|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40548 |
Melk, Benediktinerstift, Cod. 794 (367, G 27) [heute: New Haven, Yale Univ., Medical Library, Manuscript 24 Vault]
SAMMELHANDSCHRIFT MIT ASTRONOMISCHEN TEXTEN
Papier 235 (470 S.) 220×150 Niederösterreich (Melk), 3. Drittel 15. Jh. (1486, 1487, 1489)
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 58)
| Heute: New Haven (USA), Yale Medical Library, Manuscript 24 Vault (Weiteres Digitalisat im IA | Beschreibung im Online-Katalog).
1-65: Inkunabel (Beschreibung im Online-Katalog) |
"Hain", "GW", "Thorndike-Kibre", "Grössing 1983", "Zinner", "Spunar", "8555"
alle Initien
| (Ir-v) | Tabula codicis (von der Hand des Bibliothekars Theodor Mayer). | |
| (1-65) | Iohannes Regiomontanus
  : Calendarium de anno 1475-1530. Nürnberg 1474. Inkunabel (Hain 13775 = GW M37453). | |
| (65-131) | Georgius de Peuerbach
: Theoricae novae planetarum (Thorndike-Kibre 1513.11; Grössing 1983, Nr. 22). Zinner 7698. 1 | |
| 65 | Tit.: (Rot) Theorice nove planetarum Georgii Purbachii astronomi celebratissimi. De sole Sol habet tres orbes a se invicem omniquaque divisos atque sibi contiguos ... — ... Hunc motum sequuntur omnes sphaerae inferiores in motibus suis ita ut respectu huius eclipticae mobiles sint auges differentium et declinationes earum semper invariabiles. – (p. 131 Schlussschrift, Datierung) Finis. Gracia laus honor sit tibi Christe creator. Anno 1486. | |
| (132) | Leer. | |
| (133-134) | De mensibus lunae (Thorndike-Kibre 869.11). Zinner 12131. 1 | |
| 133 | Tit.: [ohne Titel] Mensium autem lunarium quattuor sunt species scilicet mens peragrationis mens apparitionis mens medicinalis mens consecutionis ... — ... Sic igitur patet quod quaelibet lunatio naturaliter est 29 dierum et dimidii cum preadictis minutorum fractionibus. | |
| (135-137) | De qualitatibus et utilitatibus signorum solis et lunae (Thorndike-Kibre 1697.1). Zinner 11953. 1 | |
| 135 | Tit.: (Rot) De qualitatibus et utilitatibus signorum sole et lune Vilescit forsitan scientia signorum et cetera usque Si in quarta aquae erit frigidus et pluvialis sequitur. Tunc si ventus eiusdem quartae flaverit et signum lunae et quadra similiter convenerint ... — ... sed arcinus ab occasu solis aestivalis circuit mare et aridam faciens turbines multas et tempestates inquietissimus ventus. | |
| (137-144) | De quattuor partibus anni et mensibus duodecim (Thorndike-Kibre 99.11). Zinner 11995. 1 | |
| 137 | Tit.: (Rot) De quatuor partibus anni et mensibus duodecim Animalium et hominum corpora iugiter alterantur nec in una permanent qualitate quia naturae eorum est ad corruptionem tendere ... — ... Hoc tempus iuvenibus et calidis ac siccis est opportunum. Senibus autem ac frigidis et humidis est nocivum. | |
| (144-154) | Tractatus de septem planetis (Kompilation, u.a. aus Georgius de Peuerbach) (Thorndike-Kibre 1142.10). Zinner 7760. 1 | |
