|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40542 |
Melk, Benediktinerstift, Cod. 787 (757, K 24 [1])
LATEINISCH-DEUTSCHE SAMMELHANDSCHRIFT ZUM PERSÖNLICHEN GEBRAUCH ANGELEGT VON WOLFGANGUS DE STIRA
Papier II, 124 Bl. 215×145 Melk, 1467
Abbildungen von
Vorderdeckel;
Ir;
Iv;
IIr;
40r;
40v;
41r;
41v;
41*r;
41*v;
41**r;
41**v;
41***r;
41***v;
42r;
42v;
43r;
43v;
43*r;
43*v;
44r;
44v;
45r;
45v;
52v;
88r;
124r;
Hinterdeckel
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 18)
"Mansi XXIX", "Schramb 1702", "Keiblinger I", "Lhotsky 1963", "PL", "CSEL", "CPL", "Ellegast 1983", "Lugano 1909"
alle Initien
| (I) | Rechnungsbuch-Fragment. 15. Jh. |
| (IIr-6v) | : Tractatus (Dubia) de indulgentiis monasterio Mellicensi concessis (pars 4). 1 |
| 2r | Tit.: (Rot) Tractatulus quidam compositus per patrem Conradum quondam abbatem monasterii Obernwurgensis ordinis sancti Benedicti Pro intellectu dicendorum circa materiam indulgentiarum nostro monasterio Mellicensi datarum primo ponitur diffinitio indulgentiae quae talis est: Indulgentia est remissio poenae temporalis debitae pro peccatis actualibus ... — ... Dubium vicesimumquintum: Quid ergo de isto qui generalem consequitur indulgentiam ... -- ... statim vero novo peccato veniali aut mortali interveniente decedit absque intermissione ad beatitudinem aeternam evolat. Ad quam nos perducat Christus dominus noster Deus benedictus in saecula. Amen. -- (Rot, Verweis) Plura alia dubia circa materiam indulgentiarum habes infra folio 46to et consequenter usque ad folium inclusive 52m [siehe Bl. 46r-52r]. |
| (6v) | Nicolaus de Tudeschis OSB
 : Lectura in Clementinas, exc.: In Clem. 5.9.2 ('De poena et remissionibus') (Drucke: Hain 12336-12342. -- Schulte GQ II, 313, Nr. 3 mit Anm. 7; Coing I, 381). 1 |
| 6v | Tit.: (Rot) De absolucione a pena et a culpa et de indulgenciis dicit dominus Nicolaus de Sicilia abbas Moniacensis nunc vero archiepiscopus Panormitanus in Clementina titulo de pena et remissione capitulo 'Abusionibus' in hec verba Nota quod absolutio a poena et a culpa sic vulgariter dicta est ista plenissima peccatorum remissio quae conceditur cruce signatis ... — ... et quaecumque solveritis super terram erunt soluta in caelo. Matth. 18(,18). Adduxi ibi multa alia. |
| (6v-9r) | Nicolaus de Tudeschis OSB
: Lectura in Clementinas, exc.: In Clem. 3.10.1 ('De statu monachorum et canonicorum regularium') (Drucke: Hain 12336-12342. -- Schulte GQ II, 313, Nr. 3 mit Anm. 7; Coing I, 381). 1 |
| 6v | Tit.: (Rot) Dominus Nicolaus idem episcopus Panormitanus in Clementinis super capitulo de statu monachorum et canonicorum regularium capitulo Ne in agro dominico sacra videlicet monachorum nigrorum religione inde etc. Nigredo habitus monachorum in signum mortificationis carnis et vitiorum fuit inventa... Constitutio huius Clementinae habet locum in monachis nigris dumtaxat ... — ... Et de hoc tu dic ut ibi generaliter legitur et notatur. Et tantum de isto quod scribit dictus Panormitanus super capitulo etcetera 'Ne in agro'. |
| (9r-9v) | Basel: Konzil: Sessio XXXVI: Decretum sacri concilii Basileensis de conceptione BMV (1439 IX 17) (Druck: Mansi XXIX, Sp. 182 f.; Monumenta Conciliorum Generalium seculi decimi quinti III,1. Wien 1886, 364 f. -- Lit.: Helmrath 1987, 383.). 1 |
