|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40414 |
Melk, Benediktinerstift, Cod. 578 (274, E 65)
DAVID DE AUGUSTA. PS. BERNARDUS CLARAEVALLENSIS. PS. BONAVENTURA. SERMONES DE TEMPORE
Papier I, 131, II* Bl. 305×205 Anfang 15. Jh.
Wasserzeichen: Metadaten | Vorschau Bilder | Einzelbilder: fol. 85, 131.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 6)
| Lagen: 6.VI72 + (VI-6)78 + (V+1)95 + 3.VI131. Gegenblatt fehlt zu: 73-78 (ursprünglich gezählt); Einzelblatt: 95. – Foliierung des 15. Jh. – Reklamanten. | |
| Eine Hand. | |
| Schrift: | |
Schreiber: Iohannes (Wischler) de Spira OSB 
 – Schriftart: BastardaSchreibername nicht in der Handschrift, ermittelt durch Schriftvergleich. | |
| Ausstattung: Fleuronnéeinitiale(n) Deckfarbeninitiale(n) | |
| (77v) Spruchband: Maria virgo. |
Hs. enthält 2 Fragmente
| VS | VDS + I Pergament 14. Jh. |
| NS | I* + II* Pergament 14. Jh. |
| Einband: Streicheisenlinien |
| Spätgotischer Einband: Leder über dickem Holz mit abgeschrägten Deckeln und Streicheisenlinien. Melk (?), Mitte 15. Jh. – Je fünf quadratische Beschläge (auf dem VD nur 3, auf dem HD 4 erhalten). – Zwei Langriemenschließen (ein Riemen und beide Schließennägel verloren). – Rücken: vier Doppelbünde. – (VD) Titel- und Signaturschild erhalten, Titelschildwortlaut leicht vom Eintrag im Katalog von 1483 abweichend: Profectus religiosorum. Stimulus amoris. Item passus de virtute bonorum religiosorum. Item libellus de exterioris hominis compositione. Item alius de interioris hominis reformatione. Item Bernhardus de formula honeste vite. Item Stimulus amoris. Item Sermones Ternarii. – Einband ähnlich jenem von Melk, Cod. 560, Einbandfragmente aus dem selben Codex discissus. |
| (Ir) Bindevermerk (von der Hand des Schreibers Iohannes de Spira [?]): Ligatura huius libris cum suis expensis eciam computetur monasterio Mellicensi pro LXV denariis habet XI sexternos.; (HDS) Melker Besitzvermerk dat. 1486: Monasterii Mellicensis 1486; (HDS unten) Datierter Benützervermerk (?): Frater Iohannes G[...] de Bamberga etc. 1515 (in Melk ist weder ein Professe dieses Namens noch ein Gastmönch nachgewiesen); (1r) Melker Signatur des 16. Jh., Melker Besitzvermerk um 1600; Besitzanzeige des Sigismund Haeringshauser datiert 1657. – Handschrift im Katalog von 1483 unter der Signatur C 67 genannt (MBKÖ I, 181, Z. 11-14), im Katalog von 1517 unter der Signatur D 40. – (Ir, 1r, 130v) Rundstempel Bibliothek des Stiftes Melk (Melk Inventar I, Tafel XIV Abb. 39). |
"MBKÖ I", "Melk Inventar I", "David ab Augusta 1899", "Bloomfield", "PL", "Distelbrink", "GW", "Eisermann 2001"
alle Initien
| (VDS+I+I*+II*) | Rechtstext (Fragm.; 14. Jh.). |
| (1ra-38ra) | David de Augusta OFM
: De exterioris et interioris hominis compositione, lib. III (Ed.: David ab Augusta 1899, 161-378. – Bloomfield 4283). (1ra) Capitulatio. 44 Kapitel. 2 |
| 1ra | Tit.: [ohne Titel] Tractatus primus est de inchoantibus de fervore novitiorum ... — ... XLIIII Optimi passus de virtute bonorum religiosorum. Expliciunt capitula huius libri. |
| 1va | Tit.: (Rot) Incipit liber de profectu religiosorum Profectus religiosorum septem distinguitur processibus, licet non ab omnibus attingantur ... Primus est in fervore novitiatus ... — ... aut pro bonis quae cupimus adipiscendis aut gratias agimus pro acceptis beneficiis vel promissis, quae nobis concedat. Amen. – (38ra, Schlussschrift) Expliciunt VII religiosorum profectus. |
