![]() |
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40512 |
Lagen: (VI-1)1 + V21 + VI33 + VII49 + 2.VI73 + (VI-1)84 + VI96 + 2.V116 + 3.VI152 + V162 + 4.VI210. Gegenblätter fehlen zu: 1 und 84. | |
Moderne Tintenfoliierung, bei Zählung übersprungen: 38 und 45. Von Bl. 162–210 zeitgleiche Foliierung durch den Schreiber von 1–48. – Reklamanten, meist weggeschnitten. Die Kustodenzählung beginnt mit 74, 129 und 163 jeweils neu, allerdings bleiben Wasserzeichen und alle weiteren kodikologischen Merkmale gleich. | |
Schrift: | |
Schriftraum: 160-170 × 100-110 Spaltenzahl: 1 Zeilenzahl: 29-32 | |
Schriftart: Bastarda | |
Ausstattung: Rubriziert | |
Rote Überschriften und Lombarden, diese zuweilen auch in Blau. |
VS 1 | I + 212 (früher VDS + HDS) Pergament Kremsmünster, 3. Viertel 12. Jh. |
Schrift: | |
Schriftart: Karolingische Minuskel – Neumen | |
Ausstattung: Illuminiert Rubriziert | |
Nachgetragener Entwurf einer Federzeichnungsinitiale. | |
VS 2 | II (früher I) + 211 Pergament 14. Jh. |
Schrift: | |
Schriftart: Textualis | |
NS 1 | 211 + II (früher I) Pergament |
NS 2 | 212 + I (früher HDS + VDS) Pergament Kremsmünster, 3. Viertel 12. Jh. |
Einband: Melk 2. Viertel 15. Jh. Gotisch Schmucklos |
Spätgotischer Einband: Rauhleder über Holz. Von zwei Schließen eine erhalten. Melk, 2. Viertel 15. Jh. – (VD) Titelschild erhalten, aber unleserlich, Signaturschild verloren. – Die Spiegelblätter wurden Ende des 20. Jh. von den Deckeln abgelöst und bilden heute Vor- und Nachsatzblatt. |
Einige Texte der Handschrift sind wohl aus Melk, Cod. 1241 kopiert, das Kolophon auf 159r ist etwa wortwörtlich aus jener Handschrift übernommen. Die Textauszüge zum Thema 'De divinis officiis' (121r-125v) könnten aus Melk, Cod. 830, 194r-200r kopiert sein. – (1r) Melker Signatur Anfang des 16. Jh.; (IIr, 1r) Melker Besitzvermerk um 1600. (1r) Melker Stempel Bibliotheca Mellicensis (Melk Inventar I, Tafel XIV Abb. 36); (IIr, 1r, 210v) Melker Stempel Bibliothek des Stiftes Melk (Melk Inventar I, Tafel XIV Abb. 39). – Im Katalog von 1483 unter der Signatur D 128 genannt (MBKÖ I 220, Z. 10-13 [hier irrtümlich als C 128 bezeichnet]), im Katalog von 1517 unter der Signatur G 102.