| 144 | Tit.: (Rot) Sequitur tractatus de septem planetis excerptus de libro theorica medicine cum quibusdam additamentis ex quadam questione magistri Georgii de Peurbach Proprietates caelestium signorum aut planetarum sunt efficientia et significantia renovationis et defectionis in rebus mutabilibus mundi inferioris ... — ... Quintum dum est luna in terminis eclipsalibus infra 12 gradibus ante vel post oppositionem. – (p. 154 Schlussschrift rot) Explicit tractatus de septem planetarum collectus ex diversis libris. | |
| (154) | Nachtrag (Zinner 12286; Thorndike-Kibre 1456.13). 1 | |
| 154 | Tit.: [ohne Titel] Si per quot horas luna de nocte luceat scire volueris cum in cremento fuerit aetatem eius per quattuor multiplica ... — ... sed in solari computatione 15 minuta punctum faciunt. | |
| (155-156) | Astesanus de Asti OFM
: Summa de casibus, Exc. libr. I, tit. 12 (Drucke: GW 2749-2758 u.ö.). 1 | |
| p. 155 | Tit.: (Rot) Ex summa Axtensi Utrum ex impressione luminarium caelestium causetur in hominibus diversitas morum. Responsio: Mores hominum a sideribus causari dupliciter possunt intellegi | |
| (156-172) | De signorum et lapidorum virtutibus cum numeris sortuum. 1 | |
| 156 | Sed quia talia non dependent ex libero arbitrio sed ex inclinatione complexionis influentiae ... (p. 158) ... Sardius rubeus ut rubea tria acri coloris inter gemmas vilissimus. Sanguinem fluxum restringit ... — ... tamen non ut necessitatem indicant sed contingentiam possibilitatem aut probabilitatem. (Es folgt eine Tabelle) ... et id quid remanet ostendit signum etc. Explicit. | |
| (173-200) | Georgius de Peuerbach
: Quaestio disputata in Quodlibeto (Thorndike-Kibre 1647.9). Zinner 7759. 1 | |
| 173 | Tit.: (Rot) Incipit questio disputata in quotlibeto per reverendum magistrum Georgium de Peurbach Utrum ex planetarum coniunctionibus et aspectu sicut ex cometis possit astronomus veraciter futura praedicere. Quod sic patet auctoritate Ptolemaei qui dicit in centum verbis verbo quinto: Astrologus optimus multum malum prohibere poterit ... — ... Haec mihi visa sunt dici posse ad eos qui sanctorum dicta indifferenter contra omnem astrologiae partem adducunt. Finis. Abgesetzt: (p.200) Zusatz: Super hanc quaestionem responsio requiratur magistri Henrici de Hassia utrum astrologica utenda sit christiano vel quomodo vel quantum vel ad quid super textu Bibliae Genesis primo: Fiant luminaria in caelo ... super terram (vgl. Gn 1,3). Explicit totum. | |
| (201) | Cometae (9 Kometenklassen). Kolorierte Federzeichnungen. | |
| (202-215) | Georgius de Peuerbach (?)
: Tractatus de instrumentis horologiorum solarium. Zinner 7726. 1 | |
| 202 | Tit.: [ohne Titel] Instrumentum ad horas capiendas ab elevatione poli 23 graduum et 34 minutorum usque ad elevationem poli 66 graduum et 27 minutorum si facere cupis. Tunc fac circulum ad libitum tuum magnum vel parvum. De tanto tamen circulus fuerit ... — ... Si autem habueris brachiolum in tuo instrumento tunc voluere finem brachioli cum perpendiculo ad altitudinem poli et ad gradum solis et margarita ut prius ostendit horam. Deus gracias ago tibi. | |
| (215-220) | Georgius de Peuerbach (?)