| 9r | Tit.: (Rot) Decretum sacri Basiliensis concilii de concepcione virginis Marie factum in eadam sancta sinodo sessione trecesima VIa. (Am Rand) Bulla de conceptione beate Marie Sacrosancta generalis synodus Basileensis... Elucidantibus divinae gratiae mysteria mercedem gloriosam repromisit aeterni Dei patris sapientia ... — ... de iniunctis sibi paenitentiis haec sancta synodus elargitur. -- (Dekretdatierung) Datum Basileae in sessione nostra publica in ecclesia maiori Basiliensi sollemniter celebrata XV Kl. octobris anno a nativitate domini M° CCCC° XXXIX° [1439]. |
| (9v-11r) | Basel: Konzil: Epistola qua instituuntur indulgentiae in venerationem sacramenti corporis Christi (1434 VII 9) (Druck: Mansi XXIX, Sp. 436-439). 1 |
| 10r | Tit.: (Rot) Sequitur bulla domini Eugenii pape quarti cum sacre Basiliensis sinodi confirmativo eiusdem bulle annotato Sacrosancta generalis synodus Basileensis in Spiritu sancto legitime aggregata... Plasmatori omnium simul et redemptori cunctipotenti laudes debitas ... — ... Si quis autem hoc attemptare praesumpserit indignationem omnipotentis Dei et universalis ecclesiae se noverit incursurum. Datum Basileae quinto Nonas Iulii anno a nativitate domini M° quadringentesimo tricesimoquarto [9.7.1434]. |
| (10r-11r) | Eugenius IV. papa
: Bulla indulgentiarum 'Excellentissimum' de festo corporis Christi (1433 V 26, Rom) (Druck: C. Cocquelines [Ed.], Magnum Bullarium Romanum III,3. Rom 1743 [Nachdruck Graz 1964], 9 f.). 1 |
| 10r | Tit.: (Am Rand rot) Bulla 3a de festo corporis Christi Eugenius episcopus servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. Excellentissimi corporis et sanguinis domini nostri Iesu Christi sacramentum ... — ... ac si originales litterae forent exhibitae vel ostensae. Datum Rome ad sanctum Petrum anno incarnationis dominicae M° CCCC° XXXIII° [fehlt: septimo ?] Kl. Iunii pontificatus nostri anno tertio. |
| (11r-13r) | Urbanus IV. papa
: Bulla indulgentiarum 'Transiturus' de festo corporis Christi (1264) (Druck: C. Cocquelines [Ed.], Magnum Bullarium Romanum III,1. Rom 1740 [Nachdruck Graz 1964], 414-416). Mit vorhergehendem, kurzem Kommentar des <Wolfgangus de Stira> (?). Am Ende am Rand eine Glosse aus Nicolaus de Tudeschis Panormitanus. 1 |
| 11r | Tit.: (Rot) Sequitur nunc bulla Urbani pape quarti et prima de festo corporis Christi data. Sed antequam ponatur ipsa bulla litteraliter in forma pauca circa eiusdem bulle textum sunt premittenda. ... (11v rot) Bulla Urbani pape 4ti de festo corporis Christi. (Am Rand) Bulla prima de festo corporis Christi Notandum quod ille Urbanus papa quartus a quo emanaverunt primae indulgentiae de festo corporis Christi quae in eius bulla habentur fuit natione Gallicus... (11v) Urbanus episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus patriarchis archiepiscopis episcopis et aliarum ecclesiarum praelatis. Transiturus de hoc mundo ad patrem salvator noster dominus Iesus Christus ... — ... de iniunctis sibi paenitentiis relaxamus. |
| (13r-14r) | Martinus V. papa
: Bulla indulgentiarum 'Ineffabile' de festo corporis Christi (1429 V 26, Rom) (Druck: C. Cocquelines [Ed.], Magnum Bullarium Romanum III,2. Rom 1741 [Nachdruck Graz 1964], 461 f.). 1 |