In der Mitte der letzten Lage (zwischen Bl. 204 und 205) befand sich als Falz ein deutschsprachiges Fragment (Der Rosendorn; um 1300). Dieser wurde im März 2019 aus der Handschrift gelöst und wird nun in der Fragmentensammlung der Stiftsbibliothek Melk unter der Signatur Fragm. germ. 8 aufbewahrt. |
(I + 212 [früher VDS + HDS]) | Sequentiar-Fragment, neumiert. Zu Melk, Cod. 1891 gehörend. |
(I + 212 [früher VDS + HDS]) | Neumen. |
(II + 211) | Hymnar-Fragment. |
(1rv) | Tabula codicis (15. Jh.). Vom Schreiber der Handschrift mit Nummerierung der Texte bzw. Kapitel von 1 bis 44 (fehlt 43; 41 zweimal verwendet): 1-14 = Kapitel des Cordiale. |
(2r-45v) | Cordiale sive de quattuor novissimis (Drucke: GW 7469-7514. – Bloomfield 3057. – Lit.: Madre 1965, 329 Nr. 7, zur Verfasserfrage; VL II [1980] Sp. 1217-1221 [R. Byrn] + Nachtrag VL XI [2004] Sp. 516). In der Handschrift Henricus de Hassia zugeschrieben und als Text-Nr. 1-14 gezählt. 1 ![]() | :
2r | Tit.: (Rot) Incipit liber 4or novissimorum qui vocatur cordiale (am Rand zeitnah nachgetragen) magistri Hainrici de Hassia Memorare novissima tua et in aeternum non peccabis (Sir 7,40). Sicut dicit beatus Augustinus in libro suorum Meditationum, plus vitanda est solius peccati foeditas quam quaelibet tormentorum imanitas ... — ... ach utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent etc. – (45v Schlussschrift, [Vorlagen-]Datierung und -lokalisierung) Explicit tractatus bonus qui dicitur cordiale scilicet de 4or novissimis. Deo gracias. Anno domini 1422 in octava Agnetis finitus est in monasterio sancti Egidii Nürenbergis. [28.1.1422] |
(45v-73v) | Horologium sapientiae, Excerpta (lib. I cap. 4; lib. II cap. 2, 4; lib. I, cap. 3, 7) (Ed.: Künzle 1977. – Kaeppeli 1852; Bloomfield 5416). Text-Nummer 15-19 in der Handschrift. 5 ![]() | :
45v | Tit.: (45v) (Rot) Qualiter anima que sponsum per peccatum perdiderat ipsum sub cruce per fervidam penitenciam invenit Christi passione adiuta. (46r Zeitnaher Nachtrag) Excerpta ex horologio sapiente, capitulum 4um libri primi Effundite lacrimas oculi mei, plorate et nolite deficere. Laeta huius mundi universa ... — ... (50r) ... in similis amabilisque efficieris etc. |
50v | Tit.: (50r) (Rot) De sciencia utilissima homini mortali que est scire mori. (50v, zeitnaher Nachtrag) Item ex horologio sapiencie libro 2o capitulum 2um de memoria mortis Cum omnes homines naturaliter scire desiderant, o aeterna sapientia ... — ... (58r) ... et pervenias ad locum immortalitatis ac felicitatis aeternae. |
58r | Tit.: (Rot) Qualiter Christus in sacramento eukaristie devote sit recipiendus. (Am Rand nahzeitiger Nachtrag) Ex horologio sapiencie capitulum 4um secundi libri Quoniam ad virtutum scholas, o summa et aeterna sapientia, ferventi desiderio properare ... — ... (67r) ... tam diu manet quam diu species sacramentales. |
67r | Tit.: (Rot) Quomodo se homo debeat conformare passioni Christi. (Am Rand nahzeitiger Nachtrag) Capitulo 3o primi libri Sapientia: Nemo melius passioni meae rependit vices quam qui non solum verbis sed et factis ipsam prosequitur ... — ... (72v) ... sanguinis gutta ex amore pro te effusa. |
72v | Tit.: (Rot) Quod divina sapiencia amabilis sit pariter et terribilis. (Am Rand nahzeitiger Nachtrag) Ex horologio sapiencie capitulum VII primi libri Alio quodam tempore cum sol esset sub nubilo qui prius admodum clare refulserat ... — ... et amor laetificans erigat ad superna. |
(74r-75r) | Exempla de proprietariis. Diese Exempel finden sich auch (anonym und etwas abweichend) in Wien ÖNB, Cod. 1756 (Text-Nummer 20. 5 ![]() | :
