Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=40818 
Melk, Benediktinerstift, Cod. 1153 (906, -)
BINDESYNTHESE DES 19. JAHRHUNDERTS:A. 'SIBYLLEN BUCH'B. UNIVERSITÄTSHANDSCHRIFT WIEN HUMANISTISCHER PRÄGUNG (lateinisch/deutsch)
Papier   162 Bl.   205×145   Wien und Melk, 5. Jahrzehnt 15. Jh. und 2. Hälfte 15. Jh.   
Abbildungen von VorderdeckelVorderdeckel-SpiegelVorsatzblatt rVorsatzblatt v1v11r13r15r20r21r25v30r35v36r37r38r39r47r48r50r64v67r78r86r89r115r132r133r148v150r150v151r151v152r152v155rHinterdeckel
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 28)

"Walther, Initia", "Walther, Proverbia"
alle Initien
(Irv) Tabula codicis (von der Hand des Bibliothekars Theodor Mayer).
(1r) Leer.
(1v-11r) 'Sibyllen Buch' (Sibyllenweissagung), dt. (Ed.: Neske 1985, 242-300 Lit.: VL VIII 1992) 1145-1152 B. Schnell, N. F. Palmer).
   1
1v Tit.: [ohne Titel]
Got was ye und ist ymmer Und zerget sein wesen nymmer ... — ... und ein news edreych (!) und dy towtten erstent alle geleych.
(11v-12v) Iacobus a Voragine OP Legenda aurea, cap. 1 exc. (De secundo adventu scilicet ad iudicium) (Druck: Th. Graesse, 31890, cap. 1 exc., hier: 7 Z.23-11 Z.22; G. P. Maggioni, Iacopo de Varazze, Legenda aurea I [Millennio Medievale 6 Testi 3]. Florenz 21998, 17-22, cap. I, 93-187. -- Kaeppeli 2154).
   1
11v Tit.: [ohne Titel]
Secundum quod praecedet iudicium erit antichristi fallacia. Ipse enim omnes decipere conabitur quattuor modis ... — ... et opera specialiter stabunt adversum nos ante Deum nos fortiter accusando etcetera.
(13r) Holzschnitt: Christus am Kreuz.
(13v) Confiteor.
   1
13v Tit.: [ohne Titel]
Confiteor Deo patri omnipotenti gloriosae virgini Mariae et omnibus sanctis et nobis sacerdoti loco Dei de omnibus peccatis quae feci ... — ... post hanc vitam numquam a te separatus promittas. Amen.
(14r) Hermann von Reichenau Antiphona 'Alma redemptoris mater' (Antiphona maior de BMV, Weihnachtsantiphon), dt. (Ed. der lat. Fassung: AH 50 [1907], 317 f. , Nr. 244 [6.] Lit.: VL III 1981) Sp. 1082-1090, bes. 1083 Franz-Josef Schmale).
   1
14r Tit.: [ohne Titel]
Got mueter hymel phat dy das ewig wart umfangen hat ... — ... durch den tu trugst an deinem armm uber all synder dich erparm. Amenn.
(14v) Leer.
(15r-19r) Doctrinae XXV de modo studendi (Parallelüberlieferung: Augsburg UB, Cod. I.3.2° 16, 126v-130r; Freiburg UB, Cod. 1283, 15v-16v).
   1
15r Tit.: [ohne Titel]
Quoniam in studio et in modo studendi plures viderim errantes ideoque praesentem tractatum colligere sum compunctus ponendo in eo aliquas regulas ... — ... qui autem docti fuerunt fulgebunt sicut splendor firmamenti etcetera. Laus Deo eiusque genitrici.
(19v-20r) Versus de nummis.
   1
19v Tit.: <...> 1° libro
Denarius est mensura omnium rerum qui pro nobis fide iussor est in omni necessitate et in omni re de qua indigemus. In terra summus rex est omni tempore nummus (Carmina Burana 11, V. 1 = Walther, Initia 9133) ... — ... wan ich nimer pin so ist di lieb gar da hin.
