Beschreibung ausdrucken Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40289
Melk, Benediktinerstift, Cod. 364 (849, P 39)
UNIVERSITÄTSHANDSCHRIFT WIEN/SCHULHANDSCHRIFT NÖRDLINGEN UND STRAUBING: COMMENTARIUS IN DOCTRINALE (PARS I ET II). IOHANNES SIBER. QUAESTIONES IN DOCTRINALE (PARS II). REGULAE GRAMMATICALES. IACOBUS MAGISTER. NICOLAUS DYBINUS. OTTO DE LÜNEBURG. IUPITER. PS. BOETHIUS. VARIA (lateinisch/deutsch)
Papier   I, 503 Bl.   195/200×150   Wien, Anfang 15. Jh. (1405), Mitte 15. Jh. (1455); Nördlingen (?) und Straubing (?), 1432   
Abbildungen von VorderdeckelVorderdeckel-SpiegelIrIv1r1v2r8v40v91v164r164v165v167r277r277v278r278v279r338r338v340r367r387v388r399v400r400v401r415r448v451r454v458r480v501rI*rI*vHinterdeckel-SpiegelHinterdeckel
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 21)

"Walther, Proverbia", "Grammatici latini IV", "Holtz 1981", "Schwenke 1903", "Henkel 1988", "Walther, Initia"
alle Initien
(VD-Spiegel, I, HD-Spiegel) Brevier-Fragmente. Melk, um 1200; rubriziert; neumiert (Lit.: Höchtl 1990, I 105-128, II Abb. 31-59 (Fragmentkodex VII).
(VD-Spiegel, I, HD-Spiegel) Neumen.
(1r) Federproben.
(1r) Grammatik: Konjugationstafel.
(1v) Vocabularius brevissimus, lat./dt. (nur wenige Wörter).
(2ra-164va ) Commentarius in Doctrinale (Pars I) Alexandri de Villa Dei.
   1
2ra Tit.: [ohne Titel]
Circa initium primae partis Alexandri notandum primo quod ille terminus ars capitur dupliciter unomodo stricte scilicet pro simplici habitu alias assensu simplicis propositionis. Et tunc dicitur sic: Ars est habitus intellectualis vel practicus recta ratione factivus... (6rb) Scribere clericulis. Sententia: Ego magister Alexander intendo scribere unum doctrinale novellis clericulis et de Dei gratia plura scripta sociabo meorum magistrorum ... — ... actum transsumptive captum ut esurio iustitiam id est appetus etc. --- (164va Schlußschrift, Schreibername, Datierung) Et sic est finis per me Henricum Eyringer. Anno domini 1455 feria Vta ante festum Michahelis vel proxima die ante sabbatum Michahelis [26.9.1455].
(91vb) Schreibernotiz .
(92r, 92v) Grammatikalische Notizen.
(164vb) Versus (Walther, Proverbia 31622).
   1
164vb Tit.: [ohne Titel]
Tu caveas ut non caveas intres mulierum Sic abeas ut non habeas dispendere rerum.
(164vb) Versus (Walther, Proverbia 478).
   1
164vb Ad studium sollers matura monitat hora Nam petit anfractio farrago discola mane.
(165r) Grammatik: De interrogatione.
   1
165r Tit.: [ohne Titel]
Ad interrogationem factam per 'quo': per adverbia: illa huc illuc istuc
(165v (nahzeitiger Nachtrag)) Verse (Hexameter) über die Examina scholarum der Wiener Universität zum Jahr 1457 (irrtümlich das Jahr 1458 genannt) (Zahl der Scholares und Examinatoren sind auch in den Fakultätsakten zum 25.2.1457 vermerkt [AFA II, 110v]. Dort steht auch der Hinweis, daß Iohannes de Heidenheim nicht zum Ablegen des Eides erschienen ist und nicht aufgefunden werden konnte. Daraufhin wurde Magister Sifridus de Heilbrunna [MUW 1429 I R 69; AFA I 696 f.] als Ersatz zum Examinator bestellt).
   1
165v Tit.: [ohne Titel]
Examinati sunt centum septemque scholares in quadragesima decanus quando magister Andreas Velder de Scherding et annus ... — ... et Michael de Fecket hungarus.
(165*r) leer.
(165*v) Grammatik: Verzeichnis von Synonyma und Opposita.
(166r) leer.
(166v) Grammatikalische Notizen.
(167r-277ra) Commentarius in Doctrinale (Pars II) Alexandri de Villa Dei.
