|
Permalink: https://manuscripta.at/?ID=41413 |
Melk, Benediktinerstift, Cod. 1793 (581, K 56)
SAMMELHANDSCHRIFT ÜBERWIEGEND PASTORALTHEOLOGISCHEN INHALTS (lateinisch/deutsch)
Papier I, 265 Bl. 220×140 Melk (?), 2. Viertel 15. Jh. und 3. Viertel 15. Jh. (1460)
Abbildungen von
Vorderdeckel;
Vorderdeckel-Spiegel;
Ir;
1r;
8v;
11r;
58r;
120r;
125r;
140r;
154v;
159r;
169r;
180r;
185v;
193r;
201r;
204r;
210r;
214r;
214v;
215r;
216r;
223v;
224r;
226r;
235r;
253r;
255r;
260r;
Hinterdeckel
Literatur zur Handschrift (Anzahl: 20)
"Walther, Initia", "Glorieux, RA", "RB", "Henkel 1988"
alle Initien
| (VD-Spiegel) | Signatur (s. Sigle G). |
| (Ir) | Besitzvermerk des 15. Jh. (siehe Sigle G). |
| (Ir) | Anrufung, dt. 1 |
| Ir | Helff mir sust gott. |
| (Iv) | Leer. |
| (1r-8v ) | Henricus Lur
 : Tractatus epistolaris de gymnasio et studio generali in germanicis ordinis Benedictini monasteriis erigendo (Druck: Pez, TA VI/3 [1729], 404-410, Nr. CLXXII
Lit.: VL V 1985) Sp. 1078-1082, bes. 1080 f. F. J. Worstbrock). 1 |
| 1r | Tit.: [ohne Titel] (Titel im Besitzvermerk (Ir) Epistola super studio Reverendo patri et religiosissimo domino Melchiori abbati monasterii sancti Udalrici Augustae domino sibi singularissimo Henricus Lur in decretis licentiatus et in Dillingen plebanus servitutem et in regulari vita bonis operibus habundare. Moyses cum esset princeps in populo Dei Ietro gratanter consilium admisit. Exodi XVIII. Et Balaam vocibus asinae acquievit. (Numeri 23). Sane reverende pater et singularissime domine. Cum quadam tristitia cogor amore sancti Benedicti per anseris calamum vobiscum inire multiplex certamen ... — ... prout ego supplex oro faciat ipsum ferventius in remotione ignorantiae ab ordine laborare et in vita regulari prosperis successibus habundare. Ex Dillingen ipso die lunae ante festum s. Viti anno domini 1473 [14.6.1473]. B. W. |
| (9r-10v) | Leer. |
| (11r-58r) | Lectionarium (Epistolarium) per circulum anni (mit Interlinearglossen lat./dt.). 1 |
| 11r | Tit.: Dominica prima in adventu domini ad Romanos XIII° Fratres scientes (Interlinearglosse: semper sitis intelligentes) quia (quoniam) hora (id est tempus) est (id est existit) iam (id est modo) nos de somno (id est de peccatis) surgere (id est erigere) (Rom. 13,11) ... (Marginalglosse: Fratres est nomen ...onis sicut patres) ... — ... et habitabunt (id est perseverabunt) in terra (id est in habitatione propria) sua dicit (id est loquitur semper filiis Israel) dominus omnipotens (id est cuncta possibilia potens) etcetera. -- (58r Schlußschrift) Expliciunt epystole dominicales per totum annum etcetera. |
| (58r-120r) | Lectionarium (Evangelia) per circulum anni (mit Interlinearglossen lat./dt.). 1 |
| 58r | Tit.: Dominica prima adventus domini Mathei 21 In illo tempore (Interlinearglosse: scilicet cum esset in ultima via veniendi a Galilaea in Iudaeam) cum (quando) appropinquasset (id est approximasset) Iesus (id est salvator) Hierosolymis (id est Ierusalem civitatem et est nomen indeclinabile) et venisset Bethphage (id est ad hunc locum sic dictum est nomen indeclinabile zw dem dörff) ... — ... et exiit fama haec in universam terram illam etcetera. -- (120r Schreiberspruch und deutsche Invocatio) Finis adest totum infunde et da nobis potum. Maria hilff uns aus aller nött. (Radierter Schreiberspruch) Wer get das ich swer wer wen es wer guett. |
| (120r) | Schreiberspruch . 1 |