74r | Tit.: (Rot) [Nr.] 20. De proprietariis Sane quam nepharium et periculosum quamque detestabile atque pernitiosum avaritiae crimen pestiferumque proprietatis vitium |
74r | Fuit igitur circam annum domini M CCC septimum vel octavum [1407 vel 1408] in Austria prope Wienna in quodam Cisterciensis ordinis monasterio monachus quidam ... — ... fantasma illud atque inquietudo in monasterio illo conquievit. Hanc rem Wiennae a mei ordinis fratribus fide dignis didici et cognavi qui ipsum monachum praefatum adhuc in vita existente viderunt et noverunt. Sed et ego ipso eiusdem monasterii abbatem in persona vidi et coognavi. (Vgl. Schönbach 1907, 21 [nach Wien ÖNB, Cod. 1756, 12v-13r]) |
75r | Fuit praeterea dicti ordinis abbas quidam circa Rhenum qui quendam proprietarium ... — ... mandavit sepeliri. |
75r | Proinde circa annum domini M.CCC XCVIIIum [1398] fuit in provincia Poloniae non longe a Wratislavia quidam magister theologiae ... — ... Maister Hainricus von Hall begrebt sin brueder im stall. (Druck: Schönbach 1907, 20 [nach Wien ÖNB, Cod. 1756, 10v-11r]) |
75r | Demum scio et cognosco ego adhuc hodie viventem quendam magistrum theologiae famosum ... — ... atque religiosis publice enarravit. – (Vorlagendatierung) Scriptum 1418 in mense Iulio. - (Schlussschrift, Autornennung) Hec frater Iohannes Nider prior Nürembergis ordinis predicatorum. |
(75v-103v) | Expositio regulae S. Augustini, Excerpta (Ed.: Berthier 1889 [Nachdruck 1956], I 43-633. - Kaeppeli 2016. – Lit.: Creytens 1963.). Hier Ed. S. 78-479 Exc. gekürzt: (75v) Kap. 19 (=13), (77r) Kap. 20 (=14), (79r) Kap. 22 (=16), (80r) Kap. 27 (=20), (80v) Kap. 35 (=28), (83v) Kap. 41 (=34), (84r) Kap. 57 (=47), (85r) Kap. 53 (=44), (87r) Kap. 72 (=67), (88r) Kap. 85 (=75), (92r) Kap. 206 (=195), (93v) Kap. 207 (=196), (95r) Kap. 208 (=197), (96r) Kap. 209 (=198), (98v) Kap. 189 (=178), (100r) Kap. 196 (=185), (102v) Kap. 197 (=186), (103r) Kap. 157 (=146). Die Kapitelnummerierung in Klammern gibt jene in Melk, Cod. 292 wieder. In der vorliegenden Handschrift als Textnummern 21-38 verzeichnet. 1 ![]() | :
75v | Tit.: (Rot) Super expositionem regule sancti Augustini. De laudibus communitatis rerum secundum fratrem Humbertum magistrum ordinis fratrum predicatorum Quia vero in congregatione religiosa non solum animorum unitas scilicet rerum communitas inveniri debet subiungit beatus Augustinus mandatum de huius communitate dicens: Et non dicatis aliquid proprium sed sint vobis omnia communia. Et vide quantum voluit beatus Augustinus istam communitatem servari. Ponit enim non solum praeceptum circa virtutem ... — ... cum potest fieri diligenter dissipata. |
(104r-106r) | Epistola cuiusdam magistri Parisiensis contra proprietatem (Druck: Martène/Durand, Thesaurus novus I, Sp. 1738-1742 [Nachdruck New York 1968]. – Lit.: VL VII [1989] 846 f. [B. D. Haage, Ch. Stöllinger-Löser]). Als Text Nr. 39 verzeichnet. 1 ![]() |
104r | Tit.: (Rot) Epistola cuiusdam doctoris Parisiensis contra proprietatem Epistola cuiusdam egregii magistri Parisiensis de vitio proprietatis, quam scripsit ad quendam canonicum regularem ... Christus Iesus Dei aeternus filius qui est fons et origo omnium sanctarum religionum vos dirigat in agendis operibus ... — ... ad faciendum perficiendumque quod bonum est sit semper vobiscum et cum Spiritu vestro. Amen. |
(106v) | Leer. |
(107r-114v) | Tractatus de praeparatione ad missam (Drucke: GW 4648 u.ö.; Ed.: Bonaventura, Ed. Quaracchi VIII, 99-106. – Distelbrink 29 f., Nr. 24). In der Handschrift als Text Nr. 40 verzeichnet. 1 ![]() | :