   1
167r Tit.: [ohne Titel]
Circa initium secundae partis dubitatur primo quid sit subiectum etc. et sequitur [?] quod iste terminus ergo large sumptus prout diffinitur sic est unio constructibilium [?] grammaticalium et eius propria. Passio est congruum vel incongruum... (168va) Hic iubet ordo. Sententia: Ordo libri iubet quod modo debet fieri mentio de regimine dictionum vocalium ... — ... (276vb) ... non est relatio implicita. Et haec sufficiunt cum adiutorio omnipotentis Dei qui unus est in essentia trinus in personis cuncta creans entia summae perfectionis una cum virginis gloriosa nunc et in aeternum sit gloria. Amen. E. I. R. Finivi [?]. -- (277ra Schlußschrift, Datierung, Schreibername) Et sic est finis. Anno domini M° quadragesimo [!] quinquagesimo quinto feria quinta post festum sancte Marie virginis nativitatis eius per me Heinczen Eyring 1455 [11.9.1455]. (Von anderer, späterer Hand) de Bamberga. (Darauf eine Bitte um Gebet [15. Jh.]) Frater Erharde rogo vos corde devoto pro merito dicatis Ave Maria quam duo De profundis mea tota geneologica.
(277v-278r) Unbestimmter grammatikalischer Text.
   1
277v Tit.: [ohne Titel]
Notandum pro maiori declaratione illarum dictionum
(278v) Federproben, Notizen.
(279r-338r ) Donatus, Aelius Ars minor cum commentario (Ed.: Grammatici latini IV, 355-366; Holtz 1981, 583-674 [Ed. der spätantiken Textform]; Schwenke 1903, 37-49 [spätmittelalterliche Gebrauchsform auf der Grundlage der Frühdrucke]. – Lit.: Henkel 1988, 237-239).
(279r-338r) Iohannes Siber (Syber, Sibner)Quaestiones (Commentarius) in Donatum minorem.
   1
279r Tit.: [ohne Titel]
Quia dubiorum solutio est veritatis acquisitio ideo antequam accedendo ad textum tangenda sunt aliqua dubia. Quorum unum est utrum grammatica existens scientia sit ars liberalis vel mechanica. Pro ista constructione est sciendum primo quod iste terminus ars dupliciter unomodo stricte et proprie et sic capitur ab Aristotele 6to Topicorum... (283v) Partes. Dubium primo quo sermone utatur in isto libro. Pro isto dubio est sciendum quod quattuor sunt genera sermonum... (284r Text) Partes orationum quot sunt. Octo. Quae. Nomen ... — ... sed gerundia sic non habent se ergo etc. -- (338r Schlußschrift, Autorname, Datierung) Et sic est finis Deo sint graciarum acciones per reverendum d[ominum ?] magistrum Iohannem Siber in Nörlingen hora quasi 12. Deo gracias 1°4°3°2°. (Blau) Deo graciarum acciones. -- (Expl. Text) supinis caret. Unum participium habet quod est ens. Et sic est finis.
(338v) Grammatik: Konjugationstafel für das Verb 'legere' mit dt. Übersetzung.
(339r) Grammatica: De constructionibus grammaticalibus.
   1
339r Tit.: [ohne Titel]
Constructio intransitiva personarum fit multis modis exempla ut homo albus, magister legens
(339rv (mit Beispielen)) Versus grammaticales (Merkverse zur grammatikalischen Konstruktion) (Parallelüberlieferung z. B.: Nürnberg StB, Cent. VII,53, 63rv [Neske 1997, 186).
   1
339r Tit.: Ad cognoscendum constructiones parciales ponuntur ista metra
Appo cum suppo facit ac [recte: hanc] intransitionem Intrans ac fiet cum verbo supplementumque ... Adiec cum substans personarum facit intrans
(340ra-366vb ) Quaestiones in Doctrinale (Pars II) Alexandri de Villa Dei.
   1
340ra Tit.: [ohne Titel]
Circa initium secundae partis magistri Alexandri moventur aliquae quaestiones quorum prima est ista: Utrum sermo significativus congruus sit subiectum praesentis libri. Et arguitur primo quod non et hoc [?]: Sic sermo significativus est subiectum in tota grammatica et in toto trivio igitur non in secunda parte ... — ... id est aeternaliter. Quod nobis concedere dignetur qui cum patre et sancto Spiritu vivit et regnat unus Deus benedictus in saecula saeculorum. Amen. Et sic est finis questionum.