| (38rb-41va) | David de Augusta OFM
: De exterioris et interioris hominis compositione, lib. I, pars 2 (Ed.: David ab Augusta 1899, 36-57. – Bloomfield 5676). (38rb) Capitulatio mit Überschriften, die am Beginn der einzelnen Kapitel wiederholt werden. In 18 Kapitel unterteilt. 2 |
| 38rb | Tit.: Incipit passus de virtute bonorum religiosorum Quod nimis remissum regimen primum capitulum ... — ... XVIII Quae vitia comittatur vel alia mala velle diligi ab hominibus. |
| 38rb | Tit.: (Rot) Capitulum primum compendii Thome Si vis in spiritu proficere et hoc esse propter quod ut hoc fieres ad scholam virtutum id est ad religionem venisti et si vis ne fias eis similis ... — ... Si dignus fueris diligeris sin autem, iustum est indignum non diligi nec ullam ei reverentiam exhiberi. Explicit. |
| (41vb-46rb) | David de Augusta OFM
: De exterioris et interioris hominis compositione, lib. I, pars 1 (Druck: Max. Bibl. Vet. Patr. XXV. Lyon 1677, 869-936; PL 184, 1189-1198 [Liber I unvollst.]; Ed.: David ab Augusta 1899, 3-36. – Bloomfield 1524 und 4155). In 36 Kapitel unterteilt. 1 |
| 41vb | Tit.: (Rot) Incipit libellus fratris David ordinis Minorum de exteriori hominis compositione. De servicio dei capitulum primum Primo debes semper considerare ad quid veneris propter quid enim venisti nisi solum modo propter Deum ... — ... Fuge mulieres compatiens sis afflictis et castus in omnibus. – (46rb Schlussschrift) Explicit libellus fratris David ordinis fratrum minorum de exterioris hominis composicione. |
| (46rb-61ra) | David de Augusta OFM
: De exterioris et interioris hominis compositione, lib. II (Ed.: David ab Augusta 1899, 63-160. – Distelbrink Nr. 100; Bloomfield 2655). 1 |
| 46rb | Tit.: (Rot) Sequitur Tractatus eiusdem de reformatione hominis interioris. De tribus causis collectionis huius tractatus capitulum primum Collationes meas quas pro exhortatione ad novitios nostros vel ad alios religiosos facere solebam ... (46va Cap. 2) In priori formula novitiorum quam quibusdam novitiis nostris scripsi ... — ... quando ad terrena istas remittimus hostis roboratur. Rogemus ergo dominum Iesum Christum etc. |
| (61ra-62ra) | : Formula honestae vitae (PL 184, 1167-1170. – Bloomfield 3897). 1 |
| 61ra | Tit.: (Rot) Tractatus sancti Bernhardi abbatis de formula honeste vite Petis a me mi frater carissime quod numquam et nusquam a suo provisore audivi aliquem petivisse ... — ... nihil praeter ipsum aut non propter ipsum te amare memento. Amen. |
| (62ra-b) | : De paucitate loquendi (Parallelüberlieferung z. B.: Kremsmünster, Cod. 97, 103r im Anschluss an Ps. Bernardus Claraevallensis OCist, Formula honestae vitae). 1 |
| 62ra | Tit.: (Rot) Item Bernhardus de paucitate loquendi Silentium diligas etiam cum tibi licet loqui. Magis elige silere, si vis pacem habere ... — ... stude omnia opera tua coram Deo facere et ad eum referre. |
| (62rb-77vb) | : Stimulus amoris maior Ia (forma intermedia) (Drucke: GW 4649, f. 129-158; Seraphici Doctoris ... Bonaventure ... Opuscula theologica II. Venedig 1584, 145-176; u.ö. – Distelbrink 195 f., Nr. 218). – Lit.: VL IX [1995] 335-341 [F. Eisermann]. – Eisermann 2001, bes. 236-241). 1 |
