Beschreibung ausdrucken  Permalink: https://manuscripta.at/?ID=41359 
Melk, Benediktinerstift, Cod. 1734 (294, E 84)
ZUSAMMENGESETZTE HANDSCHRIFT MIT ASZETISCHEN TEXTEN
Papier   I, 566 S., I*   150×105   Melk, 1. Hälfte 15. Jh. (1424)   
Handschrift aus 5 Teilen zusammengesetzt: 1  (1-382) 2. Viertel 15. Jh.; 2  (383-406) um 1435/1440; 3  (407-506) 1424; 4  (507-546) um 1427/1440; 5  (547-566) 4. Jahrzehnt 15. Jh.
 Volldigitalisat



 Wasserzeichen:  Metadaten zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5  |  Vorschau Bilder zu Teil 1, Teil 2, Teil 3, Teil 4, Teil 5  |  Einzelbilder: fol. 13, 49, 399, 437, 499, 509, 543, 547.
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 20)

Fragmente in den Fälzen.

Teil 11-382   Papier   2. Viertel 15. Jh.
Lagen: 16.VI382.
Auf 248 folgen zwei nicht paginierte Seiten, heute mit 248a und 248b gezählt. – Kustoden: 1us (p. 1) - 16us (p. 359). – Reklamanten. – Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift:
(1-382) Schriftraum: 100/115 × 75/84    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 22/26   
Schriftart: Bastarda
Vgl. Teil 2, Teil 4/Schrift 2 und Teil 5/Schrift 2. Auf 308 nennt sich ein Schreiber mit dem Namen Hainreich, der mit dem Notnamen Nicolaus-von-Dinkelsbühl-Schreiber I identisch ist.
Ausstattung: Rubriziert   
Lombarden
Teil 2383-406   Papier   um 1435/1440
Lagen: VI406.
Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift:
(383-405) Schriftraum: 90 × 70/75    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 22/24   
Schriftart: Bastarda
Vgl. Teil 1, Teil 4/Schrift 2 und Teil 5/Schrift 2.
Teil 3407-506   Papier   1424
Lagen: VII434 + VIII466 + VI490 + IV506.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(407-506) Schriftraum: 105/125 × 85/90    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 24/33   
Schriftart: Bastarda
Schrift 2(495) Schriftart: Bastarda
Vgl. Teil 4, Schrift 1.
Ausstattung:
Lombarden in Rot und Schwarz.
Teil 4507-546   Papier   um 1427/1440
Lagen: IV522 + VI546.
Datierung nach Wasserzeichenbefund: Dieser Teil wurde vermutlich von Schreiber 1 um 1427/1428 begonnen und mit der zweiten Lage von Schreiber 2 um 1435/1440 fortgesetzt.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(507-522) Schriftraum: 90/120 × 80/87    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 23/28   
Schriftart: Bastarda
Vgl. Teil 3, p. 495.
Schrift 2(523-546) Schriftraum: 105/114 × 75/80    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 26   
Schriftart: Bastarda
Vgl. Teil 1, Teil 2 und Teil 5/Schrift 2.
Teil 5547-566   Papier   4. Jahrzehnt 15. Jh.
Lagen: VI566.
Datierung nach Wasserzeichenbefund.
Schrift: 2 verschiedene Schriften/Schreiber
Schrift 1(547-555) Schriftraum: 100/105 × 80    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 25   
Schriftart: Schlaufenlose Bastarda
Schrift 2(555r-566) Schriftraum: 105 × 80    Spaltenzahl: 1    Zeilenzahl: 22   
Schriftart: Bastarda
Vgl. Teil 1, Teil 2 und Teil 4/Schrift 2.

Hs. enthält 4 Fragmente
VDSVDS + HDS   Papier   1. Hälfte 15. Jh.
Ausstattung: Rubriziert   
VSI + I*   Papier   Melk, Mitte 12. Jh.
Schrift:
(I + I*) – Neumen
Ausstattung: Rubriziert   
NSI* + I   Papier   Melk, Mitte 12. Jh.