| 120r | Finis adest totum infunde et da nobis potum. |
| (120r) | Anrufung Mariens, dt. 1 |
| 120r | Maria hilff uns aus aller nött |
| (121r-124v) | Leer. |
| (125r-140r) | Lektionar (Epistolar) für das Kloster Melk, dt. 1 |
| 125r | Tit.: Am ersten süntag des adventcz ad Romanos XIII° etcetera Fratres scientes quia hora est iam nos de somno surgere (Rom. 13,11). Pruder wissund seyt wenn dy czeit ist yeczund von dem slaff auffczwsten wen nün nachenter ist unser hayll den do wir gelawbenten ... — ... und von allen erden darein ich sew geseczt hett da selbs und sy werden wanen in yerer erd spricht gott der almechtig etcetera. Et sic est finis. |
| (140r-154v) | Lektionar (Evangelistar) für das Kloster Melk, dt. 1 |
| 140r | Tit.: Secuntur nunc ewangelia eodem modo dominica prima post octavam penthecostes Lucae 16mo Homo quidam erat dives etcetera. In der czeit sagent Ihesus seinen iungeren dicz peyspild [!] oder ebempild: Ain mensch was reich und und [!] wardt angelegt mit purpur ... — ... also müsss [!] auch erhocht werden der sun des menschen das ein yeder der an in gelawbt nicht verderbt sunder hab das ewig leben etcetera. -- (154v datierter Benützervermerk, vermutlich nachgetragen, ebenso die Verse) Pater Iohannes de Megies 1483 prior. (Verse) Quisquis amat dictis absentum rodere vitam / Hanc mensam indignam noverit esse sibi. |
| (155r-158v) | Leer. |
| (159r-166v ) | Conradus de Geisenfeld OSB
: Glossa in Epistolam ad Galatas (RB 1993
Lit.: VL V 1985) Sp. 177 H.-J. Stahl). 1 |
| 159r | Tit.: [ohne Titel] Galatae sunt Graeci. Hi verbum veritatis ab apostolo primum ceperunt (Glosse: Epistola dividitur in 3 salutationem prosecutionem et confirmationem)... Paulus apostolus (tangitur persona salutans qui Saulus Actuum 8 officio missus vel electus in apostolatum) non ab hominibus ... — ... in corpore meo porto gratiam domini nostri Iesu Christi cum spiritu vestro fratres. Amen. Explicit epistola ad Galatas. |
| (167r-168v) | Leer. |
| (169r-171v) | Conradus de Geisenfeld OSB
: Glossa in Epistolam ad Titum (RB 1994
Lit.: VL V 1985) Sp. 177 H.-J. Stahl). 1 |
| 169r | Tit.: [ohne Titel] Titum commoveri (Interlinearglosse: causa finalis) facit (Marginalglosse) alias id est admonet id est commonefacit...) et instruit de institutione (causa materialis; [Marginalglosse] id est quales praelatos in ecclesia sua instituere debeat) presbyterii et de spirituali conversatione... Paulus (persona salutans) servus Dei apostolus autem Iesu Christi secundum fidem electorum Dei... (Marginalglosse: Nota Origenes dicit quod Paulus ante conversionem binominus fuerit...) ... — ... Salutant te qui mecum sunt omnes. Saluta qui nos amant in fide. Gratia Dei cum omnibus vobis. Amen. Epistola ad Titum finit. |
| (172r-178v) | Leer. |
| (179r) | Titel . |
| (179v) | Leer. |
| (180r-185v) | Conradus de Geisenfeld OSB
: Glossa in Epistolam Iacobi (RB 1995
Lit.: VL V 1985) Sp. 177 H.-J. Stahl). 1 |
| 180r | Tit.: (Grün) Epistola canonica beati Iacobi apostoli. Capitulum primum Iacobus Iesu Christi servus XII tribubus qui sunt in dispersione salutem. Omne gaudium existimate fratres mei cum intentionibus variis incideritis ... — ... ab errore viae suae (Glosse: a via sua mala et vita...) salvabit animam eius a morte et operiet multitudinem peccatorum etc. |
| (185v-192v) | Conradus de Geisenfeld OSB
: Glossa in Epistolam I Petri (RB 1996