(20rv) Consilium patris ad filium de variis vitae generibus metrice (Ed.: Rudolf Peiper, Zur lateinischen Cato-Literatur. ZfdPh 5 [1874] 165-186, hier: 179-186).
   1
20r Tit.: Consilium patris ad filium: (Rot) Vir bene vestitus reputatur esse peritus
Disce fili litteras et vires earum Quia sine littera valet homo parum ... — ... Sunt qui fiunt clerici vere sapientes.
(21r) Versus (Walther, Initia 13517).
   1
21r Tit.: [ohne Titel]
Oscito (Glosse: ganuntzen) singulto (hestzitzen) sternuto (niessen) stertuo sterto (schnarchen) nauseo (wuellen oder graussen) Gluttio (-is ire slinden ?) mastico (-as -are kheunen) hio (giemen) tussio (huesten) ructo (grakhiczen) screoque (reuspern) His iunges emictaro (?) (schneizen) simulque gargarizare (gurgeln).
(21r) Sentenz.
   1
21r Tit.: [ohne Titel]
Qui cupit feminam (Glosse: mulierem) lites (guerram) cupit (desiderat) atque dolorem.
(21r) Sententia (Vgl. Werner 1966, 111 Nr. 71).
   1
21r Si careas aere te nemo cupit habere.
(21v) Sententiae variae.
   1
21v Tit.: [ohne Titel]
Amor Dei praecellit omnia. Nemo vivit sine peccato. Necessitas frangit legem ... — ... Desiderium stomachi debilitant nimia fercula.
(22v-23r) Leer.
(23v) Expositio verbi 'Alleluia' secundum doctores (Auslegung des Begriffs Alleluia nach den Kirchenvätern).
   1
23v Tit.: [ohne Titel]
Quod ille terminus 'Alleluia' secundum doctores sacrae theologiae diversimode interpretatur. Primo ut beatus Augustinus inquit alleluia dicitur ab alle ... — ... est verbum defectum.
(24r) Leer.
(24v) Verse (Bei Walther nicht nachgewiesen).
   1
24v Tit.: [ohne Titel]
Perna (Glosse: pachen) carens (deficiens) sale <...> perit sine virga (sine correctione) ... — ... Ergo videamus ut rideamus Post tactum actum habeamus.
(25rv (Widmungsbrief)) Leonardus Brunus (Aretinus) Epistola ad Colutium Salutatum = Prologus in Basilii Epistolam ad nepotes de utilitate studii in libros gentilium (Ed.: Leonardo Bruni Aretino, Humanistisch-philosophische Schriften [...]. Hrsg. und erläutert von Hans Baron [Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters und der Renaissance 1]. Leipzig 1928 [Reprint Wiesbaden 1969], 99 f. -- Bertalot II/1, Nr. 5718).
   1
25r Tit.: (Rot) Leonardi Aretini prologus in Magni Basilii ad virtutes exhortacionem feliciter incipit
Ego tibi hunc librum Coluti ex media ut aiunt Graecia delegi ... — ... quae [!, Ed.: quanta] ei sit gravitas etcetera.
(25v-35v) Basilius Caesariensis Ad adolescentes = Ad iuvenes religiosos quibus studiis operanda sint ad vitia reppellanda (versio latina Leonardi Bruni Aretini) = De legendis libris gentilium (Bertalot) (Drucke: GW 3700-3718 und 6471; Hain 7606 und 15982-16000; Straßburg 1507; Paris 1508. -- Bertalot II/1, Nr. 12348 Lit.: Lucie Schucan, Das Nachleben von Basilius Magnus 'ad adolescentes' Travaux d'Humanisme et Renaissance 133 Genf 1973, 62-76 und 235-242 zur Überlieferung).