Ausstattung: Rubriziert   
HDSHDS + VDS   Papier   1. Hälfte 15. Jh.
Ausstattung: Rubriziert   

Einband: Gotisch     Streicheisenlinien        
Spätgotischer Einband: Rotes Leder über Holz mit Streicheisenlinien. Melk, 2. Viertel 15. Jh. – Eine Langriemenschließe (Riemen und Schließennagel verloren). – Rücken: zwei Doppelbünde. – (VD) Titel- und Signaturschild erhalten.


(VDS) Melker Besitzvermerk und Signatur des 16. Jh. – (Ir) Besitzanzeige des Sigismundus Haeringshauser (17. Jh.). – (Ir, 1r, 565) Rundstempel Bibliothek des Stiftes Melk (Melk Inventar I, Tafel XIV Abb. 39). – Handschrift im Katalog von 1483 unter der Signatur D 53 genannt (MBKÖ I, 203, Z. 32-34), im Katalog von 1517 unter der Signatur I 22.
Christine Glaßner, Maria Stieglecker / August 2021
"Melk Inventar I", "MBKÖ I", "Neumüller 1954", "Neumüller 1983", "Neumüller 1984", "Glaßner–Haidinger 1996", "Madre", "Hohmann", "Walther, Initia", "Bloomfield", "VL", "GW", "Distelbrink", "Eisermann 2001", "Klapper III", "Klapper", "PL", "Roth 1991", "PLS", "CPL", "BHM", "CPPM", "Borgnet, Alberti Magni Opera, Vol. 37", "Warnock/Zumkeller 1977", "Zumkeller"
alle Initien
(VDS + HDS) Calendarium-Fragment, 1. Hälfte 15. Jh.
(I und I*) Consuetudines monasticae (Fragmente) (Ed.: Neumüller 1954; vgl. auch Neumüller 1983, 381-408 [Text], Neumüller 1984, 321-329 [Kommentar], beide ohne diese Handschrift. – Lit.: Glaßner–Haidinger 1996, 55-60, ohne diese Handschrift). Liber ordinarius-Teile, zu Melk, Cod. 1977 gehörend.
(Iv und p. 1 [Freirand]) Notizen zum Inhalt der Handschrift. Von der Hand des Katalogschreibers von 1483.
Teil 1
(1-38) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de sanctis: Michael I (Madre 235-237, Nr. II.1, 236 mit dieser Handschrift. – Die Predigt wurde in Melk gehalten [vgl. Melk, Cod. 1023, 165r], vermutlich in den Jahren zwischen 1421 und 1424 [vgl. Madre 236]).
   1
1 Tit.: (Rot) Sermo magistri Nicolai Dinckelspühel de angelis
Angeli eorum semper vident faciem patris mei (Mt 18,10). Et legitur in hodierno evangelio. Quamvis non videamus apparitionem angelorum abscondita est enim ab oculis nostris ... — ... ad eam gloriam promerendam ... est laus indeficiens immobile decus regnum solidum et permanens in saecula saeculorum. Amen. – (p. 37 Schlusschrift rot) Explicit sermo de angelis.
(37-38) Exemplum (Visio sanctae Angelinae).
   1
37 Tit.: (Rot) Visio sancte Angeline
Dicit sancta Angelina de Fulgineo urbe Italiae quod quadam die rapta in spiritu vidit dominum Iesum ire cum Mariam societate ... — ... et quam beatus erit qui talem societatem meruerit.
(39-65) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de BMV: Annuntiatio IIa (Madre 220, Nr. II,2a. – Die Predigt wurde im Jahr 1422 in Melk gehalten [vgl. Melk, Cod. 914, 93r-101r]).
   1
39 Tit.: [ohne Titel]
Ingressus angelus ad eam: Ave gratia plena ... (Lc 2,28). In ista salutatione angelus captat benevolentiam virginis commendando eam ex multis praerogativis ... — ... facere dignetur benedictum fructum ventris sui Iesum Christum qui cum patre et sancto Spiritu vivit et regnat unus Deus in saecula benedictus.
