Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40639 
Melk, Benediktinerstift, Cod. 929 (908, Q 47)
UNIVERSITÄTSHANDSCHRIFT PRAG UND WIEN: NICOLAUS DYBINUS. ANDREAS DE OLMÜTZ. IUPITER. BONCOMPAGNUS. THYMO DE ERFORDIA. IOHANNES DE GARLANDIA. PS. BERNARDUS CLARAEVALLENSIS. NICOLAUS BERTRUCIUS. DONATUS. NICOLAUS DE SCHWEIDNITZ. ARTES DICTANDI. VARIA (lateinisch/deutsch)
Papier   I, 293 Bl.   205×145   Prag, 1. Viertel 15. Jh. (1399, 1416, 1421) und Wien, 1. Viertel 15. Jh. (1415)   
Abbildungen von VorderdeckelVorderdeckel-SpiegelIr1r61v62r70v77v85v114v115r147v148r153r153v156v159v162r173r174r177v178r187v193r202r215r220r221v222r263r263*v264r268v281r281v284v285v292vHinterdeckel-SpiegelHinterdeckel
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 21)



Aus dieser Handschrift stammt das 'Melker Salbenkrämerspiel' bzw. 'Melker (rheinfränkisch-hessische) Osterspiel' (heute New York, Pierpont Morgan Library, MS M.886). Die 6 Blätter wurden im 19. Jh. entnommen und mit Teilen anderer Melker Handschriften zu einer bibliothekarischen Bindesynthese vereinigt (Melk, Benediktinerstift, Cod. olim 864, P 58), die wiederum 1929 an E. P. Goldschmidt (London) verkauft wurde. Nach der Wiederauflösung der Bindesynthese brachte Goldschmidt die Teile einzeln zum Verkauf. Curt F. Bühler erwarb das Osterspiel im Juni 1937 und vermachte es 1957 der Morgan Library (Harrsen 1958, 64).
"Harrsen 1958", "Walther, Initia", "", "Grammatici latini IV", "Holtz 1981", "Schwenke 1903", "Henkel 1988"
alle Initien
(VD-Spiegel, f. 293 (= HD-Spiegel) (mit Neumen)) Brevier-Fragmente. Melk, um 1200; rubriziert; neumiert (Lit.: Höchtl 1990, I 105-128, II Abb. 31-59 (Fragmentkodex VII).
(VD-Spiegel, f. 293 (= HD-Spiegel)) Neumen.
(Ir) Federproben.
(Ir) Verse.
   1
Ir Nimium nivium vivum vivi mimi vi Curris cum scurris de murris cuncta liguris. Ebibo de murris donec ... gallae mumurris.
(Ir) Tabula codicis (um 1500).
(Iv) leer.
(1r-61v) Nicolaus Dybinus Viaticus dictandi (Nicht gedruckt. – Lit.: VL VI [1987], Sp. 1066 Nr. 5 [H. Szklenar]). Teil I mit Randglossen, z. T. beschnitten (Hinweishände auf 1r, 20v und 21v); (35r) Teil II (vorher 'et sic explicit', hier aber ohne Überschrift, jedoch mit 'secundus tractatus' bezeichnet in Cod. 364).
   1
1r Tit.: (Sentenz) Dens manus os oculi nares de mane laventur (daneben eine Zeigehand).
Populis (!, recte: a populis oder populus) gentium in tenebris erroris ambulantium compulsus amoris nodulo. Compunctus doloris stimulo qui seducti multarum iudicia volentium artis dictandi iudicio frui... (1v) Dicit Aristotelis primo suae Poetriae: Omnis oratio poetica vel est laudatio vel est vituperatio. Ex quo colligitur quod omne dictamen cum sit oratio poetica vel pertineat ad laudem vel ad vituperium. Secundum Ludolfum in summa sua ista quasi idem significant: dictamen epistola littera ... — ... utilitatem velud spero fructuosam. Quod numquam divinitatis nomen retributionem beneficiorum per aeternam donationem gratiarum. -- (61v Schlußschrift, Vorlagendatierung ?) Explicit viaticus Debini de arte dictandi per manus [eiusdem: gestrichen] sub anno domini M°CCCLXX quinto [1375]. Est finitus in civitate (?) Pragensi 2a [bricht ab ?]. (Neue Zeile, Datierung) Explicit viaticus de arte dictandi sub anno domini M°CCCC°XXI° feria 5ta post festum Bernhardi [21.8.1421].