| 62rb | Tit.: (Rot) Incipit stimulus amoris Ihesu Christi (Nachtrag von der Hand des Bernhard Pez, 1. Drittel 18. Jh.) S. Bonaventurae Currite gentes undique et miramini erga vos caritatem Dei erga ipsum caecitatem et malitiam vestram. Si enim filius Dei voluit inseparabiliter coniungi naturae humanae ... — ... (71vb, Schluss des Stimulus amoris Ia [mit Kap. III,5]) si ipse delet peccata tua quantumcumque afflictione poenarum affligaris in hoc mundo non adhuc tibi sufficit sed in infinitum misericors est Deus qui est benedictus et laudabilis et gloriosus in saecula saeculorum. Amen. – (Darauf folgen die Erweiterungskapitel) ... (77vb) Et si bene animae in omnibus oboedieris ex nunc non solum a poena aeterna sed etiam a purgatorio te absolvo. Amen. – (77vb Schlussschrift) Explicit liber qui intitulatur devotus stimulus amoris in piissimum ac dulcissimum Ihesum salvatorem nostrum qui in tres dividitur partes. In prima agitur de gloriosa passione, in secunda de hiis que ad contemplacionem dispositiva sunt in tercia de contemplacionis quiete. (Darunter ein Spruchband mit der Inschrift) Maria virgo. |
| (78r-v) | Leer. |
| (79r-84v) | Blätter herausgerissen, Verbleib unbekannt, im zeitnahen Inhaltsverzeichnis (Iv) und in den historischen Katalogen gibt es keinen Eintrag zu einem eventuell früher hier befindlichen Text, die Blätter waren also wohl unbeschrieben. |
| (85r-v) | Leer. |
| (86ra-130vb) | Sermones de tempore. 60 |
| 86ra | Tit.: [ohne Titel, Titel im Inhaltsverzeichnis Iv] Sermones Ternarii Cum audisset Iohannes in vinculis ... (Mt 11,2). In hoc evangelio tria sunt nobis consideranda, primo quod rex Herodes cepit Iohannem et misit in carcerem ... — ... Est enim hic status meriendi id est recipiendi sive bonum sive malum. |
| 86va | Dirigite viam domini (Io 1,23). Notare possumus quod in sacra scriptura invenimus diversas vias. Sunt enim viae daemonum ... — ... in terra non invenitur quia evolavit in caelum. |
| 87rb | Sanctificamini, cras enim faciet ... (Ios 3,5). In verbis istis instruimur ad duo. Primo ad hoc quliter diem crastinum recipiamus id est quali reverentia ... — ... Istam virgam multum timent daemones. |
| 87va | Novum faciet dominus super terram ... (Ier 31,22). Legitur in libro Romanorum quod inter alias festivitates alias sollemnitates praecipuas observabant diem natalis regis vel imperatoris ... — ... et qui me invenerint invenient vitam aeternam. Ad quam nos perducat etcetera. |
| 88ra | Positus est hic in signum (Lc 2,34). Non solum Christus positus est in ruinam malorum ut patet in Lucifero ... — ... qui non fuit intromissus in paradisum nisi ostensa cruce. |
| 88va | Ecce nova facio omnia (Apc 21,5). Beatus Iohannes qui vidit et audividit secreta multa praeterita, praesentia et futura ... — ... in recordatione diabolum vincit. |
| 89rb | Ecce gentem quam nesciebas ... (Is 55,5). Filius Dei qui ad hoc natus est ut salvaret credentes in se tam ex Iudaeis quam ex gentibus ... — ... ad manifestandum diem verum et solem iustitiae Iesum Christum. |
| 90ra | Post triduum invenerunt eum parentes in templo (Lc 2,46). Dicunt expositores consuetudinem fuisse apud Iudaeos ... — ... qui assumit paenitentiam enim tamen angelos sed etiam ipsum Deum etcetera. |
