Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40327 
Melk, Benediktinerstift, Cod. 427 (448, H 68)
HEIRICUS ALTISSIODORENSIS. PHILIPPUS DE MONTE CALERIO
Papier   171 Bl.   300×210   Westdeutschland (Heidelberg ?), um 1412/1413
 Wasserzeichen:  Metadaten  |  Vorschau Bilder  |  Einzelbilder: fol. 3, 8, 32, 39.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 5)

IVDS,1 + 2.VI25 + VII39 + 3.VI75 + (VII-1)88 + 6.VI160 + (VI-1)171. Gegenblatt fehlt zu: 81, 167. Vorsatzdoppelblatt (VDS + 1) aus Pergament. -- Foliierung des 15. Jh. -- Reklamanten. -- Fragmente in den Fälzen (14. Jh.).
Schrift:
Schriftraum: 213-215 × 148    Spaltenzahl: 2    Zeilenzahl: 42-46   
Schreiber: Iohannes (Wischler) de Spira OSB   Schriftart: Bastarda
Schriftraumrahmung mit Tintenlinien. – Name des Schreibers Iohannes de Spira nicht in der Handschrift, Zuweisung nach Schriftvergleich. Vereinzelte Korrekturen und Ergänzungen am Rand.
Ausstattung: Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Sparsame Rubrizierung (Unterstreichungen, Capitulumzeichen), an den Sermonesanfängen vereinzelt rote Lombarden, wenige Fleuronnéeinitialen (z.B. 43va, 46va, 52ra), Initialen meist nicht ausgeführt.

Einband: Schmucklos        
Rauhleder über Holz. Titelschilder erhalten. Zwei Schließen. An oberen Rand des VD Holz, an dem wohl ehemals eine Kette befestigt war, ausgebrochen. – Fragment (?) auf dem HDS entfernt (Klebespuren, aber kein Abklatsch vorhanden), in der Melker Sammlung der losen Fragmente bisher kein passendes Stück ermittelt.


(VDS) Melker Besitzhinweis des 15. Jh. mit Titel und Signatur von 1517: [I]n hoc volumine Mellicensi continentur sequencia. Omelie Ericii videlicet, darauf folgt ein Verzeichnis der Homilien mit Festanlass, Incipit und Seitenzahl. – (1r) Melker Besitzanzeige des Sigismund Haeringshauser (Mitte 17. Jh.). – (1r, 2r, 14r, 160v, 171v) Melker Besitzstempel (Melk Inventar I, Tafel XIV, Abb. 39). – Handschrift im Katalog von 1483 unter der Signatur D 2 genannt (MBKÖ I, 192, Z. 9), im Katalog von 1517 unter der Signatur D 96 (VDS, VD Signaturschild).
Wasserzeichen, Kodikologie: Maria Stieglecker, Juli 2017 / Christine Glaßner, August 2017
"Melk Inventar I", "MBKÖ I", "CCCM 116, 116 A, 116 B", "Barré", "CSLMA III", "CCCM", "GW"
alle Initien
(VDS) Tabula sermonum. Siehe Sigle G.
(1r) Besitzanzeige des Sigismund Haeringshauser (siehe Sigle G).
(1v-13v) leer.
(14ra-155vb) Heiricus Altissiodorensis OSB Homiliae per circulum anni (Ed.: CCCM 116, 116 A, 116 B. – Barré 161-179; CSLMA III, 397 f. [HEIR 18]). Pars hiemalis (I), sermones 1-4, etc.; Pars aestivalis (II), sermones 1-15.