107r | Tit.: (Rot) Tractatus devotus de corpore Christi et de preparacione ad suscipiendum (Autor mit Einfügezeichen nach devotus von Bernhard Pez im 18. Jh. nachgetragen) S. Bonaventurae Ad honorem gloriosae ac individuae trinitatis et ad honorem excellentissimi sacramenti scilicet pretiosi corporis et sanguinis Iesu Christi describam tibi formam per quam potes leviter manuduci ad contemplationem tanti mysterii ... Primo accedendo ad mensam caelestis convivii ... — ... sed auxilio gratiae eius. Quod ipse tibi praestare dignetur etc. – (114v, Schlussschrift, [Vorlagen-]Datierung und -Lokalisierung rot) Explicit devotus tractatus de corpore Christi et de preparacione ad suscipiendum idem sacramentum salutiferum quem compilavit reverendissimus pater dominus cardinalis Cameracensis sacre theologie sol...us doctor et completus est in die sancti Urbani in monasterio sancti Egidii Nürnbergis anno domini 1422 [25.5.1422]. |
(114v-120v) | De horis canonicis (Drucke: GW 12194-12198. – Zumkeller 384; Kaeppeli 1716; Hohmann 1976, 418 Nr. 212. – Lit.: Koudelka 1953, 5-65, zur Überlieferung der Werke Heinrichs; VL III [1981] Sp. 699-703 [F. J. Worstbrock] mit weiterer Literaur; Bitterfeld, Tractatus, mit Handschriftenverzeichnis zu den Werken Heinrichs). In der Handschrift als Text Nr. 41 verzeichnet. Koudelka 1953 ohne diese Handschrift. 1 ![]() | :
114v | Tit.: [ohne Titel] Septies in die laudem dixi tibi (Ps 118,164). Quamvis dominus sit semper in omni tempore a nobis laudandus et benedicendus congruis tamen horis et temporibus ... — ... qui devote septem horas cottidie persolverit vitam aeternam habebit sicut dictum est in principio sermonis: Septies in die laudem dixi tibi etc. Quam nobis concedat Iesus Christus filius Dei qui cum patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. – (2 und 2 Verse) – (120v Schlussschrift rot) Explicit utilis sermo de modo dicendi septem horas canonicas. |
(120v) | Versus (Walther, Initia 1735; Walther, Proverbia 1738). 2 Verse am Ende des vorhergehenden Textes vor der Schlussschrift. Walther, Initia ohne diese Handschrift. 1 ![]() |
120v | Auditis gallis si non surgis neque psallis clerice te fallis tibi panditur ignea vallis. |
(120v) | Versus (Walther, Initia 11336). 2 Verse am Ende des vorhergehenden Textes vor der Schlussschrift. Walther, Initia ohne diese Handschrift. 1 ![]() |
120v | Mos intrare chorum quondam fuit monachorum, sed modo nocturnum multi legunt prope furnum. |
(121r-125v) | De divinis officiis (Auszüge aus der in PL 101, 1173-1271 Alkuin zugeschriebenen Schrift 'De divinis officiis', beginnend mit De gradibus ecclesiasticis [PL 101, 1234 A - 1236 B] und weitere Exzerpte). Auch überliefert in Melk, Cod. 830, 194r-200r, mit identischer Binnengliederung durch Rubrizierung. – Text Nr. 42 in der vorliegenden Handschrift. 1 ![]() |
121r | Tit.: (Rot) De gradibus ecclesiasticis Cleros graece latine dicitur sors vel hereditas domini. Qui ergo ad clericatus ordinem pervenerit Dei hereditas esse debet ... (122r) Clericorum autem tonsura a Nazaraeis fertur sumpsisse exordium ... Augustinus in libro De quantitate animae versum (122v) Horatii de sapientia protulit ... — ... sicut verbi gratia gutta aquae deficit. |
(125v-126v) | Excerpta 'Qualiter unitas in trinitate et trinitas in unitate sit'. Text zusammengehörend mit dem vorhergehenden als Nummer 42 bezeichnet. Auch überliefert in Melk, Cod. 830, 200r-v, direkt anschließend an den vorhergenden Text. 1 ![]() | :
