Beschreibung ausdrucken Permalink: https://manuscripta.at/?ID=41207
Melk, Benediktinerstift, Cod. 1567 (463, H 84 [1])
ASZETISCH-MEDIZINISCHE SAMMELHANDSCHRIFT (lateinisch/deutsch)
Papier   I, 376 S.   140×110   Nordbayern (?), 15. Jh. (1438, Nachtrag: 1493)   
Abbildungen von VorderdeckelVorderdeckel-SpiegelIrIv122733394268139156181190192194195229242243244263264265266267269279287333334335358359364366Hinterdeckel-SpiegelHinterdeckel
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 5)

"Walther, Initia", "PL", "Roth 1991", "PLS", "CPL", "BHM", "CPPM"
alle Initien
(VD-Spiegel) Tabula codicis (Ende 15. Jh.).
(VD-Spiegel) Schenkungsvermerk (siehe Sigle G).
(Ir) Federproben, lat./dt.
(Iv) De Pilato.
   1
Iv Tit.: [ohne Titel]
Ingressus Pilatus cum Iesu in praetorio tunc ait illi Tu es rex Iudaeorum respondit
(p.1-25) Formula morum novitiorum.
   1
p. 1 Tit.: (Rot) Incipit tractatus quid dicitur formula morum. Prefacio
In nomine patris et filii et Spiritus sancti amen. Sunt aliqua neccessaria servis Dei et animabus eorum valde utilia ... (Rot: De amore Dei capitulum primum) O serve Dei primo quaeras regnum et voluntatem eius require omni hora in corde tuo ... — ... studeas quomodo pacifice conversari cum fratribus tuis et eris benedictus. -- (Schlußschrift rot) Explicit formula morum noviciorum.
(p.26) Augustinus Excerpta.
   1
p. 26 Tit.: [ohne Titel]
Augustinus: Iuxta crucem stabat Maria (Ioh. 19, 25) considerans vultu benigno Christum pendentem in crucis stipite ... — ... quam cruoris unda rigabat. O quam male tunc illi erat etc. etc. (Rot) Intende de passione Cristi.
(p.27-39) Meditatio passionis domini nostri Iesu Christi.
   1
p. 27 Tit.: (Rot) Meditacio passionis domini nostri Ihesu Christi. (Titel im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel) Meditaciones de passione Christi
In principio erat verbum domine Iesu Christe et verbum eras [!] apud Deum et Deus eras [!] verbum ... (vgl. Ioh. 1,1) angelo annuntiante Spiritu sancto obumbrante et Maria concipiente ... (p. 33, Oracio post meditacionem) O amabilissime domine Iesu Christe summe Deus qui humanitatis meae es factus particeps fac ... — ... et aeternam vitam tandem possideam. Quae omnia mihi et pro quibus orare tenear praestare digneris domine Iesu Christe qui cum patre et spiritu vivis et regnas Deus in saecula saeculorum. Amen.
(p.39) Augustinus Excerpta.
   1
p. 39 Tit.: (Rot) Augustinus
Meditare in die per mediam horam de passione salvatoris et magis proderit tibi quam si beata virgo cum tota caelesti curia interim (?) pro te intercederet. Augustinus etc.
(p.39-40) Anweisung zur Passionsbetrachtung, lat.
   1
p. 39 Tit.: [ohne Titel]
Quilibet religiosus debet se occupare in qualibet die de incarnatione et passione domini ... — ... et multo minus.
(p.40) Ars moriendi.
   1
p. 40 Tit.: [ohne Titel]
Si tu obtulisti florem iuventutis tuae diabolo saltem florem senectutis tuae immolare non differas Christo ... — ... quia desperatio pessimum sive maximum peccatum est. Ergo etc. versus.
(p.40-42) Versus de morte (Ed.: Ferdinand Vetter, Lateinische und deutsche Formeln aus einer Basler Handschrift. Germania 32 [1887] 72-77, hier: 74. -- Rudolf, Ars moriendi 43 und Anm. 15; Walther, Initia 11244; Walther, Sententiae 15142).
   1
p. 40 Tit.: (Rot) Ergo considera versus bene et prode [?]
Mors est ventura prece nec pretio fugitura ... — ... A vitiis nescit divertere quando senescit.
(p.42) Versus de morte.
   1
p. 42 Tit.: (Rot) Sequitur etc. (Schwarz) Sequitur quod bonum est etc.