(62r) Musterbrief.
   1
62r Tit.: [ohne Titel]
Sanctissimo in Christo patri ac domino domino G. divina providentia papae 6ti [sexti] virtus clementia Dei sacri Romani imperii ... Verba nobis oblata recipimus... ... — ... Datum (?) sub sigillo nostrae maiestatis. Salvator mundi salva nos.
(62r-70v) Ars dictandi (mit Correctoria).
   1
62r Tit.: [ohne Titel]
Gamfredus in poetria sua asseren... (?) ...: Carmen debet mundari a vitiis et postea coloribus exornare. Cui Tullius sic inquiens alludit: Ars prius emendanda a vitiis et postea virtutibus exornanda ... — ... (65r) ... et alia per correctoria sequentia edocentur. Et sic est finis istius. (65v-70v Beispielsammlung, zunächst Exordia) Princeps: Excellentissi serenitatis principique domino domino Wenczlaw [Wenceslao] regi Bohemiae... -- (70v) ... ut cordium removeantur suspiria dolorasti.
(70v-77v) Andreas de OlmützCorrectoria = Ars dictandi per exempla (Erwähnt bei: Triska 1967, 33.).
   1
70v Tit.: Incipiunt correctoria edita per venerandum magistrum Andream de Olmuncz. Primo de filio ad patrem
Genitori suo cuius dilectionis fervor numquam intepuit H. civi in S. oboedientiarum integritate... Cum natus nativitatis ... — ... cum nostris sigillis sunt appositi. Actum et dictum tali loco. -- (77v Vorlagendatierung [von der selben Hand wie die Vorlagendatierung 1375 mit der Datierung 1421 auf 61v]) Anno domini M° CCC° LXXXXVI feria 2a in vigilia gloriosi apostoli Iacobi maioris [24.7.1396] per reverendum magistrum Andream de Olmuncz.
(77v-85v) Ars dictandi (mit Briefbeispielen).
   1
77v Tit.: [ohne Titel]
Consulo narro peto cum scribit amicus amico ... (78v Filius scribit patri) Genitori sibi cordialissimo I. civi in C. ... — ... (78v) ... Sit quam ministratrix humilis Christi familiatrix. ... (85v) ... Voluntas petita libenter crebrius pro factis est ponderanda.
(85v-112v) Ars dictandi (Briefbeispiele), lat./dt.
   1
85v Tit.: [ohne Titel]
Notandum personae civiles simplices in suis meritis scribunt. Istud nomen ad initium honestus nisi ex superhabundanti scriberent ut prosequens exemplum: Honesto viro Iohanni Brant civi in Hirseburg fautori suo dilecto constanti servitute praeponi ... Si ad aliquid tempus priedie me obligabam servitiis... (Dt. Fassung) Dem erbern manne Iohanni Brant burger czu der || minem lieben gunner steten dienst czu/o vor. Ich habe mich eyn dienest zu/o dem erbern manne Petro Boyer burger zu/o Breslaw uf etliche zit egestern verbunden ... — ... mit unser kayserlichen maiestet ingesigel angehenket den vorsigilt lossen werden.
(113ra-114va ) Iupiter (Monoculus, Francigena)Summa de arte dictandi (Walther, Initia 17707). Lit.: VL IV 1983) Sp. 429 f. F. J. Worstbrock). - Camargo 1996.).
   1
113ra Tit.: [ohne Titel]
Si dictare velis et iungere schema loquelis ... — ... Da grates Christo completio (?) iungitur isto. (Schlußschrift) Explicit summa Iovis. (Rot) Explicit summa Iovis deo gracias. Amen. (Schreibername ?) Iudocus dei gracia.