| 90vb | Nuptiae factae sunt (Io 2,1). Nota quod triplex est matrimonium, scilicet carnale inter virum et mulierem ad quod pertinent nuptiae de quibus hic habetur ... — ... sicut quinque fatuis virginibus fuit clausa. Sed quod intrare mereamur etcetera. |
| 91va | Ecce leprosus veniens adorabat ... (Mt 8,2). In hoc evangelio duo notantur, primo magna Dei misericordia ... — ... qui igitur leprosus est in anima vadat ad confessionem et mundabitur. Rogemus. |
| 92rb | Ascendente Iesu in naviculam (Mt 8,23). In hoc evangelio duo notare possumus, primo inducit nobis timorem ... — ... non habemus hic manentem civitatem sed futuram inquirimus. |
| 92vb | Simile est regnum caelorum homini, qui seminavit bonum semen ... (Mt 13,24). In hoc evangelio duo notantur, bonitas Dei et malitia diaboli ... — ... sicut fecit Maria Magdalena et alii peccatores. |
| 93va | Simile est regnum caelorum homini patri familias ... (Mt 20,1). In hoc evangelio proponit ecclesia laborem illum qui inflictus est humano generi ... — ... statim ei mercedem tribue. Ad quam nos etcetera. |
| 94rb | Exiit [Hs.: Dixiit] qui seminat seminare (Lc 8,5). In hoc evangelio duo notare possumus. Primo quis sit iste, qui exiit seminare semen suum, secundo quid sit hoc semen ... — ... ab eodem recipere mereamur. |
| 94vb | Ecce ascendimus Hierosolymam ... (Mt 20,18). In hoc evangelio quinquagesimae duo nobis manifestantur, primo passio domini ad memorandum ... — ... ut ipsum verum solem aeternaliter videre mereamur. Quod nobis praestare etcetera. |
| 95va | Ductus est Iesus in desertum ... (Mt 4,1). In hoc evangelio tria nobis exprimuntur. Primum est quod Iesus ductus est in desertum, secundum est quod ibi ieiunavit ... — ... ut si unus de una pixide nollet uti uno electuario statim sibi porrigam aliam. |
| 96rb | Mulier Chananaea (Mt 15,22). Dominica ista repraesentat tempus quod fuit a David usque ad transmigrationem Babylonis ... — ... et ita nos talem perseverantiam habere debemus. Rogemus etcetera. |
| 97rb | Erat Iesus eiciens daemonium ... (Lc 11,14). In hoc evangelio tria notare possumus scilicet diabolicam nequitiam, humanam miseriam et divinam clementiam ... — ... sicut patet in Iuda et Cain etcetera etcetera. |
| 97vb | Est puer unus hic (Io 6,9). Consuetudo est summi pontificis in Roma ut hodie rosam auream ... — ... duo pisces sunt eleemosyna et oratio. Rogemus. |
| 98va | Tulerunt lapides Iudaei ... (Io 8,59). Hodie mater ecclesia incipit agere de passione domini ... — ... unde ipse dicit: Nolo mortem etcetera et sic patet. Rogemus etcetera. |
| 99rb | Risus dolore miscebitur (Prv 14,13). In his verbis convenienter potest notari hodiernae sollemnitatis materia ... — ... non in luxuria qui venit ad nos in munditia et sic patet totum. |
| 100ra | Exemplum dedi vobis (Io 13,15). Salvator noster hodie nobis duplex exemplum reliquit, unum humilitatis ... — ... Qui autem manducat et bibit digne habebit vitam aeternam. Ad quam etcetera. |
| 100va | Surrexit dominus vere ... (Lc 24,34). Bonae matres habunt hoc in consuetudine quod quando pueros suos offendunt ... — ... est panis mundissimus. |
| 101ra | Mane nobiscum domine (Lc 24,29). Heri recepistis bonum hospitem quia salvatorem nostrum ... — ... et sulphur succendit. |
| 101vb | Cum esset sero (Io 20,19). In hoc evangelio quattuor tanguntur, primum est futura corporum resurrectio ... — ... nec laborantibus in hac vinea. |