122v | Tit.: (Rot) Augustinus: Qualiter unitas in trinitate et trinitas in unitate sit. (Am Rand) Quere secundum Ambrosium ideo in sequentibus Nunc domine loquar, te docente, ut fideles laetentur, increduli confundantur ... — ... ita Deus meus te trinum colo, unum adoro etc. |
(127r-v) | Breve scriptum de proprietate (Madre 275 f. Nr. 7). Text Nr. 43. – Madre nennt zwei Handschriften, diese und Melk, Cod. 1589, 175r-v. 1 ![]() | :
127r | Quia sancti patres primitivi religionum institutores valde conati sunt ... — ... cuilibet sorori idem ius competit in communi. – (Schlussschrift rot) Istud comparavit venerabilis doctor magister Nycolaus de Dinkelspüchel. |
(128rv) | Leer. |
(129r-162r) | Liber contra vitium proprietatis qui potest intitulari 'Pauper monachus' (Weitere Überlieferung: Salzburg, St. Peter, Cod. a IV 23, 90r-126r; Wien ÖNB, Cod. 3549, 119v-129r; Cod. 3551, 1r-43r; Cod. 3700, 147r-171r; Cod. 3702, 273r-303v). (129r) Prolog. (131v) Pars 1. (140r) Pars 2. (144v) Pars 3. (149r) Pars 4. (159v-162r) Kapitelverzeichnis. -- Text Nr. 44 mit Kapitelunterteilung. 2 ![]() |
129r | Tit.: (Rot) Incipit prologus devotus in librum nichilominus devotum et perutilem contra vicium proprietatis qui potest intytulari Pauper monachus Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes et da pauperibus veni sequere me ... (Mt 19,21). Sed ille cui haec dicta fuerant audito huiuscemodi sermone abiit tristis ... (191v) In nomine domini et pauperis salvatoris nostri Iesu Christi regis aeterni pro nobis sit voluntarie factus gratia et pax ... — ... per immortalia atque infinita nec finienda saecula. Amen. – (159r Schlussschrift und Vorlagendatierung (vgl. Cod. 1241, 191r, rot) Explicit tractatus contra vicium proprietatis a quodam monacho ordinis sancti Bernhardi editus Wiene. Anno 1422 in die sancti Bonifacii et sociorum eius Nürnbergis in monasterio sancti Egidii finitus est predictus tractatus per manus fratris Hainrici conventualis monasterii etc. |
159v | Tit.: (Rot) Divisiones operis precedentis 1. In prologo huius tractatus primo dicitur quod qui habet possessiones et bona temporali non possunt Christum sequi ... — ... 59. Quomodo abbates et praelati circa salutem subditorum vigilare curam et sollicitudinem gerere tenentur. |
(162r-210r) | Florilegium asceticum. Auch in Melk, Cod. 1241, 193v-237r. Im vorliegenden Cod. 746 zuweilen in gegenüber Cod. 1241 geänderter Abfolge. 1 ![]() |
162r | Tit.: [ohne Titel] Augustinus: Duobis modis a domino unusquisque peccator respicitur cum vel a peccato convertitur aut ex peccato punitur. Beda: Cum peccantes quosque conspicimus non facile iudicamus eos sed magis in eorum interitu defleamus ... — ... sed tu magis intime lector. |
(210r-v) | Pater noster peccatorum (RB 9146; Hohmann Nr. 277; Bloomfield 8152). 1 ![]() | :
210r | Cum peccatores in mortali peccato existentes et nolentes converti dicunt dominicam orationem sic: Pater noster, potest Deus dicere eis: Non sum pater vester, sed diabolus, cuius opera facitis et voluntatem ... — ... a quibus nos custodiat miseratio divina, qui sine fine vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen. |
(210v) | Sententiae. 3 ![]() |
210v | Quicumque dixerit cottidie XV Pater noster per integrum annum ... — ... scilicet quinque milia CCCC et LXV vulnera. |
210v | Dei adiutorium semper est invocandum unde quantumcumque fervat ignis tribulationis ... — ... cum ipso sum in tribulatione eripias eum etc. |
210v | Cum numquam advenerit tribulatio exi hospiti tanto benigne eum suscipiendo ... — ... beneveniat anima mea tribulatio. |