Lit.: VL V 1985) Sp. 177 H.-J. Stahl). 1 |
| 185v | Tit.: [ohne Titel] Petrus (Interlinearglosse: Persona salutans ex nomine) apostolus (officio) Iesu Christi (nobile effectu esse...) ... — ... Salutate invicem in osculo sancto. Gratia vobis omnibus qui estis in Christo Iesu. Amen. |
| (193r-195r) | Conradus de Geisenfeld OSB
: Glossa in Epistolam II Petri (RB 1997
Lit.: VL V 1985) Sp. 177 H.-J. Stahl). 1 |
| 193r | Tit.: [ohne Titel] Simon Petrus servus et apostolus Iesu Christi his qui coaequalem nobis sortiti sunt fidem in iustitia Dei nostri ... — ... hi vero velut irrationabilia peccora naturaliter in captionem et perniciem in his quae ignorant [bricht ab in II Petr. 2,12, am Ende einer Rectoseite]. |
| (195v-200v) | Leer. |
| (201r-204r) | Tractatus de confessione (Vgl. Bloomfield 707). 1 |
| 201r | Tit.: [ohne Titel] Caveat quilibet confessor ne interrogationes faciat donec peccator ex ore suo ... — ... qui praesunt ut quantitate tempore mod punire [lies: paenitere] debeant qui delinquerunt etcetera [= Cod. 926, p. 174a]. |
| (202v) | Versus de ieiunio (Walther, Initia 210). 1 |
| 202v | Tit.: Wersus de ieiunio Abstinet eger egens cupidus gula summaque virtus ... — ... Visus auditus tactus gustus tactus odoratus. |
| (204r) | Versus de decem praeceptis domini (Walther, Initia 18425). 1 |
| 204r | Tit.: Wersus de decem preceptis Solum crede Deum nec vane iura per ipsum Sabbata sanctifices habeas in honore parentes ... — ... Non sis occisor fur methus testis iniquus Alterius nuptam nec rem cupias alienam. |
| (204r) | Versus de peccatis alienis (Walther, Initia 9990). 1 |
| 204r | Tit.: Wersus de novem peccatis alienis Iussio consilium consensus palpo recursus [lies: retrorsus] participans mutans non obstans nec manifestans. |
| (204r-209v) | Manuale confessionis pro sacerdotibus simplicibus. 1 |
| 204r | Tit.: Incipit manuale sive tractulus [!] utilis multum et brevis pro sacerdotibus simplicibus confessionem hominum audire volentibus extractus ex summa Reimundi et ex summa Pysane [!] ex dictis aliorum plurimorum ideo cum brevitatis auctoritas et probacciones ad singula obmissa et dividitur in 3s partes. In prima ponuntur quedam antecedencia per confessionem peccatoris id est cautele vel doctrine Quomodo sacerdotes simplices confessionem hominum audire et quomodo se habere debeat [!]. Prima cautela sive causa seu doctrina: Item confessor sit humilis et devotus ne confitens vultum eius erubescat. Et praecipue a mulieribus vultum suum avertat ... — ... Si dicit quod praemittas orationem: Misereatur tibi Deus omnipotens et postea dicas 'Iesus Christus dominus noster etc.' |
| (209v) | Versus (Walther, Initia 18268). 1 |
| 209v | Tit.: Wersus Sis humilis largus castus castus [!] patiens moderatus Congaudens fortis sic septem crimina spernis Ut tibi sit vita semper saligia vita. |
| (210r-211r) | Katechismustafeln, lat./dt. |
| (210r-211r) | Peccata capitalia septem et eorum filiae, lat./dt. 2 |
| 210r | Tit.: Superbia 12 filias habet Inoboedientia ungehorsam dem obristen. Inanis gloria eytel er so man pegert er oder ruem ... — ... Acedia ... Ignominia unvernichtigkaytt. |
| 210r | Tit.: Superbia 12 filias habet Inoboedientia ungehorsam dem obristen. Inanis gloria eytel er so man pegert er oder ruem ... — ... Acedia ... Ignominia unvernichtigkaytt. |
| (211r) | Peccata in Spiritum sanctum, lat./dt. 1 |