: Canon horologii nocturnalis. Zinner 7726. 1 | |
| 215 | Tit.: Canon horologii nocturnalis Fiat circulus in aliquo plano et dividatur per duas diametros in quattuor quartas et quaelibet qurta dividatur in 90 gradus ... (p. 220) Tabula umbrae versae altitudinis solis ad latitudinem regionis 48 graduum reverendi magistri Georgii de Peurbach | |
| (221-230) | De compositione astrolabii (Thorndike-Kibre 337.11). 1 | |
| 221 | Tit.: [ohne Titel] Cum scientia astronomiae non completur sine debitis instrumentis fuit necessarium componere sapientibus instrumenta in ea, e quibus astrolabium Ptolemaei est melius. Nihilominus compositio eius est valde difficilis et taediosa ... — ... Sed quia non est tanta sol in solstitio aestivali (p. 230) oritur post quartam et occidit ante octavam in duobus minutis. Explicit. | |
| (230-235) | De cylindro (Säulchensonnenuhr). 1 | |
| 230 | Tit.: (Rot) Tractatus kilindri accurtatus Quaelibet magnitudo finita dividitur in 12 partes aequales que digiti seu puncta vocantur. Ex his igitur partibus quinque quidem aequales sunt ... — ... Et sic a principio usque ad tertium punctum inclusive fiunt 14 gradus et sic consequenter ut habes in tabula ista quam bene considera. – (p. 235, darunter Datierung) Explicit 1487. | |
| (236-237) | Tabula umbrae altitudinis rectae. Vielleicht zum vorhergehenden Text gehörend. 1 | |
| 237 | Tit.: Tabula umbre Si volueris scire umbram rectam altitudinis eiuscumque rei propositae intra tabulam umbrae cum arcu altitudinis propositae ... — ... exibunt puncta alterius et hoc bene considera. Explicit. | |
| (238-245) | Georgius de Peuerbach
: Compositio cytharae horariae (Thorndike-Kibre 110.6). Zinner 7725. 2 | |
| 238 | Tit.: (Rot) Incipit composicio cithare horarie reverendi magistri Georgii de Peurbach Antiqua composicio quadrantis difficilis esse noscitur atque taediosi laboris in lineis horarum reverendus felicis recordacione magister Georgius de Peurbach in ingenio suo adiuverit atque reliquit quadrantis compositionem faciliorem quam citharam horariam pro sua similitudine nominavit ... Ne tam facile instrumentum et utile oblivioni traderetur ... — ... usque vero et perpendiculum et pinnulae omnia precisae sunt ut in antiquo quadrante. Explicit. | |
| 245 | Tit.: Addicio Nunc coniecturam pro lineis horarum trahendis a quodam inventam repperi insertam canone tamquam a magistro Georgio contextam. Quid nequaquam credendum est cum nec ipse canones composuit ... — ... pro septima hora post meridiem duo spatia et duo puncta et cetera. Explicit totum. | |
| (246-252) | Compositio horologii in anulo (Ringsonnenuhr) (Thorndike-Kibre 19.15). Zinner 9006 und 6124. 3 | |
| 246 | Tit.: (Rot) Incipit composicio horologii in anulo Accipe laminam cuiuscumque metalli longitudinis tantae quantum habere volueris circulum aut anulum amplum aut strictum. Et hoc prius investiga per papirum involutam digito ... — ... (p. 251) ab intra autem minutissima et quo minora eo meliora. | |
| 251 | Tit.: Tabula altitudinis solis umbre verse ad Wiennam magistri Iohannis de Khunisperg Horae post meridiem ... Horae ante meridiem | |
| 251 | Tit.: De usu huius anuli Usus talis est: Signum et gradum solis scias de illa qua horam desiderare velis anulum autem suspende in manu ... — ... et ipsum est foramen hiemale aliud aestivale commutatione aptissima facta cum ipsis ad signa oppostia. Explicit de anulo. | |
| (252-254) | Tabulae altitudinis solis (Thorndike-Kibre 1450.16). Zinner 11086 (Notabile pretiosum). 1 | |
| 252 | Maxima altitudo solis meridiana provenit ex additione elevationis aequinoctialis et declinationis solis ... Notabile pretiosum. Si igitur vis scire latitudinem regionis vel civitatis vel provinciae ... — ... Tunc ad aliam latitudinem regionis ipsum quadrantem poteris facere. (Abgesetzt:) Tabula declinationis solis. | |