| 13r | Tit.: (Rot) Bulla Martini pape Vti indulgenciarum de festo corporis Christi. Bulla 2a de festo corporis Christi Martinus episcopus servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. Ineffabile sacramenti (!) quod sacerdos in aeternum Christus dominus instante quam pro peccatoribus subire voluit suae mortis tempore ... — ... post huius vitae cursum ad gloriam perducantur aeternam. Datum apud sanctum Petrum anno pontificatus nostri XIII° (!, Druck: XII). -- (Kommentar rot) Bulla Eugenii papae 4ti de festo corporis Christi cum annotatu concilii Basilensi (!) quam secundum ordinem bullarum dicti festi sequitur bullam papae Martini 5ti ponitur immediate ante bullam primam Urbani papae quarti. Et ita habes indulgentias de festo corporis Christi a tribus summis pontificibus quas omnes concilium Basiliense roborat et confirmat. |
| (14r-15v) | Bonifatius IX. papa
: Bulla de institutione festivitatis visitationis BMV (1389 XI 09, Rom) (Druck: C. Cocquelines [Ed.], Magnum Bullarium Romanum III,2. Rom 1741 [Nachdruck Graz 1964], 378-379). 1 |
| 14r | Tit.: (Rot) Bulla Bonifacii pape noni de festo visitacionis sancte virginis Marie. (Am Rand) Bulla de festo visitacionis beate Marie prima Bonifatius episcopus servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. Superni benignitas conditoris humanam creaturam ad similitudinem suam creatam misericordi pietate respiciens ... — ... Nulli ergo omnino ... se noverit incursurum. Datum Romae apud sanctum Petrum VIto Idus Novembris pontificatus nostri anno primo. |
| (15v-17r) | Basel: Konzil: Sessio XLIII: Decretum de festo visitationis BMV 1441 VII 1 (Sessio 43) (Druck: Mansi XXIX, Sp. 211-213; Monumenta Conciliorum Generalium seculi decimi quinti III. Wien 1886-1932, 959-961).
Lit.: C. v. Hefele, Conciliengeschichte VII. Freiburg/Br. 1874, 797. -- Helmrath 1987, 383 Anm. 107.). 1 |
| 15v | Tit.: (Rot) Bulla seu renovacio de festo visitacionis beatissime virginis Marie genitricis dei ac domini nostri Ihesu Christi que est facta anno domini M° CCCC° XLI° in Basilea id est in concilio Basiliensi. (Am Rand) Bulla Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in Spiritu sancto legitime congregata... Inter assiduas militantis ecclesiae turbationes et procellas quibus ipsa dietim affligitur ... — ... pro unoquoque officiorum praedictorum centum dies de iniunctis paenitentiis misericorditer elargitur. Datum in sessione nostra publica in ecclesia maiori Basiliensi sollemniter celebrata Kalendis Iulii anno a nativitate domini M° CCCC° XLI° [1.7.1441]. |
| (17rv) | Iohannes de Carvajal
: Indulgentiae concessae pro provincia Salisburgensi (1448 VII 4, Wien). 1 |
| 17r | Tit.: (Rot) Littera indulgentiarum domini Iohannis etcetera quas dedit per universam provinciam Salczburgensem in suffragium animarum omnium fidelium in cimiteriis ac ubilibet dicte provincie quiescentium. (Am Rand) Littera Iohannes miseratione divina Sancti Angeli sanctae Romanae ecclesiae diaconus cardinalis... Cum fideles animae in purgatorio miro modo poenis pro suis culpis in hac miserabili ac fragili vita missis puniantur atque flagellentur ... — ... Datum Wiennae Pataviensis diocoesis in domibus solitae nostrae residentiae sub anno a nativitate domini millesimo quadragentesimo quadragesimo octavo indictione undecima die vero septimo mensis Aprilis pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Nicolai divina providentia papae quinti anno secundo [1448]. |
| (17v-39r) | : Indulgentiae monasterio Mellicensi concessae (pars 2-3) (Lit. zu Ablassverzeichnissen: VL XI [2004] Sp. 7-9 [F. Eisermann]). 1 |