| 211r | Tit.: Peccata in spiritum sanctum Praesumptio ze ser in got traun ... — ... Finalis in perennia. Erkanter sunder ewige vurew. |
| (211v) | Versus (De casibus episcopalibus) (Walther, Initia 15482; Bloomfield 4605 u. 5542). 1 |
| 211v | Tit.: Casus episcopales Qui facit incestum deflorans aut homicida ... — ... Peccantes alii possunt a simplice absolvi. |
| (211v) | Versus (Proverbia) (Walther, Initia 14409). 1 |
| 211v | Tit.: Wersus Praegnans vexati peragrans puer inveterati Pauper languentes non peccant bis commedentes. |
| (211v) | De peccatis et eorum satisfactionibus. 1 |
| 211v | Tit.: [ohne Titel] Peccavimus corde/ore/opere satisfaciamus contritione/confessione/satisfactione. |
| (211v) | Versus (De sex operibus misericordiae) (Vgl. Walther, Initia 14373a). 1 |
| 211v | Tit.: Sex opera misericordie. Wersus Poto cibo redimo tego visito colligo tumbo Consule castigia solare remitte sex ora. |
| (211v) | Sacramenta (Aufzählung). 1 |
| 211v | Tit.: Item sacramenta Eucharistia confirmatio baptisma ordine sacro coniugio paenitentia. |
| (211v) | Versus (Septem sacramenta) (Walther, Initia 13452). 1 |
| 211v | Tit.: Versus Ordo coniugium fons confirmatio panis Unctio postrema paenitentia sunt sacramenta. |
| (211v) | Versus de peccatis alienis (Walther, Initia 9990). 1 |
| 211v | Tit.: Novem peccata aliena. Wersus Iussio consilium consensus pulpo recursus [lies: retrorsus] ... — ... participans mutus non obstans non manifestans. |
| (211v ) | Versus (Peccata clamantia in caelum), lat./dt. (Vgl. Walther, Initia 2821). 1 |
| 211v | Tit.: Peccata clamancia in celum. Wersus Clamitant peccata vox sanguinis (Glosse: pluet vergiessen) vox Sodoma Vox oppressorum merces detenta laborum. |
| (212r-213r) | De paenitentiis et remissionibus. 1 |
| 212r | Tit.: Capitulum 'Omnis utriusque sexus sub ti[tulo] De pe[nitenciis] et rem[issionibus] Item Omnis utriusque sexus fidelis postquam ad annos discretionis pervenerit, tenetur hoc praecepto dummodo actualiter peccatum commisit ... — ... et mortua per peccatum mortale reviviscuntur. Versus: Illa reviviscunt quae mortificata fuerunt. |
| (213v) | Leer. |
| (214rv) | Ars praedicandi (Caplan 1934/36, Nr. 14 und 27; Charland 1936, 44; Hohmann 1976, 403 Nr. 16 [Ps. Henricus de Hassia]). 1 |
| 214r | Tit.: [ohne Titel] Ars praedicandi est scientia docens de aliquo aliquid dicere. Subiectum artis est verbum Dei ... — ... de 2° dicitur illud Ieremiae: Morte turpissima condemnamus eum (Sap. 2,20). -- (Schlußschrift) Explicit forma predicandi. |
| (215r) | Aufzählung einzelner biblischer Bücher mit dt. Übersetzung (Vgl. z. B. München BSB, Cgm 632, 132va-133ra; Cgm 658, 36va-vb). 1 |
| 215r | Tit.: [ohne Titel] Ad Thessalonicenses. In dem puch der widerred. Ad Mirmidones. Zw den unrechten anpetern ... — ... Machabeorum. In dem puch der vechter. Ad Colonicenses. In dem puch der smach. |
| (215v-216r) | Confessio generalis (Bloomfield 1894). 1 |
| 215v | Tit.: Confessio simplex Ego reus et conscius omnium malorum meorum vitiorum confiteor Deo patri omnipotenti et beatae Mariae virgini et omnibus sanctis et vobis patri loco Dei constituto ... — ... Decimo p[eccavi] quia saepius fui furatus res ad alios pertinentes pro quibus omnibus memoratis et immeoratis corde meo pure confiteor. -- (216r Schlußschrift) Gssell peccasti quiesce. (Datierung rot) Anno domini LX° in ieiunio [1460 ?]. |
| (216v-217v) | Leer. |
