Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40658 
Melk, Benediktinerstift, Cod. 960 (1, A 1)
BREVIARIUM CAERIMONIARUM MONASTERII MELLICENSIS (ORDO AD COMMUNICANDUM ET UNGENDUM INFIRMUM). SPECULUM ARTIS BENE MORIENDI. IOHANNES SCHLITPACHER. BERNARDUS DE WAGING
Papier   I, 427 S., I*   220×145   Melk (?), 1457-1459
Handschrift aus 6 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-24); 2  (25-44); 3  (45-122) 1457-1458; 4  (123-306) 1457-1458; 5  (307-350q); 6  (351-427) 1459
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 10)


Teil 11-24   Papier   
Lagen: VI24
Schrift:
Ausstattung: Rubriziert   
Teil 225-44   Papier   
Lagen: V44
Schrift:
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Teil 345-122   Papier   1457-1458
Lagen: 4.V122
Schrift:
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Teil 4123-306   Papier   1457-1458
Lagen: 8.V282 + VI306
Schrift:
Schreiber: Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB   Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung: Illuminiert   Rubriziert   Fleuronnéeinitiale(n)   
Teil 5307-350q   Papier   
Lagen: 3.V350q
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(307-326) Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 2(327-350) Schreiber: Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB   Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   
Teil 6351-427   Papier   1459
Lagen: 2.VI398 + (VI-3)413c + (V-3)427
Schrift: 4 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(351-404) Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 2(405-413) Schreiber: Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB   Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 3(414-423) Schreiber: Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB   Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 4(424) Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Ausstattung: Rubriziert   

Hs. enthält 2 Fragmente
VSI   Pergament   um 1200
Um 1200 und 14. Jh.
Schrift:
(424) Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schreiber unbekannt.
Ausstattung: Rubriziert   
NSI*   Pergament   15. Jh.
Ausstattung: Rubriziert   

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien   Schmucklos        
Spätgotischer Einband: Rauhleder über Holz mit Streicheisenlinien. Eine Riemenschließe. Ledersignakel an einigen Textanfängen. (VD, HD) Je fünf kreisrunde Beschläge. (VD) Mittelalterliches Titel- und Signaturschild erhalten.


(Ir, HDS) Melker Besitzvermerke des 15. Jh.; (I*r) Melker Besitzvermerk des beginnenden 16. Jh.: Iste liber est monasterii Melicensis; (VDS) Melker Besitzvermerk des 16. Jh. mit Sentenz: Iste liber est monasterii monasterii (!) Mellcensis (!). Comedere carnes noli, legumina placeant sana.. (I*v, 1, 423, 427, I*r) Melker Stempel Bibliothek des Stiftes Melk (Melk Inventar I, Tafel XIV Abb. 39). – Im Katalog von 1483 unter der Signatur A 102 genannt (MBKÖ I 165, Z. 10-17), im Katalog von 1517 unter der Signatur K 118.

Die Texte in Teil 4 und 5 sind in nahezu identischer Abfolge auch in Melk, Cod. 1390 (Melk, dat. 1457) überliefert.

Christine Glaßner / August 2019
"Melk Inventar I", "MBKÖ I", "Hisch 1972", "GW", "Rudolf", "Madre", "Bloomfield", "VL", "RB", "Chevalier", "PL", "CPL", "CPPM", "CMD-A III", "Grammatici latini IV", "Holtz 1981", "Schwenke 1903", "Henkel 1988"
alle Initien
(VD-Spiegel) Tabula codicis (15. Jh.).
(VD-Spiegel) Besitzvermerk des 16. Jh.(siehe Sigle G).
(Ir-v) Missale-Fragment; um 1200 und 14. Jh. Einzelfragment.
(Ir) Besitzvermerk des 15. Jh. (siehe Sigle G).
Teil 1
(p. 1-24) Breviarium caerimoniarum monasterii Mellicensis: Kranken- und Sterberitus (Ed.: Hisch 1972, 1-32; vgl. Breviarium caerimoniarum cap. III,19). Hier: Hisch 1972, 1-27. – Mit zahlreichen Korrekturen und Nachträgen.