(65-67) Excerpta de praerogativis BMV. Vgl. die Parallelüberlieferung in Melk, Cod. 1830, 40v-41r.
   1
65 Tit.: [ohne Titel]
Divinam quoque potentiam nobis ostendunt octo quae hodie in Christi incarnatione simul et in eodem momento facta leguntur quorum quodlibet omnem excedit creatam veritatem ... — ... quam ab initio suae conditionis exstitit etcetera.
(67-99) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de BMV: Assumptio II (Madre 221, Nr. III,2). Madre 223 mit dieser Handschrift.
   1
67 Tit.: (Nachtrag 1. Drittel 18. Jh. von der Hand des Bernhard Pez) Sermo Dinkenspihel de assmuptione B.M.V.
Sicut beatus Augustinus Commemorat in principio cuiusdam sermonis de praesenti festivitate in divinis Scripturs: Postquam dominus in cruce ... — ... in splendore inaestimabilis gloriae tuae videamus assistere unigenito filio tuo domino nostro Iesu Christo qui cum patre et sancto Spiritu vivit et regnat unus Deus in saecula benedictus.
(99-112) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de BMV: Assumptio III (Madre 224, Nr. III,3).
   1
99 Tit.: (Nachtrag 1. Drittel 18. Jh., von der Hand des Bernhard Pez) Sermo eiusdem de vita contemplative et activa B. M. V.
Inter praerogativas ergo Mariae virgini excellentissimae collatas una est quod in his vitis non solum bonam partem ... — ... subvenire non piguescit. Multa de eius virtuibud invenies in sermone de eius nativitate qui sequitur.
(113-148) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de BMV: Nativitas I (Madre 227, Nr. IV,1). Nach Madre 227 wurde die Predigt wohl zu Maria Geburt 1425 im Schottenkloster gehalten, dies ist aufgrund der Datierung der vorliegenden Predigt zu überdenken.
   1
113 Tit.: (Nachtrag 1. Drittel 18. Jh. von der Hand des Bernhard Pez) Sermo eiusdem in nativitate B. Mariae V.
Maria optimam partem elegit ... (Lc 10,42). Omnipotens dominus in multis excellentiis et praerogativis virginem Mariam prae ceteris sanctis honoravit ... — ... proficiamus in virtutibus et in operibus bonis quibus mereamur vitam aeternam. Quod nobis concedat Mariae filius dominus noster Iesus Christus qui cum patre et sancto Spiritu vivit et regnat unus Deus in saecula benedictus.
(149-179) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de sanctis: Omnes sancti I (Madre 230-232, Nr. I,1).
   1
149 Tit.: (Rot) Sermo de omnibus sanctis eiusdem magistri
Videns Iesus turbas ascendit in montem ... (Mt 5,1). Secundum Ambrosium in tractatu super primo psalmo: Is, qui agonis aliquam sollemnitatem praecepit ... — ... merita sunt caelestium gaudiorum. Ad quae gaudia nos tota mente et tota veritate tendere et feliciter pervenire faciat Iesus Christus dominus et redemptor noster qui cum patre et sancto Spiritu vivit et regnt unus Deus in saecula benedictus. Amen.
(180-234) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de sanctis: Omnes sancti II (Madre 232-234 Nr. I,2).
   1
180 Tit.: (Nachtrag 1. Drittel 18. Jh. von der Hand des Bernhard Pez) Sermo 2dus eiusdem [= Nicolai de Dinkelsbühl] de omnibus sanctis
Gloriosa dicta sunt de te civitas Dei (Ps 86,3). Memini me in priori sermone huius festi aliqua dixisse de his quae gloriosam desiderabilem et superiucundam reddunt caelestem civitatem ... — ... semper videre semper amare et laudare faciat sancta trinitas et inseparabilis unitas pater et filius et Spiritus sanctus unus Deus in aeternum benedictus. Amen.
(235-241) Nicolaus de Dinkelsbühl Commentarius in quartum librum Sententiarum Petri Lombardi (Lectura Mellicensis): Distinctio 12, quaestio 4-6 (Bei Madre nicht zitierte Zusatzquaestionen, vgl. jedoch z.B. Klosterneuburg, Cod. 47, 122r-125vb).
