen. | |
| 123r | Tit.: Cum appropinquaret Iesus Hierosolymis videns civitatem flevit (Lc 19,41). Lucae 19 capitulo. Non solum in Veteri Testamento seu lege fideles docti sunt a Deo, ne essent crudeles ... (124r) Cum appropinquaret Iesus ... Sicut patet ex historia evangelii Lucae 19 iste praesens accessus ad Ierusalem factus est in ramis palmarum ... — ... quos dominus expellit a se etcetera. | |
| 133v | Tit.: Dixit Iesus ad quosdam qui in se confidebant tamquam iusti ... (Lc 18,9). Lucae 18 capitulo. Propria opera bona sua potest quis apud se cogitare aliquando laudabiliter et meritorie ... (135r) Dixit Iesus ad quosdam ... Salvator a principio notat istos qui de sua iustitia stulte praesumebant ... — ... ut maioribus malis sincere subveniat caritas etcetera. | |
| 141r | Tit.: Exiens Iesus de finibus Tyri (Mc 7,31). Marci septimo capitulo. Homini qui aliquando lapsus est in peccatum et post etiam paenituit nihil est utilius ad conservandum se sine relapsu in peccatum ... (142r) Exiens Iesus de finibus Tyri ... Tyrus et Sidon fuerunt civitates gentilium quae quondam filiis Israel in sortem datae sunt ... — ... ut vitam aeternam adipisci mereamur. Amen. | |
| 153r | Tit.: Beati oculi qui vident ... (Lc 10,23). Lucae decimo etc. Utile est noscere dignitatem primam priorum parentum, in qua creati sunt ... (154v) Beati oculi qui vident ... Supra Lucae decimo: 72 discipuli reversi a praedicatione cum gaudio ... — ... Anselmus secundo Cur Deus homo etcetera. | |
| 163v | Tit.: Dum iret Iesus in Ierusalem ... (Lc 17,11). Lucae XVIIo etc. Sicut lepra infirmitas est corporis et valde periculosa et difficulter curabilis ... (164v) Dum iret Iesus in Ierusalem ... Christus dominus per omnia sua gesta facta et verba docet nos vitare peccata ... — ... et hoc etiam verum est etcetera. | |
| 172v | Tit.: Nemo potest duobus dominis servire ... (Mt 6,24). Matthaei sexto capitulo. Quanta sollicitudine et cura nimia de corpore proprio et de exteriorum bonorum et temporalium et divitiarum hominem impediant in spiritualibus ... (174r) Sermo dominica XV post octavam pentecostis 1428 praedicatus etcetera ... Nemo potest duobus dominis servire ... In hoc evangelio dominus vult ostendere quod praeter praedicta mala quae veniunt hominibus ex inordinato appetitu divitiarum ... — ... altero mutante propositum ut habetur in vitas patrum etcetera. | |
| 181ar | Tit.: Ibat Iesus in civitatem ... (Lc 7,11). Lucae septimo capitulo. Mediator Dei et hominum homo Christus Iesus pro nobis factus ita in humanitate sua ... (181av) Ibat Iesus in civitatem ... Beda in homilia: Naim est civitas Galilaeae in secundo miliario Tabor montis ... — ... et tamen postea veniam a Deo meruit etcetera. | |
| 188v | Tit.: Cum intraret Iesus in domum ... (Lc 14,1). Lucae 14. Sicut doctus piscator et peritus auceps sive venator in eo loco sua retia tendit ... (189r) Cum intraret Iesus in domum ... Evangelium praesens in se continet tria puncta, primo adventum Christi ad convivium ... — ... suscipit gloria cuius nos participes faciat Christus dominus benedictus in saecula saeculorum. | |
| 196v | Tit.: Accesserunt ad Iesum Pharisaei ... (Mt 22,34). Matthaei 22. Sicut quilibet actus malus provenit ex inordinato amore secundum quod patet ex diffinitione peccati ... (197r) Accesserunt ad Iesum Pharisaei ... Matthaei 22 habetur, quomodo salvator vicit Sadducaeos Iudaeos ... — ... hoc esset bene considerandum quia multi in istis se negligunt etcetera. | |
| 202v | Tit.: Ascendens Iesus in naviculam ... (Mt 9,1). Matthaei nono. Christus dominus sicut pro nobis infirma carnis quae suae non derogant perfectionem suscepit ... Ascendens Iesus in naviculam ... Postquam Christus in terra Gerasenorum duos daemoniacos in quorum uno fuit legio daemonum curavit ... — ... contra fidem oblatrantes potest pugnare etcetera. | |
