Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40332 
Melk, Benediktinerstift, Cod. 436 (144, C 22)
BENEDICTUS DE NURSIA. PETRUS BOERIUS. BONAVENTURA. GREGORIUS IX. PAPA. NICOLAUS DE WACHENHEIM. AENEAS SILIVUS PICCOLOMINI. IODOCUS EICHMANN DE CALW. GODEFRIDUS HERILIACENSIS. PS. AUGUSTINUS. SUMMULA RUDIUM. TRACTATUS DE CONCEPTIONE BMV. VARIA
Papier   370 Bl.   290×215   Hugstein (Burg Hugstein im Elsass) und Weißenburg, 1463-1471
Handschrift aus 4 Teilen zusammengesetzt: 1  (5-195); 2  (196-291) Weißenburg (im Elsass?), 1467; 3  (292-366) Lenz (?) und Hugstein, 1468-1469; 4  (367-370)
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 13)

Zeitnahe Foliierung, Fälze aus einer notierten Handschrift (14. Jh.?).

Teil 15-195   Papier   
Lagen: 16.VI195
Bl. 1-4 (2 Doppelblätter) herausgerissen. – Ursprünglich nicht foliierte Blätter mit 30a und 194a gezählt. – Kustoden (ab Teil 3 in richtiger Zählung fortgesetzt). – Reklamanten.
Ausstattung: Rubriziert   Einfacher Dekor   
Teil 2196-291   Papier   Weißenburg (im Elsass?), 1467
Lagen: 7.VI278 + (VI+2)291.
Ursprünglich nicht foliierte Blätter mit 206a und 284a gezählt. – (242v) Reklamant. – Bl. 291r Nachtrag 1469.
Teil 3292-366   Papier   Lenz (?) und Hugstein, 1468-1469
Lagen: 4.VI339 + II343 + 2.VI366.
345 doppelt gezählt. – Kustoden (beginnend mit 25). – Reklamanten.
Teil 4367-370   Papier   
Lagen: (II-1)370.
Blatt 368 herausgerissen.

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien   Blindstempel        
Spätgotischer Einband: Leder über Holz mit Streicheisenlinien und Blindstempeln. (VD) Titel- und Signaturschild erhalten; Wortlaut des Titelschildes abweichend vom Eintrag im Katalog von 1483: In primo volumine habetur regula sancti Benedicti. Item breviloquium domini Bonaventure scilicet Flecto genua mea. Item exposicio super oracionem dominicam fratris Guillerini. Item summula rudium. Et in fine tractatus de concepcione virginis scilicet Tota pulchra es. Et plura alia queruntur hic ut signata reperiuntur primo folio. [Einfügezeichen nach Bonaventura:] Eiusdem Centiloquium quod incipit Ecce descripsi.


(HD-Spiegel) Besitzvermerk dat. 1474 von der Hand des Schreibers (?): Iste liber est venerabilis monasterii Mellicensis Pataviensis diocesis sedi apostolice subiecti scriptus per fratrem Iohannem Ysenhut de Pregancia quem tulit frater Iohannes de Megies prefati Mellicensis monasterii professus monachus dominica [am Rand ergänzt: Anno 1474] ante Petri et Pauli in Campidona apud Leütfricz [= Leutfritz, Weiler = Gemeindeteil von Weitnau, Landkreis Oberallgäu] ubi repositus fuerat ut mandatum habuit a suo abbate. Weiterer Melker Besitzvermerk des 15. Jh. auf 195v Iste liber est monasterii Mellicensis in Austria. – Kein Melker Besitzvermerk des 16. Jh. (vermutlich auf einem der fehlenden Blätter 1-4, die entfernt wurden). – (5r, 363v, 370v) Rundstempel Bibliothek des Stiftes Melk (Melk Inventar I, Tafel XIV Abb. 39). – Handschrift im Katalog von 1483 unter der Signatur E 120 genannt (MBKÖ I, 232, Z. 29-40 - 233, Z. 1-4), im Katalog von 1517 unter der Signatur E 7.
Vorbesitzer: Iohannes (Megiser) de Megies OSB (Profess in Melk 1460)
Christine Glaßner / Oktober 2021
"Melk Inventar I", "MBKÖ I", "PL", "CSEL", "CPL", "Lugano 1909", "Bonaventura, Ed. Quaracchi V", "RS", "Distelbrink", "Auvray 1907", "Bertalot", "Franz, Benediktionen", "Walther, Initia", "Schneyer, Wegweiser", "RB", "Bloomfield", "VL", "Roth 1991", "PLS", "BHM", "CPPM", "GW", "Schulte GQ II"
alle Initien
Teil 1
(4r-25r) Benedictus de Nursia Regula (PL 66, 215-932; CSEL 75. – CPL 1852).
