|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40624 |
Melk, Benediktinerstift, Cod. 911 (841, P 31)
TEXTE ZUM ORDENSLEBEN: IOHANNES DE SPIRA. IODOCUS WEILER DE HEILBRONN. IOHANNES NIDER. NARCISSUS HERZ DE BERCHING. MICHAEL DE PRAGA. BONAVENTURA. HUMBERTUS DE ROMANIS. IOHANNES DE PALOMAR. MODUS VISITANDI MONASTERIA CANONICORUM REGULARIUM SANCTI AUGUSTINI ET ORDINIS SANCTI BENEDICTI CUM INTERROGATORIO
Papier 336 Bl. 215×135 Melk, 1441
Handschrift aus 4 Teilen zusammengesetzt: 1 (2-206) 1441; 2 (207-310) Melk, 1441; 3 (311-323); 4 (324-335)
Volldigitalisat
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 10)
Moderne Bleistiftfoliierung, Fehler: Zählung springt von 176 auf 180; 229, 259 und 319 in der Zählung übersprungen. HDS als Bl. 337 bezeichnet.
| Teil 1 | 2-206 Papier 1441 |
| Datierung auf 198r. | |
| Schrift: | |
| Schriftart: Bastarda Mehrere Hände, darunter (36r-60v) Nicolaus-de-Dinkelsbühl-Schreiber I. | |
| Ausstattung: Rubriziert | |
| Teil 2 | 207-310 Papier Melk, 1441 |
| Datierung und Lokalisierung nach Melk auf 308v. | |
| Ausstattung: Rubriziert | |
| Teil 3 | 311-323 Papier |
| Ausstattung: Rubriziert | |
| Teil 4 | 324-335 Papier |
| Schrift: | |
| Schriftart: Bastarda 332v-335r geschrieben vom Nicolaus-de-Dinkelsbühl-Schreiber I. | |
| Ausstattung: Rubriziert |
Hs. enthält 2 Fragmente
| VDS | VDS + HDS Papier 15. Jh. |
| HDS | HDS + VDS Papier 15. Jh. |
| Einband: Melk Mitte 15. Jh. Gotisch Schmucklos |
| Spätgotischer Einband: türkis gefärbtes Leder über Holz. Melk, Mitte 15. Jh. Zwei Riemenschließen (ein Haken verloren). – (VD) Signatur- und Titelschild (Wortlaut gegenüber dem Katalog von 1483 gekürzt): Exposicio capituli XXXIII regule S. Benedicti. Item tractatus de proprietate monachorum. Item tractatus magistri Iohannis de Polomar de esu carnium. Et plura alia vide infra 4o folio. |
| (3r) Melker Besitzvermerk und Signatur des 16. Jh. – Der Hinweis in VL X (1999) Sp. 795, dass der Codex aus dem Vorbesitz des Iodocus Weiler an des Collegium ducale in Wien gegangen sein soll, ist irrig. Die Handschrift ist zumindest zum überwiegenden Teil in Melk geschrieben, ein Text sogar nach Melk lokalisiert (Bl. 308v). – Hs. im Katalog von 1483 unter der Signatur D 133 (MBKÖ I, 221 Z. 1-15) genannt, im Katalog von 1517 unter der Signatur E 19. – (2r, 3r) Kleiner Rundstempel Bibliotheca Mellicensis ((Melk Inventar I, Tafel XIV Abb. 36), (1r, 2r, 3r, 335v) Rundstempel Bibliothek des Stiftes Melk (Melk Inventar I, Tafel XIV Abb. 39). |
"VL", "MBKÖ I", "Melk Inventar I", "Kaeppeli", "PL", "Madre", "Kropff 1747", "Pez TA I", "Girgensohn 1964", "Mansi XXIX", "COD", "Helmrath 1987", "Pez BA II", "Bonaventura, Ed. Quaracchi VIII", "Distelbrink", "Berthier 1889", "Santiago Otero 1987", "Friedberg II", "Potthast", "Amort, Vetus disciplina II", "Niederkorn-Bruck 1994"
alle Initien
| (VDS + HDS) | Tractatus theologicus, Fragment. | |
| (1rv) | Lektionar-Fragment. 2. Hälfte 13. Jh. | |
| (2r) | Leer. | |
| (2v) | Tabula codicis (15. Jh.). | |
| (2v) | De devotione. 1 | |
| 2v | Tit.: [ohne Titel] Item si vis obtinere devotionem ac in ipsa conservari summo studio anima ... — ... [Blatt beschädigt, Text unvollständig] | |
| (3r-32r) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
  : Expositio in caput 33 regulae s. Benedicti. 1 | |