   1
25v Tit.: (Rot) Magni Basilii ad virtutes exhortacio feliciter incipit
Multa sunt filii quae me hortantur ad ea vobis consulenda quae optima esse duco ... — ... quod vos non patiamini nunc recta consilia aspernantes. -- (35v, Schlußschrift, Lokalisierung, Datierung) Magni Basilii ad virtutes exhortacio explicit feliciter a Leonardo Aretino e greco in latinum noviter translata et scripta Wienne ad quintum Kalendas Augustas per [Schreibername rot übermalt] 1460 (rot Schreibername ?) Magister Petrus de Corona.
(36r-38v) Petrus de Rosenheim OSB Vita s. Benedicti (Walther, Initia 350 = Walther, Initia 2167 mit späterem Beginn). -- Lit.: Thoma 1962, 135 Nr. b.).
   1
36r Tit.: [ohne Titel]
Ad fratres pergo sathanas ait affuit ergo Murum confregit puerum quoque morte subegit ... — ... Offert quem merita tua ducerent perpete vita. -- (Schlußschrift von anderer Hand) Explicit vita sancti patris nostri Benedicti metrice per patrem Petrum de Rosenhaym.
(39r) Petrus de Rosenheim OSB Versus in laudem Iohannis Gallesii.
   1
39r Tit.: [ohne Titel] (Am oberen Rand eine Überschrift ? oder Datierung ? beschnitten) Ad camera (?) XXX. 26 (?) Ianua[ (?)
Cudere nunc metra peregrina resurge talia longis terrarum spatiis districta respira ... — ... Carmine quid caecinii lusum dum contigit nostri Hinc placidum mitto quo monasterium (?) datur ovo.
(39r) Petrus de Rosenheim OSB Versus de variis modis ova in cibum praeparanda (Diätetische Verse).
   1
39r Tit.: [ohne Titel]
Passio bissena monachorum decoquit ova / quo fastidio fessus gustus sit renovatus ... — ... Parvaque pomella manibus compressa quam frixa <..., letzter Vers weggeschnitten>
(39v) Petrus de Rosenheim OSB Versus in laudem casei Parmensis quem Petro de Rosenheim Iohannes Schaldermann [Schallermann] auditor Palatinus dono misit.
   1
39v Tit.: [ohne Titel]
Felix Parma datis melioris lactis abunde Prodiga largitrix praestans tibi caseus unde ... — ... Hinc tibi multimedas gratres reddo venerandas.
(39v) Petrus de Rosenheim OSB Versus in laudem Genesii de Porta iuris utriusque doctoris.
   1
39v Tit.: [ohne Titel]
Coge stilum musa suavi iam voce Thalia ... — ... ac iustos relevare queat damnare nocentos.
(40r) Petrus de Rosenheim OSB Carmen in laudem Andreae medici cuiusdam (Walther, Initia 12471). Lit.: Thoma 1962, 139 Nr. 2.a.).
   1
40r Tit.: [ohne Titel]
Nunc te philosophum medicum quoque lege (Variante als Glosse: laude) metrorum Andream dico contenta reddere spero (korrigiert aus: puero) ... — ... et mihi si credis medica datur iste fidelis.
(40v) Petrus de Rosenheim OSB Versus in laudem Francisci cuiusdam.
   1
40v Tit.: [ohne Titel]
Quid tibi Francisce tribuam quid Bartholomaee ... — ... Hoc magnum reputant quod nil valuisse probatur. (Nach einigen Leerzeilen) Accipe Francisce quid in ecloga dicat felix Parmensis per quam Parmensis pascua laude recitet. Haec calamo fragili dum lusu contigit iri metra Petrus caecini monachus claustri Medelici [= Melk ?].
(41r-43r) Colutius Salutatus Versus de viris illustribus (Druck: Ambrosii Traversarii [...] aliorumque ad ipsum et ad alios de eodem Ambrosio latinae epistolae a domno Petro Canneto [...] in libros XXV tributae [...] Adcedit eiusdem Ambrosii vita in qua historia litteraria Florentina [...] deducta est ab Laurentio Mehus. 2 Bde. Florenz 1759, CCCXV und CCCXIV. -- Walther, Initia 10433; Bertalot I, 3074, etc.).