   1
4r Tit.: Prologus in regulam sancti Benedicti
Ausculata (am Rand: alis obsculta) o fili praecepta magistri ... (6r Kapitelverzeichnis) De generibus vel vita monachorum 1 ... (7r) Monachorum quattuor esse genera ... — ... (24v) ... Deo protegente provenies. Amen. Explicit regula. Et facientibus haec regna patebunt superna. (25r) Qui levi iugo Christi colla submittere cupis ... una tamen merces utroque manet in aeternum. – (25r Lokalisierung, Datierung) Scriptum in Hugstein 2a Iulii anno 1471 [2.7.1471].
(25v-28v) Leer.
(29r-62v) Petrus Boerius OSB Glossa (Commentarius) in regulam s. Benedicti, exc. (Ed.: L. Allodi, Petri Boerii in Regulam sancti Benedicti commentarium nunc primum editum. Subiaco 1908. – Vgl. auch Lugano 1909).
   1
29r Tit.: Glosella ex Petro Boerii excerpta in regulam beatissimi patris Benedicti. (Nachtrag des 16. Jh.) Qui claruit a. 1350 abbas in Aviano quaere in Viris Illustribus Trithemii folio 763 ...
Desidia est signicies qua quis bona facienda aggredi formidat ... — ... convenientibus. Haec Petrus Boerius ut supra. – (63v Schlussschrift, Datierung, Lokalisierung) Hec dudum conscripta et excerpta de exposicione Petri Boerii super regula beati Benedicti per quendam Constancie in concilio generali anno 1418 per me autem in Hugstein rescripta anno 1471 in crastinum Anthonii.
(62v) Historische Notiz zum Benediktinerorden und zum Konstanzer Konzil.
   1
62v Quattuor milia et quinquagena monasteria habet in orbe ordo sancti Benedicti. Nota quod ordo sancti Benedicti per orbem universum habet 4050. Hoc dixit abbas Cluniacensis coram papa Martino in die sancti Othmari sub anno domini 1417. Et eodem anno in die sancti Martini idem dominus Martinus electus fuit in papam. Qui correctus fuit.
(62va-63rb) Index capitulorum zur Regula Benedicti in alphabetischer Sachanordnung.
   1
62va A. De adhibendis ad consilium fratribus c. 3 ... — ... Z. De zelo bono. 72.
(63r-v) De officio nocturno in ordine Benedicti.
   1
63r Tit.: [ohne Titel]
Beatus Benedictus aliter noctis officium ordinavit non tamen dissentiens a praemissa ecclesiae ordinationem ... Monachi autem numquam novem lectiones dicunt ... Rursus monachi dominicam orationem in voce dicunt ... Ad hoc cuculla monachorum sumpta est ... — ... Haec Guilelmus Durandi ut supra parte quinta titulo de nocturnis.
(64r-107v) Bonaventura OFM Breviloquium (Ed.: Bonaventura, Ed. Quaracchi V, 201-291; Doctoris Seraphici S. Bonaventurae... opera theologica selecta. Editio minor V. Quaracchi 1964, 1-175. – RS 117; Distelbrink 3 f., Nr. 1).
   1
64r Tit.: Incipit breviloquium pauperis in scriptura
Flecto genua mea ad patrem (Eph 3, 14-19). Magnus doctor gentium et praedicator ... (67v) Prima pars de trinitate Dei habet capitula novem et sunt haec ... (68r, Liber I) In principio intelligendum est, quod sacra [gestrichen: scriptura] doctrina videlicet theologia ... — ... desideret tota substantia mea, donec intrem in gaudium Dei, qui est trinus et unus Deus benedictus in saecula saeculorum. Amen. - (107v Schlussschrift, Datierung) Explicit Breviloquium Bonaventure 2a feria ante Nativitatem virginis Marie anno 1463o [5.9.1463].
(108r-151v) Ps. Bonaventura OFMCentiloquium (Ed. Vat. VI, 58-102 [online]. – Distelbrink 98 f., Nr. 67).