| 3r | Tit.: (Rot) Incipit Exposicio fratris Iohannis de Spira super capitulo XXXIIIo regule sancti patris Benedicti Praecipue hoc vitium radicitus amputandum est de monasterio ne quis praesumat aliquid dare aut accipere sine iussione abbatis ... Hoc est capitulum 33 regulae beati Benedicti quod potest dividi in tres partes. In prima prohibetur monachis ne res temporales debeant habere ... — ... sed delectatur nequissimo vitio proprietatis. | |
| (32r-54v) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
: De proprietate monachorum. 1 | |
| 32r | Tit.: (Rot) Incipit tractatus de proprietate Praecipue hoc vitium radicitus amputandum est de monasterio etcetera. Quia in hoc capitulo regulae XXXIIIo prohibetur monachus ne habeat proprium ... — ... iustificat qui tale quid sacrilege commisit in Deum. -- (Schlussschrift) Et in his ita sit finis huius primi tractatus de proprietate. | |
| (54v-60v) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
: De communitate. 1 | |
| 54v | Tit.: (Rot) Incipit tractatus de communitate Praecipue hoc vitium radicitus amputandum est de monasterio. ([Rot] Quia in hoc capitulo regulae proprium accipitur prout secundum similitudinem sumptum opponitur communi capitulum 1). Cum in initio praecedentis tractatus dictum sit quod hoc nomen proprium dupliciter accipiatur uno modo per oppositum ad alienum ... — ... sicut hoc patet in feudatorio usu fructuario et emphyteuta. | |
| (61r-81v) | Leer. | |
| (82r-83v) | Iodocus Weiler de Heilbronn
: Tractatulus utrum habere possit monachus proprium (1437) (Lit.: VL X [1999] Sp. 798 [F. J. Worstbrock, Albrecht Hausmann]). 1 | |
| 82r | Tit.: [ohne Titel] Utrum monachus possit proprium habere aut alia essentialia regulae non servare ... — ... et tendentia ad maiorem etcetera. –- (83v Schlussschrift, Werkdatierung ?) Anno 1437 responsum fuit sic in aula collegii ducalis studii Wiennensis per venerabilem magistrum Iodocum de Hailprun[na] licenciatum in theologia. (Darauf folgt nochmals eine Auflistung der wichtigsten Punkte). | |
| (84r-198r) | Iohannes Nider OP
: Tractatus de reformatione status coenobitici (Drucke: Paris 1512; Toulouse 1605; Antwerpen 1611 [online]. – Kaeppeli 2541). (84r) Praefatio, (84r-86v) Capitulatio, (86v) Text. 1 | |
| 84r | Tit.: (Rot) Incipit tractatus magistri Iohannis Nider ordinis predicatorum de reformacione status cenobitici etcetera Rogatus sum a te pater mi qui reformationis officio ... (Capitulatio) Prima pars quae a conformitate ... Primum [capitulum] ostendit libertatem arbitrii esse causam omnium bonorum ... (86v, cap. 1) Nolite conformari huic saeculo sed renovamini in novitate sensus vestri ... Ita inquit divinus apostolus ad Romanos 12: Ecce triplex doctrina ... — ... vitae aeternae dabitur possessio ad quam nos ipse perducat qui in aeternum vivit et regnat. Amen. -- (198r Schlussschrift, Datierung) Explicit tractatus magistri Iohannis Nider ordinis predicatorum sacre pagine professoris de reformacione status cenobitici anno domini MoCCCCoXLIo [1441] tempore concilii generalis Basiliensis sub horrendo scismate duorum summorum pontificum scilicet Eugenii depositi per concilium et Felicis per ipsum concilium electi ac confirmati qui et fuit dux Sabaudie vel Saphoie etcetera. | |
| (198v) | Formula confessionis. 1 | |