   1
41r Tit.: Iunius L. Brutus alias Valentinus primus consul pater Lucretie
Lucretiae vindex sapiens non Brutus ut ante... (43r, Pauper Henricus poeta Florentinus) Fortunae casus missos ac verba doloris ... — ... quidem tibi transmittens parat Florentia matri.
(43rv) Gabrius de ZamoreisEpitaphium archiepiscopi Iohannis Vicecomitibus Mediolanensis (Drucke: siehe Bertalot. Verglichen mit: Emil Werunsky, Der erste Römerzug Kaiser Karl IV. [...] Innsbruck 1878, 10 f. -- Walther, Initia 15138; Bertalot I, Nr. 4653).
   1
43r Tit.: Epitafium domini Iohannis archiepiscopi Mediolanensis qui de domo dominorum de Mediolano fuit natus
Quam fastus quam pompa levis quam gloria mundi sit brevis et fragilis humana potentia quam sit ... — ... cum mihi sufficiat parvo quo marmore claudo.
(43v) Versus (Walther, Initia 18030; Walther, Proverbia 29303).
   1
43v Tit.: [ohne Titel]
Si timor est sine spe tunc desperatio laedit Et nisi spes timeat statim (!) praesumptio damnat ... — ... ergo timor sine spe nec spes valet absque timore.
(44r) Memorialgedicht über die Stationskirchen Roms (Parallelüberlieferung: München UB, 2° Cod. Ms. 262, 197v-198v).
   1
44r Tit.: He sunt staciones ecclesiarum alme urbis romae per XLam metrice composite una cum pascalibus
Pergo Sabinam quaeque Geor Io Paule Triphonem ... — ... Hinc et ad apost perges quam rotundam Latera Pangras.
(44v) Versus de morte et aetatibus hominis (Walther, Initia 12353).
   1
44v Tit.: [ohne Titel]
Nascens: Nudus ut est moris terram flens intro laboris. Infans: Infans absque dolo matris fruor bibere solo ... — ... Mortuus: ... oleo nullo modo gratus.
(45r-46v) Leer.
(47r-48r (cum glossis) ) Benedictus de Pileo Ecloga ad honorem invictissimi principis Sigismundi Romanorum et Hungariae regis (Ausg.: W. Wattenbach, Benedictus de Pileo, in: Festschrift zur Begrüßung der vierundzwanzigsten Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner. Leipzig 1865, 124-127. -- Bertalot I, Nr. 1856). Lit.: Bertalot, Studien II, 305 Anm. 2.).
   1
47r Tit.: Ecloga (Glossa: nutrix Neronis) Benedicti de Pileo ad honorem invictissimi principis Sigismundi Romanorum et Hungarie regis
Forte sub umbrosa cepit Constantia silva Pastores (Glossa: concilii praelatos) certamen (pro unione ecclesiae) erat cum Tirside (papa Iohannes XXIII.) magnum ... — ... Sic habeas faciles ad blanda praecamina nymphas (musas parvas). -- (48r, Schlußschrift von anderer Hand mit Werkdatierung) Ex nemore Constantiensi XVI Kalendis Novembris anno etc. 1416 [17.10.1416].
(48v-49v) Leer.
(50r-61r (mit Glossen)) Hieronymus de Vallibus Iesuida (Druck: Hain 15838-15845. -- Walther, Initia 10806; Bertalot I, Nr. 3251). Lit.: Henkel 1988, 262 Anm. 46.).
   1
50r Tit.: (Rot) Iherominus de Vallibus civis Patavini doctoris medicine clarissimi ad Petrum Donatum presulem Patavinum Ihesuida incipit foeliciter
Maxime (Glossa: supreme) caelicolum (caelicolarum) supera (in caelo trinitatis) qui celsus (altus) in aula... (Marginalglosse) Primo dat propositionem scilicet de eo qui ... — ... Gloria (scilicet superna) laus et honos tibi (scilicet Iesu) sint (scilicet pro gratiarum actione) ac summa (scilicet praemia) potestas (auctoritas) imperiumque ingens (indeficiens). Finis.