   1
108r Tit.: [ohne Titel]
Ecce descripsi eam tibi tripliciter ... (Prv 22,20). Informans sapiens in his verbis eum qui intendit ad praedicationis officium ... (108v) Malum considerare occurrit ... — ... quae non sunt omnium salvandorum. Deo gratias. – (151v Schlusschrift, Lokalisierung und Datierung) Explicit Centiloquium Seraphici doctoris et Cardinalis fratris Bonaventure Ordinis minorum quondam generalis ministri eiusdem ordinis etcetera. Finitur in Hugstein sub quadragesima Oculi anno 1469o [5.3.1469].
(152r-154v) Gregorius IX. papa Constitutiones pro ordine s. Benedicti (1237) (Auvray 1907, 534, Nr. 3442. Ed. 320-332 als Redaktion B zu Nr. 3045).
   1
152r Tit.: Incipiunt Constituciones Gregorii pape noni (Nachtrag 1. Drittel 18. Jh. von der Hand des Bernhard Pez) Frater Iohannes de Ysenhut Mellicensis Collector
Imprimis ordinamus, quod omnes monachi constituti infra abbatiam secundum regulam beati Benedicti mox ... — ... et statuerint observanda.
(154v-155r) Collectio rerum asceticarum.
(154v) Duodecim abusiones claustralium.
   1
154v Tit.: Duodecim abusiones claustralium
Sanctus Bernardus scribit duodecim abusiones claustralium: Praelatus negligens ... — ... irreverentia iuxta altare.
(154v) Versus de gradibus disciplinae.
   1
154v Tit.: Septem gradus discipline regularis
Admonet increpat excommunicat abstinet orat verberat eiicit aut incarcerat en gradus omnis.
(154v) Proprietates in monacho.
   1
154v Tit.: Proprietates in monacho
Nota secundum doctores sacrae theologiae: Proprietas est caritatis gelicidium ... — ... nulla tam crudelis bestia in universis.
(154v) Ps. Cyprianus CarthaginensisDe XII abusivis saeculi, Exc.
   1
154v Tit.: Cyprianus scribitur XII abusiones seculi
Sapiens sine bonis operibus, senex sine religione ... — ... suffocatur discplina et iustitia. Haec ille.
(154v) Nota de vita religiosorum.
   1
154v Tit.: Nota bene sequencia
Recordemur fratres carissimi quod saeculum pro aeterna vita reliquimus ... — ... et pie viventibus horum remunerationis praemium.
(155r) Excerpta ex Bernardo et Ambrosio.
   1
155r Bernardus: Quid homini securius quam fugere mundum ... Ambrosius: Qualis est haec vita in qua nihil est quod timeas ... — ... praemiatur copiosius
(155r) Martyrium sine sanguinis effusione.
   1
155r Tit.: Martirium sine sanguinis effusione
Castitas in iuventute, hilaritas in senectute ... — ... trucidemur. Haec Gregorius.
(155r) Thomas de Aquino OP Epistola de modo studendi (Monitiones et adhortationes de profectu studii).
   1
155r Tit.: Hec sunt moniciones et exhortaciones fratris Thome de Aquino ordinis predicatorum de profectu studii
Quoniam quaesivisti a me qualiter incedere oportet in thesauro scientiae acquirendo ... — ... ad haec attingere poteris, quid affectas.
(155r) Sententiae.
   1
155r Tit.: (Am Rand) Sculptum in sigillo Aristotelis, in sigillo Platonis, in sigillo Socratis
Sapientior est qui abscondit sapientiam quam novit
(155r) Thomas de Aquino OP Oratio ante studium.
   1
155r Tit.: [ohne Titel]
Creator ineffabilis quid de thesauro sapientiae tuae tres hierarchias ... — ... laudabilis et gloriosus per infinita saeculorum saecula. Amen.
(155v-159r) Nicolaus de Wachenheim Opusculum contra extraneos modos praedicandi.
   1
155v Tit.: (Invocatio) Sancti Spiritus assit nobis gratia
Piis multorum desideriis motus quid censeatur tenendum iuxta divini eloquii sententiam ... — ... quam misericorditer tribuat conditor earum. Amen. – (159r Schlussschrift, Lokalisierung, Datierung) Explicit opusculum contra extraneos modos predicandi ommissa predicacione de temporibus et festivitatibus magistri Nicolai de Wachenhein alme universitatis Heydelbergensis in sacra theologia doctoris eximii. (Abgesetzt) Scriptum in Hugstein Castro Morbacensis monasterii in octava visitacionis beatissime virginis Marie anno 1471o [8.7.1471].
(159v-160v) Leer.