| (218r-221r) | Auctoritates variae (applicandae pro sermonibus). 1 |
| 218r | Tit.: [ohne Titel] Aristoteles 7mo Ethicorum: Praesentia amicorum semper est delectabilis. Hieronymus: Quicumque pudet dicere pudeat etiam cogitare ... — ... Primo De animalium: Omne animal habens aures habet eas mobiles praeter hominem. |
| (221v) | Leer. |
| (222r) | Auctoritates ex sacra scriptura. 1 |
| 222r | Tit.: M[atthaei] II [lies: Luc. 6,31] Quae vultis ut vobis faciant homines haec et facite illis ... — ... Genesis 3 (Gen. 3,19): In sudore vultus tui vesceris pane tuo. |
| (222r) | Deutung verschiedener Namen und Begriffe nach den einzelnen Buchstaben. 1 |
| 222r | Tit.: [ohne Titel] Iesus interpretatur sillabaliter quasi salvator... Clericus C clara intentione, l lux in conversatione... Tempora: Aer calidus et humidus. Aestas calidus et siccus. Hiems frigidus et humidus. Autumnus calidus et humidus. Elementa: Ignis calidus. Aer calidus et humidus. Aqua frigida et humida. Terra frigida et sicca. |
| (222v-223r) | Leer. |
| (223v) | Deutung verschiedener Namen und Begriffe nach den einzelnen Buchstaben. 1 |
| 223v | Tit.: [ohne Titel] Dominus D discretio o oboedientia m misericordia... Maria M miseratrix miserorum a auxiliatrix dissalvatorum... Flos interpretatur sic ... — ... Luna luce interis umbras aliena. |
| (223v) | Aetates mundi ab Adam usque ad Concilium Constantiense. 1 |
| 223v | Tit.: Nota Nota ab Adam usque ad diluvium fuerunt 2242 anni ... — ... a Christo usque ad generale concilium Constantiense 1414. Summa 6910. |
| (223v) | Versus (3 Verse. -- Walther, Initia 7363). 1 |
| 223v | Tit.: [ohne Titel] Gregorii festo gens australis memor esto |
| (224r-225r) | Dialogus mortis cum homine (Ed.: AH 33 [1899], 287 f. Nr. 256. -- Rudolf R. 1957, 46; Walther, Initia 16058).
Lit.: Cosacchi 264-266 und Tafel IX, 7.). 1 |
| 224r | Tit.: Interrogacio vite Quis es tu quem video sic stare in figura ... — ... (endet mit AH Strophe 16, nicht 18) Non novi vobis parcere tamen aliquando ... Vigilate itaque quia nescitis quando. |
| (225v) | Versus (4 Verse. -- Walther, Initia 17598). 1 |
| 225v | Tit.: [ohne Titel] Sex ad Martini sex ad natalia Christi ... — ... Adde dies octo sic totus comprehenditur annus. |
| (226r-227v) | De regimine seu informatione filiorum. 1 |
| 226r | Tit.: Parentes qui volunt bonos habere filios debent circa eos observare ista Primo debent sollicite eosdem monere quod cum reverentia Deum timeant. Sic Tobias docuit filium suum ut Deum timeat... 2° debent cottidie orationes et bonas postulationes pro eis ad dominum Deum facere ... — ... Nono diligenter moneantur ut stent in fide paterna usque ad mortem ... Sic illa pia mater monuit filios suos quos vidit ante se mortificari propter leges paternas ut habetur 2i Maccabaeorum etc. 7mo etc. |
| (228r-230r) | De regimine domus et rei familiaris. 1 |
| 228r | Tit.: Hospes qui wlt debite regere domum suam et familiam debet istas condiciones habere Primo debet fortiter quaerere ut acquirat necessaria vitae pro se pueris suis uxore et familia et hoc secundum Deum et iustitiam ... — ... Duodecimo videre debet quod de substntia acquisita primo liberaliter Deum honoret... Sic fecit Ioachim pater Susannae. Sic et Iob faciebat 5to de residuo vivat cum familia etc. |
| (230v-233v) | De regimine domus. 1 |