| 198v | Tit.: [ohne Titel] Benedicite dominus sit nobiscum. Amen. Ego miser peccator confiteor omnipotenti Deo et vobis venerabiles patres loco Dei me graviter et multipliciter in vita mea peccasse ... — ... et quales fuerint illae cogitationes. | |
| (198v, 199v) | Formula absolutionis gratiae datae a concilio Basiliensi. Nahzeitiger Nachtrag, mit Verweiszeichen fortgesetzt auf 199v unten. 1 | |
| 198v | Tit.: Forma absolucionis gracie date a concilio Basiliensi Post confessionem absolutio primo si fuerit excommunicatus promittat et iuret vitare causam vel factum propter quid fuit excommunicatus et percutiatur super dorsum cum virgo dicendo Psalmo 'Miserere mei Deus etcetera' ... — ... (199v) ... et communioni fidelium. In nomine patris et filii et Spiritus sancti. Amen. | |
| (199rv) | Modus confitendi. 1 | |
| 199r | Tit.: [ohne Titel] Praemissa discussione et examinatione conscientiae tuae ... — ... intelligam te diligam te domine Deus meus. | |
| (200r) | Narcissus Herz de Berching
: Forma absolutionis data monasterio Mellicensi a. 1439. 1 | |
| 200r | Tit.: Forma absolucionis [gestrichen: trad] a censuris tradita a magistro Narcisso Ego auctoritate mihi in hac parte concessa et mea auctoritate quae fungero absolvo te ab omni vinculo excommunicationis suspensionis et interdicti ... — ... non fecerunt causa ligamentorum seu censurarum etcetera. | |
| (200v-206v) | Leer. | |
| (207r-v) | Bernardus Claraevallensis OCist
: In laudibus virginis matris homiliae, Homilia IV, Exc. (PL 183, 55-88; Ed.: J. Leclercq–H. Rochais, S. Bernardi Opera IV. Rom 1966, 13-58). Hier: IV, S. 55 Z. 5 - 56 Z. 19 (= Absatz 9 Mitte bis 10 Ende). 1 | |
| 207r | Tit.: Item Bernhardus in omelia ultima super ewangelio 'Missus est' Non est magnum esse humilem in abiectione. Magna prorsus et rara virtus ... — ... canes efficimur revertentes ad vomitum. | |
| (208r-213v) | Petrus de Pulkau
: Sermo in principio reformationis de 'Ecce nos reliquimus omnia' (Mt 19,27) (Madre 1965, 329 f. Nr. 9. – Lit.: Kropff 1747, 292 Nr. II unter dem Namen Iohannes de Spira, jedoch fraglich. Pez TA I, weist diesen Sermo Henricus de Hassia zu. – Girgensohn 1964, 174 Nr. 36.). Hier im Titel Iohannes de Spira zugewiesen. Im Inhaltsverzeichnis (2v) dieser und die folgenden sechs Sermones ebenfalls Iohannes de Spira zugewiesen: Item septem sermones patris Iohannis de Spira quorum aliqui facti fuerunt ad monachos in principio reformacionis alii postea. 1 | |
| 208r | Tit.: (Rot) Sermo in principio reformacionis Iohannis de Spira Ecce nos reliquimus omnia (Mt 19,27). Haec sunt verba apostolici coetus per os beati Petri principis apostolorum dominum alloquentis et dicentis 'Ecce nos reliquimus omnia etc.' ... — ... quod erat eis cor unum et anima una etc. | |
| (214r-217r) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
: Sermo de 'Hora est iam nos de somno surgere' (Rm 13,11). 1 | |
| 214r | Tit.: [ohne Titel] Hora est iam nos de somno surgere (Rm 13,11). Scribit apostolus ad Romanos et allegat beatus pater Benedictus in principio regulae. Quamvis somnus proprie dictus ... — ... in certa exspectatione futurae gloriae quam nobis omnibus concedere dignetur dominus noster Iesus Christus qui cum patre et Spiritu sancto vivit et regnat unus Deus in saecula benedictus. Amen etc. Deo gratias. | |
| (217v-218v) | Sessio 21 concilii Basiliensis quomodo divinum officium in ecclesia celebrandum sit (Nr. III-XI, 1435 VI 9) (Druck: Mansi XXIX, Sp. 105-108; COD 1973, 489,26 - 492,28. – Lit.: Helmrath 1987, 335 f.). 1 | |