| 17v | Tit.: (Rot) Secuntur modo copie litterarum indulgentiarum pro monasterio Mellicensi a summis pontificibus primum ac deinde etiam a cardinalibus archiepiscopis et episcopis secundum temporum successionem datarum. Prima: Pascalis papa Paschalis papa secundus omnibus vere paenitentibus et confessis qui causa devotionis monasterium Mellicense visitaverint in summis festivitatibus... (22r) Ex copiis litteris ac scriptis praemissis colliguntur indulgentiae hae et primo generaliter quod omnibus vere paenitentibus et confessis ... — ... (21v) Georgius episcopus Pataviensis ... et canonice impetratas datas pariter et concessas. Datum in Medlico XVIII° mensis Augusti anno et cetera 1391mo. Iste Georgius obiit in Ungaria anno etc. 1423° Vto Idus Augusti et sepultus in Patavia. Alexander episcopus Forliviensis omnibus vere paenitentibus ... quolibet die anni perpetuis temporibus. -- (39r, Ende Teil 3) ... Nicolaus papa 5tus quinquaginta dies indulgentiarum pro qualibet dominica. |
| (39r) | Alexander Numai, episcopus Foroliviensis
: Littera indulgentiarum pro monasterio Mellicensi (1477 IX 20). Nachtrag um/nach 1477. Von der Hand des {Katalogschreibers von 1483}. (39v) leer. 1 |
| 39r | Tit.: (Rot) Episcopus Forliviensis Alexander Dei et apostolicae sedis gratia episcopus Forliviensis sanctissimi domini papae referendarius ... Quoniam ut ait apostolus omnes stabimus ante tribunal Christi recepturi prout in carne gesserimus sive bonum sive malum fuerit ... — ... Datum in praefato monasterio Mellicensi Pataviensis diocesis anno domini M. 4. 77 indictione decima die vero 20 mensis septembris [20.9.1477] pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini domini Sixti divina providentia papae quarti anno eiusdem septimo. |
| (39v) | leer. |
| (40r-v) | Wolfgangus de Stira OSB
: Descriptio aedificationis Longae domus ecclesiae Mellicensis et eius dedicationis (Druck: Schramb 1702, 372-374. – Lit.: Keiblinger I, 517 f. mit Anm. 2, ohne Signaturangabe; Lhotsky 1963, 353 mit unsicherer Signatur 46; Repertorium 'Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters'). 1 |
| 40r | Tit.: (Rot) Secuntur modo tabelle singulorum novorum altarium reliquias sanctorum que singulis huiusmodi altaribus incluse sunt singulariter pro uno quoque altari scripto commemorantes Ubi tunc prius sciendum est quod huius monasterii Mellicensis pars ecclesiae exterior sive posterior quae vulgariter dicitur longa domus sive corpus ecclesiae ... — ... primo cantat missam in altari omnium sanctorum. |
| (40v-45v) | Wolfgangus de Stira OSB
: Tabellae singulorum novorum altarium monasterii Mellicensis reliquias sanctorum quae singulis his altaribus inclusae sint (Teildruck: Schramb 1702, 374 f. [= Bl. 42v, Weihe des Koloman-Altars], 375 [= Bl. 41v, Weihe des Benedikt-Altars]; 470 f. [= Bl. 43v, 44r, 43r-v]. – Lit.: Keiblinger I, 641 und Anm. 2, 646 Anm. 4, 666 Anm. 2). Bl. 41* und 41** Ende 16. Jh. eingehängt, Bl. 41*** und 43* 1. Hälfte 16. Jh. Ab 44r ein alphabetisches Heiligenverzeichnis mit Nachweis der Altäre, in denen sich Reliquien dieser Heiligen befinden. 1 |