(367ra-382ra ) Regulae grammaticales.
   1
367ra Tit.: [ohne Titel]
Inter regulas grammaticales disputandas sit prima regula haec: Adiectivum et substantivum debent convenire in tribus scilicet in genere numero et casu. Iuxta quam quaeritur utrum sit vera ad solvendum quaestionem ... — ... currenda et cursa. -- (382ra Schlußschrift, Schreibervers) Et sic est finis laudetur Deus in hymnis. Amen. Et sic est finis.
(382rb-384*ra ) Regulae grammaticales generales.
   1
382rb Tit.: Nota quod in istis regulis postpositis congruitas tocius sciencie grammatice continetur
Prima regula grammaticalis est illa quod adiectivum et suum subiectivum debent convenire in tribus accidentibus grammaticalibus scilicet in numero genere et casu ... — ... Vicesima octava regula ... ponas.
(384*rb) Verse.
   1
384*rb Dens est pars oris conterens escas Sunt hominis dentes 32 comedentes.
(384*vb-387vb) Diffinitiones artis grammaticae.
   1
384*va Tit.: [ohne Titel]
Sed corrupta in proposito dicitur dictio quae in compositione variatur
(387v) Studentenlied über den Gegensatz von Bauern und Scholaren, dt. (8 Strophen, einreimige Dreizeiler) (vgl. Walther H. 1932, 331).
   1
387v Tit.: [ohne Titel]
Gott hat uns gegeben das wir wider di pauren streben... Wen ein schreiber wirt geporenn drei pawr sin (!) im auserchoren ... — ... Dazu hat ir got nie vergessen. Vivent omnes clerici...
(387v) Versus (Walther, Initia 20718; Walther, Proverbia 33925).
   1
387v Vivent [!] omnes clerici confundantur omnes rustici.
(388r-399v ) Tractatus de regiminibus casuum.
   1
388r Tit.: [ohne Titel]
Circa initium regiminum est primo notandum quod duplex est regimen scilicet reale et grammaticale. Regimen reale est vera una res ad quam realiter gubernat et disponat aliam ... — ... mentali. Et de isto plus est videndum in Donato. -- (399v Schlußschrift, Lokalisierung, Vortragender, Datierung) Et sic est finis huius opusculi lectum in Strawbing per magistrum Iacobum venerabilem sub anno domini M° C°C°C°C° 32 proxima feria 4ta ante penthecosten [5.6.1432]. Et sic est finis.
(400r) Partes grammaticae.
   1
400r Tit.: [ohne Titel]
Item quattuor sunt partes grammaticae scilicet orthographia etymologia diasynthetica et prosodia
(400r) Versus de septem artibus liberalibus.
   1
400r Tit.: [ohne Titel]
Grammatica: Septem sunt artes appellatae liberales Prima grammatica litteras syllabas docet ipsa ... — ... Astronomia: ... Bis sex signa speras eclipsis atque cometas.
(400r) Grammatikalische Notizen.
(400v) Grammatikalische Notizen.
(400v) Federproben.
(400v) Vocabularius brevissimus, lat./dt. (nur wenige Wörter).
(401r-414v ) Constructionarius (Tractatus de constructione grammaticali).
   1
401r Tit.: [ohne Titel]
In foribus quis delinquet. Hanc propositionem scribit commendator super 2° Metaphysicae id est dicens nullus debet esse ignarus ... — ... id est secundum faciem.
(414v) Nota de 'Doctrinale' Alexandri de Villa Dei.
   1
414v Nota duodecim sunt capitula totius libri Alexandri scilicet septem primae partis
(415ra-448vb ) Nicolaus Dybinus Viaticus dictandi (Nicht gedruckt Lit.: VL VI 1987) Sp. 1066 Nr. 5 H. Szklenar).
   1
415ra Tit.: (Nachtrag 2. Hälfte 15. Jh.) Viaticus dictandi
A populis gentium in tenebris errorum ambulantium compulsus amoris nodulo compunctus doloris famulo qui seducti multorum iudicia volentium artis dictandi frui iudicio... (415rb) Dicit Aristotelis primo suae Poetriae: Omnis oratio poetica vel est laudatio vel est vituperatio. Ex quo colligitur quod omne dictamen cum sit oratio poetica vel pertinet ad laudem vel vituperium. Cum secundum Ludolfum in summa sua ista quasi idem significant: dictamen epistola littera ... — ... et spero utilitatem fructuosam quod in quam nomen per aeternarum retributionem gratiarum et per plurimorum tributiones beneficiorum sit benedictum in saecula saeculorum. Amen. -- (448vb Schreibername, Lokalisierung und Datierung) Explicit viaticus dictandi per Nicolaum Dybinum editus per manus Christanni Wyenne scriptus anno domini millesimo CCCCmo quinto in die sancti Ruperti finitus [27.3.1405].