(61rv (mit Interlinearglossen)) Hieronymus Aliottus Carmen quo Christus in cruce animam fidelem acclamat (Druck: Gabriel Maria Scarmalius [Ed.], Hieronymi Aliotti [...] Epistolae et opuscula [...] notis et observationibus illustrata. Bd. I, Arezzo 1769, 221 f. -- Walther, Initia 4795; Bertalot I, Nr. 1329; Teil von Bertalot II/1, Nr. 4471).
   1
61r Tit.: [ohne Titel]
Dulcis (Glossa: mitis) amica (silicet mea) veni (silicet adiuve) Iesum (salvatorem tuum) quoque aversa vocantem (clamantem) ... — ... Brachia aperta (extenta) dedi (tribui) frontem quoque ad oscula (os) flexi (defeci ?). FINIS.
(61v-64r) Venantius Fortunatus Hymnus 'Salve festa dies' (Vgl. AH 50 [1907] 79-84 Nr. 69 [verschiedene Textformen]. -- Schaller--Könsgen 14550). Lit.: Henkel 1988, 104-109, 260 f.).
   1
61v Tit.: [ohne Titel]
Salve festa dies toto venerabilis aevo Qua Deus infernum vicit et astra tenet ... — ... Quos praesens aevo nocens infecerat hos modo reddit Ecclesiae pastor ubere lacte sum.
(64r) Ovidius Naso, Publius Metamorphoses, exc.: lib. XV, v. 391-402 (Versus de phoenice volucre).
   1
64r Tit.: [ohne Titel]
Haec tamen ex aliis generis primordia ducunt ... — ... Corpore de primo volucrem phoenica renasci.
(64v) Dante Alighieri Commedia divina, exc.: Inferno, canto XXIV, v. 106-111 (De phoenice volucre), italien.
   1
64v Tit.: Dantes Aligerius poeta vulgaris Florentinus
Cosi per li gran savi se confessa Che la fenice muore e poi rinasce ... — ... Et (!) nardo et mirra sono le ultime fasce.
(64v) Wien, Universität: Ankündigung einer Poetikvorlesung an der Wiener Universität.
   1
64v Tit.: Hec fuit intimacio facta in valva universitatis Bienne volentibus audire poetriam a quodam doctore
Qui fluxae fragilisque vitae maius curas humani animi mortalis quam ingenii speculum temporum testem veritatis lucem nuntium (?) vetustatis memoriae vitam ac humanarum rerum insperatum spectaculum et rebus gestis exitum condignum habere coepit feria secunda hora prima in magna stuba domui doctoris Guldein interesse non gravetur quo in loco M et P Sallustium in Catilinam legere incipiet.
(65r-66v) Leer.
(67r-69r) Antonius Constantius (de Fano) Versus ad Matthiam Corvinum regem (Ausg.: E. Abel, St. Hegedüs, Analecta nova ad historiam renascentium in Hungaria litterarum spectantia. Budapest 1903, 110-113. -- Walther, Initia 13631; Bertalot I, Nr. 4110).
   1
67r Tit.: (Von anderer Hand) Serenissimo Hungarorum regi domino Mathie Anthonius Constancius se commendat
Pannoniae armipotens rex et clarissimae gentis Et decus et blana (?) gloria summa patris ... — ... Antoni interdum non memor esse tui.
(69r-72r ) Ianus Pannonius Responsio elegiaca ad Antonium Constantium de Fano (Druck: Iani Pannonii ... Poemata ... Ad manu scriptum codicem Regium Corvinianum exacta ... Utrecht 1784. -- Walther, Initia 12086; Bertalot I, 3687).
   1
69r Tit.: (Von anderer Hand) Iohannis Pannonii episcopi Quinque ecclesiarum ex persona serenissimi domini Mathie regis Hungarorum ad Anthonium Constancium poetam italum responsio
Non levis Aonidum Constanti cura sororum Qui nos qui nostrum tollis ad astra patrem ... — ... Seu magnam exiguam sive feretis opem.
(72v-77v) Leer.