(161r-188v) Aeneas Silvius Piccolomini (Pius II. papa) Epistola ad Mahumetem (Ed.: R. F. Glei / M. Köhler, Pius II. Papa, Epistola ad Mahumetem. Einleitung, kritische Edition, Übersetzung. Unter Mitwirkung von B. Kobusch, M. Kossmann, H. Reuter, K. Schurgacz u. G. Schwabe [BAC Bochumer Altertumswissenschaftliches Colloquium 50]. Trier 2001, 130-327 [lat./dt.]. – Bertalot II/2, Nr. 21116).
   1
161r Tit.: Pius papa 2us eloquentissimus qui obiit anno MoCCCCLXIIII in Anchona dum proficisci proposuit contra Turcos composuit etcetera. (Nachtrag des 17. Jh.) Nota Bene ...
Pius episcopus servus servorum Dei illustri Mahumeti principi Turcorum timorem divini nominis et amorem. Scripturi ad te aliqua pro tua salute et gloria proque communi multarum gentium consolatione et pace hortamur ... — ... Quodsi respueris consilia nostra, peribit tamquam fumus gloria tua, et tu more hominum reversus in cinerem, totus morieris. Christus regnabit in aeternum, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. – (188v Lokalisierung, Datierung) Ex Hugstein in Crastinum Iohannis Baptiste anno .1471. [25.6.1471].
(189r-193r) Iodocus Eichmann de Calw Opusculum ad excitandum cor ad devotionem ante accessum ad altare.
   1
189r Tit.: (Nachtrag 1. Drittel 18. Jh. von der Hand des Bernhard Pez) Magistri Iodoci de Calw
Petis a me, frater, modum excitandi cor tuum ad devotionem ante accessum altaris ... — ... provocet altissimo sicut ingratitudo. Et sic finis est. – (193r Schlussschrift, Lokalisierung, Datierung) Compilatum per magistrum Iodocum de Kalw Heydelberge predicantem eximium humilem ad devotum doctorem sacre theologie michi aliquando familiarissimum per me autem scriptum in Hugstein anno 1471 quinta [korrigiert aus: tercia] feria post festum Iohannis Baptiste [27.6.1471].
(193r) Ps. Urbanus V. papaVersus de confectione agnus cerei missi cuidam imperatori (Druck: Franz, Benediktionen I, 571, u. ö. – Walther, Initia 2058 [anonym]). 12 Verse.
   1
193r Tit.: Nota quomodo fit Agnus dei
Balsamus et munda cera cum chrismatis unda ... — ... Pars valet huic minima sicut integra tota.
(193v) Tractatulus de modo faciendi memoriam vivorum et mortuorum in missa.
   1
193v Tit.: Memoria in missa qualiter et pro quolibet fiat. (Oberhalb davon von der Hand des Bernhard Pez, 1. Drittel 18. Jh.) Fr. Iohannes de Ysenhut Mellicensis
Nota sacerdotis memoria specialiter erit pro his qui bona naturae fortunae et animae contulerunt ... — ... quos multo exemplo verbo facto vocavi ad peccata.
(193v-194v) Notabilia de iniungendis pro paenitentia in confessione, de suffragiis, de signis mortis etc.
   3
193v Tit.: Iniungenda pro paenitentia in confessione sunt
In genere orationes, ieiunia, eleemosynae. In specie: Orationes: Missas aliquot dicere aut procurare
194r Nota suffragia pro uno omnibus prosunt vi caritatis
194v Purgatorium hospitale Dei est ... — ... Trost und gnad verliche uns der ewige gütige herre ... in diesem iamertal sinen göttlichen frid und gnad. Amen.
(194v-195v) Aeneas Silvius Piccolomini (Pius II. papa) Proverbia (Druck: Pius II. papa, Proverbiorum libellus. Wien 1509 [online]. – Bertalot I, Nr. 5127). Textabfolge: 193v, 194ar, 195r, 195v, 194av.
   1
194v Tit.: Proverbia Aeneae Silvii quondam episcopi Senensis poetae laureati famosissimi contra querentes et disputatantes de divinis
Divinitatem melius credendo quam disputando cognosci ... — ... (194v) Caelum moribus aperiri non verbis etc. Finitur.
Teil 2
(196r-286r) Godefridus Heriliacensis OSB Expositio super orationem dominicam (Ed.: E. Bauer, Paternoster-Auslegung, zugeschrieben Jakob von Jüterborg, verdeutscht von Heinrich Haller [Lunder germanistische Forschungen 39]. Lund 1966, 84-260. – Schneyer, Wegweiser 402; RB 2608; Bloomfield 8085. – Lit.: B.-G. Guyot, A propos de quelques commentaires sur le Pater Noster. Revue des sciences philosophiques et théologiques 53 [1969] 245-255 und 56 [1972] 423-432. – VL III [1981) 417 [E. Bauer]). Erweiterter Schluss, unter anderem durch mehrere Exempla, umfangreicher als in der Edition. (291r) Prologus.