   65
14ra Tit.: Dominica prima in adventu domini
Cum appropinquasset Iesus Hierosolymis ... (Mt 21,1). Dei et hominum mediator homo Christus Iesus pro humani generis reparatione (Hom. I,1)
16vb Tit.: Dominica secunda in adventu
Erunt signa in sole ... (Lc 21,25). Omnipotens Deus semper nos paratos invenire desiderans appropinquante mundi termino (Hom. I,2)
19va Tit.: Dominica tertia adventus
Cum audisset Iohannes in vinculis ...(Mt 11,2). Postquam dominus Iesus Christus baptizatus erat a Iohanne coepit Iohannes redarguere Herodem (Hom. I,3)
21rb Tit.: Dominica quarta adventus
Miserunt Iudaei ab Hierosolymis sacerdotes ... (Io 1,19). Praecursor redemptoris nostri beatus Iohannes quintodecimo anno aetatis suae (Hom. I,4)
23vb Tit.: Dominica infra octavas nativitatis domini
Erant Ioseph et Maria mater Iesu mirantes ... (Lc 2,33). Cum Lucas evangelista nobis manifeste commendet quoniam dominus Iesus filius sommmodo virginis fuit (Hom. I,16)
25va Tit.: Dominica prima pst epiphaniam
Cum factus esset Iesus annorum duodecim ... (Lc 2,42). Merito descriptione quattuor animalium Lucas evangelista in vitulo (Hom. I,18)
27ra Tit.: Dominica secunda post epiphaniam
Nuptiae factae sunt ... (Io 2,1). Haec lectio sancti evangelii sacramentis mysteriorum plenissima multipliciter a doctoribus explanata esse (Hom. I,20)
29rb Tit.: Dominica tertia post epiphaniam
Cum descendisset Iesus de monte ... (Mt 8,1). Postquam dominus in monte Tabor qui est in Iudaea octo beatitudines docuit (Hom. I,21)
31vb Tit.: Dominica quarta post epiphaniam
Ascendente Iesu in naviculam ... (Mt 8,23). Cum dominus ac redemptor noster multa et magna et admiranda opera ostendisset in terra (Barré Hom. I,22)
32vb Tit.: Dominica in septuagesima
Simile est regnum caelorum homini patri familias (Mt 20,1). Regnum caelorum in sacro eloquio quadriformem significationem tenet (Hom. I,25)
35va Tit.: Dominica in sexagesima
Cum turba plurima conveniret ... (Lc 8,4). Quotienscumque in sancto evangelio turbae vocabulum interseritur (Barré Hom. I,27)
37ra Tit.: Dominica in quinquagesima
Assumpsit Iesus duodecim discipulos suos ... (Lc 18,31). Hierosolyma civitas fuit in tribu Iuda quae alio nomine vocatur Ierusalem (Hom. I,27) ... — ... (38va) ... patrem vestrum qui in caelis est. – (Schlussschrift) Hic est finis omeliarum.
40ra Tit.: Feria quarta in capite ieiunii
Cum ieiunatis nolite fieri sicut hypocritae testes (Mt 6,16). Cum ieiunatis non solum a cibo et potu sed etiam ab omnibus vitiis (nicht bei Barré)
40va Tit.: Feria sexta Matthei quinto capitulo
Audistis quod dictum est antiquis Iudaeis in lege: Diliges amium tuum ... (Mt 5,43). Hoc praeceptum observabat David cum omnes gentiles qui in circuitu suo erant (bei Barré nicht nachgewiesen)
40vb Tit.: Dominica in quadragesima
Ductus est Iesus in desertum ... (Mt 4,1). Exposito baptismate salvatoris quo a beato Iohanne aquis Iordanis tingi dignatus est (Hom. I,28)
43va Tit.: Feria secunda post dominicam Invocavit ewangelium sequitur
Cum venerit filius hominis in maiestate sua (Mt 25,31). In lectione quae hanc praecedit proposuit dominus solitudinem hominis peregre proficiscentis (Hom. I,29)
45ra Tit.: Feria tertia ewangelium
Cum intraret Iesus Hierosolymam ... (Mt 21,10). Dominus et Deus auctor et reparator humani generis Christus ante mundi constitutionem (Hom. I,30)
46va Tit.: Feria quarta ewangelium
Dixerunt ad Iesum quidam de Scribis et Pharisaeis: Magister, volumus a te signum videre ... (Mt 12,38). Narrat in superioribus quomodo dominus daemoniacum qui erat caecus et mutus (Hom. I,31)