   3
235 Tit.: [ohne Titel]
Utrum effectus sacramenti quo ad promotionem in bono sit collatio gratiae et adeptio gloriae. Pro primo est notandum quod sacramentum confert gratiam ei qui ipsum sumit ... — ... sit maiori gloria.
237 Utrum effectus sacramenti huius quo ad mali remotionem sit remissio peccatorum. Respondetur secundum sanctum Thomam ... — ... dando gratiam gratumfacientem quae est vita animae.
239 Utrum venialia peccata impediant efficaciam huius sacramenti. Est notandum quod ad hoc quod quis digne sumat hoc sacramentum ... — ... non tollit gratiam habitualem seu caritatem.
(241-248) Excerpta de oratione.
   7
241 Tit.: (Rot) Nota
Notandum quod nos Deo reverentiam et honorem exhibemus
242 Notandum quod aliquem rite revereri dominum Deum actu meliori est eum sic extollere
243 Nota oratio est petitio decentium a domino non enim petenda sunt nec honesta nec etiam vilia
244 De praeparatione orationis. Ante orationem praepara animam tuam
246 De impedimentis orationis dicit quidam quod ... est sine impedimento orare
246 Sed quando sit orandum. Nota quod miles
247 Nota quomodo sit orandum ... — ... festat indiciis.
(248a-b) Leer.
(249-264) Henricus de Langenstein (de Hassia) Epistola de contemptu mundi ad Eberhardum de Yppelbrunn (Hohmann, 402 Nr. 10).
   1
249 Tit.: (Rot) Epistola magistri Hainrici de Hassia
Amicorum sincerissimo virtutis et scientiae meritis reverendissimo domino E. de Yppollrum ecclesiae Maguntinensis decano Henricus Langenstein dictus de Hassia suorum minimus felici prosperitate vivere et secundum successus habundare ... — ... quam Caesar Iustinianus mundum regens et humana negotia ad rei publicae civilis fortunam suis legibus prudenter determinans. – (p. 263 Schlussschrift) Et sic est finis epistole Magistri Hainrici de Hassia sacre pagine professoris. Deo gracias. Amen.
(265-308, 309-365) Summa mysteriorum = Kommentar zu Iohannes de Garlandia, Carmen de mysteriis ecclesiae (Kurzfassung).
   2
265 Tit.: [ohne Titel]
Primo est notandum pro intellectu sequentium quod sacra scriptura exponitur quattuor modis primo historice quando res quaelibet eo modo quo gesta est refertur ... (p. 278) De dedicatione ecclesiae [korrigiet aus: aedificatione ecclesiae] est primo notandum quod episcopus volens ecclesiam consecrare ... (p. 285) De institutione horarum [fehlt: canonicarum] est primo notandum quod Esdras propheta populum Israeliticum de Babylonica captivitate reversum docuit ... (p. 299) Sequitur de clericorum ordinatione sensus mysticus ... — ... et in propria corona gloriae conversionis aeternae. Amen. – (p. 308 Schreibername ? = Nicolaus-de-Dinkelsbühl-Schreiber I) Amen. Hainreich [gestrichen: H] Hain Hain.
309 Primo notandum quod sacramentum missae salubriter in veteri testamento multis figuris est praefiguratum ... — ... eo quod mens exultat et in domino iocundatur. Amen.
(366-374) Iohannes Schlitpacher de Weilheim OSB Expositio metrica super oratione dominica (compilata ex sermonibus Nicolai de Dinkelsbühl) (Walther, Initia 19399; Bloomfield 9208. – Lit.: VL VIII [1992] Sp. 742 f. Nr. VIII.2.d [F. J. Worstbrock]). Mit einer Korrektur von der Hand des Iohannes Schlitpacher auf p. 368.
   1
366 Tit.: (Rot) Exposicio super Pater noster
Tres oratio donat fructus ipsa meretur / Consolatur et impetrat et tunc octo requirit ... — ... parce reo mihi dulcis miserere Iesu. – (p. 374 Schlussschrift rot) Explicit exposicio metrica super oracione dominica.