   1
196r Tit.: (Statt des Titels ein Verweis) Prologum quere infra post speculum peccatoris (Titel siehe 291r nach dem später nachgetragenen Prolog).
Pater noster (Mt 6,9). Carissimi, vos debetis scire quod inter omnia opera quae possunt fieri in hac vita nullum opus est honorabilius, nullum levius, nullum utilius quam orare Deum ... — ... (283r) Si sine fine notat, se post adverbia iactat [Ed. Bauer 260, Z. 2]. Amen. Carissimi ... (286r) et Christus in passione sua fuit vilipensus et despectui habitus ut leprosus, ita quod per suam humilitatem reduxit nos ad suam sublimitatem et ad aeternam felicitatem, ad quam nos perducat ipse, qui cum patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen. - (286r Lokalisierung, Datierung) Scriptum in Wissenburga anno 1467o [oberhalb davon ergänzt: Iohannis Andree] in die Iuliane virginis [16.2.1467].
(286v) Leer.
(287r-290v) Ps. AugustinusSpeculum peccatorum (PL 40, 983-992 = Roth 1991, 183-226 [gemeinsam mit einer oberdeutschen u. mittelniederdeutschen Übersetzung]. PLS 2, 1366. – Vgl. CPL 386; BHM 616; CPPM II 3076).
   1
287r Tit.: Speculum peccatoris
Quoniam carissimi in via huius vitae fugientis sumus dies nostri sicut umbra praetereunt ... — ... et cum domino Iesu Christo vitam aeternam possideas. Quod tibi et mihi concedat ipse ibi Deus et dominus noster Iesus Christus qui est per infinita saeculorum saecula benedictus. Amen. Maria Dei mater et filia nobis sis propitia. – (290v Datierung) Explicit speculum peccatoris anno etc. 1467 3a feria post Invocavit [17.2.1467].
(291r) Godefridus Heriliacensis OSB Expositio super orationem dominicam, Prologus. Siehe oben Bl. 196r-286r.
   1
291r Tit.: Incipit prologus super pater noster immediate precedens speculum peccatoris supra
Reverendo in Christo patri domino G. divina providentia Lausannensi episcopo frater Guillerinus monachus Herilacensis oboedientiam debitam et devotam. Reverende pater, cum ob preces et reverentiam vestram minister fratrum minorum in Burgundia post transmigrationem meam factam ... — ... et si paenitus utilitate caruerit perpetuo silentio supprimi in beatis. Valeat vestra veneranda paternitas in domino nunc et semper. Amen. - (291r Lokalisierung und Datierung) Explicit prologus in Hugstein repertus anno 1469o 6a feria post Letare. Incipit exposicio super pater noster per me in Wissenburga scriptum ut supra.
(291v) Leer.
Teil 3
(292r-341v) Summa rudium sacerdotum de VII sacramentis ecclesiae (Drucke: GW M44435-M44438. – Schulte GQ II 528; Bloomfield 4745, 5075).
   1
292r Tit.: Incipit summula rudium. Prooemium
Quia varia dicta sanctorum et contrariae opiniones diversorum doctorum legentibus perplexitates ... (293r) Firmiter credere debemus et simpliciter confiteri, quod unus solus verus est Deus aeternus immensus ... — ... ne per oblivionem aliquid dimittatur, eo frequentius a sacerdote causa utilitatis et deductionis temporis cum intentione legatur. Et sic est finis huius opusculi. – (341v Lokalisierung, Datierung, Schlussschrift) In Lentz in vigilia Martini anno 1468o [10.11.1468]. Explicit Summula Rudium.
(342r-343v) Leer.
(344r-363v) Tractatus de immaculata conceptione beatae Mariae virginis.
   1
344r Tit.: De conceptione virginis
Tota pulchra es, amica mea (Ct 4,7). Originaliter Canticorum quarto capitulo transumptive autem ad commendationem celebritatis hodiernae. Quid de immaculatae Dei genetricis conceptionis dignum dicam ... — ... cum quadam pia importunitatem requirere et procurare. – (363v Lokalisierung, Datierung) Ex Hugstein circa exaltacionem crucis anno 1469o finitum [14.9.1469].
(364r-366v) Leer.
Teil 4
(367r-370v) Leer.