   1
p. 1 Tit.: (Rot) Ordo ad communicandum infirmum. (Schwarz) De modo ungendi fratrem infirmum
Inprimis pulsetur campana capituli et fratres qui possunt in ecclesiam conveniant. Interim sacerdos praeparat se omnibus sacerdotalibus indumentis praeter casulam ... — ... V. Requiescat in pace. R. Amen.
(p. 24) Orationes pro defunctis.
   1
p. 24 Tit.: [ohne Titel]
Avete omnes fideles animae qui hic et uibque in sancta pace requiescite qui vos redemit ... Miserere domine per gloriosam resurrectionem ... — ... per eum qui venturus est iudicare vivos et mortuos et saeculum per igne. Amen.
Teil 2
(p. 25-42) Speculum artis bene moriendi (Drucke: GW 592, 592a, 2597-2614. – Rudolf 75-82; Madre 292-295; Bloomfield 1076. – Lit.: VL IX [1995] 40-49 [K. Schneider]). (p. 38-42) Orationes.
   1
p. 25 Tit.: Tractatus de arte moriendi [auch im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel, anonym]
Cum de praesentis exilii miseria mortis transitus propter moriendi imperitiam multis non solum laicis verum etiam religiosis atque devotis ... Cum omnium terribilium mors corporis sit terribilissima sicut philosophus ait tertio Ethicorum ... — ... (p. 42) adiuvent te orationes omnium sacerdotum et levitarum et omnium ecclesiae catholicae graduum ut in pace sit locus tuus et habitatio in Ierusalem caelesti. Per eundem Christum.
(p. 42-44) Exemplum de papa et capellano, cum orationibus. Hier als Schlussteil des 'Speculum artis bene moriendi' überliefert.
   1
p. 42 Tit.: (Rot) Nota utile miraculum
Fuit quidam papa qui dum ad extrema venisset interrogabat capellanum suum virum idoneum et devotum quem plurimum diligebat quibus suffragiis post mortem eius eum vellet apud Deum adiuvare ... — ... unde unicuique bene et secure mori volenti super omnia est neccessarie ut prius antequam mors eum occupet mori discat. (Von anderer Hand) Laus Deo.
Teil 3
(p. 45-120) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Claviger Psalterii (RB 4951. – Lit.: VL VIII [1992] 735 Nr. V.1.a [F. J. Worstbrock]).
   1
p. 45 Tit.: (Titel mit Datierung) In Christi nomine 1457 incipit claviger Psalterii (am unteren Freirand) 14 die Augusti [14.8.1457]
Circa librum Psalmorum est sciendum quod quamquam apud Hebraeos teste beato Hieronymo in prologo galeato non inter prophetas sed inter hagiographa numeretur ... (p. 47) Venerabilis igitur doctor Nicolaus de Lyra in fine prologi suae expositionis super libro Psalmorum dicit quod beatus Hieronymus ter transtulit Psalterium ... (p. 47) Beatus vir qui non abiit in cnsilio impiorum (Ps 1,1). Circa illum primum Psalmum sciendum quod ipse est sine titulo in hebraeo ut etiam dicit beatus Hieronymus ... — ... secundum illud Psalmi 83[,5]: Beati qui habitant in domo tua domine in saecula saeculorum laudabunt te. Ad quam laudem nos perducat qui cum patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. – (p. 120 Datierung, Schlussschrift) 1458 Idus Aprilis [13.4.1458] (Rot) Explicit claviger psalterii. (Darauf folgen zwei geschwärzte und daher unleserliche Zeilen).
(p. 121-122) Canticum graduum cum commentario. Nachtrag zum vorhergenden Text, einzuschieben nach p. 116 (siehe Verweiszeichen).
   1
p. 121 Tit.: (Rot) Canticum graduum
Domine non est exaltatum ... (Ps 130). Titulo in hebraeo est Canticum graduum
Teil 4
(p. 123-302) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Glossa Psalterii (Glossa litteralis super Psalmos) (RB 4950. – Überliefert auch in München BSB, Clm 18524a, 3ra-148v [!], mit Zuschreibung an Schlitpacher: (Rot) Prohemium in glozam litteralem per religiosum patrem magistrum Iohannem Slytpacher cenobii Mellicensis monachum ad profectum fratrum simplicium utiliter compilatam. – Lit.: VL VIII [1992] 735 Nr. V.1.b [F. J. Worstbrock]).