| 230v | Tit.: Hospita quelibet que wlt debite domum suam regere debet ista observare Primo debet habere tam diligentem et sollicitam curam de domo intrinsece et de rebus quae intra domum sunt ... — ... Duodecimo in domo manens pro se et viro suo... dulcis sit sicut alias dominas sibi dulces omne velit si ancilla servilis foret. |
| (234rv) | Leer. |
| (235r) | Besitzvermerk des 15. Jh. (siehe Sigle G). |
| (235r) | Versus memoriales de nominis librorum Bibliae (Walther, Initia 5673). 1 |
| 235r | Tit.: (Von der Hand des Bernhard Pez, 1. Drittel 18. Jh.) Ioannes Schlitpacher [!] author Est Gene(sis) Ex(odus) Le(viticus) Nu(meri) Deu(teronomium) Iosue Iu(dicum) Paral(ipomenon) Es(dras) Ne(hemias) ... — ... Una (epistola) Iacob (apostolus) Pe(trus) duae (epistolae) tres (epistolae) sunt Ioha(nnis) unica (Thaddaei) Iudae (apostoli). |
| (235r) | Libri apocryphi Bibliae apud Hebraeos. 1 |
| 235r | Tit.: [ohne Titel] Nota quod isti libri sunt apocryphi apud Hebraeos scilicet liber Iudith Tobiae Sapientiae Ecclesiasticus ... — ... id est de numero secretorum. |
| (235r) | De auctoribus librorum Bibliae. 1 |
| 235r | Tit.: [ohne Titel] Nota Samuel conscripsit librum Iudicum Ruth et primum Regum secundum David tertium et quartum Ieremias etc. Nota evangelistae scripserunt evangelia Christi ... — ... Iohannes in Asia etcetera. |
| (235v-253r (mit Glossen)) | Alexander de Villa Dei
: Summarium biblicum (Druck des Summarium: Biblia maxima. Ed. Joannes de la Haye I. Paris 1660, 1-10 [online]. — Walther, Initia 17610; Glorieux, RA, Nr. 23h); RB 1175. – Lit.: Henkel 1988, 222 f.). 1 |
| 235v | Tit.: (Rot) Incipiunt versus super totam Bibliam et fere quelibet diccio conprehendit unum capitulum secundum registrum infra scriptum etc. Sex (I dei dierum opera) prohibent (II ligni vitae fructum) peccant (III pomum comedendo Adam et Eva) Abel (IIII fratre suo a Cain occiditur) Enoch (V in paradisum transfertur) archa fit (VI diluvii a Noe) ... — ... Flebunt (XLIII tricum terrae reges <...>) ad cenam (XIX nuptiarum) surgunt (XX mortui) sponsam (XXI viro suo ornatam tamquam) venio iam (XXII dicit sponsus). |
| (253v-254v) | Leer. |
| (255ra-259vb) | Sermo de passione domini (in Ioh. 19,16) (Gleiches Incipit: Graz UB, Cod. 984, 195v [Predigt dat. 1445, anonym]; Frankfurt StuUB, Ms. Praed. 59, 259ra-261va [Hs. dat. 1437, anonym]). 1 |
| 255ra | Tit.: [ohne Titel] Tradidit eis illum ut crucifigeretur (Ioh. 19,16). Scribitur Iohannis 19°. Reverendi patres magistri ac doctores ceterique in Christo dilecti. Humani generis redemptor Iesus Christus dominus noster volens nos per mortem et sanguinem sui gloriosissimi corporis de potestate diaboli eripere ... — ... et forte ideo quia caritas Christi in ipsis non est quam caritatem. Etcetera. Et sic. Da nobis. (Rot) Et sic est finis etc. |
| (260r-265v) | Sermo in Prov. 1,17. 1 |
| 260r | Tit.: [ohne Titel] Frustra rete iacitur ante oculos pennatorum (vgl. Prov. 1,17). Scribitur originaliter 2° Proverbiorum. Venerabiles in Christo patres ac domini praestantissimi. Spiritus quidem sapientiae et intellectus non in alta inflata et pennata tarda (!) infunditur ... — ... et sic sancta humilitas cunctos nos Deo unit. Quem unionem nobis tribuat pater filius Spiritus sanctus una maiestas quae sine fine vivit et regnat. Amen. In multo maioribus nobis libenter placerem recip. Patri eius. |
| (266r = HDS) | Invocatio. In Rot. 1 |
| 266r | Domine adiuva me et salvus ero. |