| (255-258) | Iohannes Regiomontanus
: Compositio quadrantis (Thorndike-Kibre 401.11). Zinner 6108. 1 | |
| 255 | Tit.: (Rot) Incipit composicio quadrantis organo Ptolomei similis reverendi magistri Iohannis de Künisperg astronomi et poete laureati Describe quartam partem circuli more vulgato eiusque arcum in 90 gradus partire quorum numerorum scribe per quinarios procedendo ... — ... et sole radiante per ambo foramina perpendiculum de limbo quadrantis arcum altitudinis solis resecabit. – (p. 258 Schlussschrift rot) Explicit composicio quadrantis reverendi magistri prenominati. Hec que secuntur non sunt autoris precedencium sed addita sunt a quodam alio non eiusdem sciencie sed pari affectu volens abbreviare multiplicem tradicionem horologiorum ad orisontalem et perpendicularem superficiem. | |
| (258-267) | De horologiis ad horizontalem et perpendicularem superficiem (Thorndike-Kibre 628.10 und 483.7). Zinner 9745. 2 | |
| 258 | Tit.: [ohne Titel] His itaque compositis ubi linea k d intersecat latus quadrantis a b fac punctum 0. Eruntque semidiametri in illo triangulo pro horologiis ad superficiem planam atque perpendicularem ... — ... et angulus quadrantis lineam horariam cuius sumpta fuerit altitudo ex tabula. | |
| 265 | Tit.: Tractatus ad omnem posicionem murorum Aedificiorum muri et parietes cum sint ad omnem partem caeli situati difficile est ut fiant in eis horologia perpendicularia ad omnem locum qualitercumque sit murus situatus ... — ... signa et horas semper autem ante murum habeas asseres super quos stare posset qui sint recte horizontales constituti. Explicit. | |
| (267-272) | Tractatus de compositione organi Ptolomaei ad designanda horologia (Thorndike-Kibre 1020.2). Zinner 9782. 1 | |
| 268 | Tit.: (p. 267) (Rot) Prefacio in composicionem Organi Ptolomei Organum Ptolomaei ad multas provincias in canone proprio ut ad ipso compositum est satis obscuris brevitate exhibetur ... Primo fiat circulus ocultus a b c d. Duabus diametris a b et c d sese interseccantibus in centro o ... — ... Aliud autem perpendiculum quadrantis altitudinem solis indicat ad eandem horam. Scalae usus si habes hic est ut alibi. Explicit. | |
| (272-274) | Compositio instrumenti incensionum et oppositionum mediarum (Thorndike-Kibre 547.11). Zinner 3014. 1 | |
| 272 | Tit.: (Rot) Ad compositionem instrumenti incensionum et opposicionum mediarum Fac circulum involutum tredecies pro diebus et coniunge cuilibet unum parvum circulum id est modicum distantem ... — ... Servanda est autem cautela in additione minutorum propter existentiam siderorum ut maior fiat praecisitas instrumenti. Explicit totum et cetera. – (p. 274 Zusatz, Korrekturnotiz zur Anleitung am unteren Freirand) Item mihi videtur quod circulus involutus debeat dividi secundum mediam elongationem lunae ... | |
| (275-281) | Christannus de Prachatitz
: Compositio astrolabii, cap. 11-15 (Thorndike-Kibre 467.12; Spunar 333, recte 334). Zinner 8555 (p. 275-310, 371-392). 1 | |
| 275 | Tit.: [ohne Titel] Dorsum astrolabii hoc modo figurabis: Super centrum quod vocetur e quod debet esse precise idem cum centro matris describens unum circulum ... — ... Et si contingit regulam cadere in partem puncti tunc operare ut superius ostensum est. Et sic finis astrolabii. | |
| (281-310) | Christannus de Prachatitz
: Usus astrolabii (Thorndike-Kibre 1228.5 [anonym] und 331.4-5 [hier Prosdocimus de Beldomandi zugeschrieben]); Spunar 333). 1 | |
| 281 | Tit.: [ohne Titel] Quia plurimi ob nimiam quandoque attractationem et magnam scriptorum sententiam canones et utilitates astrolabii declarantes intelligere et memoriae commendare ... — ... Et sit continget regulam cadere in partem puncti tunc operare ut superius ostensum est. Et sic finis astrolabii. | |
| (311-317) | De duodecim signis zodiaci eorumque qualitatibus (Thorndike-Kibre 134.5). Zinner 7998. 3 | |