| 102vb | Ego sum pastor bonus. Iohannes XXo (Io 10,11). In his verbis duo notantur, primo bonitas Christi qui se pastorem nominat ... — ... et istis: Ite maledicti etcetera. |
| 103rb | Modicum et iam non videbitis me (Io 16,16). In hoc evangelio tanguntur quattuor, primum est vitae nostrae brevitas ... — ... nec cor cominis ascendit etcetera. |
| 103vb | Vado ad eum qui me misit (Io 16,5). Solent homines periginaturi praedicere familiae suae recessum suum et reditum ... — ... ille purgasset eum ab omnibus peccatis. |
| 104va | Usque modo non petistis ... (Io 16,24). In verbis propositis possunt tria notari. Primo Dei largitas domini quae nos ad petendum excitat ... — ... et auxilium impetrabis. |
| 105rb | Sit omnis homo velox ad audiendum (Iac 1,19) quae Dei sunt ... — ... scilicet ieiunium et eleemosynam. |
| 105vb | Ascendit Deus in iubilo (Ps 46,6). Ista verba dicit hodie sancta mater ecclesia annuntians fidelibus Christi ascensionem ... — ... etiam defectus erit, ad quam nos perducat qui sine fine etcetera. |
| 106va | Cum venerit paraclitus ... (Io 16,8). Quattuor sunt quae animam praeparant ad susceptionem spiritus sancti, primum est evacuatio a peccato ... — ... et sic patet. |
| 107ra | Emitte spiritum tuum (Ps 103,30). In istis verbis propheta David in persona ecclesiae monet Christum de promisso ... — ... Item si libenter audis verbum Dei. |
| 108ra | Benedicat nos Deus (Ps 66,7). In his verbis instruimur quid credere et quid optare debeamus ... — ... fructusque iumentorum tuorum etcetera. |
| 109rb | Fili recordare quia recepisti bona ... (Lc 16,25). Dicit Augustinus quod multi timent malam et vilem mortem ... — ... id est inter angelos et sanctos, ad quam nos perducat etcetera etcetera. |
| 110rb | Homo quidam fecit cenam magnam (Lc 14,16). In verbis istis duo notare possumus, primo notatur magna Dei largitas ... — ... venire contempserunt. Rogemus. |
| 110vb | Erant appropinquantes ad Iesum publicani et peccatores (Lc 15,1). In hoc evangelio tria tanguntur, primo peccatorum ad Iesum appropinquatio ... — ... hostes tuos et meos. |
| 111va | Estote misericordes ... (Lc 6,36). Si homo esset citatus ad iudicium tale ... — ... et ideo: Estote etcetera. |
| 112va | Cum turbae irruerent ad Iesum (Lc 5,15). In hoc evangelio tria possunt notari, primo devotio huius populi ad verbum Dei audiendum ... — ... et dabo tibi coronam vitae. Ad quam nos etcetera. |
| 113va | Omnis qui irascitur fratri suo (Mt 5,22). In hoc evangelio duo possunt notari, primo quod motus irae prohibetur ... — ... et parum implent. |
| 114va | Misereor super turbam ... (Mc 8,2). In his verbis duo possunt notari, primo Dei misericordia ... — ... vel secundum misericordiam. |
| 115rb | Omnis arbor bona fructum bonum facit (Mt 7,17). In hoc evangelio dominus duo facit, primo bonum hominem comparat bonae arbori ... — ... ut sic illum diligas. |
| 116ra | Facite vobis amicos de mamona ... (Lc 16,9). In his verbis salvator docet nos sicut dilectus pater filios suos ... — ... in evangelio hodierno: facite vobis amicos etcetera. |
| 116vb | Cum appropinquaret Iesus Hierosolymis videns civitatem flevit (Lc 19,41). In hoc evangelio duo notare possumus, primo Christi bonitatem ... — ... et hoc dicens miser miserabiliter exspiravit. |