(375-382) De armis contra diabolum.
   1
375 Tit.: [ohne Titel]
Item notandum quod inter cetera arma contra diabolum et vitia praecipua est verbum Dei dicente apostolo: Et gladium spiritus assumite ... — ... quam hominis.
Teil 2
(383-405) Nicolaus de Dinkelsbühl Sermones de festis domini: Nativitas IIIa (Kurzfassung: De gratitudine beneficiorum Dei) (Madre 208 f.).
   1
383 Tit.: [ohne Titel]
Ad cognoscendum igitur divinam bonitatem erga nos et ad excitandum corda nostra et ad inflammandum ea in eiusdem amore bonitatis divinae sunt beneficia ... — ... Diligam ergo te fortitudo mea firmamentum meum liberator meus refugium meum adiutor meus protector meus cornu salutis meae et susceptor meus domine Deus meus in saecula benedictus.
(405) De mundi corporalis universa machina.
   1
405 Tit.: [ohne Titel]
Universa corporalis mundi machina consistit in duobus videlicet in natura aetherea quae est a caelo empiraeo ... — ... terrae.
(406) Leer.
Teil 3
(407-408) De BMV iuxta crucem stantem et passione domini.
   1
407 Tit.: (Invocatio) Sancti Spiritus assit nobis gratia. Amen.
Quicumque matrem nostram invenire desiderat pro certo iuxta crucem Iesu eam quaerat, quia dicit Iohannes: Stabat iuxta crucem Iesu mater eius ... Ave Maria. Prima admonitio Christi passionis quod ipse dulcissimus ... — ... de morte et eius expiratione et spiritus traditione.
(409-459) Ps. Bonaventura OFMStimulus amoris maior Ia (forma intermedia) (Drucke: GW 4649, f. 129-158; Seraphici Doctoris ... Bonaventure ... Opuscula theologica II. Venedig 1584, 145-176; u.ö. – Distelbrink 195 f., Nr. 218. – Lit.: VL IX [1995] Sp. 335-341 [F. Eisermann]. – Eisermann 2001, bes. 236-241).
   1
409 Tit.: (Sentenz) Non licet videri [unterhalb davon: intueri] quod non licet concupisci. (Titel) Incipit liber de stimulo amoris in dulcissimum et piissimum Iesum salvatorem nostrum et habet tres partes. In prima agitur de gloriosa domini passione in secunda de hiis que ad contemplacionem disponunt in tercia de contemplacionis quiete. Stimulus amoris Bonaventure
Currite gentes undique et miramini ergo vos caritatem Dei erga ipsum caecitatem et malitiam vestram. Si enim filius Dei voluit inseparabiliter coniungi naturae humanae ... — ... si ipse delet peccata et quantacumque poenarum afflictione affligaris in hoc mundo non adhuc sufficit sed in infinitum misericors est Deus qui est benedictus et laudabilis et gloriosus in saecula saeculorum. Amen. Tu autem domine miserere nobis. – (p. 459 Schlussschrift, Datierung) Explicit opusculum illud optimum anno domini [gestrichen: M] 1424 in vigilia purificacionis Marie [1.2.1424].
(459) Ps. Bonaventura OFMStimulus amoris, lib. III, cap. 10 (Ed.: Klapper III, 301-308).
   1
459 Tit.: [ohne Titel]
O superbe o Luciferi imitator: Numquid cogitas Deum esse ante omnia esse de Deo ignoras ... — ... quaeso quae sit meretrix sic corrupta quae de menstruo glorietur (Klapper 303,12).
(460-476) Ps. AugustinusSpeculum peccatorum (PL 40, 983-992 = Roth 1991, 183-226 [gemeinsam mit einer oberdeutschen u. mittelniederdeutschen Übersetzung]. PLS 2, 1366. – Vgl. CPL 386; BHM 616; CPPM II 3076).