(früher zwischen f. 114 und 115 (?)) Melker (rheinfränkisch-hessisches) Osterspiel (früher: Melker Salbenkrämerspiel), lat./dt. (Ed.: Bühler--Selmer 1948 Lit.: VL VI 1987) Sp. 377 f. Hansjürgen Linke).
   1
114x Incipit ludus in nocte paschae. Primo mercator exiit cantando quod sequitur ... — ... Heu uber internas mentes.
(115r-147v (Exc.)) Boncompagnus 'Boncompagnus' (Rhetorica antiqua) (Teiled.: Rockinger 1864, I 128-174; V. Pini, Scheda per Boncompagno, in: Dai Dettatori al Novecento. Studi in ricordo di Carlo Calcaterra nel primo anniversario della sua morte. Turin 1953, 58-68; Neuedition durch J. Purkart in Vorbereitung).
   1
115r Tit.: Incipiunt excerpta ex libro magistri Bonconpagni
De commendatione filii habentis bonum ingenium studium et memoriam rogat pater ut de filio studente sibi veritas intimetur... Mirificavit dominus dilectissimum filium vestrum ... — ... seu vitium cautius evitatur. -- (Darauf folgt ein von anderer Hand nachgetragenes Verzeichnis von Kapiteln des vorliegenden Werkes ?: Nota primo de commendacionibus studencium cum responsionibus ... De suasionibus et dissuasionibus in matrimoniis contrahendis).
(148r ) Musterbrief aus dem Universitätsbereich. Genannt sind Petrus Capellanus als Adressat sowie Nicolaus ...schelch und dominus Erhardus de Rechsendarff.
   1
148r Tit.: [ohne Titel]
Sinceri amoris affectum cum obsequio semper laeto domine praeamande. Vestrae benignae pietati intimo praeconium gloriosum exordium exultationis praepono ... — ... videbitis semper pronum. Pio in laudis acie residenti domino Petro Cappelano in tali loco amico suo praeelecto.
(148v-149r) Definitiones diversae, maxime rhetoricales.
   1
148r Tit.: Victorinus
Rhetorica est scientia quae docet nos apposite loqui ad persuadendum cum subtilitate verborum et gravitate sententiarum. Civitas est collecta hominum multitudo ... — ... Argumentatio est artificium non in veniendi sed dicendi.
(149r) Musterbriefe.
   1
149r Tit.: [ohne Titel]
Seipsum ad omnia paratum. Diligende pater. Penuriis variis oneratus .. Sollers honeste domine. <..., 1 Wort unleserlich> in confinio Pataviae cum rebus vestris salubriter perductus per capitaneum oppidi dicti C. captus... Amoris et obsequii. <..., 1 Wort unleserlich> sedule praeconcepta. Intelleximus quidem quod in vestra (?) civitate rector scholarium laborem multifarium suis cum scholaribus frequentem habeat sollicitudinem et idoneus sit circa (?) pueros in scholicis disciplinis eos inbuendum ... — ... videbitur aequali honore vestro studebimus respondere.
(149v) leer.
(150r-153r ) Iupiter (Monoculus, Francigena)Summa de arte dictandi (Walther, Initia 17707). Lit.: VL IV 1983) Sp. 429 f. F. J. Worstbrock). - Camargo 1996.).
   1
150r Tit.: [ohne Titel]
Si dictare velis et iungere schema loquelis ... — ... Da grates Christo pro facto Iupiter [korrigiert aus: iugiter] isto. (153r Schlußschrift, Datierung) Explicit summa Iovis anno XVI° [1416]. (Darauf folgen einige lat. Worterklärungen) Assiduitas id est continuatio ... taciturnitas id est silentia.
(153v-156r) Thymo de Erfordia Correctoria ex Summa (Lit.: Peter Wolff, Der Briefsteller des Thymo von Erfurt und seine Ableitungen. Diss. Bonn 1911. -- Lorenz 1989, 325-327 Nr. 41).