48va Tit.: Feria quinta
Dicebat Iesus ad eos qui crediderunt in eum: Si vos manseritis ... (Io 8,31). Loquente ad turbas domino et divinitatis suae mysteria annuntiante (Hom. I,32)
50va Tit.: Feria sexta ewangelium
Erat dies festus Iudaeorum ... (Io 5,1). In evangelica lectione quam modo audivimus duo nobis miracula recitata sunt (Hom. I,33)
52ra Tit.: Sabbato secundum Mattheum XVIIo capitulo
Assumpsit Iesus Petrum et Iohannem et Iacobum fratrem eius (Mt 17,1). Paulo superius praemissum est a beato Matthaeo evangelista quia cum dominus discipulis multa de sua passione dixisset (Hom. I,34)
54ra Tit.: Dominica secunda in quadragesima
Egressus Iesus secessit in partes Tyri et Sidonis (Mt 15,21). Superior sermo evangelicus describit conquestos fuisse Scribas et Pharisaeos (Hom. I,35)
56ra Tit.: Feria secunda ewangelium Iohannis octavo capitulo
Ego vado et quaeritis me ... (Io 8,21). Refert superius sanctus evangelista Iohannes quia cum doceret dominus in gazophylacio templi (Hom. I,36)
57rb Tit.: Feria quarta ewangelium Mathei 20
Ascendens Iesus Hierosolymam assumpsit discipulos suos ... (Io 20,17). Dominus ac redemptor noster praevidens discipulorum animos de sua passione turbandos (Hom. I,38)
58vb Tit.: Feria quinta ewangelium Iohannis quinto
Non possum ego a me ipso facere ... (Io 5,30). Prudentibus sancti evangelii lectoribus ac honestis exponentoribus familiare est subsequentia praecedentibus iungere (Hom. I,39)
60va Tit.: Feria sexta ewangelium Mathei
Homo erat pater familias, qui plantavit vineam ... (Mt 21,33). Passurus pro salute hominum Dei filius venit Ierusalem triumphali pompa (Hom. I,40)
62rb Tit.: Sabbato ewangelium Luce 15
Homo quidam habuit duos filios ... (Lc 15,11). Scribis et Pharisaeis contra auctorem nostrae salutis murmurantibus sicut requisita quae hanc praecedit sancti evangelii lectio declarat (Hom. I,41)
64vb Tit.: Dominica tertia in quadragesima ewangelium secundum Lucam XIo
Erat Iesus eiiciens daemonium ... (Lc 11,14). Dominus et salvator noster homo inter homines conversans multa inter homines miracula operabatur (Hom. I,42)
68ra Tit.: Feria secunda ewangelium
Dixerunt Pharisaei ad Iesum: Quanta audivimus facta in Capharnaum ... (Lc 4,23). Refert superius evangelista quia cum venisset dominus in Nazareth et in synagoga lectoris functus officio (Hom. I,43)
69va Tit.: Feria tertia ewangelium Mathei 18
Respiciens Iesus in discipulos suos dixit Simoni Petro: Si peccaverit in te frater tuus ... (Mt 18,15). Tota haec sancti evangelii lectio moralibus nos receptis instruit (Hom. I,44)
70vb Tit.: Ewangelium feria quarta secundum Matheum 15o
Accesserunt ad Iesum ab Hierosolymis Scribae et Pharisaei dicentes: Quare discipuli tui transgrediuntur traditiones seniorum (Mt 15,1). Quia Dei filius pro salute omnium in mundum venerat ideo loca singula citis gressibus procurrebat (Hom. I,45)
72va Tit.: Feria quinta ewangelium Iohannis
Dixit Iesus discipulis suis: Operamini non cibum qui perit ... (Io 6,27). Describit in praecedentibus beatus Iohannes evangelista qualiter dominus quinque milia hominum ex quinque panibus et paucis piscibus clarissimo miraculo refecerit (Hom. I,46)
73vb Tit.: Feria sexta ewangelium Iohannis
Venit Iesus in civitatem Samariae ... (Io 4,6). Ex hac lectione vera nostri redemptoris quam ex nobis et pro nobis assumpsit humanitas commendatur (Hom. I,47)
76vb Tit.: Sabbato ewangelium Iohannis