| 217v | Tit.: Quomodo officium divinum in ecclesia celebrandum sit Si quis principem saeculi haec rogaturus habitu honesto gestu decenti prolatione non praecipiti sed distincta ... — ... poenas irritas esse haec sancta synodus decrevit. – (218v Schlussschrift) Datum inter cetera Basilee in sessione publica die Iovis mensis Iunii in feria 5a ante [recte: post ?] penthecosten anno etc. 35o [9.6.1435]. | |
| (219r-221v) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
: Sermo de observatione monasticorum votorum. 1 | |
| 219r | Tit.: [ohne Titel] Vovete et reddite domino Deo vestro (Ps 75,12). Scribitur Psalmo 75o. Haec verba tractans glossa ordinaria distinguit duo genera votorum. Unum quod fit de aliquo bono ... — ... quae et si nec dum nobis tam cara et desiderabilia sunt certae horror poenarum nos exterreat donec aurora in meridianum diei transeat fervorem id est timor servilis in perfectam caritatem etcetera. | |
| (222r-224r) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
: Sermo de 'Nemo mittens manum suam ad aratrum' (Lc 9,62) (pro reformatione monasterii S. Benedicti ?) (Lit.: Kropff 1747, 292 Nr. III). 1 | |
| 222r | Tit.: (Rot) Alius sermo eiusdem Nemo mittens manum suam ad aratrum ... (Lc 9,62). Quae quidem verba tractans sanctus Thomas Secunda Secundae quaestione CLXXXIX articulo primo et ipsius solutione dicit in sententia ... — ... quis illas ei ita annexuit nisi ecclesia sicut dixit etc. | |
| (224v-225v) | Quaestiones de oboedientia, statu et paupertate monachorum. 1 | |
| 224v | Tit.: [ohne Titel] Quaerit aliquis cur oboedientia sit pars iustitiae et sit de necessitate praecepti ita ut nullus sine ea salvari possit. Ad quid ergo valet religiosos in voto suae professionis vovere oboedientiam ... (225r) Item notandum quod status secundum sanctum Thomam Secunda Secundae quaestione idem et sequentibus in humanis actionibus status dicitur esse quando aliquem habent ordinem ... (225v) Item paupertas inopia vel egestas patet coniungere ... Item paupertas voluntaria ... — ... aut operibus misericordiae insistendo necessaria mendicaret. | |
| (226r-228v) | Michael de Praga OCart
: Remediarium abiecti prioris, cap. 12 (Druck: Pez BA II [1723], 229-468). Hier Pez BA II, 393-404. 1 | |
| 226r | Tit.: Ex remediario abiecti prioris Tam monstruose et miserabiliter administrantur nunc dignitates quod spirituali viro gaudendum est si a talibus sit liber. Praelationis statum hodie in Christi ecclesia multa miserabiliter monstruositate deformatur ... — ... displicet officii honorem fugere debet etc. | |
| (230r-234r) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
: Sermo de iustificatione a peccatis et profectu in virtutibus (I). 1 | |
| 230r | Tit.: [ohne Titel] Eratis aliquando tenebrae ... (Eph 5,8). Haec sunt verba apostoli ad Ephesios. Quibus circa eos tria fecit. Primo reduxit eis ad memoriam eorum ... — ... lucere vere et ardere utile sibi et aliis. | |
| (234v-239v) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
: Sermo de iustificatione a peccatis et profectu in virtutibus (II). 1 | |
| 234v | Tit.: (Rot) Alius sermo eiusdem de eodem Eratis aliquando tenebrae ... (Eph 5,8). Dixi in praecedente sermone quod in his verbis secundum quod tracta fuerunt ad nostrum intentum duo tanguntur. Primo quid est peccatorum iustificatio ... — ... sua sanctissima gratia eadem lux quae est Deus trinus et unus. Amen. | |