Mors est commune mori mors nulli parit honori. O dives dives non omni tempore vives ... — ... Non est velut flos qui nascitur agro etc. etc. XXX
(p.42) Versus de morte.
   1
p. 42 Tit.: [ohne Titel]
Mortis vel vitae brevis vox ite venite Dicetur reprobis ite venite probis.
(p.42) Oratio rhythmica ad BMV (AH 32 [1899], 86 Nr. 54, v.1-2).
   1
p. 42 Tit.: [ohne Titel]
Felix mater ave qua mundus solvitur a vae Quae genetricis Evae vae facis esse breve.
(p.43-44) Sententiae patrum (Väterzitate zum priesterwürdigen Leben).
   1
p. 43 Tit.: [ohne Titel]
Castitas est annexa ordinibus unde sacerdotes caste et continenter vivere debent ... — ... Bernardus: Modus diligendi Deum est Deum diligere sine modo.
(p.44-68) De creatione Adae et Evae.
   1
p. 45 Tit.: (Rot) Sequitur creacio Ade et Eve etc. (Titel im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel) Creacio Ade et Eve
Divinae provisionis acies quae in sui dispositione non fallitur neque fallit post casum angelorum ... (p. 46) Posset quis quaerere quare fecit Deus hominem de vili luto ... — ... (p. 68) ... consideremus ab ipso et suae celsi||| [bricht mit Ende der Seite ab, p. 69-138 aus dem Codex entnommen; p. 69-124 heute in Cod. 1086, p. 57-114: Ende des Explicits dort auf p. 57: |||tudinis ... prudentia acquiescat etc.].
(p.139-153 (Fragm.)) Officium de conceptione BMV.
   1
p. 139 Tit.: [ohne Titel] (Titel im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel) Concepcio virginis Marie
] qui super omnia est incomprehensibilis verum erat hominem ineffabili ... Responsorium: Augustinus: De mundissima matre mundissimus natus est filius in caelo habens patrem immortalem ... — ... totum abstulit benedictio Mariae.
(p.154) Notae (de confessione).
(p.155) Leer.
(p.156-160) Exempel, lat./dt.
   1
p. 156 Tit.: [ohne Titel] (Titel im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel) Exempla de virgine gloriosa
Quaedam enim honesta mulier nomine Hedweig habuit virum nomine Acker qui omni nocte ebrius fuit ... — ... sepulchrum intravit et tertio die resuscitavit.
(p.160-162) Exempel, lat./dt.
   1
p. 160 Tit.: [ohne Titel]
Quidam pauper vir fuit recipit unam antiquam mulierem super mortis gratiam. Nun prach der todt sein genad an dem armen man sicut in multis ... — ... also ward der armen mann seins weibs an mit eren. Moraliter: Pey dem armenn ||| [...bricht vor dem Ende der Seite ab].
(p.163-165) Exemplum.
   1
p. 163 Tit.: Exemplum (?) de beata virgine Maria
Tempore Rudolphi imperatoris in eius cura erat quidam miles tyrannus valde in tota vita sua nomine Hermannus ... — ... et sic extumulatus est et in monasterio honorifice sepultus.
(p.166 und 2 folgende unsignierte Blätter) Leer.
(p.167-168) Exemplum.
   1
p. 167 Tit.: [ohne Titel]
Anno domini quingentesimo 37 apud Siciliam fuit vir quidam nomine Thophilus [recte: Theophilus] cuiusdam episcopi vicedomus ... — ... in pace quievit.
(p.169) Exemplum.
   1
p. 169 Tit.: [ohne Titel]
Miles quidam dives ac nobilis saeculo abrenuntiavit et ordinem Cisterciensem intravit ... — ... prodigium illustravit etc.
(p.170-172) Exemplum.
   1
p. 170 Tit.: [ohne Titel]
Miles quidam in via communi castrum habebat et omnes transeuntes sine miseratione aliqua exspoliabat ... — ... invocanti vocem praesumas. Hic Maria virgo daemon abscedens evanuit.
(p.172-176) Exemplum.
   1
p. 172 Tit.: [ohne Titel]
Est quoddam monasterium ordinis Cisterciensis quod Campus dicitur in quo fuit cellerarius quidam vir simplex ... — ... his dictis obdormivit in domino.
(p.176-178) Exemplum.