   1
153v Tit.: (Rubrik des ersten Briefs unleserlich, da großteils weggeschnitten)
Necessitatis stimulo perurgente ad paternae subiunctionis dexteram ... — ... ab extraneis sive notis etc. -- (156r Schlußschrift) Expliciunt correctoria ex summa Tymonis.
(156v) Arbor affinitatis.
(157r-158r (Fragm.; mit Glossen) ) Iohannes de Garlandia Verba deponentialia (Zahlreiche Frühdrucke von 1483-1504. -- Walther, Initia 20264; Bursill-Hall 1976, Nr. 13 Lit.: VL IV 1983) Sp. 617, Nr. 4 F. J. Worstbrock).
   1
157r Tit.: [ohne Titel]
Vescor cum potior fruor addas fungor et utor... (Randglosse:) Sed titulus huius libri est haec oratio libri magistri N. Saxoni Hidenensi [Hildesheimensi] de verbis deponentialibus... Iste liber prima sui divisione dividitur in tot partes secundum quot ponit verba deponentialia ... — ... Blandior assentior oblandior addas adulor ||| [bricht am Ende einer Rectoseite ab, Versoseite unbeschrieben].
(158v-159r) leer.
(159v-161v) Ps. Bernardus Claravallensis OCist De cura et modo rei familiaris (PL 182, 647-651. Ed.: Cossar 1975, 97-102).
   1
159v Tit.: Incipit epistola beati Bernhardi ad Raymundum militem de cura et modo rei familiaris
Gratioso et felici militi Raimundo domino Castri Ambrosii Bernardus in somnium deductus salutem. Doceri petis a nobis de cura et modo rei familiaris utilius gubernandae ... — ... ad quem eam perducat sua damnabilis senectus. Amen.
(162r-173r (mit deutschen Glossen)) Nicolaus Bertrucius Regimen sanitatis (Druck: Nusquam antea impressum collectorium totius fere medicine Bertrucii Bononiensis [...]. Lyon 1509. -- Thorndike--Kibre 28.15. -- Parallelüberlieferung: Wien ÖNB, Cod. 5486, 107r-130r).
   1
162r Tit.: (Rot) Incipit regimen sanitatis
Actus medici circa opus humanum sextuplex est. Primus observativus omnium praecipuus quia est respectu obiecti nobilissimi sanitatis ... — ... nisi cum morbo magnificato amplius nequierit dominari. -- (173r Schlußschrift, Datierung, Schreibername, Lokalisierung) Explicit cum Dei auxilio regimen sanitatis de practica Protruci Bononiensis ordinarii in medicina excellentissima die Iovis [= Donnerstag, ev. Gründonnerstag] anno 15° [1415]. Reportatum per me Andream ab venerabili magistro Martino pro tunc Wyenne existente. De quo laudetur Deus. Amen. [AFM I, 22: Beschluss der Fakultät vom 28.4.1413 «Fuit eciam conclusum ibidem et concessum Mag. Martino quod deberet pronuncciare Practicam Bertucii, quam Mag. Berchtoldus fecit pronuncciari et hoc quia scolares petierunt pro illo facultatem./span>
(173v) Tabula litterarum figurarumque lunae.
(174r-177r) Martinus medicus Viennensis (?)Tractatus de phlebotomia.
   1
174r Tit.: [ohne Titel]
Nota primo quod phlebotomia et minutio idem significant. Et phlebotomia sic describitur: Est evacuatio venalis quae multitudinem humorum evacuat ... — ... 15um sunt ipsa corpora caelestia quae tripliciter impediunt ut dictum est supra etc.
(177rv) Regimen mensium (Monatsregeln).
   1
177r Tit.: [ohne Titel]
In Ianuario cottidie bonum vinum bibe sanguinem non minuas ... — ... (177v Schlußschrift) Hec fuit dicta per eundem [= Nicolaus Bertrucius oder Martinus magister ?] de minucione.