| (240r-243r) | Iohannes (Wischler) de Spira OSB
: Sermo de vita religiosa. 1 | |
| 240r | Tit.: [ohne Titel] Deduxit eos in viam rectam ... (Ps 106,7). Haec auctoritas potest convenienter exponi de religiosis ita ut sit iste sensus eius ... — ... ac potestas summa et immensa in saecula saeculorum. Amen. Deo gratias. | |
| (243v) | Excerpta patrum. 1 | |
| 243v | Tit.: [ohne Titel] Canon: Diversitatem corporum diversitas sequitur animorum ... Item Augustinus | |
| (244r-274v) | Bonaventura OFM
: Apologia pauperum contra calumniatorem, Exc. (Ed.: Bonaventura, Ed. Quaracchi VIII, 233-330. -- Distelbrink 31 f., Nr. 26). 1 | |
| 244r | Tit.: [ohne Titel] Item notandum quod sicut tripliciter dicitur bonum et etiam malum sic et perfectum et imperfectum videlicet in genere et circumstantia et secundum se bonum ... — ... (274v) ... habentibus possessiones. | |
| (275rv) | Leer. | |
| (276rv) | Bonaventura OFM
: Apologia pauperum contra calumniatorem, Exc. (Ed.: Bonaventura, Ed. Quaracchi VIII, 233-330. -- Distelbrink 31 f., Nr. 26). 1 | |
| 276r | Tit.: Secunde responsionis prima particula quartumque capitulum in quo aspectus martyri de se perfectus ostendit ... Spirituali divinae legis intelligentia ... — ... per circumstantiam superadditam etc. | |
| (277r-281v) | Leer. | |
| (282r-288r) | Humbertus de Romanis OP
: Expositio regulae S. Augustini, Excerpta (Ed.: Berthier 1889, I 43-633. - Kaeppeli 2016). Stark gekürzte Exzerpte beginnend mit Kap. 3 (= Ed. S. 49). 1 | |
| 282r | Tit.: (Rot) Extracta ex Humberto super regulam sancti Augustini Item quod praedicatio plus competat religioso quam saeculari patet ex hoc quod Chrysostomus super Matthaeum 13 capitulo sic dicit: Ostenditur nobis ex hoc loco quod parentes et domum et cetera huiusmodi relinquere debet ... — ... et inane reputatae sunt ei. Ecce quam per ... omnes gentes. | |
| (288v) | Cicero, Marcus Tullius
: Excerpta. 1 | |
| 288v | Tit.: [ohne Titel] Item narrat Tullius de officiis libro secundo quod cum essent duo praetores collectae Parides et Sophodes | |
| (288v) | Nota de oboedientia. 1 | |
| 288v | Tit.: [ohne Titel] Item quaeritur utrum subditus in isto casu teneatur oboedire praelato | |
| (289r-293v) | Leer. | |
| (294r-296r) | Tractatulus de oboedientia. 1 | |
| 294r | Tit.: [ohne Titel] Notandum est quod duplex est bona oboedientia. Quaedam est sufficiens sed imperfecta ut est illa qua quis oboedit solum in his ad quae tenetur ... — ... et si facere velint quod mandatur. | |
| (296v-298v) | Leer. | |
| (299r-v) | Bernardus Claravallensis OCist
: In Quadragesima de Psalmo 'Qui habitat', Exc. (PL 183, 185-254; Ed. J. Leclercq, H. Rochais: S. Bernardi Opera IV. Rom 1966, 383-492). Hier: Ed. IV, 386 Z. 20 ff. (Auszüge aus Sermones 1-7). 1 | |
| 299r | Tit.: Collecta ex scriptis beati Bernhardi super Psalmo Qui habitat Item sunt aliqui qui sperant quidem in domino sed frustra ... — ... iuxta apostolum noluisse acquiescere videbantur. | |
| (300r-308v) | Iohannes de Palomar
: De esu carnium monachorum ad Iohannem [de Ochsenhusen] abbatem Scotorum Viennae (Santiago Otero 1987, 147 f.). 1 | |