   1
p. 176 Tit.: [ohne Titel]
Pictor quidam egregius sicut refert Fulbertus episcopus quotienscumque diaboli imaginem depinxit ... — ... ad imaginem XLIIII cubiti mensurat.
(p.178-179) Exemplum.
   1
p. 178 Tit.: [ohne Titel]
Quidam valde simplex et devotus monachus salutavit semper imaginem beatae virginis tandem lassitus dixit ... — ... devotissime replicavit XXX.
(p.179-180) Exemplum.
   1
p. 179 Tit.: [ohne Titel]
Burgensis quidam magnarum opum miraeque probitatis in medio suae civitatis ... — ... et sic salubriter vixit.
(p.156-180) Marienmirakel, lat./dt.
(3 unsignierte Blätter nach p. 180) Leer.
(p.181-189) Speculum animae sive salutis: Expositio figurae.
   1
p. 181 Tit.: [ohne Titel]
Item de effectu figurae est sciendum quod iste consistit in titulo et articulo eiusdem. Primus articulus est quod ista materia est recordatio theologiae ... — ... a malo. -- (p. 189 Schlußschrift) Et tantum de declaracione tituli figure aut tantum de effectu et ordinis figure.
(p.190) Schema (mit Nasenklammern) zu Mensch und Gott.
(p.191-192) Exemplum.
   1
p. 191 Tit.: [ohne Titel]
Erat quidam mercator qui transiens per silvam invenit eremitam centenarium ... — ... et factus est devotus homo. -- (p. 192, Datierung) Anno domini 1493 in festo beate Thorothee virginis.
(p.193) Leer.
(p.194) Aszetisches Schema.
(p.195-228 (in ms.: Bernhardi)) Ps. Augustinus Speculum peccatorum (PL 40, 983-992 = Roth 1991, 183-226 [gemeinsam mit einer oberdeutschen u. mittelniederdeutschen Übersetzung]. PLS 2, 1366. – Vgl. CPL 386; BHM 616; CPPM II 3076).
   1
p. 195 Tit.: (Von anderer Hand nahzeitig am Rand nachgetragen) Speculum peccatorum beati Bernhardi. (Titel im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel) Tractatus qui dicitur speculum peccatorum
Quoniam carissimi in via huius saeculi fugientes sumus ... — ... et cum domini Iesu Christo vitam aeternam possides. Quod tibi concedat ille qui est in saeculo benedictus. Amen. -- (Schlußschrift) Explicit speculum peccatorum. Orate pro me.
(p.228) Verse (Bei Walther nicht nachgewiesen).
   1
p. 228 Tit.: [ohne Titel]
Heu dolor o poena wech [?] desolatio plena. Omni tormento super haec homo corde memento.
(p.228) Versus (Walther, Initia 1576; vgl. Walther, Sententiae 1565).
   1
p. 228 Tit.: Versus
Asperius nihil est humili qui tendit in altum. Nil peius monacho qui facit abordum saltu.
(p.229-240) Ps. Aristoteles De regimine sanitatis (ex Secreto Secretorum) (Vgl. Ed.: Reinhold Möller: Hiltgart von Hürnheim. Mittelhochdeutsche Prosaübersetzung des 'Secretum secretorum' [DTM 56]. Berlin 1963, 64 ff. -- Schmitt--Knox 1985, 55-75 Nr. 81).
   1
p. 229 Tit.: Regimen sanitatis ipsius Aristotelis (= VD-Spiegel)
O Alexander cum corpus sit corruptibile acciditque ei corruptio ex disproportione calorum et humorum ... — ... et tristitias frequenter exercere. -- (Schlußschrift) Et sic est finis. (Von anderer Hand) Laus et gloria Cristo in secula seculorum. Amen. Amen dico vobis.
(p.241) Leer.
(p.242) Versus (vgl. Walther, Initia 17044. -- Werner 1966, 109 Nr. 22).
   1
p. 242 Tit.: Poeta
Saepe rogare rogata [tenere retenta docere] Haec tria discipulum faciunt [superare magistrum] Si quidquid quaeris modo magister [... Item disce liberis si eris sapiens [... Qui discit lente non surgit ad almam [...
(p.242-261) De medicinis et remediis contra morbos.
   1
p. 242 Tit.: (Titel im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel) De medicinis etc.