| 40v | His ita praemissis sequuntur modo singulorum altarium patroni sive patronae ... (41v) Tabella altaris acnti Benedicti abbatis. Anno domini 1429 dedicatum et consecratum est hoc altare 27 die Februarii ... de ligno sanctae crucis. ... (42v) Tabella altaris aancti Colomanni in australi parte ecclesiae situati. Anno domini 1429 dedicatum [gestrichen: et consecratum] est hoc altare die 27 Februarii ... quem angelus revolvit de sepulchro domini. ... — ... Valentini episcopi. Laurentii. Dorotheae. |
| (45v-46r) | Indulgentiae quaedam pro monasterio Cellensi ordinis sancti Benedicti in Austria sito a XV episcopis datae. 1 |
| 45v | Tit.: (Rot) Secuntur hic indulgentie quedam pro monasterio Cellemarie ordinis sancti Benedicti in Austria sito ab XV episcopis date Unus episcopus et quattuordecim episcopi: Omnibus vere paenitentibus et confessis qui ad monasterium Cellismariae diocoesis Pataviensis in festo natalis domini ... — ... Datum Avinione VIII die mensis octobris anno etcetera 1344° et pontificatus domini Clementis papae VIti anno III°. Item similis littera Bonifacii noni ad capellam sancti Achatii ... Ideo hic eam causa brevitatis scribere obmisi. |
| (46r-52r) | Dubia seu quaestiones circa materiam indulgentiarum. 1 |
| 46r | Tit.: (Rot) Secuntur modo dubia quedam circa materiam indulgentiarum sive questiones quarum prima questio est hec Quaeritur primo utrum per indulgentias possit aliquid remitti de poena satisfactoria. Et videtur quod sic. Primo auctoritate ecclesiae universalis quae has relaxationes acceptat ... (49r, Quaestio 2) Quaeritur secundo utrum tantum episcopi et nullus inferior praelatus possint dare indulgentias. Et respondetur quod tantum episcopi inter quos summus pontifex tenet principatum ... — ... tunc sibi meretur aeternam gloriam. Si pro altero tunc non sibi sed alteri meretur. Et tantum de hoc etcetera. |
| (52v-75v) | Benedictus de Nursia
: Regula (PL 66, 215-932; CSEL 75. – CPL 1852). |
| (52v-75v) | Wolfgangus de Stira OSB
: Regula s. Benedicti (Versuch einer textkritischen Abschrift, mit Vorrede und Glossen) (Lit.: Ellegast 1983). 1 |
| 52v | Tit.: (Rot) Sequitur regula sancti Benedicti secundum veram litteram manibus dicti patris scriptam cui ut fides certior adhiberi valeat preambulum se hic quens premitto ... (56r rot) Incipit regula sancti Benedicti scilicet eius veram et primariam litteram scriptam. Prologus eiusdem Quoniam textus regulae sancti Benedicti secundum librorum eiusdem regulae pluralitatem saepe in verbis dignoscitur variatus... (56r) Obsculta o fili praecepta magistri et inclina aurem cordis tui et admonitionem pii patris libenter excipe ... — ... Deo protegente pervenies. Facientibus haec regna patebunt superna. Amen. -- (Kommentar:) Nota quod hunc versum 'Facientibus haec regna patebunt superna vel ut alias habetur aeterna' antiqua regula monasterii Cellae Mariae unde haec praedicta regula correcta et scripta est non habet ... -- ... ad caelestia mox perducunt. Haec illa. |
| (76ra-rb) | Smaragdus OSB
: Carmen 2 (PL 139, 865; MGH.PL I, 616; Ed.: A. Spannagel--P. Engelbert, Smaragdi abbatis Expositio in regulam S. Benedicti [Corpus consuetudinum monasticarum 8]. Siegburg 1974, 3-5. -- Schaller-Könsgen 13739). 1 |
| 76ra | Tit.: (Rot) Smaragdus monachus et abbas dignissimus monasterii Cassinensis doctorque insignis in principio apparatus quem super hanc regulam edidit versus sequentes apposuit nota dignos Pe[trus] Bo[erii] Si quis ad aeternum mavult conscendere regnum Debet astrigerum mente subire polum ... — ... Qui iugiter laudis possint persolvere grates Vivere cum domino semper esse suo. Amen. |