Perrexit Iesus in montem Oliveti ... (Io 8,1). Omnipotentissimus dominus conditor et benignissimus amator hominum dominus noster Iesus Christus cuius universae viae (Hom. I,48)
77vb Tit.: Dominica in media quadragesima ewangelium Iohannis
Abiit Iesus trans mare Galilaeae ... (Io 6,1). Hoc mare secundum diversitatem locorum diversis vocabulis legimus nuncupatum (Hom. I,49)
81rb Tit.: Feria secunda ewangelium Iohannis secundo
Prope erat pascha Iudaeorum ... (Io 2,13). Beatus Iohannes qui ultimus omnium evangelistarum suum scripsit evangelium idcirco plenius ac profundius (Barré Hom. I,51)
83ra Tit.: Feria tertia ewangelium Iohannis septimo
Iam die festo mediante ... (Io 7,14). In lectione quae hanc praecedit narrat sanctus evangelista quia ambulabat dominus in Galilaeam (Hom. I,51)
85rb Tit.: Feria quarta ewangelium Iohannis
Praeteriens Iesus vidit hominem caecum a nativitate sua (Io 9,1). Venerat filius Dei ad sollemnitatem Scenophegiae et novissimo die eiusdem festivitatis stans in templo (Hom. I,52)
87va Tit.: Feria quinta ewangelium Iohannis
Dixit Iesus turbis Iudaeorum: Pater meus usque modo operatur ... (Io 5,17). Haeret haec lectio superioribus ubi refert sanctus evangelista quomodo dominus hominem triginta et octo annorum paralysi decumbentem sanavit (Hom. I,53)
89vb Tit.: Feria sexta ewangelium Iohannis
Erat quidam languens Lazarus ... (Io 11,1). Inter omnia miracula quae Dei filius ut suam panderet deitatem operatus est (Hom. I,54)
93rb Tit.: Sabbato ewangelium Iohannis octavo
Dicebat Iesus turbis Iudaeorum: Ego sum lux mundi (Io 8,12). Postquam dominus et redemptor noster mulierem in adultorio deprehensam a saevitia Iudaeorum (Hom. I,55)
94vb Tit.: Dominica quinta ewangelium Iohannis 8
Dicebat Iesus turbis Iudaeorum ...: Quis ex vobis arguet me de peccato (Io 8,46). Intelligentia praesentis lectionis superioribus sancti evangelii verbis ea ratione copulatur quia sicut praecedens evangelistae sermo declarat (Hom. I,56)
98rb Tit.: Feria secunda ewangelium Iohannis 7
Miserunt Principes et Pharisaei ministros ... (Io 7,32). Nemo satis digne sufficit admirari quanta fuerit in Scribarum et Pharisaeorum cordibus duritia (Hom. I,57)
98vb Tit.: Feria tercia ewangelium Iohannis 7
Ambulabat Iesus in Galilaeam ... (Io 7,1). Dominus noster Iesus Christus per omnia memor nostrae salutis in cunctis quae faciebat (Hom. I,58)
100rb Tit.: Feria quarta leccio ewangelii Iohannis decimo
Facta sunt encaenia in Hierosolymis ... (Io 10,22). Encaenia plurali numero vocabatur festivitas dedicationis templi (Hom. I,59)
102ra Tit.: Feria quinta ewangelium Iohannis 8
Cum audissent quidam de turba sermones Iesu ... (Io 7,40). Narratur in superioribus quia venit dominus Ierusalem ad sollemnitatem Scenophegiae iam die festo mediante (Hom. I,60)
103ra Tit.: Feria sexta ewangelium Iohannis
Collegerunt pontifices et Pharisaei concilium ... (Io 11,47). Resuscitato a Christo salvatore Lazaro tanto ingenti miraculo multi ex Iudaeis qui praesentes fuerant (Hom. I,61)
104rb Tit.: Sabbato ewangelium Iohannis
Amen amen dico vobis, ... nisi manducaveritis carnem filii hominis ... (Io 6,54). Haec sacra lectio plena est salutis aeternae mysteriis (Hom. I,62)
106va Tit.: Feria secunda post dominicam palmarum ewangelium
Ante sex dies paschae ... (Io 12,1). Descripsit superius sanctus evangelista mirabilem quadriduani Lazari resuscitationem (Hom. I,63) ... — ... non quae sua sunt quaerit, sed quae Iesu Christi [bricht 109va ab = CCCM 16 A, 605, Z.361, 109vb-111ra leer].