| 311 | Tit.: [ohne Titel] Aries signum zodiaci primum bonum calidum et siccum igneum colericum orientale mobile masculinum faciem oculos et alias partes capitis in homine respicit ... — ... obviare hostibus loqui pugnatoribus. | |
| 315 | Quattuor sunt mansionem lunae et quaelibet per septem dies. Prima est calida et humida secunda calida et sicca ... — ... tunc maior est certitudo de dispositione aurae. | |
| 316 | Item quando sol intrat signum fixum ut est taurus, leo, scorpio et aquarius ... — ... si vero mobile sicuti est aries, cancer, libra, capricornus tunc mobiliter servabit ipsius modo tale modo vero tale. | |
| (318-347) | Iohannes (Krafft) de Gmunden
: De instrumento aequatorio eiusque usu secundum Campanum de Novara (Thorndike-Kibre 52.1). Zinner 3529. 1 | |
| 318 | Tit.: [ohne Titel] Ad laudem Dei omnipotentis profectumque practicantium in astronomia in praesenti tractatu intendo declarare compositionem et usum cuiusdam instrumenti solemnis per quod faciliter et breviter inveniuntur vera loca omnium planetarum ... (p. 319) Cum igitur volueris in hoc instrumento ponere ea quae ad aequationem solis sunt necessaria describe primum orbem signorum in dorso matris ... — ... et viam ad componendum per materiale instrumentum tantam varietatem et tam admirabilem diversitatem motuum septem planetarum. Cui laus honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. – (p. 347 Schlussschrift, Werkdatierung, Lokalisierung und Datierung der vorliegenden Niederschrift) Anno Domini MoCCCCo29 Wiene pronunciatus est tractatus iste a reverendo magistro Iohanne de Gmund canonico protunc exeunte ecclesie Sancti Stephani ibidem. Rescriptum vero Mellici Anno Domini 1489o [korrigiert aus 1499] Prothei et Iacincti [11.9.1489]. | |
| (349-369) | Tabulae retrogradationis quinque planetarum earundem stationum (Tafelwerk zur Berechnung der Bewegung der Planeten). Zinner 11096. | |
| (370) | Leer. | |
| (371-392) | Christannus de Prachatitz
: Compositio astrolabii, cap. 1-10 (Thorndike-Kibre 1164.1). Zinner 8555. 1 | |
| 371 | Tit.: [ohne Titel] Quamvis de astrolabii compositione tam modernorum quam veterum dicta habeantur pulcherrima ... — ... (p. 390) ... et circa centrum cuiuslibet stellae nomen ipsius secundum quod habes in tabula. Et pro dictis vide tabulas et figuras sequentes. | |
| (393-407) | Georgius de Peuerbach (?)
: Algorismus (Druck: Hain 13598-13599 = GW M36692 und M36629. – Thorndike-Kibre 524.09). 1 | |
| 393 | Tit.: [ohne Titel] Et si ars numerandi sufficienter algorismo veteri exposita sit ... — ... et paupertatis aegritudinem et sanitatem pacem et bellum damnum et prosperitatem inferunt singulis. | |
| (407) | Commentarius in Centiloquum Claudii Ptolemaei, Exc. 1 | |
| 407 | Vultus huius saeculi sunt subiecti vultibus caeli. Haec verba ponuntur in libri Ptolemaei qui liber Centiloquium vocatur. In quibus verbis concludit Ptolemaeus quod omnia quae sunt in hoc mundo inferiori ... — ... divitias et paupertates aegritudinem et sanitatem paecm et bellum damnum et prosperitatem interunt singulis. | |
| (408) | Leer. | |
| (409-415) | Georgius de Peuerbach
: Fabrica et usus instrumenti pro veris coniunctionibus et oppositionibus solis et lunae (Thorndike-Kibre 282.7). (p. 415) Figur. Zinner 7718. 1 | |
| 409 | Tit.: (Am oberen Freirand nachgetragen) Hec magister Georgius de Peurbach Cum animadvertissem quoddam instrumentum pro veris coniunctionibus faciliter reperiendis a veritate deficere ... — ... (p. 414) ... Sic igitur habes id quod pollicitus sum compositionem usum cum rationibus et causis huius instrumenti de quo laus domino qui mihi rationes has scire dedit et cetera. | |
| (416) | Leer. | |
| (417-428) | Iohannes (Krafft) de Gmunden
: De compositione et usu torqueti ('Türkengerät') secundum Franconem de Polonia (Thorndike-Kibre 1476.16, vgl. 383.5, u.ö.). Zinner 2800. 2 | |