   1
p. 123 Tit.: (Invocatio und Datierung) In Christi nomine 1457 feliciter 7a Decembris [7.12.1457] (Ergänzung von der Hand des Bernhard Pez 1. Drittel 18. Jh.) Ioannes de Weylheim Prior Mellic. Author
Psallite sapienter (Ps 46,8). Scribitur Psalmo 46to. In his duobus verbis primo invitat nos propheta ad psalmodiae actum dicendo 'Psallite', secundo exprimit psalmodiae modum subiugendo 'sapienter' ... Circa librum Psalmorum sive Psalterium est sciendum quod licet contineat tres Psalmorum quinquagenas tamen unus liber exsistit ... (p. 124) Beatus vir (Ps 1,1). [Interlinearglosse: nunc in spe] ... [Glosse:] Primus Psalmus in hebraeo carens titulo per modum praefationis inducit ad studium sacrae scripturae ... — ... Laudate dominum in sanctis eius (Ps 150,1) [Interlinearglosse: id est societate sanctorum ex hominibus] ... omnis spiritus laudet dominum. Apologia finalis: Vir magnae peritiae ac religiositatis primi mei praelati ... quae autem recte posita fuerint reperta divinae attribuantur bonitati. Cui sit laus et honor in saecula saeculorum. Amen. – (p. 302 Schlussschrift, Datierung) Psalterii centenis glosa sit ista diebus. Finis colleccionis 24 die Iunii 1457 [24.6.1457] (Am unteren Seitenrand weitere Datierung) Explicit Henrici 1458 [13.7.1458].
(p. 303) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Expositio in Pater noster (RB 4954; Bloomfield 8237 mit Verweis auf 8623). Text mit Glossen.
   1
p. 303 Tit.: [ohne Titel]
Pater noster [Interlinearglosse zu Pater: seu per creationem et gratiam] ... [Glosse:] Dominica oratio quae Matthaei sexto capitulo continetur duas partes habet in quarum prima docet nos dominus suam captare benevolentiam ... — ... sed libera nos a malo [Interlinearglosse: id est a poena peccata debita ad quod inducti fuimus. Amen [Interlinearglosse: id est fiat quod petitur].
(p. 303) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Expositio in Ave Maria. Text mit Glossen.
   1
p. 303 Tit.: [ohne Titel]
Ave Maria gratia plena ... [Marginalglosse:] Salutatio angelica habetur Lucae primo capitulo. Angelus tamen in salutatione non posuit nomen Maria ... — ... Iesus Christus. Amen. [Explicit Marginalglosse:] etiam in sua assumptione.
(p. 303) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Expositio in Symbolum apostolorum. Text mit Glossen.
   1
p. 303 Tit.: [ohne Titel]
Credo in Deum patrem omnipotentem ... [Marginalglosse:] Symbolum dicitur a sin quod est con et bolus quod est morsellus sum ... — ... et vitam aeternam. Amen.
(p. 304) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Expositio in Magnificat. Text mit Glossen.
   1
p. 304 Tit.: [ohne Titel]
Magnificat anima mea dominum ... [Interlinearglosse zu: Magnificat] id est magnum recognoscit ... [Marginalglosse:] Canticum suum composuit Dei genetrix Maria virgo propterea quando visitavit Elisabeth ... — ... ad patres nostros Abraham et semini eius in saecula.
(p. 304) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Expositio in Canticum Simeonis ('Nunc dimittis'). Text mit Glossen.
   1
p. 304 Tit.: [ohne Titel]
Nunc dimittis servum tuum ... [Interlinearglosse zu: dimittis] semper mori ... [Marginalglosse:] Sequens canticum fecit sanctus senex Simeon quando Iesum puerum in templo praesentatum accepit ... — ... et gloriam plebis tuae Israel.
(p. 304-305) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Expositio in Canticum Zachariae ('Benedictus'). Text mit Glossen.
   1
p. 304 Tit.: [ohne Titel]
Benedictus dominus Deus Israel ... [Interlinearglosse zu Benedictus] semper sit ... [Marginalglosse:] Canticum sequens quod edidit Zacharias pater sancti Iohannis Baptistae cantatur in matutinis laudibus ... — ... in viam pacis.
(p. 305-306) Te Deum (Hymnus) (Chevalier 20086). Nur Text.