| 117va | Duo homines ascenderunt in templum ... (Lc 18,10). Isti duo homines proponuntur nobis tamquam duo specula ... — ... leprosus et peccator iustificatus. |
| 118ra | Adducunt ei surdum et mutum ... (Mc 7,32). Cum aliquis efficitur caecus et vult ire ad sanctos oportet quod habeat ductorem ... — ... id est ad Christum qui facit cum eo misericordiam etcetera. |
| 118vb | Beati oculi qui viderunt quae vos videtis (Lc 10,23). In hoc evangelio dominus dicit illos beatos qui eum viderunt ... — ... quia pius et misericors est. Quod praestare etcetera. |
| 119va | Occurrerunt ei decem viri leprosi ... (Lc 17,12). In hoc evangelio possunt duo notari, primo illorum virorum gravis infirmitas ... — ... peccati mei. |
| 120ra | Nemo potest duobus dominis servire (Mt 6,24). In hoc evangelio duo notari possunt, primo diversitas dominorum ... — ... sicut pueris baptizatis. Et sic patet totum. |
| 121ra | Ibat Iesus in civitatem quae vocatur Naim (Lc 7,11). In hoc evangelio tria possunt notari, primo quid per hunc mortuum qui portabatur de civitate significetur ... — ... ad montem Dei. Quod nobis etcetera. |
| 121va | Cum intraret Iesus in domum cuiusdam principis ... (Lc 14,1). In hoc evangelio tria notari possunt, primo quod Iesus intravit in domum ... — ... quae nam congregasti cuius erunt. |
| 122rb | Diliges dominum Deum tuum (Mt 22,32; Luc. 10,27). In hoc evangelio monet nos dominus ut eum diligamus ... — ... datorem diligit Deus, ut dicit apostolus. |
| 123ra | Offerebant ei paralyticum iacentem in lecto (Mt 9,2). In hoc evangelio notare debemus quid significetur per hunc paralyticum, quid per lectum ... — ... ammodo submergetur. Quod nobis etcetera. |
| 123vb | Simile est regnum caelorum homini regi qui fecit nuptias filio suo (Mt 22,2). In hoc evangelio duo notare possumus, primo Dei magnam largitatem ... — ... ad caelestes nuptias, ad quas nos perducat etcetera. |
| 124rb | Erat quidam regulus ... (Io 4,46). In hoc evangelio tria notare possumus, primo quid per hunc regulum significetur ... — ... ut patet in regulo. |
| 125ra | Ostendite mihi numisma census (Mt 22,19). Considerandum quod homo debet ostendere veritatem in ore ... — ... in vitam aeternam, quam nobis tribuat etcetera. |
| 125va | Domine filia mea defuncta est (Mt 9,18). In hoc evangelio duo notari possunt, primo quid per istam defuncta significetur ... — ... a morte culpae. |
| 126va | Cum sublevasset oculos Iesus (Io 6,5). In multis locis legimus de sublevatione oculorum Christi ... — ... et reddet ei gratiam suam, quam etiam nobis praestare dignatur etcetera. |
| 127ra | In illo tempore cum audisset Iohannes in vinculis opera Christi (Mt 11,2-3). Quaerendum nobis est, fratres carissimi, Iohannes baptista et plus quam propheta qui venientem ... — ... ex humilitate valeatis. |
| 129ra | Tit.: (Rot) Dominica prima post penthecosten ewangelium Homo quidam erat dives et induebatur purpura ... (Lc 16,19). Sciendum quod domino praedicante illud verbum 'Facite vobis amicos de mammona iniquitatis' ... — ... Est enim hic status merendi id est recipiendi sive bonum sive malum etcetera. |
| (131r-v) | Leer. |
| (HDS) | Philosophischer Text (Fragm.; um 1300). |
| (HDS) | Sententiae. Auf das Fragment geschrieben, auch ein Spruchband. |