| (76rb-88rb (Tabula in regulam)) | Petrus Boerius OSB
: Commentarius in regulam S. Benedicti (Ed.: L. Allodi, Petri Boerii in Regulam sancti Benedicti commentarium nunc primum editum. Subiaco 1908. – Vgl. auch Lugano 1909). |
| (76rb-77rv) | Index capitulorum zur Regula Benedicti in alphabetischer Sachanordnung. 2 |
| 76rb | Tit.: [ohne Titel] Verum quia minus sufficienter provecti in hac monachali regula... (76va) A. De adhibendis ad consilium fratribus capitulo 6to. De artificibus monasterii capitulo 57° ... — ... De zelo bono quem debent monachi habere capitulo 72. |
| 76rb | Tit.: [ohne Titel] Verum quia minus sufficienter provecti in hac monachali regula... (76va) A. De adhibendis ad consilium fratribus capitulo 6to. De artificibus monasterii capitulo 57° ... — ... De zelo bono quem debent monachi habere capitulo 72. |
| (77ra-88rb) | Index rerum zur Regula Benedicti (in alphabetischer Anordnung). 1 |
| 77ra | Tit.: [ohne Titel] Tabulam quoque sequentem mi frater vel pater ideo me scripsisse cognoscas... Petrus Boeri. Abba caput 2 ... — ... Zelotypus caput 64. -- (88rb Schlußschrift, Datierung) Explicit tabula vocabulorum ut profertur in rubrica ante tabulam anno 1467 in profesto sancte Margarethe virginis [11.7.1467]. |
| (88r-124r) | Bernardus Ayglerius
: Speculum monachorum (Ed.: Walter H. 1901). 1 |
| 88r | Tit.: (Rot) Speculum monachorum regule beati Benedicti abbatis editum a Bernhardo abbate monasterii Cassinensis prefacio ... (88v) Incipit prima pars speculi in qua primo de forma monastice professionis et eius explanacione agitur caput primum Praecordialissimis fratribus Iohanni decano Thomatio vicedecano sacroque conventui Cassinensibus beatissimi Benedicti Bernardus successor indignus... Frequenter pulsatus et a multis temporibus maxime modernis quando missus eram de mandato sedis apostolicae... (88v, cap. 1) Monachus profitetur secundum quod ex capitulo regulae de disciplina suscipiendorum fratrum colligitur his verbis ... — ... ut quod vides nunc in aenigmate per scripturae speculum videas tandem facie ad faciem in aeternum. Amen. -- (124r Schlußschrift, Datierung rot) Explicit speculum monachorum editum a Bernhardo abbate monasterii Cassinensis anno domini etcetera LXVII° die XXVa mensis Iulii [korrigiert aus: Aug] [25.7.1467]. |
| (124rv) | Casus in quibus a voto potest discedi. 1 |
| 124r | Tit.: (Rot) Casus in quibus potest a voto discedi Circa quod secundum Hostiensem nota quod ubicumque voveo vel promitto aliquid facere quo facto vel aliquid non facere quo non facto salus corporalis vel spiritualis amittitur ... — ... non obligatur nisi tamen ad illud quod patet. Et ita de aliis dicendum. |
| (124v (Exc.)) | Vita s. Hugonis episcopi Lincolniensis. 1 |
| 124v | Tit.: [ohne Titel] Legitur in vita sancti Hugonis Lincolniensis episcopi qui fuit de ordine Cartusiensium quod solebat quosdam viros religiosos maximeque rectores coenobiorum arguere qui praeter consuetudinem regularem fratrum suorum a carnibus omnimodis dicerent abstinendum ... — ... et necessitatibus providere habetis etc. |
| (124v (Exc.)) | Iohannes Gerson
: Tractatus conclusionum. 1 |
| 124v | Tit.: (Rot) Iohannes Gerson in tractatulo conclusionum Institutiones humanae non debent tales interpretationes aspernari ... — ... dispendium verterentur. |