| 417 | Tit.: [ohne Titel] Si volueris componere turchetum accipe laminam de quacumque materia volueris ... — ... horas noctis preteritas equales vel inequales vel alia quam plura sagax lector per se facile inveniet ex dictis. (Schlussschrift rot) Explicit compositio vel usus turcheti. | |
| 426 | Tit.: (Rot) Secuntur canones additi. De inventione longitudinis inter duas regiones Si vis invenire longitudinem inter duas regiones per turchetum ... — ... Et quanto plures reversiones considerationibus interfuerint tanto precisius erit opus. | |
| (429-436) | : Speculum planetarum (Thorndike-Kibre 753.4). Zinner 9633. 2 | |
| 429 | Tit.: (oberer Freirand, von gleicher Hand nachgetragen) Instrumentum speculi planetarum Instrumentum in quo velut in speculo omnium planetarum capitis et caude draconis vera loca in nona spera clarissime intuentur ... — ... secundum quod docetur in utilitate. Et sic completur compositio speculi planetarum ad laudem Dei et cetera. | |
| 434 | Ut autem per hoc speculum quis debite possit operari requiruntur medii motus omnium planetarum ... — ... ita quod post centum annos mutetur per unum gradum. Unde patet ipsum in sua praecisione perpetua hoc modo permanere. De quo laudetur veritas aenterna per infinita saecula saeculorum. Amen. – (p. 436 Schlussschrift, Werkdatierung) Finit canon instrumenti novi sive speculu planetarum magistri Iohannis Symonis de Zalandia et cetera facti anno etc. 1417 completum in Vyenna [Vienne ?] (Zusatz von anderer Hand ?) in Ytalia ducalis domini Sabaudie. | |
| (437-445) | De fabrica instrumenti universalis ad inveniendas horas in quocumque climate (Thorndike-Kibre 1509.1). Zinner vgl. 3121. 1 | |
| 437 | Tit.: [ohne Titel] Sinum totum ad sinum arcus ecliptice ab aliquo puncto aequali inchoati sic se habere sicut sinus declinationis totius ad sinum declinationis talis arcus ecliptice. (p.437) Sit enim superficies plana circuli transeuntis per maximas declinationes a b c d ... — ... idem investigare potes quaerendo in parallelo tali punctum ortus et occasus et trahendo per eum et centrum instrumenti lineam rectam. | |
| (446-448) | Organum Ptolemaei. Zinner 9783. 1 | |
| 446 | Tit.: Organum Phtolomei Primo fiat horologium ad omnes provincias. Capitulum primum. Circulus a b c d duabus diametris eius a b et c d sese intersecantibus in centro o ... — ... (p. 447) ... et ubi ipsa secaverit lineam g h ibi erit punctus geminorum et leonis. Consimiliter fac de aliis et cetera cuius figurae vides hic. | |
| (449-454) | Nicolaus Cusanus
: Quadratura circuli (Thorndike-Kibre 1164.6 und 532.10). 2 | |
| 449 | Tit.: Quadratura circuli d[omini] N[icolai] de Cusa cardinalis legati episcopi Brixenensis Quamvis iam dudum a studio geometro nos alcior specticulatio ac publica retraxerit utilitas ... quod attingimus conscripsimus. Non legimus quemquam propinquus accessisse ad huius notitiam ... — ... circuli inscripti trigono per haec patet quaesitum. | |
| 453 | Ex his nunc chordas et arcus scientia perfecta elici poterit. Nam si una est habitudo eius ... — ... et in circulo tantum coincidentium inquisitio nos ad praemissa perduxit. Laus Deo. Nusquam tuta fides. | |
| (455-459) | De compositione baculi ad capacitates vasorum metiendas (Thorndike-Kibre 1699.9). Nachtrag. 1 | |
| 455 | Tit.: Virgam sive baculum ad capacitates vasorum metiendas geometrie fabricare Habeas primo vas ovuum rotundum ... — ... unitates per multiplicationem praedictam. | |
| (460) | De usu baculo Iacobi (Thorndike-Kibre 173.2). Nachtrag. Zinner 5067. 1 | |
| 460 | Tit.: [ohne Titel] Baculus Iacob instrumentum quo mediante homo invenit latitudinem altitudinem et distantiam sic habet fieri. Accipe baculum planum ... — ... quot sunt signa in baculo ostendit distantiam. | |
| (461-470 [?]) | Leer. |