| 208v | Tit.: Loquebatur Iesus cum discipiulis suis in parabolis ... (Mt 22,1). Matthaei XXII. Quod lata sit via quae perducit ad gehennam et multi sunt qui in ea ambulant ... (209r) Loquebatur Iesus ... Gregorius homilia 38 quaerit an sit eadem parabola quae Lucae 14 capitulo describitur ... — ... et obligantur ad restitutionem eisdem. | |
| 214r | Tit.: Simile est regnum caelorum homini regi ... (Mt 22,2). Matthaei XXII. Sicut in praesenti mundo sunt multa qui adversantur homini et temptant eum de peccato ... (214v) Simile est regnum caelorum homini regi ... Huius evangelii sententia stat in isto quod vocavit multos Deus ad fidem orthodoxam ... — ... Ego diligentes me diligo (Prv 8,17). Proverbiorum octavo. | |
| 220v | Tit.: Erat quidam regulus ... (Io 4,46). Iohannis quarto capitulo. Quod fides vera sit omnium bonorum fundamentum satis ostendit apostolus ad Hebraeos 11 ... (220ar) Erat quidam regulus ... Antiquitus erat moris quod unaquaeque civitas habebat suum regem ... — ... et consolare illum in exitu spiritus sui. | |
| 225v | Tit.: Simile est regnum caelorum homini regi qui voluit rationem ponere ... (Mt 18,23). Matthaei 18 etcetera. Sancta ecclesia non solum in exterioribus caerimoniis sed etiam verbis et factis conatur nos ducere ad fraternam dilectionem ... Simile est regnum caelorum ... Historia evangelii ad litteram sic applicatur. Nam Christo existente in Capharnaum ... — ... quando secundum doctores tenetur Deum diligere super omnia etcetera. | |
| 232r | Tit.: [ohne Titel] Simile est regnum caelorum homini regi ... (Mt 18,23). Matthaei XVIIIo. Secundum ea quae prudentes saeculi suadent tunc pater familias iste iudicatur providus ... (232v) Simile est regnum caelorum ... Secundum Glossam typice rex iste est Christus qui merita cuiusdam ... — ... reminiscere non valent. Haec magister. | |
| 238v | Tit.: Abeuntes Pharisaei (Mt 22,15). Matthaei XXII. Constat quoniam diversitas bonas meditationes de Deo sequuntur in hominem diversae bonae affectiones ... (239r) Abeuntes Pharisaei ... Beda dicit in homilia: Principes sacerdotum quaerentes dominum comprehendere et scribae timuerunt populum ... — ... et habentur 23 quaestione prima Militare. | |
| 243v | Tit.: Abeuntes Pharisaei ... (Mt 22,15). Matthaei XXII. Secundum Augustinum 19 de civitate Dei capitulo XXII: Iustitia est virtus quae sua unicuique tribuit et ex hoc in homine quidam invenitur iustus ordo naturae ... (244r) Reddite ergo quae sunt Caesaris ... Mt 22,21). Multi mirantur cum Deus sit omnipotens et summe bonus cur tantam varietatem et diversitatem ... — ... Cum apostolica. Ecce decipiant dicentes decimas otiosa stipendia. | |
| 250v | Tit.: Loquente Iesu ad turbas ... (Mt 9,18). Matthaei nono. Commune est inter homines quod parentes deplangunt multum neces filiorum ... (251r) Loquente Iesu ad turbas ... Habetur praecedenter quomodo scribae et pharisaei arguerunt Christum ... — ... impone manum tuae misericordiae super eam et vivet etcetera. | |
| 255r | Tit.: Loquente Iesu ad turbas ... (Mt 9,18). Matthaei nono. Ad nostram institutionem ne honoribus mundi extolleremur in superbiam ... (255v) Loquente Iesu ad turbas ... Historia praesentis evangelii continet duo miracula, scilicet liberationem mulieris ... — ... irrisores qui laudabant eos dum cum eis erant. Deo gratias. | |
| 261r | leer | |
| 261v | Tit.: [ohne Titel] Dubitatur utrum cultus exequiorum prosint defuncto. Arguitur quod sic. Nam dicit Augustinus primo libro De civitate Dei ... — ... scilicet oblationes orationes observationes procurent. | |
| 263r | Tit.: [ohne Titel] Item notandum circa illud evangelium: Videns Iesus civitatem Ierusalem flevit ... (Lc 19,41). Ingratitudo Iudaeorum plane deprehenditur quia quadraginta annis post Christi passionem vindicta est dilata ... — ... ut paenitentiam agerent et salvi fierunt. | |