   1
Tit.: Speculum peccatoris beati Augustini
Quoniam carissimi in via huius saeculi fugientis sumus et dies nostri sicut umbra praetereunt ... — ... et cum domini Iesu Christo vitam aeternam possideas. Quod idem dominus noster Iesus Christus nobis praestare dignetur qui cum patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per infinita saecula saeculorum. Amen. – (p. 476 Schlussschrift, Datierung) Explicit speculum peccatoris beati Augustini episcopi anno domini 1424 in die sancte Scholastice virginis [10.2.1424].
(477-495) Ps. Bernardus Claravallensis OCistContemplatio de passione domini per horas canonicas (PL 94, 561-568. Der Text wird auch Beda Venerabilis zugeschrieben).
   1
477 Tit.: Incipit contemplacio beati Bernhardi abbatis super septem horas diei de passione domini
Septies in die laudem dixi tibi (Ps 118,164). Rogasti me, ut aliquem modum contemplandi in passione Dei tui demonstrarem tibi secundum septem horas diei ... — ... et sedebis ibi iuxta eum ad monumentum eius domini nostri Iesu Christi qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
(495) Isidorus Hispalensis Sententiarum libri (De summo bono) II,11 (PL 83, 613).
   1
495 Isidorus de summo bono secundi undecimo. Exempla sanctorum quibus aedificatur homo varias debent consectari virtutes ... — ... imitando con[siderat].
(496) De castitate.
   1
496 Tit.: [ohne Titel]
Nota aliquas cautelas ad castitatem servandam. Prima est temperantia in comedendo et bibendo et dormiendo
(497-506) Ps. Albertus Magnus OPParadisus animae, Exc. cap. 2-4 (Ed.: Borgnet, Alberti Magni Opera, Vol. 37, 447-512. – Bloomfield 5875). Hier: Ed.: Borgnet, Alberti Magni Opera, Vol. 37, 449-456.
   1
497 Tit.: Sequitur de caritate
Caritas ad Deum vera est et perfecta quam anima cum omnibus viribus suis ... — ... cuius vindicta vergit in Deum innocentem (Ed. S. 456).
Teil 4
(507-539) Henricus de Frimaria (Senior) OESA Tractatus de quattuor instinctibus (Drucke: GW M38185 [Venedig 1498], u.ö. Ed. gemeinsam mit der Prager deutschen Fassung: Warnock/Zumkeller 1977, 152-235. – Zumkeller 307; Bloomfield 5400). Handwechsel mit p. 523.
   1
507 Tit.: Iesus Maria. Ex tractatu de instinctibus magistri Henrici de Frimaria
Semen cecidit in terram bonam ... (Lc 8,8). Licet verbum propositum exponatur per Christum dominum de semine verbi Dei ... — ... compatimur et conregnabimus, quod nobis praestare dignetur dominus Iesus Christus Mariae filius qui cum patre et Spiritu sancto sit benedictus in saecula saeculorum. Amen. – (539, Schlussschrift) Explicit tractatus de instinctibus magistri Hainrici de Frimaria scilicet divino angelico dyabolico et humano.
(540-546 et 555-566) Homilia in Lc 2,1 'Exiit edictum'.
   1
540 Tit.: [ohne Titel]
Exiit edictum (Lc 2,1). Sicut dicit Bernardus in sermone de epiphania, priusquam apparet Dei humanitas latebat eius benignitas ... (541) Exiit edictum etc. Notandum quod tali tempore salvator mundi tui pax ista famulabatur nasci voluit ... — ... ad universis mundi.
Teil 5
(547-555) Nicolaus de Dinkelsbühl Lectura Mellicensis: De fraterna correctione (d.19 q.1-2).
   1
547 Tit.: [ohne Titel]
Circa materiam de correctione fraterna quaeritur utrum sit actus iustitiae vel caritatis. Pro illa quaestione notandum secundum sanctum Thomam in prima distinctione ... differentia est inter correptionem et correctionem ... (552) Secundo quaeritur utrum correctio faterna cadat sub praecepto. Ad illam quaestionem respondet sanctus Thomas ... — ... vel timet in temporalibus damnificationem.