(zwischen Bl. 177 und 178) Mehrere Lagen entfernt: heute Teil 7 und 8 in Melk, Cod. 873, p. 199-284.
(178r-221v ) Donatus, Aelius De partibus orationis ars minor (Ed.: Grammatici latini IV, 355-366; Holtz 1981, 583-674 [Ed. der spätantiken Textform]; Schwenke 1903, 37-49 [spätmittelalterliche Gebrauchsform auf der Grundlage der Frühdrucke]. – Lit.: Henkel 1988, 237-239).
   1
178r Tit.: (Invocatio) Assit in principio sancta Maria meum
Partes orationis quot sunt. Octo. Quae. Nomen pronomen verbum adverbium participium coniunctio praepositio etc. Nomen. Et est terminus secundae impositionis et non primae impositionis. Per illam particulam excluduntur res ... — ... interiectionum etc. Et sic est finis. (Danach noch einige Federproben und Notizen).
(222ra-263*va) Vocabularius 'Abyssus' (Parallelüberlieferung: Klagenfurt BB, Cod. XXXI b 2, 192r-215v; Zwickau, Ms. I, XII, 2, 102v-134v [Schipke 1990, 55 f.]).
   1
222ra Tit.: [ohne Titel]
Hoc opus attendens nequaquam sit comprehendens... (Griechisch-lateinische Wortliste) Alpha a, anthropos homo... (Erstes Lemma) Aquila est avis vivens de morte et rapina aliarum avium ... Abyssus id est profunditas igitur ab a ... — ... zelus id est vindincta [!, recte: vindicta] etc.
(263*va) De litteris hebraicis (RB 9415; vgl. auch RB 9906).
   1
263xa Aleph id est doctrina seu sacra scriptura. Beth id est domus hoc est ecclesia. Gimel id est plenitudo legis vel retributio ... — ... Thau id est signum seu vocatio fidelium.
(263*vb) Versus de quattuor temperamentis seu humoribus (aus der Schola Salernitana) (Walther, Initia 10131).
   1
263xb Tit.: [ohne Titel]
Largus amans hilarius ridens rubeique coloris... Hirsutus fallax irascens prodigus audax... Hic somnolentus piger in sputamine multus... Invidus et tristis cupidus dexterque tenacis ... — ... lucemque coloris.
(263*vb) Aenigma (Rätsel).
   1
263xb Tit.: [ohne Titel]
Sunt quinque fratres quorum duo sunt sine barba. Sunt duo barbati quintus utrumque tenet ||| [bricht ab]
(263*vb) Federproben.
(264r-267r) De tribus coloribus rhetoricae (Parallelüberlieferung: Mainz StB, Hs I 188, 216r-218v; Tübingen UB, Mc 144, 125r-126v).
   1
264r Tit.: [ohne Titel]
Notandum quod communiter triplices colores ponuntur scilicet sententiarum verborum transsumptionum et XVI modi octo prolongandi et octo abbreviandi quos cum exemplis prosequi declarando brevissime... (Incipiunt colores verborum primus) Repetitio fit dum in principio diversarum clausularum eadem dictio pluries ornate (?) repetitur (?) ... — ... Orditur narrat partitur et inde refutat Confirmat claudit habet has orationes partes.
(267r-268r) Ars dictandi.
   1
267r Tit.: Nota numerum cum diffinicionibus parcium epistole
Exordium est cura qua animus auditoris vel iudicis aperiatur vel ad audiendum constituitur... (267v Nota hic aliqua valde valencia ad composicionem litterarum) Primo enim sciendum est quod duplex est status personarum scilicet spirituales et saeculares ... — ... sive per punctum sive per regulas pausatur.
(268v-281r) Nicolaus (de) Swidnitz (Schweidnitz)Correctoria et epistolae = Ars dictandi (Parallelüberlieferung: Klagenfurt UB, Pap. 146 [Knapp 2004, S. 177 f.]).