His tribus nominibus magror (?) lepor (?) et zesor (?) cum ergo studere volueris ... (p. 243) Sal sacerdotale quo utebantur sacerdotes in diebus Eliae sacerdotis et prophetae propter dolorem capitis ... (p. 245 Regimen contra pestem) Recipe de supradictis pulveribus de quolibet quantum accipi posset cum una rapa et misce ... (p. 246 Item receptum domini Albingavensis) Recipe tormentillae pulverizatae diptami albi ... (p. 249 Sequitur simplex medicina contra febres per magistrum Wilhelmum Figuli) Soleo curare quartanam tertianam cottidianam notam et omnem febrem longi temporis sic parum ante accessum lavo pedes aegri optime cum aqua ... (p. 250, Sequitur electuarium contra pestem domini Alberti medici imperatoris) Recipe nucum maioris regalium seu gallicorum quidem ... (p. 251, Contra pestem remedium imperiale secretum in fallibe) Recipe radices tormentillae et primorsae
(p.243) Medizinisches Rezept für die Stimme, dt.
   1
p. 243 Tit.: Ad vocem
Nim knobelouch und weichen kese und sud das mit milch und es eß.
(p.243) Medizinisches Rezept gegen rauhe Hände, dt.
   1
p. 243 Tit.: Zo dir die hende schrinnen
Recipe ruten olei und luter wachß vor das und salb dich.
(p.262) Leer.
(p.263-267) Hans Andree (?) Pestgedicht, dt. (Ausg.: Bernhard D. Haage, Das gereimte Pestregimen des Cod. sang. 1164 und seine Sippe [Würzburger medizinhistorische Forschungen 8]. Pattensen 1977. – Lit.: Bernhard D. Haage, Handschriftenfunde und Nachträge zum Pestgedicht des Hans Andree. Sudhoffs Archiv 63 1979) 392-406; Bernhard D. Haage, Zur Überlieferung eines altdeutschen Pestgedichts, in: gelêrter arzenîe, ouch apotêker Festschrift W. F. Daems, hrsg. von Gundolf Keil Würzburger medizinhistorische Forschungen 24). Pattensen 1982, 323-335 mit weiterer Literatur); Bernhard D. Haage, [Art.] Andree, Hans, in: VL I 1978) Sp. 351f. + VL XI 2004) Sp. 92).
   1
p. 263 Tit.: Ain regimen für das pestelentz. (Titel im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel) Regimen contra pestilenciam
Vil menschen weren der pestelentz frey westen sy da fur ain rechte ertznei ... — ... Nu helff uns allen auß diser nott der durch uns an dem kreutz gelitten hatt ainen pittern todt etcetera.
(p.268 und ein folgendes unsigniertes Blatt) Leer.
(p.269-273) Formelsammlung (Briefformeln), lat.
   1
p. 269 Tit.: [ohne Titel]
Humili recommendatione cum promptitudine famulandi praemissa ... — ... quibus me affero semper paratum.
(p.274-277) Officium in festo s. Ottiliae.
   1
p. 274 Tit.: In festo s. [Rest unleserlich]
Deus ... (Lectio prima) Hodie quoque celebratur ... sanctae Ottiliae ... — ... sepulta est.
(p.278- oberer Rand 279) Sentenzen.
   1
p. 278 Tit.: Bernhardus
Si haberes sapientiam Salomonis fortitudinem Samsonis
(p.279-283) Dialogus mortis cum homine (Ed.: AH 33 [1899], 287 f. Nr. 256. -- Rudolf R. 1957, 46; Walther, Initia 16058). Lit.: Cosacchi 264-266 und Tafel IX, 7.).
   1
p. 279 Tit.: [Titel vermutlich vorhanden aber unleserlich]
[Quis es tu quem] video hic stare in figura ... — ... [Schluß unleserlich].
(p.283) Versus (Walther, Initia 6199).
   1
p. 283 Tit.: [ohne Titel]
Fac bene dum vivis post mortem vivere si vis. Non est gaudendum sed omni tempore flendum
(p.284 (Exc.)) Ps. Seneca De remediis fortuitorum (Ed.: F. Haase, L. Annaei Senecae opera quae supersunt III [Bibliotheca Teubneriana]. Leipzig 1872, 444-457).
   1
p. 284 Tit.: Philosophus de fortuitis mortis
Ista est hominum natura non poena
(p.285) Novem filiae diaboli.