   1
p. 305 Tit.: [ohne Titel]
Te Deum laudamus te dominus confitemur ... — ... in saecula saeculorum. Amen.
(p. 306) Ps. Athanasius AlexandrinusSymbolum 'Quicumque' (PL 88, 585 f.; Ed.: C. H. Turner. Journal of Theological Studies 11 [1910] 401-411. -- CPL 167; CPPM II, 38, 699). Nur Text.
   1
p. 306 Tit.: [ohne Titel]
Quicumque vult salvus esse ... — ... salvus esse non poterit.
Teil 5
(p. 307-350) Pars Breviarii (Cantica nocturnalia de tempore et de sanctis, hymni, antiphonae, responsoria).
   1
p. 307 Tit.: [ohne Titel] (Titel im Inhaltsverzeichnis VD-Spiegel) Item cantica nocturnalia de tempore et de sanctis
Domine miserere nostri te etiam exspectavimus esto brachium nostrum ... Audite qui longe estis quid fecimus dicit dominus ... Miserer domine plebi tuae ... Benedicite domino omnia opera laudate ... — ... Oratio: Domine sancte Spiritus Deus omnipotens qui coaeualis et coaeternus ... et ignem sanctissmi amoris tui. Amen. – (Tagesdatierung rot) Finitum in vigilia nativitatis sancte Mariae virginis [7.9.].
(p. 350a-350q) Leer (8 ursprünglich unsignierte Blätter).
Teil 6
(p. 351-403) Bernardus de Waging OSB Epistola seu tractatus contra illicitum carnium esum monachorum ordinis sancti Benedicti (Lit.: VL I [1978] Sp. 780 [W. Höver]).
   2
p. 351 Tit.: (Rot) Epistola seu tractatus contra illicitum carnium esum monachorum ordinis sancti Benedicti
Iesu Christi cultori religionis amatori veritatis exquisitori fratri Martino ordinis sancti Benedicti monacho in Wiblingen professo frater Bernardus eiusdem ordinis monachus in Tegernsee utinam dignus in eodem Iesu Christo cum puro fraterno affectu aeternam salutem sed et quae recta sunt recte sapere nec non intellectu opere efficaciter adimplere. Religiose pater ac praecolende frater. Tua pridem caritativa mecum in monasterio sancti Udalrici Augustae habita collatio ... — ... ignosce quaeso et ora pro me.
p. 390 Tit.: [ohne Titel] (Am Rand von der Hand des Bernhard Pez, 1. Drittel 18. Jh.) Bernardi Tegernseensis lamentationes et Treni super excidio ac desolatione ... conversationis et vitae monasticae
En finis verborum adest sed minime dolorum. Dum enim singula quamvis ordine confuso superius hucusque descripta ... — ... ac praeter intentionem lamentando depromisi. – (Werkdatierung) Hoc autem scriptum finivi in vigilia sancti Andree apostoli Christi domini nostri anno nativitatis eiusdem Mo CCCC. LVIo [1456]. Deo gratias.
(p. 404) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB (?) Brevis confirmatio conclusionum in tractatu contra illicitum carnium esum (Vgl. VL I [1978] 781 [W. Höver], mit Zuweisung an Schlitpacher als vermutlichen Autor).
   1
p. 404 Tit.: (Invocatio und Datierung) In Christi nomine 58 [1458]
Iesu Christi cultori etcetera. Huius tractatus primae duae conclusiones videntur indubitatae. Conclusio tertia praevaricatio a monacho etcetera ... — ... in ipsa curiosius disputare. Amen.
(p. 405-406) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Epistola ad Bernardum de Waging (Iudicium de tractatu Bernardi de Waging contra illicitum esum carnium) (1458 VIII 27]. Auch überliefert in München BSB, Clm 18600, 311rv.
   1
p. 405 Tit.: (Invocatio und Datierung) In Christi nomine. Amen. 1458.
Patri sincerius sibi praecolendo fatri videlicet Bernardo Tegernseeensi coenobii digno pirori frater Iohannes S. [Schlitpacher] misellus vicariae indesinentiam caritatis. Fautorum amicissime non fictas animo tibi grates ... — ... te ipsum habere ostendisti evidenter. Datum etc. – (p. 406, Datierung) 27 Augusti [27.8.1458].