| 300r | Tit.: [ohne Titel] Amantissimo patri domino Iohanni abbati monasterii sanctae Mariae ordinis sancti Benedicti Viennae Scotorum vulgariter nuncupati Iohannes de Palomar velut unus ex monachis vestris ... Cum primum vestrae paternitatis accepi notitiam adeo me vestra religiositas sui ad amorem et reverentiam traxit ... (300v) Surgent in iudicio filii Rechab homines ex illo carnali populo ... — ... sed timeo ne dum verbum traheret verbum ad prolixitatem nimiam tractatulus iste perveniret etc. Haec dicta sint sub correctione non solum sanctae matris ecclesiae et omnium ad quos de iure ... correctio pertinet sed etiam cuiuslibet melius sentientis. Deo gratias. -- (308v Schlussschrift, Datierung, Lokalisierung) Explicit tractatus de esu carnium monachorum reverendi magistri Iohannis de Palomar decretorum doctoris ac sacri apostolici palacii auditoris viri excellentissimi tempore sacre Basiliensis concilii anno domini 1441 etc. in monasterio Mellicensi. | |
| (309r-310r) | De delectatione. 1 | |
| 309r | Tit.: [ohne Titel] Nota cum delectatio percipitur aut statim repellitur aut retinetur si statim repellitur tunc est leve peccatum ... — ... et talis in se non est laudabilis vel vituperabilis. | |
| (310v) | Leer. | |
| (311r-323v) | Collecta monastica ex diversis libris. Textkompilation aus Mönchstatuten, Texten zum Mönchsleben, Zitate von Autoritäten, Exempla, etc. 1 | |
| 311r | Tit.: (Rot) De religiosis regulariter viventibus Religiosi qui secundum vota sua professionis vivunt in genere sunt angeli et dii ... (De proprietariis) Item religiosi proprietarii non sunt fundati super fundamentum apostolorum ... — ... et sepelierunt ad virum suum. | |
| (darin 322v-323r) | Innocentius III. papa (Lotharius Segni)
: Constitutio 'Cum ad monasterium Sublacense' (1202) = X 3.35.6 (Ed.: Friedberg II, 599-600. – Potthast Nr. 1734). 1 | |
| 322v | Tit.: (Rot) Capitulum de proprietate Cum ad monasterium Sublacense venissemus. Prohibemus igitur districte sub virtute scilicet oboedientiae sub testificatione divini iudicii ne quis monachorum de cetero aliquo modo proprium possideat ... — ... ut contra eam nec summus [eingefügt: pontifex] possit licentiam indulgere etc. | |
| (324r-331r) | Interrogatoria in visitationibus monasteriorum canonicorum regularium ordinis sancti Augustini (Vgl. Amort, Vetus disciplina II, 1078-1084 [Ablauf, jedoch nicht Wortlaut übereinstimmend]). 1 | |
| 324r | Tit.: Interrogatoria generalia ... (324r) Interrogatoria generalia in monasteriis monialium In visitandis monasteriis canonicorum regularium ordinis sancti Augustini primo interrogetur inter se aut cum praeposito fecerant aliquam conspirationem contra visitationem ... — ... ne videantur monasteria expensis nimium gravare etc. | |
| (331v-335r) | Modus visitandi monasteria ordinis sancti Benedicti: Interrogatorium (Ausgabe: Niederkorn-Bruck 1994, 217-222 [nach Melk, Cod. 911, 331v-335r]. -- Lit.: Niederkorn-Bruck 1994, 46 f.). 1 | |
| 331v | Tit.: Modus visitandi monasteria ordinis sancti Benedicti In nomine domini amen. Primo postquam domini visitatores ad locum visitandum pervenerint notificantur abbati quatenus totum conventum convocet ad capitulum ... — ... Secundo an in ecclesiis incorporatis pro monasterio sint monachi et quot etc. etc. | |
| (335v) | Leer. | |
| (336rv) | Brevier-Fragmente. Melk, 1. Hälfte 14. Jh.; rubriziert. | |
| (HDS + VDS) | Tractatus theologicus, Fragment. |