(449r-450v) leer.
(451r-454r (cum glossa interlineari)) Otto de Lüneburg Ars dictandi (Walther, Initia 4441 Lit.: VL VII 1989) Sp. 226 f. Nr. 3 F. J. Worstbrock).
   1
451r Tit.: [ohne Titel]
Dictandi (Glosse: id est eloquendi) normas (id est principia vel regulas) per metrorum (id est versuum sequentium) cape (id est stude vel accipe) formas (id est per scientias alias modos) ... — ... Ista simul feci studiosius hoc breve ieci. -- (Schreibervers) Explicit hoc totum infunde da mihi potum.
(454v-457v (cum glossa) ) Iupiter (Monoculus, Francigena)Summa de arte dictandi (Walther, Initia 17707). Lit.: VL IV 1983) Sp. 429 f. F. J. Worstbrock). - Camargo 1996.).
   1
454v Tit.: [ohne Titel]
Si dictare (Glosse: specie artificialiter specie scholaris) velis (id est praetenderis cupis vel desideras) et iungere (id est associare vel combinare) schema (id est ornatum modum eloquendi) loquelis (id est habere in sermonibus in dictandis vel dictabilibus) ... — ... Do (id est assigno vel attribuo) grates (id est gratiarum actiones) Christo perfecto (id est completo) Iupiter isto. -- (Schlußschrift) Explicit summula Iovis.
(458r-480r (cum glossa interlineari et marginali)) Ps. Boethius De disciplina scholarium (PL 64, 1223-1238. Ed.: Weijers 1976, 93-134). Lit.: zum Text im Schulbetrieb und in dt. Sprache) Henkel 1988, 224 f.).
   1
458r Tit.: (Titel von der Hand des Bernhard Pez, 1. Drittel 18. Jh.) Boetius de disciplina scholarium. (Am oberen Notiz zum Inhalt des Werks von der Schreiberhand, zum Teil beschnitten) Subiectum illius libri est aptitudo recipiendi [...]
Vestra novit (Glosse: id est rationabiliter scivit) intentio (vestra id est voluntas vel consideratio) de scholarium (id est personarum vacantium studio) disciplina (id est de modo scientias acquirendi) compendiosum (id est tracatum plenum utilitate et brevitate) postulare (id est petere vel poscere sequens a me Boetio) tractatum utinam (si Deus vellet quid possem facere) compendiosum (id est tractatum brevem et utilem) a spiritus mei parvitate. ... (Marginalglosse) Intentio est motus voluntatis transferire ad aliquem effectum bonum faciendum et malum fugiendum... (458v cap. 1) Cum indiscreti et impotentis septennis infantia ducitur ad imbuendum ... — ... Licet quandoque salva fiant prima iudicia ultima vero alterius saporis inquinamenta permanebunt. (Von einer Nachtragshand) Deo gratias.
(480v-501v (mit Interlinearglosse)) Ps. Nicolaus Dybinus Sertum rhetoricae (Versprolog: Walther, Initia 16005).
   1
480v Tit.: [ohne Titel]
Quilibet agrestis (Glosse: rusticalis) sermo (locutio) sit Seneca (tali poeta) teste [!, recte: testis] (testante) Nomini (nomen ornatus) redolens flore (colore) verbi (verborum) sensusque (sententiarum) colore (coloribus) ... Dividitur autem rhetorica in quinque partes quae sunt inventio dispositio elocutio memoria et pronuntiatio. Inventio est rerum verarum vel verisimilium excogitatio ... — ... (501r) ... ponitur unus versus ut ibi. Amen. Dico tibi pariter. (Darauf folgt als Beispiel ein Rhythmus super Ave Maria).
(501ra-vb) Rhythmus super Ave Maria (AH 30 [1898], 277 f. Nr. 153).
   1
501ra Tit.: [ohne Titel]
O regina caelestina caeli via mater dia ... — ... Nos cum prole pia benedicat virgo Maria.
(502r-503v) leer.