   1
268v Tit.: (Titel des ersten Briefes) De filio studente ad patrem
Ad vestra decreta [!, lies: discreta] paterna intimatione iugiter subiective solita genitoris benignitas... Piissime mi genitor ... — ... (280v, Instrumentum procuratorie) In Christi nomine. Amen. Sub anno etc. Honorabilis vir ... (281r) ... ut prius in aliis dictum est. (281r Schlußschrift, Datierung, Schreibername) Expliciunt correctoria et epistole reverendi domini Nicolay Schwidnicz scripte nec non finite sub anno incarnacionis domini M° CCC° LXXXXIX° in proxima feria 2a post festum sancti Iohannis baptiste [30.6.1399] per Iohannem de Husen.
(281rv) Studentenklage.
   1
281r Tit.: [ohne Titel]
Scholica catervula sua pandit suspiria mirificae pietati fuit quidam nostri mirabilis ordinis fundator ... — ... Te stante veritate date et dabitur vobis etc.
(281v-284v) Correctoria aus der Schule des Nicolaus de Schweidnitz (Ars dictandi).
   1
281v Tit.: (Erster Brief) Correctorium de filio studente ad patrem
Amore ac fideli subiectione cordis omni cum constantia praenotatis ... — ... Superscriptio. Discreto ac honesto viro domino I. de G. rectori huius ecclesiae nunc sinceriter dilecto. -- (284v Schlußschrift) Expliciunt correctoria facta a quodam studente stante tunc temporis cum domino Ny[colao] de Schwidnicz in exerciis suis.
(284v-292v) Paraphrasen aus verschiedenen rhetorischen Einführungstexten aus dem Universitätsbetrieb.
(284v-285r, 284v (!)) Ars dictandi.
   1
284v Tit.: [ohne Titel]
Nota quod partes principales sunt quinque. Prima est affectus et ista semper debet scribi per actiones ... — ... valiturum. Datum etc.
(285v) Ars dictandi 'Cursus curiae archiepiscoporum et episcoporum et iudicum spiritualium', Exc.
   1
285v Tit.: [ohne Titel]
Excerpta de summa cursus curiae archiepiscoporum et episcoporum iudicum spiritualium circa finem ipsius: Notatur ad hoc quod aliquis scire possit artem dictandi oportet ut simpliciter habeat usum dictandi quia usus et ars docuit quod sapit omnis homo ... — ... sunt magno commodo in honore.
(285v-289v) Tractatus ex compendio poetriae pro missilibus.
   1
285v Tit.: Tractatus ex compendio poetrie pro missilibus
Hic autor ponit quoddam notabile quod in litteris missilibus firmiter est observandum et dicit quod littera debet constare ex planis et lucidis seu brevibus verbis ... — ... et fautoribus nostris generosis etc. etc.
(290r-292r) Nicolaus Dybinus De modo dictandi tractatulus = Exc. aus dem 'Viaticus dictandi' (Auszug) (Lit.: Szklenar 1981, 158-160.).
   1
290r Tit.: [ohne Titel]
Rhetorica est scientia docens materiam invenire inventam disponere dispositam eloqui elocutam memoriae commendare commendatam aliis debite pronuntiare. In qua descriptione tanguntur quinque partes rhetoricae quae habentur in his versibus ... — ... (292r) ... cum bonitate demonstrat proprie hiis praeludat maiestate. Tunc sequitur quid sit exordium.
(292v oberer Freirand) Versus (Walther, Initia 18605; Chevalier 19464).
   1
292v Tit.: [ohne Titel]
Stella serrata micans facie rutilante decora Ecce tuum famulum nunc [?] patiare loqui.
(292v) Musterbriefe.
   1
292v Tit.: [ohne Titel]
Laudabiliter amicabilem ingenibus [?] caritatem singulis praeconceptis. Misericordia enim hominem bonum reddit ... — ... videbitis nunc et semper. (Subscriptio) Unico sui cordis refugio dolorisque medicamini <...> etc. carissime sibi praeamande.