(p. 407-413) Expositio (Sermo) in Marci evangelii caput ultimum. Vermutlich ein Predigtentwurf, mit zahlreichen Korrekturen und Ergänzungen. Mit deutschen Einsprengseln am Rand.
   1
p. 407 Maria Magdalena et Maria Iacobi et Salome emerunt aromata ... (Mc 16,1). Licet magna laetitia sit rem desideratam invenire maxime tamen cumulatur laetitia cum res ipsa
(p. 413a-c) Leer.
(p. 414-423) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Summula Psalmorum materialis (RB 4953. – Auch überliefert in München BSB, Clm 18524a, 151ra-156ra [mit Zuweisung an Schlitpacher auf 151r: Summula psalmorum collecta per magistrum et patrem Iohannem Schlippacher Mellicensis cenobii monachum professum]. Kürzende Bearbeitung siehe: Materiale Psalterii. – Lit.: VL VIII [1992] 735 Nr. V.1.c [F. J. Worstbrock]).
   1
p. 414 Tit.: (Datierung rot) In Christi nomine 1459. (Tagesdatierung am unteren Rand rot) 7 Maii [7.5.1459]. (Nachtrag von der Hand des Bernhard Pez, 1. Drittel 18. Jh.) Iohannes de Weylheim Mellic. Prior est author. (Zeitnahes Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel) Item tractatulus brevis de continencia singulorum Psalmorum
De Psalmorum materia quantum ad sensum litteralem doctores sancti et scholastici saepe variantur ... Beatus vir etc. (Ps 1,1). Primus Psalmus inducit ad studium sacrae scripturae quae in Psalterio sub divinae laudis forma continetur ... — ... Laudate dominum etc. (Ps 150,1). Psalmus ultimus est invitatio ad divinam laudem quae licet appareat esse secundum modum veteris legis tamen videtur melius ut intelligatur de statu beatorum in patria et sit conclusio totius libri Psalmorum. Et ita per instrumenta musica hic designatur magnitudo caelestis iocunditatis ut sit sensus spiritualis unde finaliter concluditur. Omnis spiritus laudet dominum. Si tantilla hac summula fortasse ... – ... sed a domino Deo qui omnibus dat affluenter humiliter et fidenter postuletur. Cui sit gloria laus honor aeternaliter. Amen. – (Zwei Schlußverse mit Werktitel) Summula psalmorum finitur materialis / Festo vitalis cur colo laude Iesum. (Datierung) Explicit 1459 11 Maii [11.5.1459].
(p. 424) Michael Lochmair de Heideck Resolutio dubii an eligendus abbas ordinis sancti Benedicti debeat esse triginta annorum (In VL V [1995] Sp. 891-893 nicht genannt.). Nach Vergleich mit Wien ÖNB, Cod. 4953, 17r (CMD-A III, Abb. 296) kein Autograph des Michael Lochmair, sondern Abschrift aus einer Vorlage. Aufgrund der Lebensdaten Michaels (1462 Immatrikulation an der Wiener Universität, 1468 Beginn des Kanonistikstudiums [VL I 891 [F. J. Worstbrock]) muss es sich wohl um einen Nachtrag handeln.
   1
p. 424 Tit.: Dubium
An eligendus in abbatem ordinis sancti Benedicti debeat esse triginta annorum sicut eligendum in episcopum vel eum sufficiat [korrigiert aus: sufficiat eum] viginti quinque esse annorum sicut ordinandus in sacerdotem. Et videtur primo quod requiratur aetas XXX annorum quia eligendus in abbatem debet esse sacerdos ... — ... quia sic abbas necessario debet esse in ordine sacerdotali ut dictum est. – (p. 424 Schlussschrift) Michael Lochmair manu propria scripsit.
(p. 425-426) Leer.
(p. 427) Tabula codicis (zum Katalog von 1483 gehörig).
(I*) Donatus, Aelius De partibus orationis ars minor (Fragment) (Ed.: Grammatici latini IV, 355-366; Holtz 1981, 583-674 [Ed. der spätantiken Textform]; Schwenke 1903, 37-49 [spätmittelalterliche Gebrauchsform auf der Grundlage der Frühdrucke]. – Lit.: Henkel 1988, 237-239). um 1400.
(HD-Spiegel) Besitzvermerk des 15. Jh. (siehe Sigle G).