(78r-82r) Auctoritates patrum.
   1
78r Tit.: [ohne Titel]
Chrysostomus: Omnes homines antequam peccemus liberum habemus arbitrium si volumus sequi voluntatem diaboli an non ... — ... Bernardus: ... sed sempiternus horror inhabitat.
(82v-85v) Leer.
(86rv) Ps. Bonaventura OFM Sex mandata fratri cuidam iuveni tradita (Ed.: Vaticana VII, 668; Quaracchi VIII, 490 Anm. 6, als Anhang zur echten Bonaventura-Schrift 'Regula novitiorum' [Distelbrink 52, Nr. 53]. -- Distelbrink 189, Nr. 211).
   1
86r Tit.: Sequitur brevis et utilis doctrina iuvenum domini Bonaventure cardinalis ordinis minorum
In conventu fratrum Minorum Parisius conversante bonae memoriae domino Bonaventura ... — ... vel ore sed semper te ipsum iudica ... et finaliter vitam aeternam habebis. Amen etcetera. -- (Schlußschrift) Et sic est finis huius scripti (?).
(87rv) Leer.
(88rv) Leer.
(89r-132r) Ps. Ovidius Naso, Publius De vetula (Ed.: Klopsch 1967, 193-290; D. M. Robathan, The Pseudo-Ovidian De Vetula. Text, Introduction and Notes. Amsterdam 1968, 49-138).
   1
89r Tit.: [ohne Titel]
In librorum initiis septem solent inquiri quae ad causas quattuor reducuntur... Capta Troia sicut tradunt historiae... (95r) Ovidius Naso Peligni ruris alumnus... (95r) Quaeritur unde mihi quod opus praecesserit [!, recte: processerit] istud ... — ... (132r Datierung) Anno Cristi 1495.
(132v) Leer.
(133r-148v) Henricus Septimellensis Elegia (PL 204, 841-868; Ed.: G. Cremaschi, Enrico da Settimello, Elegia [Orbis christianus 1]. Bergamo 1949, 26-94 [lat./italien. Synopse]. -- Walther, Initia 16339; Glorieux RA, Nr. 188.a).
   1
133r Tit.: [ohne Titel] (Von der Hand des ) Leyser p. 453
Quomodo sola sedet probitas flet et ingemit aleph facta velut vidua quae prius uxor erat ... — ... Vivus et extinctus te semper ut esset amabo sed melior vivens quam morientis amor. -- (148v Schlußschrift, Datierung) Explicit Hainrici liber hic qui Samariensis Materiam miseram qui fuit arte sequens. Hoc opus exegit metrosus philosophus dux Ex re nomen habens qui Galdofinus habet (?). Raptim die veneris vero sexta mensis Februarii anno incarnacionis 1495 [6.2.1495] indiccione tredecima ac pontificatus domini nostri domini Alexandri sexti anno eius tercio.
(149rv) Leer.
(150r-152v) Formulae petendi et respondendi in epistolas .
   1
150r Tit.: [ohne Titel]
Nobili atque excelsi viro Iohanni Men (?) legum doctori eximio Mathias Chrewster (Chremster ?) bonarum artium magister ad omnia genera mandatorum famulatus praeceptorum. Optime vestram dominationem certam esse ... — ... valere faciat per tempore longaeva. Raptim ex Wienna.
(153r-154v) Leer.
(155r-158v) Aeneas Silvius Piccolomini (Pius II. papa) Epistola ad Hippolytum Mediolanensem de remedio amoris (1445 XII 31, Wien) (Ed.: Wolkan II, 34-39. -- Bertalot II/2, Nr. 17988).
   1
155r Tit.: Eneas Silvius poeta Ypolito Mediolanensi salutem plurimam dicit
Quaerebaris mecum nocte praeterita quod amori operam dares ... — ... Et quod tibi damno est avertere stude. Ex Wienna IIa Kl. Ianuarii anno domini [Jahr fehlt]. -- (Schlußschrift) Finit epistola Enee Silvii de amoris remedio.
(159r-162v) Leer.