111rb Dominus igitur de torrente in via bibit (= Heiricus, Hom. I,65 = CCCM 16 A, 642, Z.24ff.) ... — ... ibidem posuerunt eum.
122va Tit.: Dominica sancta pasche ewangelium Marci
Maria Magdalena et Maria Iacobi et Salome emerunt ... (Mc. 16,1). Maria Magdalena a castello Magdalo de quo esse creditur nomen sortitat est (Hom. II,1)
126ra Tit.: Feria secunda ewangelium Luce
Duo ex discipulis Iesu ibant ipsa die in castellum ... (Lc 24,13). Scripturam sacram Spiritus sanctus hac ratione modificavit (Hom. II,2)
127va Tit.: Feria tercia ewangelium Luce
Stetit Iesus in medio discipulorum suorum et dixit eis: Pax vobis (Lc 24,36). Textus istius sermonis haeret hesternae lectioni quae duos discipulos (Hom. II,3)
129vb Tit.: Feria quarta ewangelium Iohannis
Manifestavit se Iesus discipulis suis ... (Io 21,1). Cum veritas dicat: Nemo mittens manum suam ad aratrum et respiciens retro (Hom. II,4)
131va Tit.: Ewangelium Iohannis feria quinta
Maria stabat ad monumentum foris plorans ... (Io 20,11). Virtus perseverantiae in multis sacris Scripturarum locis commendatur (Hom. II,5)
132vb Tit.: Feria sexta ewangelium Mathei
Undecim discipuli abierunt in Galilaeam ... (Mt 28,16). Dominus ac redemptor noster ante passionem suam crebro apostolis et poenam suae passionis et gloriam suae resurrectionis praedixit (Hom. II,6)
133vb Tit.: Dominica octava pasche ewangelium Iohannis
Cum esset sero die illo una sabbatorum ... (Io 20,19). Quod in evangeliis una sabbati nuncupatur dies dominicus semper intelligendus est (Hom. II,7)
137ra Tit.: Dominica prima post octavas pasche
Ego sum pastor bonus (Io 10,11). Ex huius lectionis evangelicae textu audiamus dominum Iesum commendantem nobis boni pastoris officium (Hom. II,8)
138va Tit.: Dominica secunda post octavas pasche ewangelium Iohannis
Modicum et iam non videbitis me ... (Io 16,16). Dominus ac redemptor noster discipulos per praesentiam humanitatis imminente iam passione relicturus (Hom. II,9)
140rb Tit.: Dominica tercia ewangelium Iohannis
Vado ad eum qui me misit ... (Io 16,5). Dominus et redemptor noster imminente suae passionis articulo discipulis et gloriam ascensionis qua ipse erat clarificandus (Hom. II,10)
143ra Tit.: Dominica quarta ewangelium Iohannis 17o
Amen amen dico vobis si quid petieritis ... (Io 16,23). Dominus Iesus ascensurus in caelum et apostolos verbi sui ministros corporaliter relicturus in terra (Barré Hom. II,11)
145va Tit.: In letania ewangelium Luce
Quis vestrum habebit amicum ... (Lc 11,5). Narrat superius sanctus evangelista quod Iesus erat in quodam loco orans (Hom. II,12)
147rb Tit.: In die ascensionis domini ewangelium Marci
Recumbentibus undecim discipulis ... (Mc 16,14). In primis sciendum quod recumbere est iacendo comedere. Consuetudo namque veteris fuit (Hom. II,13)
150va Tit.: Dominica post ascensionem domini Iohannis
Cum venerit paraclitus ... (Io 15,26). Positus in cena dominus cum discipulis postquam mysteria novi testamenti corporis et sanguinis sui consecratione signavit (Hom. II,14)
152rb Tit.: In die sancto pentecostes ewangelium Iohannis
Si quis diligit me sermonem meum servabit (Io 14,23). Sermo huius sanctae lectionis consonat gaudiis hodiernae sollemnitatis, adventum sancti Spiritus hodiernum orbis excolit christianus (Hom. II,15) ... — ... quae per ipsum cunctis fidelibus datur dignetur infundere opitulante domino Iesu Christo, qui cum patre et eodem Spiritu sancto in trinitate perfecta vivit et regnat in saecula saculorum. Amen.