| 265r | Tit.: Homo quidam erat dives et induebatur purpura etcetera (Lc 16,19). Lucae 16. Fides christiana docet nos non solum fugere peccata sed etiam occasiones peccatorum ... (265v) Homo quidam erat dives ... Quaerit Gregorius in homilia 40 praesenti, ex quo in populo plus solent sciri nomina divitum quam pauperum ... — ... praevalens plena remissio peccatorum. Primo de renovatione et iterata missione bullarum. | |
| 273r | Tit.: Homo quidam erat dives etcetera (Lc 16,19). Lucae XVI. Et: Erat quidam medicus nomine Lazarus etcetera (Lc 16,20). In quo paupere tria considerantur, scilicet gravis infirmitas, quia ulceribus plenus ... — ... ut sic tribulationibus praesentibus mundati cum Lazaro recipiamus hereditatem patriae caelestis. Amen. (Abgesetzt) Hic non est defectus. | |
| 278v-283v | Leer | |
| 284r | Tit.: Cum turba esset cum Iesu ... (Mc 8,1). Marci octavo. Quod unus sit Deus qui a principio res creavit sapientissime et gubernet ... (284v) Cum turba multa esset ... Frequenter turba sequebatur Christum, sed plures ex variis causis ... — ... volunt tangere et de pluribus vitiis vide Augustinum ibidem si placet. | |
| 291v | Tit.: Attendite a falsis prophetis ... (Mt 7,15). Matthaei septimo. Licet per Moysen dominus praecipiat recedere a tabernaculis impiorum ne involvamur peccatis eorum ... (292v) Attendite a falsis prophetis ... Origenes in praesenti homilia dicit: Providens dominus doctrinam haereticorum contra electos ... — ... quam sic perpetue exspectare exterminum etcetera. | |
| 296v | Tit.: Beati oculi qui vident ... (Lc 10,23). Lucae decimo. Lactantius Firmianus sexto libro Institutionum dicit quod isti qui ignoraverunt animas humanas esse immortales ... (297r) Beati oculi ... Notandum quod discipuli viderunt primo Christum incarnatum secundum illud prima Iohannis primo: Quod fuit ab initio ... — ... et praeceptum Dei etcetera. | |
| 299r | Tit.: Beati oculi qui vident ... (Lc 10,23). Lucae 10. Quanta mala corporis et animae sint nobis omnibus ex peccato primorum parentum subsecuta et defectus ... Ultra praedicta sicut dicit glossa hic tota natura humana in primo nostro parente spoliata est ... — ... et hostis fortior tanto victoria est gloriosior. | |
| 303r | Tit.: Dum iret Iesus ... (Lc 17,11). Lucae 17. Tota huius evangelii intentio est de mundatione leprosi in quo instruimur quod sic debemus quaerere... ... — ... ita puniti sunt parvuli Sodomorum in submersione pro peccato parentum. Genesis 19 etcetera. | |
| 306v | Tit.: Nemo potest duobus dominis servire ... (Mt 6,24). Matthaei sexto capitulo. Differentia prima inter servitutem Dei et hominis est quia servitus, quae Deo exhibetur ... (307r) Nemo potest duobus dominis servire ... Notandum quod alia est servitus corporis alia animae alia virtutum alia vitiorum alia mundi alia Dei alia hominis alia bruti ... — ... et fructus non computant defalcando in capitali etcetera. | |
| 312v | Tit.: Accesserunt ad Iesum Pharisaei ... (Mt 22,34). Matthaei 22. Divina scriptura licet sit plena divinis praeceptis nullum tamen est maius et efficacius et frequentius in scriptura repetitum ... (313r) Accesserunt ad Iesum Pharisaei ... Ex verbis salvatoris in praesenti evangelio habetur quod quidquid scriptum est in prophetis ... — ... sicut patet ex auctoritate Ambrosii allegata etcetera. | |
| 317v | Tit.: Ascendens Iesus in naviculam ... (Mt 9,1). Matthaei nono. Sicut arbor bona suam bonitatem ostendit in bono fructu et pulchro, ita bona mens hominis ... (318r) Ascendens Iesus in naviculam ... Quod dominus in naviculam parvam non magnam testimonium est eius humilitatis ... — ... vide de istis gotsjamer qui est tristitia et sic de aliis. | |
| (322v-329v) | Leer. |