   1
p. 285 Tit.: Dyabolus habuit novem filias XXX
Simoniam copulavit praelatis et clericis, hypocrisim monachis et falsis religiosis ... — ... homines currunt ad infernum.
(p.286) Federproben.
(p.286) Sentenzen.
   1
p. 286 Tit.: [ohne Titel]
Mors naturalium est poena consequens
(p.287-333) Speculum artis bene moriendi (Drucke: GW 592, 592a, 2597-2614. -- Rudolf 75-82; Madre 292-295; Bloomfield 1076 Lit.: VL IX 1995) 40-49 K. Schneider).
   1
p. 287 Tit.: (Rot) Tractatus de arte moriendi [auch im zeitnahen Inhaltsverzeichnis, VD-Spiegel, anonym]
Cum de praesentis exilii miseria mortis transitus propter moriendi imperitiam multis non solum laicis verum etiam religiosis atque devotis... (p. 288) Cum omnium terribilium mors corporis sit terribilissima sicut philosophus in tertio ait Ethicorum ... — ... (p. 327) adiuvent te orationes sanctorum omnium et sacerdotum et levitarum et omnium ecclesiae catholicae graduum ut in pace sit locus tuus et habitatio in Ierusalem caelesti. Per eundem. ... (p. 333, Ende des Exempels) ... et laetus de miseria huius mundi ad perennia gaudia pergat. Amen. -- (p. 333 Schlußschrift, Datierung) Explicit de arte moriendi salubriter tractatus. 1438.
(p.327-333) Exemplum de papa et capellano, cum orationibus (Auch als Teil des 'Speculum artis bene moriendi' überliefert).
   1
p. 327 Tit.: (Rot) Exemplum bonum
Fuit quidam papa qui dum ad extrema venisset interrogabat capellanum suum virum idoneum et devotum quam plurimum diligebat quibus suffragiis post mortem eius eum apud Deum vellet iuvare ... — ... et laetus de miseria huius mundi ad perennia gaudia pergat. -- (p. 333 Schlußschrift, Datierung) Explicit de arte moriendi salubriter tractatus. 1438.
(p.334) Fiebertraktat, dt.
   1
p. 334 Tit.: [ohne Titel]
Das tagleich fieber chumbt von dreier sachen von grosser keltenn nach pad zu dem andermal wenn der mensch vast trinckt in nuchtaren pauch und noch pad ... — ... so trinck es also warmbt.
(p.335-358) Paulus Cholner De horis canonicis (Lit.: VL V (1985) Sp. 59 f. (F. J. Worstbrock).
   1
p. 335 Tit.: [ohne Titel]
In nomine sanctae et individuae trinitatis patris et filii et Spiritus sancti. Amen. Ego Paulus dictus Chölner electus Ratisbonensis inter omnes decretorum licentiatos minimus. Cum muliere paupercula ... (p. 337) Septies in die laudem dixi ... (Ps. 118,164). Haec verba originaliter habentur Psalmo centesimo XVIII° ... — ... psalmodiae verba proferunt sed [bricht am Ende der Seite ab, vermutlich fehlt mindestens 1 Blatt].
(p.359-364) Ars moriendi: Memento mori-Gedicht (AH 33, 283-285. -- Rudolf 1957, 43 Anm. 17).
   1
p. 359 Tit.: [ohne Titel]
Cum sim modo morte moriturus Mihi Christe non sis durus mortis in articulo ... — ... angelisque sociemur in aeternis gaudiis. Amen.
(p.364-365) Intervallverse, dt.
   1
p. 364 Tit.: 0 1 2 3 4 5 6 7 a b c d e f g
1 Ein guter man het syben sun 2 Und sechs pachern auf der pin ... — ... 20 Hab wir dy fers jar. In his versibus invenies intervallum XXX a proxima.
(p.366-367) Ps. Aristoteles 'Documenta Aristotelis ad Alexandrum Magnum' (Walther, Initia 2589).
   1
p. 366 Tit.: Documenta Aristotelis ad Allexandrum
Cela secretum loquere pauca verax esto ... — ... cognosce te ipsum.
(p.368-376) Leer.
(HD-Spiegel) Versus (vgl. Walther, Initia 5829).
   1
HD-Spiegel Est quoddam sine p cui currit nocte dieque Cui p si dederis facias tunicam tibi in colore