(38va-39va) Philippus de Monte Calerio Postilla super evangelia dominicalia (GW Werkkatalog, Digitalisat Zaragoza). Hier Auslegung allein der Themata sermonum.
   6
38va Tit.: Sequuntur nunc quedam que possunt valere predicatori ad sermones faciendos premissorum ewangeliorum. Primo sequitur thema
Cum audisset Iohannes in vinculis (Mt 11,2). Nos videmus per experientiam quod quando res est maioris nobilitatis in se et maioris utilitatis quoad alios
38vb Tit.: Dominica infra octavam nativitatis Christi thema ewangelii
Erant Ioseph et Maria mater Iesu mirantes (Lc. 2,33). Naturale est quod eventus effectus insoliti cuius causa nescitur ducat in admirationem
38vb Tit.: Dominica prima post epiphaniam thema
Cum factus esset Iesus annorum duocecim (Lc 2,42). Sacra scriptura non solum narrat nobis historiam ut res gestas sciamus sed ut ex his innotescat
39ra Tit.: Dominica secunda post epiphaniam
Nuptiae factae sunt (Io 2,1). Secundum sententiam philosophorum duplex est modus cognoscendi aliud
39ra Tit.: In septuagesima thema ewangelii
Simile est regnum caelorum homini patri familias (Mt 20,1). Nos videmus per experientiam quando aliquis ex labore suo magnum expectat praemium licet labor sit difficilis
39rb Tit.: In sexagesima
Cum turba plurima conveniret (Lc 8,4). Nos videmus per experientiam in istis coporalibus quando aliquid agens influit in diversa substantia ... — ... audientium provenit. Et hoc est quod insinuat salvator in praesenti evangelio.
(39va) Nota de quadruplici sensu sacrae Scripturae.
   1
39va Tit.: [Abgesetzt nach drei Leerzeilen]
Nota ex dictis magistri Nicolai de Lyra. In primo prologo habetur, quod est quadruplex est sensus sacrae scripturae unde versus: Littera gesta docet quid credas ... — ... ut ad Galatas quarto: Illa quae sursum est Ierusalem.
(39vb) leer.
(109vb-111ra) leer.
(156ra-157va) Philippus de Monte Calerio Postilla super evangelia dominicalia (GW Werkkatalog, Digitalisat Zaragoza). Gegenüber dem Druck gekürzte Fassung.
   4
156ra Tit.: [Dominica secunda adventus]
Cum audisset Iohannes in vinculis ... (Mt 11,2). Primo quaeritur quare Iohannes miserit discipulos ad Christum interrogandum an ipse esset qui venturus esset ... — ... magnus hic in gratia sed nunc maior in gloria. Ad quam perducat etc. [Ähnlich dem zweiten Teil des obigen Sermo zum zweiten Adventsonntag].
157va Tit.: [Dominica tertia adventus]
Miserunt Iudaei ab Hierosolymis sacerdotes (Io 1,19). Sicut videmus per experientiam quod per humilem responsionem multotiens malitia multorum confunditur et inordinata corda facilius mitigantur ... — ... id est opera et merces vestras quae ducunt ad caelestem patriam, quam concedere dignetur qui sine fine vivit et regnat.
159ra Tit.: Dominica infra octavas natalis domini
Erant Ioseph et Maria mater Iesu mirantes (Lc 2,33). Quaeri potest de causa admirationis quare beata virgo admirata erat de puero Iesu ... — ... penetrabilior omni gladio ancipiti (Hbr 4,12).
159rb Tit.: Dominica secunda post epiphaniam
Nuptiae factae sunt ... (Io 2,1). Nota tres esse gradus mundi quos Christus approbavit scilicet matrimonialis vidualis et virginalis ... — ... non erant discipuli Christi sed tamen dicuntur discipuli id est futuri discipuli etc.
(160va) Nota de quadruplici sensu sacrae Scripturae.
   1
160va Tit.: [Abgesetzt, in kleinerer Schrift]
Sacra scriptura inter alias doctrinas hoc habet proprium quod sub una littera continet plures sensus, cuius ratio est quia eius principalis auctor est ipse Deus ... — ... moralis quid agas quo tendas anagogia.
(160vb-171v) leer.